OEH - Bilaketa

4772 emaitza t bilaketarentzat

Sarrera buruan (64)


Sarrera osoan (485)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
aiher.
tradizioa
Tr. Poco documentado excepto en la construcción aiher izan (v. infra ).
etimologikoa
Etim. Se ha sostenido, así por G. Bähr Baskisch und Iberich 37, que aiher vale en toponimia por 'inclinación, pendiente' en sentido físico: Ayerbe "unter dem Hang", etc. v. aiherkunde (2) con un ej. de Eguzkitza.
sense-1
I. (Sust.).
azpiadiera-1.1
1. (AN-gip, L, B, BN, S; SP (sin trad.), Lar, Dv, H) Ref.: A; Gte Erd 78 .
Propensión, inclinación; deseo. "Inclinación, afecto" Lar. "Cada loco con su tema, txoroak oker, edozein aier" Ib. (s.v. tema). "Haren aiherra zen urthatsetako etxe berriaren akhabatzea" Dv. "Aiherrik eztu edanaren (BN), il n'a pas goût à, envie de boire" H. "Propensión, inclinación" A. "Edozein gauzetako aierra daukat (AN-gip), mendira joateko aierra daukat (AN-gip)" Gte Erd 78 (junto a gogoa, emeia, etc., de otras zonas).
Berari zioten begi / zeiharrez begiratzen, / aski ziotela bere / aiherra erakusten . EZ Noel 91. Obra hunetan hobeki urgulutik begiratu behar diizi, amorekatik laudoriuen aiherrak gal-arazi eztezagun egiten tugun obra laudagarrien prootxia. AR 260. Deabruaren gathibu eta bethiko oinhaze garratzen aiherretan jarri zare. Dv LEd 99. Andiako gaiñ Aiedon bizi / Ziñaden, Goñi zalduna; / San Migelentzat maitagarri da / Diyozun aier kutuna. SMiguel 31. Bere buruaren urkatzeko aiher mikorik ez zuen izan. Barb Sup 100. Nitzaz trüfatzeko aiherrian hizala uste diat. Mde Pr 47. Txoroak oker edozein aier. EZBB II 120.
azpiadiera-1.2
2. (H (S)).
Duda, sospecha.
Etxetik loa zeion joan, / Etxeliar jin zeitzon phenak, / Aiherrak eta lotseriak. "Les soupçons, les alarmes vaines" . Arch Fab 229.
azpiadiera-1.3
3. (L, B, BN, S; Dv, A, H) Ref.: A; Izeta BHizt2. .
Odio. "Mauvais vouloir, passion contre quelqu'un" Dv. "Rencor. Aiherra ta tirria biak dire gogo handiak; aiherra beti gaiztoa, tirria beti ona (L-ain)" A. "Aiherrez betherik nago" Darric (ap. DRA). "Rencor. Neonek aier bat dauket gizon orri. Aierra dauket" Izeta BHizt2.
Dezio igo zan bakalkira; sinistedunai ziyen aierra ez zan bestiena baño makalagoa. J.M. Tolosa EEs 1913, 178. Bere aier ta oldarraren ordezkariak joaten utzi ta, berak olaren aldera jo zuan. Lh Yol 45. Eta Elade osoaren iardunean, urteak ioan eta urteak etorri, aier (gorroto) bizi ziran ioerok ageri dira. Zait Plat 115. Ai ene, ikusiko balu, nolako jelosiak, nolako amorruak eta aiherrak astinduko lukeen bere bihotz zaharra! Arti Ipuin 59.
azpiadiera-1.3.1
Bere orri artian ostendu dagidan / neure neskuts lirañan aier tolesgia. " La ira sin malicia de mi pequeña adorada" . Laux BBa 62.
azpiadiera-1.4
4. Iñola eziña dana aierrik irudikorrenean ere ez diteke izan. " Suposición" . Zink Crit 17. "Suposición." Zink Crit 17.
sense-2
II. (Adj.).
azpiadiera-2.1
1. Contrario.
Bi naimen aierrekin ez-mezean badago. Or Aitork 203. Ez bezate esan bi zerki aierretatik edo bi etorburu aierretatik datozen bi anima dirala. "Duas contrarias mentes de duabus contrariis substantiis" . Ib. 203.
azpiadiera-2.1.1
Maulen moldeatzeari aiherrenak lehenak izanen zirela Mauleko serora Dominikanoen goresten eta heier atxikimendurik handienaren erakusten. Her 21-3-1957 (ap. DRA , que interpreta "adverso").
azpiadiera-2.2
2. Receloso.
Onen biotza, gogor samarra bazan izan; orain, ostera, latza, idorra, samurtasun bagea dala esan bearko. Aierra, etxeramon zalea, minkorra... Erkiag BatB 164.
sense-3
III . (Tema nudo; uso adv.).
azpiadiera-3.1
En contra.
Behereko zolan mamitsuago eskuara, damurik itsuago; ez ohartua, zenbat etsai dituen aiher. HU Aurp 215. Ez griña batere nor duzun alde edo aiher. Leon Imit II 2, 1. Ori dala-ta gizona gizarterako aier eta makur dago; irrits edo lera ori bere-berea dau. Eguzk GizAuz 111.
azpiadiera-3.1.1
(Precedido de gen.).
Entzuten nitun, ez erditaraiño ta gutiagorik ere, ez, naita elkarren aier zetozela. "Contradicentes" . Or Aitork 206.
azpiadiera-3.1.2
(Precedido de dat.).
Egizko zorionari aier egoteko, erriari begiak itxitzen dizkiona, zori gaiztoko! Goen Y 1934, 184. Batean, apezen eskoleri ezin aiherrago zagon. Lf ( in JE Bur (ed. 1980) 13 ).
azpiadiera-3.1.2.1
Esperando.
Mauleko presondegiaren atheari zagon Herio beltza, sega bizkarrean, norbaiti aiher. Lf Murtuts 47.
azpisarrera-1
AIHER-AIHERRIK. Deseoso.
Aier aierrik niagon mundu bazter batean gorderik, Eliasen antzera, urrundik bederen nere azken-urteok emateko. Or QA 186.
azpisarrera-2
AIHER IZAN Tr. Documentado sobre todo en textos septentrionales y navarros. En la tradición occidental lo utiliza Lardizabal (en la acepción de 'odiar') y posteriormente autores del s. XX (Anabitarte, Lizardi, Orixe, Aresti y Villasante).
azpisarrerakoSense-2.1
A) (Intrans.).
azpiadiera-1.1
a) (L, B, BN, Sal, S ap. A; Lar, VocBN, Dv, H). Inclinarse, tener propensión. "Ongira izan zaite aiher eta ez gaizkira, ayez de l'émulation pour le bien et non pour le mal. Gaizkira zare aiher, votre inclination est vers le mal" Dv.
azpiadiera-1.1.1
(Con part. vbal.). Desear, querer.
Portu itsas adar zuen bati ohart zekizkion, hartara, egin albalute, unzia egotzi aiher ziraden. "Ils délibèrent jeter le navire" . Act 27, 39 (Dv asmu baitzuten [...] untziaren erorraraztea). Skribatu darokat Elizari: baina haien artean lehen izan aiher denak, Diotrephesek, ez giaitik rezebitzen. "Diotrephes, qui aime d'être le premier" . 3 Io 9 ( ( Dv horkoen gainean buruzagitasuna erabili nahi duenak ) ).
azpiadiera-1.1.2
(Con sintagma con suf. -t(z)era(t) ). Estar dispuesto (a); disponerse (a). " Aiher naiz jotzera, je suis tenté de le frapper" Dv (s.v. aiher). " Aiher <ayher> izatea, être en humeur. Aiher natzaik buruaren haustera, je suis en humeur de te casser la tête" Ib. " Aiher naiz erratera, je suis sur le point de dire" H.
Aiher ziraden bada haren hatzamaitera, baina populuaren beldur ziraden. " Ils tâchèrent à l'empoigner" . Mc 12, 12 (TB enseiatu ziren haren harzera, HeH bilha zabiltzan; v. tbn. aiher ziraden en el mismo contexto en Lç Lc 20, 19). Tristeziarekiñ eta dolamenekiñ minzo dire bere eziñberzeaz, eta aiher litezke jatera ere, zillegi balitzaie. He Phil 26. Desira handi bat hartu izan zuen hark bezala egiteko, bere konfesorak debekatu zuen arren; eta aier zen hura ez obeditzerat pontu horren gainean. Ib. 15 (SP 15 aiertzen zen haren ez obeditzera ).
azpiadiera-1.1.3
(Con dat.). Tener afición, inclinarse (a); gustar.
Zeren eztiari, nola baita gozo, eta izena duen bezala, ezti, anhitz baitarraika, eta baitzaika aiher. Ax 35 (V 21). Hunelako han sorthu zen, / Huni ninzaion aiher. (Interpr?). Hm 57. Eskoletako gizon gazter zen gehienik aiher; hek nahi zituen bide txarretarik athera eta bide onean ezarri. Laph 80. Gure sineste sainduari edo girixtino eginbideri aiher zirenek haren eremuetan, segura zuten, eta zalu gero... berenen aditzea! HU Aurp 113. Heien ebaslez eta / xahutzailez leher / Lehengo jabeeri / dire orai aiher. Zby RIEV 1908, 768. Entzun baitzuen zein eder, / Zein aberatsa zen Grazi, / Haren dohaineri aiher / Preso zuen har arazi. Ib. 418. Aritzak, eundaka, / aier zaizkio goiari, / argi-lênenkia / egarri baitute. Ldi BB 108.
azpiadiera-1.1.3.1
" Eritarzun bat aiher ziozu (Sc), una enfermedad la persigue" A. " Aiher (adj.), qui survient aisément (S)" Lrq.
Aitzin-paretatik hitz larri batzuek iragartzen daukute, han moldatu adailuari sua ezin ditakela aiher. JE Ber 83. Delako herstura emaztekiari da gehienik aiher, zainak nausitzen zaizkonean. JE Med 66. Haur ttipier da gehienik aiher gaitza [paralesia] . Ib. 104. Bi mikrobio-motak bizkitartean familia berekoak direla: behiari aiher den mikrobioa lot ditakela gizonari, gizonarena aldiz behiari, nahiz nekezago. Ib. 111. Hari pentseta biga-bostetan aiher zitazün nigarra. Etx-Iruri ( in Xaramela 28 ).
azpiadiera-1.1.3.2
Ogi hasiari ganibeta aiher. Zerb GH 1936, 310.
azpiadiera-1.1.4
(Con sintagma con suf. -t(z)eko ). Estar dispuesto (a); ser capaz (de). " Aiher (adj.), capable de, désireux de, tenté de. [...] Ez da holako gauzaren egiteko aiher, il n'est pas capable (en état) de faire une pareille chose" Dv. " Semea etzait eldu illunduta etxera eta aier naiz ateak esteko (B), [...] y soy capaz de cerrar las puertas" A. " Aiher niz emaiteko ukhomilo bat (BN-baig), estoy dispuesto a dar un puñetazo" Ib.
Ez banio behatzen Jainkoari, eta ez banu dudan errespektua Josaphat Judako erregeren alderat, aiher nainte ez zuri behatzeko. Lg I 368. Zoazi zu halako baten etxetik kentzera! Aiher dire zer nahi errateko eta egiteko! HU Zez 34. Ez dezakete iraun; alta uste zuten, eta aiher dire oraino ere uste ukaiteko. Ib. 92. Bat ez baita [...] apezaren salatzeko aiher litakenik, bretonez mintzatu dela. Ib. 124. Aiher zela Gobernamendua gerla bilatzalen gaztigatzeko. Ib. 209. Bazirela, han hemenka bederen, arima batzu sakrifizio handienen egiteko aiher (kapaz) zirenak. Lf CEEN 1973, 130.
azpiadiera-1.1.5
" Orotako aiher da, il est capable de tout" Lf Gram 298.
azpiadiera-1.1.6
(Precedido de gen.).
Konstantino berriz kristaukidearen aier zan (inclinado al cristianismo). J.M. Tolosa EEs 1913, 208.
azpiadiera-1.1.7
Aiher ziren bihotzetikan etsai etoiak, nireak. Arti MaldanB 206.
azpiadiera-1.2
b) (Ae ap. A Apend; O VocPo, SP, H), AIHAR IZAN. (Con dativo). Aborrecer, odiar, desear mal. "Aiher izatea norbaiti, c'est avoir désir de faire mal à quelqu'un" O VocPo SP. "Aiher zaio, il lui en veut" Dv. "Aiher zait, il me veut du mal" Ib. "Aiher natzaio, zerbait gaizki nahi diot" HeH Voc. "Elizamari aiher zaio, il en veut à l'Église" H. "Guri zein aier zaizkigu!, !cuán vengativos son para nosotros! (Ae)" A Apend. "Etsaiari aiher, qui en veut à l'ennemi" Lf Gram 303.
Herodias aiher zaión eta hil erazi nahi zuen. " Herodias en avait à lui" . Mc 6, 19 (He zitzaioen aiher; TB nahi zion, BiblE gorroto zuen ). Bai bada, zuk edo nik, orren aier bazaizkit, erkal txuzendu bear dugu. (Olza, 1609). ReinEusk 123. Garaituaz doazela hirur etsai gordiñak: / heretiko, thematsuak, araueko presuner, / Elizama sainduari zeinak baitzaizko aiher. EZ Man I 30. Korintioak hain zeizten aiher alferrei, ezen ikhusten zutenean gizon bat bizitzen zela errentarik gabe [...] bizia edekitzen baitzioten. Ax 31 (V 19; v. tbn. FIr 159 que cita este ej.). Unhaia aiher unhaiari. " Un vacher veut mal à l'autre" . O Pr 451. Haren aitak et-anaia gehienak etzuten hori batere gaizki hartu [...]; ordean Luzia bethi zitzaion aiher. Birjin 342. [Saulo] kanpokoai ere aier zitzaien. Lard 494. Ateetara joan ziran, ain aier zitzaiozkan Jesus artzera. Ib. 456. Ni naiz Jesus, ain aier zu zatzaiona. Ib. 494. Juduak ikusirik, Tribunoak gazteluan gordetzen zuela ain aier zitzaiozkan Apostolua. Ib. 524. Fededun egiazko guziek errazoin eman diote Aita Sainduari, eta huni aiher dire orai erlisionearen etsaiak. HU Zez 156s. Zenbat hortakotz aiher / Jainko legeari! / Aise jendetasuna / da ttikitzen ari. Zby RIEV 1909, 107. Bertzeer aiher da, edo bederen ez ikusiarena egiten deie. JE Bur 55. Zendako aiher ginitzozke, erasian diogularik ez dela jarraiki mendeari. Ib. 175. Asto pullo beltxeneri / Xuria zen aiher, / Eta nola? / Mando denean ageri, / Asto beltxak bazter! Ox 96. O haize samina lilieri aiher. Ib. 172. Muthiko txarrak aiher baitzitzaizkon azkarki, gibeleko beribilaren jabea ohartzen niz ari dela bereari athe guzien hesten gakoz. JE Ber 21. Ez hakidala aiher izan, arren, maitea! Mde Pr 160. Aiher zitzaioten bakarrik bere mendeko sofista xoriburueri. Lf ( in Zait Plat XX ).
v. tbn. Elsb Fram 81. Aihar: Prop 1906, 243 (ap. DRA; la ref. es incorrecta).
azpiadiera-1.2.1
Ser contrario (a).
Gizon bakarrean bi nai-ukaite elkarri aier dirala ikustean. " Cum duas voluntates in homine uno adversari sibi sentiunt" . Or Aitork 203. Poliandria [...] erabat dago arbuiatua, are jende basatien artean ere; ain zaio naturalezari berari aiher. Vill Jaink 158.
azpiadiera-1.3
c) (S ap. A; O VocPo SP, HeH Voc, Gèze, Dv, H). Dudar; sospechar. "On y dit [en S] aiher naiz pour 'je me doute', ou 'je soupçonne'" O VocPo. "Aiher naiz, uste dut, edo gogan behartua naiz, aieru dut" HeH Voc. "Soupçonner, asma, aiher izan" Gèze. "Aiher nüzü (S), je me doute, je soupçonne" Dv. "Aiher nuzu, je soupçonne que, je gagerai" H.
Bana, nabaski / Zuretako aski / Enaizela sinhetsirik, / Zuk ni zureti / (Aiher naiz) beti / Nadukazu berezirik. ' Je le soupçonne' . O Po 12. Aiher da [René Soudre] orain giza-burmuina hil ondoren, giza gogoaren zati batek bizirik irauten duela. Mde Pr 345. Iñakaz mintzo dela aiher naiz. Ib. 271. Bere egoitzatik geroago eta urruntzenago zela aiher zen. Ib. 165.
azpisarrerakoSense-2.2
B) (Trans.).
azpiadiera-2.1
a) "Aiher nat eta eztiadan ematen (Sal), le tengo rencor y no le doy" A.
Eriak ez ian bena bai paretiak aiher. O PrASJU 234 (lectura e interpretación dudosas).
azpiadiera-2.2
b) Desear, gustar de.
Airea kurritzen den tokirat aiher du zeruko suak. Etcheberry (ap. Dv ).
azpiadiera-2.3
c) Au da irudian agertzen dan askaldiko egokera ta aier izan deguna argiro ikustiagatik. (Interpr?). Anab EEs 1919, 186.
azpisarrera-3
AIHER IZATEKE.
Gizona autesmen azkedun izan arren ere, erabakitzeko altsuki yardukitzen dioten eragipen ugarietara aier-izateka ez dago. "No deja de estar sujeto" . Zink Crit 45.
azpisarrera-4
AIHERRAGO IZAN. "Aceptar personas, berdin diranen artean batari aier-ago besteari baño izatea" Lar.
azpisarrerakoSense-4.1
(Con alat.). Ser más propenso (a), tener más inclinación (a).
Emaztia / Nula aiherrago / Bekhatila / Gizunkia beno [...] / Halaz enganatü / Eva gaixtoki. UNLilia 16.
azpisarrera-5
AIHERRAK EGON. "Aierrak egon. Tener ganas de... Estar con ganas de... Mendire yoateko aierrak nago, estoy con ganas de ir al monte" Asp Leiz2.
Aierrak nago. (AN-gip) 'Zerbait egiteko edo eskuratzeko gogo bizitan nago' . Inza NaEsZarr 858.
azpisarrera-6
AIHERRAK EMAN. "Suponer. Aierrak eman digu etorriko ziñela, hemos supuesto que vendrías" Asp Leiz2.
azpisarrera-7
AIHERRAZ. "Propensamente, jarkiro, griñaldiro, [...] aieraz, aiertiro" Lar.
azpisarrera-8
AIHERREN IZAN.
Silas eta Timoteo Berea-n gelditu ziran. Orain ez dakigu, edo ezertarako leku gabe bat-batetan irten zalako, edo aierrena Apostoluari zitzaiozkalako [='le odiaban al que más'], edo beste zergatik San Pablo bakarra joan zan. Lard 513s. Zer nahi haizu nahiz, berentzat lehenik, / Erlisioneari dire aiherrenik [='odian sobre todo'] . Zby RIEV 1909, 232.
azpisarrera-9
AIHERREZ (Con part.). Deseando.
Zelatan zeudela eta zerbait haren ahotik hatzaman aiherrez zabiltzala, akusa lezatenzat. "Tâchant de recueillir quelque chose" . Lc 11, 54 (Dv hatzaman beharrez). Eiza eradoki aierrez ziñan eta zoriak zerau eizatu zaitu. Zait Sof 135.
azpisarrera-10
AHIERRIK (Estar, etc.) enemistado, en contra, enojado.
Traidorea, aierrik nagok. (Erro, 1561). ReinEusk 52. Orai emen gara, ezta zer iges egin, aierrik nengozu. (Monreal, 1598). ReinEusk2 138.
aiher
<< aieneka 0 / 0 aillekitu >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper