Harremana

    OEH - Bilaketa

    4779 emaitza t bilaketarentzat

    Sarrera buruan (64)


    Sarrera osoan (485)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    aitzindu.
    tradizioa
    Tr. Documentado en la tradición septentrional y alto-navarra. En el s. XX tbn. se encuentra en algunos autores occidentales, con un significado algo diferenciado.
    sense-1
    1. (AN, L, BN, S ap. A ; SP, Urt, Lar, Añ (AN), H), aintzindu (L, BN ap. A ; VocBN .(-nz-)Dv), aitzintu (Gèze), aitzitu (SP), alzindu (AN ap. A ), aizindu (S ap. A ).
    Adelantarse, anticiparse; (con aux. trans.) preceder. "Aitzindu edo aitzitu nahi natzaio, je le veux prévenir, devancer" SP. "Ego antecapiens dixi, nik aitzintzen naizela erran dut" Urt II 132. "Prevenir, anticiparse" Lar, Añ. "Devancer" VocBN. . "Aller au devant, prévenir, devancer" Gèze. "Galduko zaitu aintzintzen ez bazaizko, il vous perdra si vous ne le prévenez" Dv. "Devancer, précéder [...]. Aitzindu natzaio, je l'ai devancé" H. "1.º adelantarse; 2.º (AN-erro), prevenir. Gaitzari aitzin zakizko, precave el mal (Urt Gram 449)" A. "Aintzindu (L, BN), anticiparse" Ib. Tr. La construcción más usual es con aux. intrans. bipersonal, aunque Axular, Haraneder, Larreguy, MarIl, Goyhetche, Larralde, Laphitz, Etchebarne y Larre lo emplean con aux. trans. bipersonal. Axular lo usa tbn. con aux. intrans. unipersonal.
    Etxean sarthu izan zenean, aitzin zekión Iesus, zioela: Simon, zer irudi zaik? Lç Mt 17, 25 (Ip aitzintü zeion; Samper altzinatu zitziozun, Hual antzinatu zitzaun; Ur aurrea artu zion, Echn mintzatu zuen lenik, Or aurreratu zitzaion). Gu bizirik goitiko garatenok Iaunaren adbenimenduan ez gaitzaiztela aitzinduren lo daunzatenei. "Nous [...] ne préviendrons point ceux qui dorment". Lç 1 Thess 4, 15 (Dv lo daudenei ez garela aitzinduko; Bibl ez ditugu (herioan) lokartuak aintzinduko; IBe ez diegu hil direnei aurrea hartuko). Guziak gatik nola iustuak Iustizia eginen duzula badakit penitenzia egitera zuk hargatik igurikitzen derautazun bezala, aitzin ezpanakizu. Harb 236s. Hartarakotzat, aintzindurik bezala, ordenatzen du legeak egotz ahal dezakezula obra berria. Ax 79 (V 53). Eta baldin faltak zureak badira, hobenduri zerori bazara, orduan zu zara obligatu aitzintzera eta hitz eske iarraikitzera. Ib. 295 (V 196). Egin nahiaren ezin egina, bekhatuak berak aitzintzea; ez guk bekhatuen, baiña bekhatuek gure utztea. Ib. 176 (V 119). Hau aspaldi zinioen / agindu jendeari: / promes hau aitzindu zeikan / pobluen mendeari. Hm 173s. Ene Iainko Iauna, aitzin zakisko zure serbitzariari zure eztitasuneko benedizinoez. "Praeveni". SP Imit IV 4, 1 (Mst aitzinetik hel erazi, Ol aurrendu). Ni aitzitu (aitzindu) natzaie neure dulzuraren benedizinoez. SP Imit III 58, 3. Ordea hori eztuzu ardietsiko, haren grazia aitzintzen ezpazaitzu eta erakartzen ezpazaitu. SP Imit II 8, 5. Jainkoaren justiziari [...] eta penei aitzin gakizkoten, mundu huntan penitenzia eginez. CatLav 446. (V 209) Ez xoilki deliberatuko dut goardian egotea hura ez ofensatzeko, baiñan oraiño hari aiñtziñtzeko preparatuko ditut hitzik eztienak. He Phil 120 (SP 117 hari aitzintzeko). Bazinaki nor den edaterat galdetzen darotzuna, aintzinduren zinaizkon, eta zerorrek galdeginen zinoen edaterat. Lg II 136. Eta bere erraietan zakharkeiela, sei ilhabete hetan, Salbatzaillea aitzindu behar zuena. Ib. 101. Jinkoaren ama izan arren, Birjina humil hark ez du idurikitzen Elisabeth aiñzin dakioen. Mih 61.
    azpiadiera-1.1
    (ss. XIX-XX).Aitzindu zaizko zure nausiari / Heriotzeaz, sortzeaz bezala. Monho 160 (se refiere al Bautista). Hala nola argi izarrak aintzintzen baitu iruzkia eta hunen etortzea Lurraren argitzeko eta berotzeko [...]. MarIl 93. Prodigo gaztearen Aita urrikalmenduz hunkitua da: badohako aintzintzera, besarkatzen du. Jaur 125 (tal vez error por aintzinera). Alba ethorri baiño lehen / Zutela yaiki arazten: / Eta oillarraren kantua / Bethi zuela aitzindua. Gy 59. Ohatzetik hurbilxko / zabiltzala etsaiak. / Ai! lanjera aitzintzeko / ditut nik hegalak. Larralde in Onaind MEOE 453. Ikhusten zuen galdua zela Frantsesek oseba aintzintzen balinbazuten. Laph 9. Halere handia izan zen gure bozkarioa, sarthu ginenean gure misionest lagun maiteen egoitzan, erregeren manuer aitzindurik. Prop 1887, 163. Kintaleko harri bat / hartzak hor hartzen du. / Ukhaldiari zaio / ulia aitzindu; / Jaunaren kaskoa du / harriak arraildu. Zby RIEV 1908, 765. --Beharrik aintzindu baititugu! --Ba, bainan ez dut uste luze igurikatuko dugun. Barb Sup 57. Ziriku merkatariari aitzinduz erosi nition mutilari gutun eta palasa guziak. AIr RIEV 1928, 602. Europako bertze gizadi guzier aitzinduz, itsasoz-itsaso helduak ziren Asiako hegietarat. JE Ber 68. Oilar gazte bat, iziturik, ustez eta iguzkia aintzindu zitzaion egun hartan. Barb Leg 25. Wellington aitzindu zitzaion eta burua itzul artean Larrungo mendiaz jabetu. Zerb Azk 34. Xedea aintzintzen zaiola heltzeko bideari. Lf in Zait Plat XXII. Eta galdegin gogo nakon ene untziarendako hartuak nituenak, ea nun... Bainan aitzindu ninduen, erranez [...]. Etchebarne 79. Zilatu die gure mezua kasernako telefonaren kudeatzaileek. Eta hek hurbilago baitira kozina huntarik, aintzindu haute eta hik behar kafea ereman. Larre ArtzainE 179s.
    azpiadiera-1.2
    (Con sintagma verbal con suf. -tzera).Adelantarse (a hacer algo). "Agurraren egitera aintzintzen [sic, con ain-] banaiz (Ax), si je prends le devant pour saluer" Dv.
    Elkharri ohoratzera aitzinzen zaitzatela. "Prévenant l'un l'autre par honneur". Lç Rom 12, 10 (He aitzin zazue batak bertzea elkhar ohoratzen, Dv ohore ekhartzera bata bertzeari aitzin). Neror agur egitera aitzintzen banaiz. Ax 295 (V 197). Ama, aitzint zazkio puta deitzera. "Ma mère, avancez-vous à l'appeler putain". O Pr 484.
    sense-2
    2. (AN-5vill, B; Lar), aintzindu (B), alzindu (Dv (que cita LE Kop)). Ref.: Gte Erd 284; Izeta BHizt2. .
     Preceder, ir por delante; adelantarse, dejar atrás. "Anteceder" Lar (cf. nota: "mejor se hacen con aurrera joan, aitzinat gan"). "Advantage [en el tenis], aitzindu da (AN-5vill)" Gte Erd 284. "Adelantar; aventajar. Aitzindu ta irabazi" Izeta BHizt2. "Aintzindu beti" Ib. Tr. La construcción normal es con aux. intrans. bipersonal. Con aux. trans. se encuentra en TB y Duvoisin.
    Egiaz erraiten drautzuet ezen publikanoak eta paillardák aitzinzen zaizkizuela Iainkoaren resumara. "Les peagers et les paillardes vont devant vous". Lç Mt 21, 31 (HeH aitzinduko zaizkitzue, Dv aitzinduren zaizkitzuela, SalabBN aintzinduko zautzie, Leon aintzinduko zaizkitzuela; TB aitzintzen zaituztela; Ur joango dirala zuen aurretik, Ip lehentüren zaitziela). Baina resustiza nadinean aitzinduren natzaizue Galileara. "J'irai devant vous en Galilée". Lç Mc 14, 28 (TB zuen aitzinean yoanen naiz, Leon aintzinduko nitzaitzue, Or aurrea artuko dizuet). Lasterka ziren Piarres / eta Joanis partitu; / Joanis gaztea, ordean, / Piarresi aitzindu. EZ Noel 107. Hargatik aute errege / arrotzek abertitu; / zeren, bada, ez atzaie / Betleena aitzindu? Ib. 72. Aitzinduko zaika sua / etsaien erretzeko. (Ps 96, 3) "Ignis ante ipsum praecedet". Hm 62 (Dv sua goanen da haren aitzinean). Arrazoin guzia, bilhatze edo galdegite naturala behar zaio fedeari iarraiki, ez aitzindu, ez eta kontra iarri. "Non praecedere". SP Imit IV 18, 5 (Ch aitziñean ibilli, Mst aitzinetik juan, Echve aurreratu). Lenbiz galzále galdúak / alzindudire judúak, / Berén ustés bai sandúak, / baña egiáz deabrúak. LE Kop 163. Bainan hiletarik piztuko naizenean, aitzinduko zaituztet Galileara. Dv Mt 26, 32 (Lç zuen aitzinean ioan, HeH zuek baino lehen ioan, Ur zuek baño lenago joango, Ip lehentüren nitzaizik). Nehondik eztela [eskuara] bertzen urratsari jarraiki ahalko; ja puskaz aitzinduak dituela oro alde orotarat. HU Aurp 202s. Hankak arin zituen Juan Soldadok eta laster aintzindu zitzaion mendia goiti xerri hiltzaile dohakabeari. Zerb Ipuinak 156. Athean harat [Xoane] badoha orai. Xaneta haren ondotik, bainan Xoane aintzintzen zaio: alabainan hogoi urthe hartan jan dituen oilaxko ixterrek gantza guti trabatzen diote! Barb Sup 98. Zoko batean gelditu zen eta bidaria aitzindu zitzaion erraten ziola: galbiderik ikusten ezpaduzu, ziztukaldi bat. FIr 150.
    sense-3
    3. + aintzindu (Dv). Adelantar, sobrepasar; superar. "Bertzeen aintzintzerakoan zangoa hautsi zuen, au moment de devancer les autres, il se cassa la jambe" Dv.
    Ezpainak, arros' orri / Gorriak bezain gorri: / Hortzak aitzintzen, xuriz, / Ezein esne isurkorri. 'Ses dents dépassent en blancheur n'importe quelle goutte de lait'. O Po 36. Urhats-urrik bethi ganez aitzindu du panttupan [apoarmatuak herbia] . Gy 58. Ximiztan doa lau arrudetakoa, aitzinduz eta gorriraziz, lasterrean, burdin bidetako hegastinak. Hb Egia 145. Miserable harrek, zaldiz galopan, aintzindu zuen Erregeren karrosa. Elsb Fram 91. Halaber jakitate mota guzietako itsu [...] badire, asko begiduni aitzindu baitzazkote ernearen ernez, jarraikiaren jarraikiz. HU Aurp 189. Hortan, bertze askotan bezala, gure auzo alemanek aspaldian aitzinduak gituzte. JE Bur 49. Jauzian oro aintzinduak zituen. Zerb Gerlan 64. Tripan izigarriko guduak ari zaizkon: arnoek ezin elgar adi, ilhar-xehea lur-sagarrari aitzindu nahi, oilakia antzarkiari, gasna eta kafea azari. Lf Murtuts 27.
    sense-4
    4. Adelantar, mover hacia adelante.
    Eta hark bere eskua aitzindu, eta hartu izan zuen [usoa] eta erretiratu beregana arkan barna. Urt Gen 8, 9 (Dv, Ur luzatu).
    sense-5
    5. Ir adelante, avanzar. v. aitzinatu.
    Gero Abram partitu zen handik zihoala eta aitzintzen zela eguberdi aldera. Urt Gen 12, 9 (Dv goan zen aitzinat, urrunago jotzen zuelarik hegoaldera, Ker aurreratu zan).
    sense-6
    6. (Urt, Lar).
    Hacer avanzar, hacer progresar. "Amplificare fortunam, gloriam, fortuna, loria aitzintzea, hobeago errendatzea" Urt II 62. "Augescere, [...] haunditzea, berertzea, haztea, abantzatzea, ai[t]zintzea" Urt III 173. "Adelantar" Lar. v. aitzinatu (2).
    sense-7
    7. (L-ain ap. A ; Lar, Añ (AN)), altzindu (Sal ap. A ).
    "Anticipar" Lar, Añ y A.
    sense-8
    8. (Lar, Añ (AN)).
    "Anteponer" Lar, Añ.
    sense-9
    9. Prevenir (a una persona).
    Lilluraren aurka aintzindu gaitzaketen ezarkiak begiratzea. "Atender a las circunstancias que nos pueden prevenir contra la ilusión". Zink Crit 28. Ustez eroso, bañan ikuskin / arenganako bidea / aintzindu gabe goazenentzat / sasi ta zuloz betea. EA OlBe 79s.
    azpisarrera-1
    EZIN AITZINDUZKO. "Ezin-aintzinduzko, qu'on ne peut devancer, prévenir" Dv.

    aitzindu

    aitzindu
    << aitzindegi 0 / 0 aitzinki >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper