Harremana

    OEH - Bilaketa

    4776 emaitza t bilaketarentzat

    Sarrera buruan (64)


    Sarrera osoan (485)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    adats.
    etimologikoa
    Etim. De adar + el abundancial -ts , según Uhlenbeck RIEV 1909, 421. Cf. aberats. Muy dudoso.
    sense-1
    1. (V, L, BN, S; SP, Deen I 166, Urt III 201, Lar, Hb ap. Lh., Dv, H (L, BN, S)) Ref.: A; Lh.
     Cabellera. (En pl. en Inzagaray y en algunos ejs. de Orixe y Etxaide). "Chevelure" SP. "Auricomus, [...] adats horia duena, urrearen gisako adatsa duena, urrea dirudien adatsa duena" Urt III 200s. "Melena" , "cabellera" Lar. v. ILE-ADATS, BILO-ADATS. Tr. Se observa un fuerte hiato documental en los testimonios del s. XVII (tbn. en Etcheberri de Sara) y su nueva introducción en la literatura, sobre todo meridional, en el s. XX. Salvo errata, hay adatsa, con -a constitutiva, en el único ej. de Oxobi.
    [Oinak] ixukatzen zerauzkan bere buruko adatsaz. Lç Lc 7, 38 (He, Dv buruko ileaz, BiblE ileaz). Eta Maria haur zen [...] haren oinak bere adatseko biloez ixukatu zituena. Lç Io 11, 2 (BiblE ile-adatsez). Unkta zitzan Iesusen oinak, eta ixuka zitzan bere adatsaz. Ib. 12,3. Zeren adatsa estalgitzat eman izan baitzaió [emazteari] . Lç 1 Cor 11, 15 (Ker adatsa). O Eskumiku arimaren punimendu garratza! / Ezin izenda azaket laztu gabe adatsa. EZ Man I 32. Adats ikustekoa, / Aztaleranokoa. O Po 26. Buru ederreko adatsa / Laxurik baderatza / Badaitso gerrirano / Urh' izpiz aberatsa. Ib. 38. Orrazta zazue izpiritua Minervaren orrazeaz, adatsa izur, eta kroskoilla, pinta, eta ungentuz gantzu. ES 188.
    ( s. XX) Buruko ileak, adats osoa, emango nuen Leonen papertxo hura irakurtzearen ordez. A Ardi 49. Linozkoa dirudi bere adatsak (cabellera). Ib. 58. [Madalenak] bere adatsa legunarekin xukhatu zituen denak. Ox 73. Bizkarra beira zarion ille beltz ederra bildu, adats kizkurrak bildu, ta. 'Les boucles éparses'. Or Mi 98. Zuen buru bixkorrak eta argiak, zuen mirto-antzeko adats ugariak. 'Vos chevelures abondantes'. Ib. 19. [Beor zurien] muiñoak maitagarriren lepoan adatsa bezala arrotzen ziren. Ib. 45. [Gizalaba ederrari] adatsa busti diot negarrez. Ldi BB 164. Urnietako gizon zar batzuek goguan dauzkate orañarteño [bertsoak]. Bati abestu nizkion bertso aben sail-muturrak: muturrak ezik, tximak eta adatsak eman zizkidan. Inzag RIEV 1933, 416. Ispilluaren aurrean urrezko adats ugaria orraztu. TAg Uzt 252. Burutik zerion adatsa arinka bildu ondoren, bere gelatik irten zan. Ib. 123. Berak ezetzen zion goizero usaiki ederrez [...] zikin euki zun adats (cabellera) ederra. Etxde AlosT 56. Bere buruko adats guriak (suaves cabelleras), aitagiarrebaren bular gaiñean kokaturik. Etxde JJ 163. Adats orail dizdizaria, xingola batek lepatxokoan baturik. Erkiag Arran 97. Keresen adats orailla udako sargoritan baizik ezta mozten. Ibiñ Virgil 75. Suge urdiñak adatsean naasita dituten Eumenideak. Ib. 117. [Ninfak] adatsa lepo zuri istatsuetan lasai. Ib. 114. Nik Aren adatsak orraztu artean. "Cuando yo sus cabellos esparcía". Or ( in Gazt MusIx 178). Haren adats horia [...] erortzen zitzaion sorbaldara. Mde HaurB 16. Orduan bai ibiltzen ziran artzai-neska eder ta malizi-gabeak, adats ta ille utsetan [...] estali-bearreko ura estaltzeko bear ziranez beste soiñekorik gabe. Berron Kijote 125. Urrezkoa da aren adatsa, paradisu aren bekokia. Ib. 148. Apolo ori-gorriak bere urrezko adatsaren ille zoragarriak lur zabalaren zabaldietan isuri zituan. Ib. 42.
    azpiadiera-1.1
    Nere adats-txerlo apaindu gabea.'Esta lúcida cabellera'. Zait Sof 23. Sumiñez ero [...] ezkon-oera oldartu zan itoka, adats-illeak bi eskuz erauziz. Ib. 92.
    azpiadiera-1.2
    (Como primer miembro de comp. exocéntricos).
    Ez diet gure lamiña pollit, adats horailei [...] Laponen antz handirik atzematen. Mde Pr 271. Purpur-soinekoz iantzita, [...], gerrian urrezko gerrikoa, adats-luze, arpegi-itzaltsu ibili oi zan Sikiloko bazterrak barna. Zait Plat 76.
    azpiadiera-1.3
    (Usos figs.).
    O zuzi handia, zure / adatsaren izpiak / thonbatik ilkhitzen dire / nola urre-izpiak. EZ Noel 111 (v. infra ADATS-IZPI). Eguzkiak orailen adatsa dunean, / ikus bide-dituzu, eguras-bidean, / inguma bi xurizta. Ldi UO 53. Itsas-uginak so dagonari / beti berririk agertzen; / ler diran oroz adats berri bat / aparrean dute eratzen. Or BM 74. Goizeko argia urratzen asia zen mendi-galdorretan, iintz-adatsak zelaiean goxo goxo zabalduki. Or Mi 100. Tellatutik ke adats ugaria zeriola. TAg Uzt 86. Egoaizearen arnas bigunak dardarazten du noizbeinka pagadi orraztuaren adatsa. Ib. 78.
    azpiadiera-1.3.1
    Cf. infra (3). .
    Aldaska sendoekin zumar-garaiak besarkatzen ditutenean, adatsa moztu ezaizue [matsondoei], baita besoak ebaki ere: [...] orain berriz, zeure almen guztia erabil zenezake geigizko abarrak iñausteko. 'Émonde leur chevelure'. Ibiñ Virgil 89. [Neguak] lilipen adats guria mozten zuen. 'La chevelure de la souple hyacinthe'. Ib. 110 (v. tbn. otro ej. en la misma pág.).
    azpiadiera-1.4
    "Greña" A.
    sense-2
    2. (V ap. A ; Lar, Hb ap. Lh (+ adas)., H).
    "Trenza" Lar. "Soguilla, trenza delgada, adatsa, txirikurda mea" Ib. "Adas (Hb), tresse, natte" Lh. "Cordon plat" Ib.
    Soka horiek kurutzatzea aski zuten eta adatsa egina zen. GH 1927, 340. Itze horien artean itzulikatuz dako langileak [espartin-egileak] adatsari [...] espartin zolaren itxura emaiten. Ib. 340.
    azpiadiera-2.1
    "Ristra de ajos, baratzurien adatsa" Lar. "Berakatzaren adatsa (V), la cabellera de ajo" A. v. BARATXURI-ADATS.
    sense-3
    3. (S ap. A, Lh ).
    "Ramaje" A.
    azpisarrera-1
    ADATS-IZPI (SP A, Dv). Cabello (cada uno de los filamentos).
    [Gabrielek] adats izpiak zituen / Urrearen pareak. EZ Noel 42. Nik Aren adats-izpi / orraztu bitartean. "Cuando yo sus cabellos esparcía". Gazt MusIx 175. Lore ta pitxiz / egiñen dugu txorta, [...] loturik nere adats-izpiz. Ib. 191.

    adats

    adats
    << adartara 0 / 0 adaxka >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper