1.
(V, G, AN, L-côte; Mic 9v, HtVocGr, VP 1r, Lar, Añ, H(V, G));
agura (V);
agude (L, BN; Dv(L, BN));
aure (AN-larr);
augure (Urt II 117);
agore (AApend)
Ref.:
A(agude, agura, agure);
AspLeiz2(aure);
IzArOñ(agura);
IzTo(aguria);
EtxbaEib(aguria);
EAEL 48;
ElexpBerg(agura). Viejo, anciano (varón).
"Viejo hombre"Mic 9v.
"Vieux, ancien"HtVocGr.
"Hombre mayor"Lar(v. tbn. s.v. chocho).
"Xeque, hombre anciano y superior entre los moros, agurea, mairuen agintaria"Ib."(A la vejez) aladares de pez, agurea kiskur, zentzua labur"Ib."Anciano","decrépito"Añ.
"Agura (V), anciano. En G se toma esta palabra como despreciativa"A.
"Anciano, viejo. Tono despectivo"AspLeiz2.
"El hombre casado de unos 60 años en adelante"IzTo.
"Agúra bat, un anciano casado o viudo. Agurien kobia, la cueva del Eco"IzArOñ.
"Agura txiki belendriñ, bost bizar da sei agiñ: mizpiria. Agura pipa-luze begi arranpalo, tabernara juan eta negarrez ei dao. Agura zarki-marki pipa-artzaillia, txingarrak erre dio zúrraren puntia"Ib."Agure ere entzun daiteke. [...] Anciano. Agura majua dago Felix"ElexpBerg.
Cf. Mg PAb 173: "--Zer esan gura dau Aguriak? --Aguriak, Ai guria, edo aika illetan daguana, ta zaarrak aigurak dira". Tr. Documentado al Sur desde Refranes y Sentencias, y al Norte sólo en Etcheberri de Ziburu, Goyhetche, Hiribarren y Zerbitzari. Agure es la forma más gral. Hay agura en la mayoría de los autores vizcaínos (ya en RS ), alternando con agure en varios de ellos. Con todo, se documenta sólo agure en Añibarro, Zavala, Enbeita, Lauaxeta, Bilbao (IpuiB 56) y Akesolo (Ipiñ 3). Fuera de la tradición vizcaína hay agura en Apaolaza, y junto a agure, en Larramendi y T. Agirre. Goyhetche emplea la forma agude. En DFrec hay 13 ejs. de agure y 2 de agura. Agura onari ez ateak itxi. "Al buen viejo".RS 26.
Bizkaian jaio ziran / Tubalen humeak, / bisitatu zituan / Noe agureak.CancVizc 367 (tal vez 'patriarca').
Haurrak bada men hartara dire aitziñaturen / Eta agureak ere harat gibelaturen. EZMan I 81.
An dago agura bat ez mundukua / Gura nukean baño santuagua. Acto 185.
Nai dakizula bada beste edozein gauzetan agure oni zertxoren bat agindutzea. LarCarta a Gandara 162.
Ikusi dezazun ez agura modrolloaren gisa, bai zaldun gazte baten legez obedituko deutsudala. Ib. 162.
Ardao-etxeetan sartuten dira agura baldresak. MgPAb 71.
Euskaldun guzti guztiak, zar gazte, agure ta umiak. MgCO 292.
Ermutar Agure santu bati. AñLoraS 28.
Agure zikiñak ere asi ziran deadarrez Susanaren kontra. AA III 333 (v. tbn. en contexto similar Mde Po 91 agure lizun).
Agura makar, iños ezetako abilidaderik izan ez dabeenak. JJMgBasEsc 209.
Edo dira lutubak daukeezanak [...]. Edo dira, zaar ibilli ezin dirianak. [...]. Aguraak badira, ordituta asko.fBOlg 69.
Agureak / ozta-ozta / eroian egur sorta. ZavFab,
RIEV 1907, 530 (530 ).
Paris guzian, hots, dietzadak aurki, / Hire berdiñ zahar agude bertze bi. Gy 169.
Agure zaharrena yartzen zen buruan, / Erramuzko adar bat zuela eskuan. HbEsk 100.
Han atzematen dute agure bat hil hurrena. HbEgia 22.
Noiz nahi ergel batek yakin zezaken, egunetik biharamunerat, agure zuhurrenak baino gehiago. Ib. 124.
Eun urteko agureak [...].Lard 18.
Aita, emen ari da / esaten alperrik, / ez det nik orrelako / agure bearrik. PE 68.
Agure buruzuri bat. ZabGabon 26.
Uberok eukazan erruak. Agure petral malmutza!AgAL 36.
Agurak eta atsuak, / Dantzan dabiltz gaztetuak. ABAmaE 373.
Amaika agura / beste mundura / daroaz katarro zarrak. AzcPB 291.
Agura / zega andiduntzarra / ereiten dabilena / munduan negarra. Ib. 58.
( s. XX)Aitona agure baldarra, amona atso parregarria. AgG 223.
Andre mozkorra duen / gizon gizaisoa, / etzenduen billatu / aiñ prenda gaiztoa; / agureak jan arren / sukaldean artoa, / andreak erango du / tabernan ardoa. JanEd II 23 (55 agura).
Tenore hartan gizon, emazte, haur, agure eta atso, oro karriketarat atheratu baitire. ZerbMetsiko 348.
Sutondoan otzez dardaraz / zeuden agure ta atsoak. JaukolBiozk 94.
Isla asko ta onak zituen / len Españiyak beriak, / ta geienetan agintzen zuten / euskarazko aguriak. TxB II 54.
Agure einda juteko / ludi onetatik. Enb 83.
Agura ta mutillak, oiturea dan lez, / Aurresku bi edo iru gogoz eingo dabez / [...]. Oin be orretako, / Aguretan onena Kalbo errotako. Ib. 86.
Irakasle bateri legez entzuten yegokozan [...] mutil gastiak aguriari. KkAb I 20 (II 165 agure, 73 agura).
Negarrak ondo dirudi aguren begi minduban. LauxBBa 34.
Antxe dago Maura [...]. Ez urrun gure Unamuno ere. Agure orrek badik, orratik, puskaterako osasuna. LdiIL 22.
Agura buruzuri, sudur-kakoduna. TAgUzt 180 (80 agure).
Ara! Urtez makurtutako agure batzu badatoz. ZaitSof 108.
Ots! adizu, agure: neri begira, galdetzen dizudanari erantzun. Ib. 89.
Apokalipsin esaten diraneko ogeitalau agure aiek. OrQA 195.
Ikusi al dezu neska arraio oiek agure gizajoa nola daukaten?JAIrazBizia 18.
Agure bat bezela okertuta. Ib. 85.
Zar ta gazte, atso naiz agure. ErkiagArran 33 (BatB 115 agura).
Amaigabeko samintasunak zimeldutako agure igarra zen. EtxdeJJ 274.
Ordurako 60 urteko agure bat izanen zela toreadorea. ArtiIpuin 58 (v. tbn. Arti Tobera 287).
Baiña ondo dakigunez, agurearen bizi-naia ezta sekula asetzen, ez ixiltzen. Denek dakigu zeiñen bortizki lotzen den biziari. VillJaink 111.
Illobak esan zuten: Agura deabrua! Bearrago genuan etxean utzi bagenu. AndAUzta 69.
Agure izugarria, andoaindarra izatez, garai artan Donostin zan dentista famatuena.JAzpiroz 179.
Ezkondu ta solteru, / agura ta atso. Ayesta 21.
Bretón, berriz, ez zen agure aspergarri bat besterik. MIH 131.
Larogei eta hamalau urteko agurea. MEIG I 233.
v. tbn. Cb Eg III 348. VMg 100. It Fab 115. Arr GB 121. AzpPr 106. EusJok 98. Mok 4. Anab Usauri 34. Lek EunD 52. Akes Ipiñ 3. Ugalde Iltz 39. Txill Let 92. Lab SuEm 188. Ibiñ Virgil 50. Ataño TxanKan 227. Agura: Astar II 239s. Apaol 120. A BGuzur 152. Ag Kr 151 (126 agure). Altuna 111. Mde Pr 163. SM Zirik 62. BEnb NereA 222 (27 agure).
azpiadiera-1.1
(Uso adjetivo)."Ubitxako aittaitta aguria, ixa egun urtera eldu zan, el anciano abuelo de Ubitxa, [...]"EtxbaEib.
Berak azkenekotzat atta [= aita] agudiari, / Begiak ziokitzan hilltzean han hetsi. Gy 27.
Baña Maiatz au atsotu dan legez / Ni bere nago gaur agurea. ABAmaE 387.
Arotz agure orrek amaitu dau lana. LauxBBa 14.
Egin dut, beraz, inkestatxo bat neure aldetik eta hona zer aurkitu dudan: agurerik agureenak berrogeiren bat urte zituela. MEIG IX 63.
(Tras nombre propio). Deitu arren jenteak, Patxi agurea. / O! Nik izan banaiok ire suertea. ABAmaE 311.
Txomin Txiki agurea. BilbaoIpuiB 93.
Pan, Silban agurea eta Ninpa aizpatxoak. IbiñVirgil 92 (v. tbn. en contexto similar Zav Fab RIEV 1909, 36 Isopo agurea).
azpiadiera-1.2
(Como primer miembro de comp.). Egunetik egunera agura-itxura izugarria artzen zijoan. TAgUzt 202.
Agure-dantza. [...] Aingeru-dantza. OrQA 195.
Agure-biltzarrak mandatari, honera / bidaldu grauzkitzu, zerorri galdetzera / Jainkoaren semea egiaz bazara. ArtiMaldanB 209.
Agurabidean dagoan oneri bigarren lorako maitakeria erne yaka biotzan. ErkiagBatB 138.
sense-2
2."Agureak, les anciens, les ancêtres"O-SPAd 876.
"Agureak (EZ), les anciens, les ancêtres, antepasados, mayores, tartaragüelos, añejos, antiguos"SP.
v. arbaso.
sense-3
3."Agura [...] (G, AN-larr), hombre casado que no ha tenido hijos"A.
sense-4
4."En Eibar, aguria dice la esposa del joven esposo, en sentido cariñoso. [...] Agurian zaiñ nago afaittara juateko"EtxbaEib.
sense-5
5."Agura [...] (V-gip), figura en el naipe, sota, caballo o rey"A.
azpisarrera-1
AGURE-ATSO. (Pl.).Ancianos y ancianas.
v. ATSO-AGURE. Bein yuan zan idazle ospatsu bat Txiroen Arrebatxoen agura-atso etxia ikusten. KkAb II 73.
Herri honetako gizon-andre, agure-atso eta neska-mutil guztiek jakin bezate, berehala emanen zaiola hasiera judizioari. ArtiTobera 276.
azpisarrera-2
AGURE-GIZON Larogei ta amar urteko agure-gizon zarrak. MbIArg II 290.
azpisarrera-3
AGURE GORDIN.
azpisarrerakoSense-3.1
a)
(G ap. A
; Lar(inAq 1480)). "Viejo verde"Lar,
A.
azpisarrerakoSense-3.2
b)Anciano que se conserva vigoroso.
Gurekin dator aita Josephe, / agure gordiñ maitea, / maisu aditu aspaldikoa, / langile pare bagea. Echag 141.
Pausu asko orduko ikusi ei yuen arako agure gordin bat. BilbaoIpuiB 56.
Irurogei urtetarako, agure gordin askoak, kolperik jo gabe [...], lasai asko pasian or zebiltzak. AtañoTxanKan 11.
azpisarrera-4
AGURE-MAKILA. Báculo.
Aldatz gora, oin arin, / intzalarik mutil; / gaur, lagun dituk, samin / eta agure-makil. ZaitGold 64.
azpisarrera-5
AGURE-MUTIL.
azpisarrerakoSense-5.1
a)(Pl.).Ancianos y jóvenes (ref. a varones).
Bakarrik geratu zireanean agure-mutillak, Aramaiok esan eban: Mutillak, zetan arraio ibilliko gaituk [...]. Zaarrai itxi bake-bakien, zaarrak asko yakiek-eta. KkAb II 13.
azpisarrerakoSense-5.2
b)
(agura-V-gip)
Ref.:
A;
IzArOñ. "Solterón muy viejo"A.
azpisarrera-6
AGURETAN. En la madurez.
Umetan zuri, mutiletan gorri, aguratan baltz. (V-m). AEY III 401 (acertijo de la mora).
azpisarrera-7
AGURE ZAHAR;
AGURE XAHAR. Anciano, viejo.
"Iñok eztittu biar gure moduko agurazarrak"ElexpBerg.
Tr. Documentado en autores meridionales y en Zerbitzari.
Agura zaar Erriko Juezak zirian loijak, Susanagaz pekatu egin gura ebeenak. fBIc II 231 (v. tbn. 162).
Mutil gazte zoro eta burueretxi batzuk [...] agura zarrari barre eta burla egiten eutsenak. ItzAzald 119.
Agure zar gotoso / triste elbarriak. JanEd I 107.
Erriko agure xaarren batzuk beren moduko izkuntza mordoillo bat lardastu zutela gaztetan. Mok 20.
Agure zarrak erronka gutxi, / arrantxua egin da etxera. TxB I 234.
Agure zar bat adiskire det / izandua Amerikan. MendaroTx 308.
Txilborretik oztu da agure zâr negu; / izozteak elurra debekatua du. OrEus 129.
Abeslari-taldea. Zebeko amabost agure zar aundikik osatzen dute.ZaitSof 61.
Jada agure xahar bat iduri zuen. ZerbAzk 77 (32 agure zaharrenaren orde).
Ardao zaarra, gari zaarra, urdai azpiko zaarra eta olakoak onak dira. Baiña agure zaarrak, malo. AndAUzta 95 (84 agura zaar).
Alaxe elizpean oi-dira / agure zarrak kontu-kontari. NEtxLBB 254.
Chahoren Aitor agura zarra, bere bizar zuri ta guzti. AlzolaAtalak 47.
Larogei urtetik gorakoa zan a agura zarra. Ib. 66.
Joanes agure zaharrak ere [...] antzeman zezakeen. MIH 25.
v. tbn.
Agure za(a)r: Zab Gabon 67. AzpPr 95. Moc Damu 26. Ag G 45. Kk Ab II 166. Alz Txib 84. TAg Uzt 203. JAIraz Bizia 86. Ugalde Iltz 32. Erkiag BatB 12. Ibiñ Virgil 59. Ataño TxanKan 96. Agura z.: AB AmE 339. Azc PB 119. SM Zirik 42.
azpisarrerakoSense-7.1
An ezegualako besterik iru andra ta agure zaar-zaar bi baño. KkAb II 165.
azpisarrerakoSense-7.2
Itxura bako agura-zartxo, ximel da gaizki jantzi bati. SMZirik 62.
azpisarrera-8
AGURE-ZAHARTU. Envejecer.
"Agurazartuta gero be egunero ibiltzen zuan pasiuan"ElexpBerg.
azpisarrera-9
AGURE ZIMEL (Lar(inAq 1481));
AGURE TXIMEL (G ap. A
; Lar(inAq 1481)). "Viejo terete"Lar.
Barre purruztadaka artu eben agure zimela. KkAb I 27.
Arpegiak zimurrez egindako makiñatxo bat agure zimel. EtxdeJJ 203.