Harremana

    OEH - Bilaketa

    4776 emaitza t bilaketarentzat

    Sarrera buruan (64)


    Sarrera osoan (485)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    ahitu.
    tradizioa
    Tr. Documentado en textos labortanos, guipuzcoanos y alto-navarros. En el s. XX se encuentra tbn. en autores de origen bajo-navarro como J. Etchepare, Barbier o Lafitte (antes hay un ej. en López, en lo que podría ser una errata por akitu, término que habitualmente usa), y en vizcaínos modernos como San Martín (Zirik 5) o Gandiaga.
    etimologikoa
    Etim. v. akitu.
    sense-1
    1. (V-gip, G, AN-gip-larr-erro, L; SP, Urt I 6, Hb, Dv, H; aitu Lar, Añ (G, AN), Izt 4r, VocZeg 286, Dv (G), H) Ref.: A (aitu, ahitu); Iz ArOñ; Iz To (aittu); Gte Erd 77; ZestErret .
     Acabar(se), agotar(se), consumir(se). "Diruak ahitu zaizkit" SP. "Abuti" Urt I 66. "Agotar" Lar. "Acabar", "apurar el vaso" Lar, Añ. "Exhausto, aitua, bukatua" Lar, Añ. "Vinum non habent, les falta vino, traducen ardua aitu zaiote; este modo de hablar es común en Beterri" Ur Carta a Bon (23-8-1857)BAP 1954, 253. "Concluir, akabatu y aitu" VocZeg 286. "Ba orduantxe diruk ahittu ziraken" ZestErret. "Indarrake danak ahittu zaizkiyo" Ib. Sg. Dv: "Akhitzea signifie épuiser en puisant, en ôtant; ahitzea signifie épuiser en usant". v. akitu.
    Uri eta babazuzak noiz daitezkeen ahi, / gerizean egonen da jende guztia geldi. EZ Man I 79. Asmatzak berze misterio komunak, partikularrak ahitu direnenan Iainkoak eman doroken antze hoberenaz. Ib. 169. O Iesus-Krist guztientzat ianhari aphaindua / eta ahitu gaberik guztiei zabaldua. Ib. 79. Zeren ezpaita ahitzen nihoiz zure urtherik. EZ Eliç 338. Bertze erremedio guztiak ahitu direnean. Ax 130 (V 85). Zuzia iratxekirik dagoenean bizi da, eta orduan hiltzen da, zeren orduan ahitzen baita. Ib. 63 (V 41). Haren miserikordia handia ezta sekulan ahituko. SP Imit IV 2, 6 (Ch ahitu; Mst hüstü, Echve agortu). Ogiaren eta arnoaren iduri eta itxura mehe batzuen azpian osorik egoitea, hartzen zaitustenek ehotzen edo ahitzen etzaitustela! Ib. 2,5 (Ch konsumitu, Echve akabatu edo ezereztu). Ahiturikan [odol] guzia, / ur darizu lekhuko. Arg DevB 191. Ez dezazutela beldur, orregaitik emendatu, bukatu, aituko dala neurrigabeko argi au. Lar SAgust 9. Ez zitzaioela [olioa] ahituko guziak bethe artean. He Phil 199. Non da aren marfillezko oi-oatzea ta Inperioko tronua? Beraren eriotzarekin aitu dira arendako beinzat guziak. Mb IArg I 223. [Lurreko ondasunak] bildu ondoan galdu edo aitu ditezen beldurrarekin. Ib. 63. Oliorik edo beste gairik bagez aitzen da argia. Ib. 373. Baña [gure bizi hau] aitzen edo bukatzen den ezbaian. Ib. 320s. Ahituko ezdiren benedizione batzuen ithurburuba. Mih 13. Deuzek ezdu hala gizonaren berthutea ahitzen nola yendien konpania husuegiak. Ib. 20.
    ( s. XIX) Ongi nai ura aitu edo itzali ez dedin. AA I 585. Orduan alde-aldean aitu zan mundua. Ib. 560. Denbora aitutzen zaiola. Ib. 542. Ezin aitu zitekean gure Jauna onratzeko degun eginbidea. AA II 46. Aitu dira Kristauak, eta amar aginteen bidetik ibilli nai duenak. Ib. 230. Juduen jatorria aitu baño len. AA III 465. Ardorik ukitu gabe, zeren aitu dan. Ib. 485. Txakolin-ardo guztiak edan edo aitu arteraño. Izt C 145. Asten zaie orduan / aitutzen indarra. It Fab 97. Non ezten orkatza / ahiturik hatsa / gelditu bizirik gabe. Ib. 144. Ura aitu zitzaien. Lard 237. Moisesi etzitzaiozkan naigabeak aitu. Ib. 88. Aiturik Egiptotik ekarri zituzten janariak. Ur Gen 43, 2 (Dv akhiturik). Egizkitzue ihetxetzen ez diren moltsak, zeruetara bil zatzue ahituko ez diren ontasunak. Dv Lc 12, 33 (He, Ol, IBk a(h)itu; Lç faltatu, TB, Ker, IBe (h)uts egin, Oteiza, Brunet falta izan). Mundua aitu edo akabatu baño lehen. Legaz 17. Gure arbola dago / indarrak aituta. PE 130. Ez da geio esnatuko [balea] / arnasa aitzian. Arrantz 33. --Ez al da eperrik? --Ez, jauna. --Akuririk? --Aitu dira. Sor AuOst 88. Eramankizuna aitu zitzaion, desesperatu zuan. Bv AsL 63. Aitu zan oso igaz, sekulan ez biztzeko. AB AmaE 159. Ez da jakiña gure bizitza / denborak duela aitutzen? Ib. 101. Mamiak aitu eta / ezurrak gogortu. Urruz Urz 56. Gure premiak etziran aittu. Ant JesBi 74.
    ( s. XX) Etzen orrengatik guraso aien Ama Birjiñaganako konfiantza aitu. Goñi 70. Irrada aitu zanean. A Ardi 71. Arloa aitu zuenean. Ib. 70. Zenbatzeak [...] egun oitan beretan asi eta aituko dirate. ForuAG 283. Tiro-gaiak aitu zitzaizkigunean. Or SCruz 65. Fiesta aitzian konponduko da / ta bitartian dagol'an. Tx B I 250. Txurruak janaz ederki dabill / diruak aitu artian. Tx B II 132. Aitu zitzaizkanian artua eta gariya. MendaroTx 188. Ardoa aitu bait-zan. Ol Io 2, 3 (HeH akhitu). Olerti iturria agortu edo olerkariak aitu diralako. "Los poetas se extinguen". Aitzol (in Laux BBa IV). Sukaldeko sua ez aitzearren. JMB ELG 91. Etxeko illobira eramaten diran oparien zati bat ildako animak aitzen dutela uste izatea. Ib. 90. Aitu dularik arnasa. "Cuando ha terminado la alentada". Or Eus 237. Au gelditzen da azkenik aîtuz [sic] lênengoa. Ib. 59. Baimen eta agiriak eman al izateko egunak aitu dira. "Terminado el plazo". EAEg 5-12-1936, 461. Kandelargiak eundaka / urtzen, aitzen, ñirñiraka... SMitx Aranz 136. Lur aitu baten azurki / penagarri ta larriak. Gand Elorri 38. Makur ibiliaren ibiliaz, Ideien gogorapena ere ahi, itzal eta ezaba ditake. Lf (in Zait Plat XII). Munizioak aitu zirala. Salav 97. Bidean zekarrela aitu baizitzaion Errekari bizia. NEtx LBB 99. Gizona tristetzen da / indarrak aitzian. Uzt Sas 299. Beren zer esanak aitu zituztenean, neri eraso zidateken. Ataño TxanKan 156. Pazientziak aitu ta / bereala zakar. BAyerbe 94. Urtie aitu baño lentxuago. Gerrika 28. Gobernuak utzia du politika hori, baina politika horren ondoreak ez dira horregatik ahitu. MIH 186. Zoritxarrez ahitu egin omen da agertu bezain agudo liburutxo bikain eta apain hau. MEIG II 143.
    v. tbn. SMSerm 200. Xe 213. Ud 103. Arr May 26. Apaol 24. AzpPr 22. Ill Testim 27. JanEd II 122. ArgiDL 32. Lab EEguna 74. JAIraz Bizia 110. Etxde AlosT 21n. Anab Aprika 21.
    azpiadiera-1.1
    (SP→A, H).
    "Illargia ahitu urren da, la lune est presque faillie" SP.
    Illhargia ahi arteranokoa deitzen dugu beherapena, zeren illhargia behera doan. EZ Eliç *** 1r.
    azpiadiera-1.2
    Aitu zan Eraman-ekarri Batzordeak eman zitun zenbait aginduek. "La extinguida". EAEg 30-10-1936, 173.
    azpiadiera-1.3
    Acabar con (personas), eliminar.
    Iñakaz diarduten etsaiok oraingo yardunbidez aitu ditzagun beingoz. Zait Sof 45.
    sense-2
    2. (AN-larr-erro, L, B ap. A ; SP, Ht VocGr 378, HeH Voc, VocBN , Dv, H).
    Agotar(se), debilitar(se), consumir(se) las fuerzas. "Lasser" Ht VocGr. "Se fatiguer à l'excès, fatigué" VocBN .
    Izarrera ailtxa zagun utzirik berze mañak, / eta ofizio hartan ahi geure ezpaiñak. EZ Man II 18. Handik harat [bizitzen diren gauza] guztiak dohazi beheitituaz, ahituaz eta bere indarrean flakatuaz. Ax 118 (V 78). Eria hain dago ahitua eta usteldua, ezen ezpaitio purgak batere onik egiten. Ib. 108 (V 72). Doazkigunaz geroztik / gorputzak ahituaz. Arg DevB 130. Nekheak ahitzen du. "Multis laboribus atteritur". Ch III 48, 2 (SP porrokatu, Mst flakatü). Zergatik tristezia banoez ahitzen zare, eta nekatzen artha sobraniazkoez? Ib. 27,2 (SP iaten zaitu, Mst zure osagarria mendretzen düzü, Echve akabatzen zera). Ekusten du aituz ta aituz doala Jesus, ta azkeneko bere asnaseetan sartzeko abian. Mb OtGai III 77. Zure burua nekhez ahituko duzunean. Mih 111. Oreiña ihistariez ahitia iturrietala heldu nahiz dabilen bezala. AR 210. Gorphutza, edo sukhar batez ahitua, edo oinhaze minez ihartua. Brtc 119. Eta bere guduetan, / haiñ da hebaiñdu fiñean, / non, akitua, ahitua, / muturraz lurrean baidago ezindua. "Sa fureur extrême le fatigue, l'abat". Gy 301. Eta barurik egortzen baditut bere etxetarat, ahituko dira bidean. "Deficient". HeH Mc 8, 3 (Dv ahitu; Lç, He, TB flakatu, Ol, IBk akitu, Or auldu, Ker ondezik jarri, IBe ahuleriak jo). Gosetuko da eta ahituko; urik ez du edanen eta akhituko da. "Esuriet et deficiet, non bibet aquam et lassescet". Dv Is 44, 12 ((Ol akitturik,) (Ker makalduta)). Begirozute zeñ aitua, galdua eta erkitua dagoan! Arr GB 112. Bere sermoi luze onen ondoren añ aunatua eta aitua geratu zan. Ib. 87. Ahituz banarama nere oinazeak. Elzb Po 180. Emakume xahar bat, eritasun trixte batekin zena, eta bere gaitzak ahituz-ahituz zaramana hobirat. Prop 1892, 64. Zurpil, akituak, ahituak hatsa ezin hartuarekin, baratzen dira apur bat pilotariak. JE Bur 30. Emaztekiak, gehienak --beren behatzak ez ahitzeko-- othe-adarrez eginikako xiriekin ari ziren. Barb Piar I 101. Sendagailurik ez zen neskatxarentzat. Eta [...] ahituz bazoan hobirat. "S'étiolant". Barb Leg 136. Erromes aituak, elizaren barren, / kantak atertuta, lerren baño lerren. SMitx Aranz 173. Ba omen dira gizon batzuk ia batere aurrerapenik egiten eztutenak, erdi abere edo erdi astotuak eta aituak daudenak. Vill Jaink 72.
    azpiadiera-2.1
    Haiñitzak (eta bereziki emakumeak) bertutean fiñkatuak eta ahituak direla imayinatzen dire, noiz eta ere usantza bat hartu baitute mihiz othoitz luzeak egitekoa, haiñitz meza entzutekoa. He Gudu 30. Morrontzan aitu ta gero, konde-tituluren bat eman oi zieten. "Después de hartos de servir". Berron Kijote 91.
    sense-3
    3. Secar(se), marchitar(se). "Flétrir" Foix.
    Khendu dakote azala [zuhaitzari], ahitu dute eta bederazi orenetan atheratzen zautzuten lehen paper zathia. EskLAlm 1911, 49.
    sense-4
    4. "(S; Ip), se corrompre, pourrir" Lh.
    sense-5
    5. "Tzarra ahitua (BN-baig), enteramente malo" A. Cf. okitu.
    azpisarrera-1
    AHITU-EZ.
    "Inexhausto, [...] aitueza" Lar.
    azpisarrera-2
    AHITUXE.
    (Forma con suf. -xe, de valor aprox.).
    Salan ez daukat ezer askorik, / iya ustu zait ganbara, / nere bertsuak aituxe dira, / orain gaztien txanda da. Tx B III 135. Ene argi aratz, eta egurats, lurraren zori-laguna! Amaika erosta-eresi entzun, eta nere bular odolduaren buruzkiko amaika ukaldien berri izan duk, gau illuna aituxe. Zait Sof 15. Ama gaxoa, berriz, zar xamarra; aituxea ordurako. Ataño TxanKan 142. Lizardi-ondokoak ahituxe ditugu honezkero eta horiekin batean agortu da Lizardiren garaiko eta aurreraxeagoko egoeraren berria. MEIG IV 129.
    azpisarrera-3
    AHITZEKE.
    Sin agotar(se), sin acabar(se).
    Ogi ta ardao puska irudipean oso-osorik egotea, ta artzen zaituanak, zeu aitzeka, jatea. Pi Imit IV 2, 5. Ta ara! Moxeren begietan sasia sutan, aitzeke ordea. Ol Ex 3, 2.
    azpisarrera-4
    EZIN AHITU.
    Incansable.
    Ezin ahitua zen. Bere amodioari azken koroaren emateko igan da gurutze baten gañerat. Mih 57.
    azpisarrera-5
    EZIN AHITUZKO (Dv, H).
    Inagotable, inacabable. "Inépuisable" Dv, H.
    Zeren herria iraitsiko da ilhunbetara, salbamendua izanen da ezin ahituzkoa, ezta grinarik bat ere izanen. SP Imit III 47, 2 (Ch ezin altaratuzkoa). Predestinatuen atseginetako ezin ahituzko tresora, mana nihork ezagutzen eztuena. "Trésor inépuisable". SP POB 78. Horra eziñ-ahituzko Ithurri hartarikako [...] xirripa xumeak. He Gudu 131. Ene baitan zare, ô ontasun guzien Ithurri eziñ ahituzkoa! Ib. 350. Zelan ezin aituzko / Jaunaren ordetzko / beste izate barrira / aldaturik nago. Gand Elorri 112.

    ahitu

    ahitu
    << ahiki 0 / 0 ahizpa >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper