Azpisarrerak (sarrerak) (63)
- t
- t
- t
- t
- abrera(t)
- agra(t)z
- agusta(t)
- ahalguz(t)idun
- ahalguz(t)itako
- ai(t)-
- albai(t)-
- alberten(t)zia
- alfor(t)xa
- algustidun, alguz(t)idun
- allo(t)z
- almai(t)z
- ARRAIE BI T'ERDIREKIN (arraie)
- artar(t)xoxo
- ar(t)zipizpiku
- baga(t)xa
- begirauk, -(t)zu...
- begitan(t)zino
- behauk, behau(t)zu,
- berauk, -(t)zu...
- ei(t)-.
- fran(t)s
- fran(t)zizkano
- gain(t)zutu
- goi(t)xago
- hanpilo(t)
- harahuna(t)katu
- hara(t)-hona(t)
- hau(t)sikor
- ide(t)zarri
- ikus(t)zaile
- intzen(t)su
- inxen(t)su
- itai(t)zur
- jaia(t)etxe
- jope(t) egin
- kalpi(t)zar
- kapa(t)s
- kon(t)sekentzia
- korse(t)
- larraut(t)e
- lua(t)z
- lur u(t)spe
- mait(t)agure
- mañi(t)xal
- murti(t)xa
- oiñe(t)situ
- pal(t)sakeria
- prut(t)u
- szien(t)zia
- tankar(t)
- tanke(t)z
- t(h)iña
- tirrit(t)a
- tran(t)xada
- txipre(t)ar
- ume-un(t)zi
- uu(u)t
- ZAZPI T'ERDI (zazpi)
abia.
1.
(Dv).
" Abia, départ, commencement. Ce mot n'est guère usité qu'au positif défini" Dv.
Ordu barriak, goiza / aaztuta itzi eban, / arin eta alaiezko / ta argizko t'oraindiko / lorazko abian. "En su avanzar ligero, alegre, luminoso y florido" . Gand Elorri 207. Bakea izan da nagusi Iparraldean, geure begiz ikusirik behintzat, abian bertan halako itxurazko maila hartu zutenez gero hitz kontuan, ez goiko ez beheko, bai nolaerebait bitarteko. MEIG VII 29.
" Abia, départ, commencement. Ce mot n'est guère usité qu'au positif défini" Dv.
Ordu barriak, goiza / aaztuta itzi eban, / arin eta alaiezko / ta argizko t'oraindiko / lorazko abian. "En su avanzar ligero, alegre, luminoso y florido" . Gand Elorri 207. Bakea izan da nagusi Iparraldean, geure begiz ikusirik behintzat, abian bertan halako itxurazko maila hartu zutenez gero hitz kontuan, ez goiko ez beheko, bai nolaerebait bitarteko. MEIG VII 29.
2.
+
abi.
Velocidad.
v. abiada.
Nekaturik eta len baño abi gutxiogaz noala, orru izugarri bat entzuten det ber bertan. EEs 1921, 18. Beruntz goaz abia bizian. Gaur --itxura danez-- dana zillegi da. MAtx Gazt 55. Abia haundian zetorren Gaztelako gaua. Lasa Poem 111.
Nekaturik eta len baño abi gutxiogaz noala, orru izugarri bat entzuten det ber bertan. EEs 1921, 18. Beruntz goaz abia bizian. Gaur --itxura danez-- dana zillegi da. MAtx Gazt 55. Abia haundian zetorren Gaztelako gaua. Lasa Poem 111.
ABIA-ABIATIK.
Desde el principio.
Gero eta emanago agertzen zaigu abia-abiatik hain gogoko zituen ikerlanei. MEIG VI 75.
Gero eta emanago agertzen zaigu abia-abiatik hain gogoko zituen ikerlanei. MEIG VI 75.
ABIA HARTU (-iya- G-azp ap. ZestErret
).
Tomar impulso. v. ABIADA HARTU.
Tomar impulso. v. ABIADA HARTU.
ABIA EGIN,
ABIRA EGIN.
Partir (a). v. abiatu.
Jainkuagatik ez dedilla izan / gaur beintzat or bazkariya / bestela laister egingo diat / Oiartzunera abiya. Uzt Noiz 85. Atzo egin nuan Oiartzundikan / alde onetara abira. Ib. 68.
Jainkuagatik ez dedilla izan / gaur beintzat or bazkariya / bestela laister egingo diat / Oiartzunera abiya. Uzt Noiz 85. Atzo egin nuan Oiartzundikan / alde onetara abira. Ib. 68.
ABIAN.
a)
(Ht VocGr, Lecl, Dv, H, A). A punto de, comenzando; en marcha. "Prêt, au point de partir, abian" Ht VocGr 408. "Il es au point de partir, abian da" Ib. 397. "Abian da, il est sur son départ. Ez naiz berriz hasterat abian" Dv. "Sur le point, prêt à" H (s.v. abiatzea). "En marcha" A.
Orra, zuek orain [...] emendik arako abian. Mb OtGai III 186. Beren etxeetarako abian arkitzen ziran. Mb IArg I 160. Abian zela heltzeko Saulgana. Lg I 271. Bizitza onetatik besterako abian daudenai. Ub 204. Etxe alde laster emaiten da abian. Gy 51. Abian herritik urrun, aisia bilhatzeko. Hb Esk 19. Andik egun batzuetara, odeiak abian ipiñi zituen. Lard 99. Jendea, ezin-biziz, abian da Ameriketara. Dv Lab 88. Gorphutz zen, gathabotean etzana, usteltzerat abian! Hb Egia 95. Orai abian niz, / Suietak nola diren / Informatu bainiz. Bordel 168. Premua jadanik gerlan da eta bertze seme guziak gerlarat abian! Laph 3. Italietarat abian den untzian. Ib. 53. Bertso berriyak jartzen / orain naiz abiyan. xe 295. Abian zirela, berek ez zakiten norat. Elsb Fram 175. Guretzat zelarik hiltzerat abian. Zby RIEV 1908, 209. Ihes abian ziren / denak harrituak. Ib. 212. Etxetik atheratzean, / urrun naizela abian, / hartzen dut nere makhila. (In Arb Igand 43s ).
(s. XX) Behazu mutiko gazte haur hotz Ameriketarat abian den horri. JE Bur 207. Pertsu berri emaitera / orai naiz abian. LuzKant 76. Rusiano baten jauntzian abian zelarik Holandiari buruz. StPierre 32. Iduri luke, urrun, arras urrun, Jainkoak daki norat abian naizela. Barb Sup 151. Jauregiko Gardian / joan-jin bati abian. Ox 103. Ama, sü eder baten aitzinian, talo edo pastex egitera abian zagon. Const 16. Senar-emazte biok irizpide bateratu orduko Ameriketara abian ziren. FIr 132. Ereslariak abian asita guztia mugitu zan, erritarraz gañera sukaldeetako zartagi ta ontziak. Anab Usauri 31. Bertso berri jartzeko / badegu baimena, / orai da momentua / abiyan garena. Yanzi 196. Adoretsu, etxera abian. Lek EunD 50. Kurutzadarat abian. Zerb IxtS 105. Laugarrena fraide, bortzgarrena komenturat abian. Iratz 158. Jinkoaganat / ari nizala abian. Or Poem 514. Denbora kunpliturik / galaia abian / [...] / inozente sartu zan / jaio zan errian. Balad 231. Bethi lurrerat abian, erorikoaren beha. Herr 3-11-1955 (ap. DRA ). Abian zelarik. Herr 15-5-1958, 1. Zer haiz? Itsaso bertzaldera abian? Larz Iru 110. Kantu berri kantatzen / Orai naiz abian. Larz Senper 96. Kontua zan gu abian asten giñala. Anab Aprika 73. Etxera abian zirenean. Izeta DirG 58. Erromatik Lisboarat abian da Portugaleko enbaxadorea. Ardoy SFran 142s. Nere bidean abian nintzan, ezker, eskuin eta aintzinerat beha. JEtchep 37. Zure ofentsatzerat badira abian, / hor eman zaiten beti bien agerian. Xa Odol 325. Gauza triste bat publikatzeko kantatzerat naiz abian. Ib. 173. Lanerako abian zan seme bati, ala esan zioteken. Ataño TxanKan 256. Bein gudaren zipriztiñak garbitu ta etxea abian jarri zutenean. Ib. 63. Horra beraz ni Hazparneko Misionesteirat abian. Larre ArtzainE 261. Batez ere, ez gaitezen ari menderen mende, Peneloperen gisa, egin eta desegin, beti abian bagina bezala. MIH 394.
v. tbn. Ud 57. Mattin 91. Abiyan: Arrantz 91. Tx in Imaz Auspoa 24, 50.
Orra, zuek orain [...] emendik arako abian. Mb OtGai III 186. Beren etxeetarako abian arkitzen ziran. Mb IArg I 160. Abian zela heltzeko Saulgana. Lg I 271. Bizitza onetatik besterako abian daudenai. Ub 204. Etxe alde laster emaiten da abian. Gy 51. Abian herritik urrun, aisia bilhatzeko. Hb Esk 19. Andik egun batzuetara, odeiak abian ipiñi zituen. Lard 99. Jendea, ezin-biziz, abian da Ameriketara. Dv Lab 88. Gorphutz zen, gathabotean etzana, usteltzerat abian! Hb Egia 95. Orai abian niz, / Suietak nola diren / Informatu bainiz. Bordel 168. Premua jadanik gerlan da eta bertze seme guziak gerlarat abian! Laph 3. Italietarat abian den untzian. Ib. 53. Bertso berriyak jartzen / orain naiz abiyan. xe 295. Abian zirela, berek ez zakiten norat. Elsb Fram 175. Guretzat zelarik hiltzerat abian. Zby RIEV 1908, 209. Ihes abian ziren / denak harrituak. Ib. 212. Etxetik atheratzean, / urrun naizela abian, / hartzen dut nere makhila. (In Arb Igand 43s ).
(s. XX) Behazu mutiko gazte haur hotz Ameriketarat abian den horri. JE Bur 207. Pertsu berri emaitera / orai naiz abian. LuzKant 76. Rusiano baten jauntzian abian zelarik Holandiari buruz. StPierre 32. Iduri luke, urrun, arras urrun, Jainkoak daki norat abian naizela. Barb Sup 151. Jauregiko Gardian / joan-jin bati abian. Ox 103. Ama, sü eder baten aitzinian, talo edo pastex egitera abian zagon. Const 16. Senar-emazte biok irizpide bateratu orduko Ameriketara abian ziren. FIr 132. Ereslariak abian asita guztia mugitu zan, erritarraz gañera sukaldeetako zartagi ta ontziak. Anab Usauri 31. Bertso berri jartzeko / badegu baimena, / orai da momentua / abiyan garena. Yanzi 196. Adoretsu, etxera abian. Lek EunD 50. Kurutzadarat abian. Zerb IxtS 105. Laugarrena fraide, bortzgarrena komenturat abian. Iratz 158. Jinkoaganat / ari nizala abian. Or Poem 514. Denbora kunpliturik / galaia abian / [...] / inozente sartu zan / jaio zan errian. Balad 231. Bethi lurrerat abian, erorikoaren beha. Herr 3-11-1955 (ap. DRA ). Abian zelarik. Herr 15-5-1958, 1. Zer haiz? Itsaso bertzaldera abian? Larz Iru 110. Kantu berri kantatzen / Orai naiz abian. Larz Senper 96. Kontua zan gu abian asten giñala. Anab Aprika 73. Etxera abian zirenean. Izeta DirG 58. Erromatik Lisboarat abian da Portugaleko enbaxadorea. Ardoy SFran 142s. Nere bidean abian nintzan, ezker, eskuin eta aintzinerat beha. JEtchep 37. Zure ofentsatzerat badira abian, / hor eman zaiten beti bien agerian. Xa Odol 325. Gauza triste bat publikatzeko kantatzerat naiz abian. Ib. 173. Lanerako abian zan seme bati, ala esan zioteken. Ataño TxanKan 256. Bein gudaren zipriztiñak garbitu ta etxea abian jarri zutenean. Ib. 63. Horra beraz ni Hazparneko Misionesteirat abian. Larre ArtzainE 261. Batez ere, ez gaitezen ari menderen mende, Peneloperen gisa, egin eta desegin, beti abian bagina bezala. MIH 394.
v. tbn. Ud 57. Mattin 91. Abiyan: Arrantz 91. Tx in Imaz Auspoa 24, 50.
b)
Al momento. "Abian noha, je pars à l'instant" H. "(G-ond [sic]), al instante" A (seguramente Ond[arrabia] = AN-gip).
Abian erantzun zion Gorriak, batere zorrik etzion beste berso batekin. Otag EE 188oa, 111. Bildurraz nere izena aditzean begiratuko zeñidalako bekaitzarekin [...], eta abian itsuri egin nere ondotik. Otag EE 1882c, 581. Othoi, errozu abian / ni goserik utz ez nezan. Ox 45. Eta ihesari eman zen Jakobe, abian. Zerb IxtS 23. Eta abian, sareak han utzirik jarraiki zitzaizkon. Leon Mt 4, 20 (He, TB, Dv berehala, Ip, SalabBN berhala, Echn bela, Samper istantean ). Gero hitz horren gatik gerta dakiotela atsegabe edo ekhaitz, abian behaztopatzen dira. Leon Mc 4, 17 (HeH berehala ). Izotza gorapenean, aro fresko ederra abian. GAlm 1956 (ap. DRA ). Abian athera dute [uretatik] bainan deus egitekorik etzen jadanik. Herr 8-3-1961 (ap. DRA ). Bat galtzen bada mendian, / hautemaiten dut abian / zoin ez den arditegian. Xa Odol 97.
Abian erantzun zion Gorriak, batere zorrik etzion beste berso batekin. Otag EE 188oa, 111. Bildurraz nere izena aditzean begiratuko zeñidalako bekaitzarekin [...], eta abian itsuri egin nere ondotik. Otag EE 1882c, 581. Othoi, errozu abian / ni goserik utz ez nezan. Ox 45. Eta ihesari eman zen Jakobe, abian. Zerb IxtS 23. Eta abian, sareak han utzirik jarraiki zitzaizkon. Leon Mt 4, 20 (He, TB, Dv berehala, Ip, SalabBN berhala, Echn bela, Samper istantean ). Gero hitz horren gatik gerta dakiotela atsegabe edo ekhaitz, abian behaztopatzen dira. Leon Mc 4, 17 (HeH berehala ). Izotza gorapenean, aro fresko ederra abian. GAlm 1956 (ap. DRA ). Abian athera dute [uretatik] bainan deus egitekorik etzen jadanik. Herr 8-3-1961 (ap. DRA ). Bat galtzen bada mendian, / hautemaiten dut abian / zoin ez den arditegian. Xa Odol 97.
ABIETAN (ines. pl.).
A gran velocidad.
Hala laster darabilla nagien manariak, / Abietan eragiten diotzala mendiak. EZ Man I 108. Arren bada, Iaun puxanta, / mana zazu haizea, / abietan aitziñera / daragigun bidea. EZ Man II 146.
Hala laster darabilla nagien manariak, / Abietan eragiten diotzala mendiak. EZ Man I 108. Arren bada, Iaun puxanta, / mana zazu haizea, / abietan aitziñera / daragigun bidea. EZ Man II 146.
Egoitza
- B
- BIZKAIA
- Plaza Barria, 15.
48005 BILBO - +34 944 15 81 55
- info@euskaltzaindia.eus
Ikerketa Zentroa
- V
- LUIS VILLASANTE
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
Ordezkaritzak
- A
- ARABA
- Gaztelako atea, 54
01007 GASTEIZ - +34 945 23 36 48
- gasteizordez@euskaltzaindia.eus
- G
- GIPUZKOA
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
- N
- NAFARROA
- Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
31002 IRUÑEA - +34 948 22 34 71
- nafarroaordez@euskaltzaindia.eus
Elkartea
- I
- IPAR EUSKAL HERRIA
- Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
64100 BAIONA - +33 (0)559 25 64 26
- +33 (0)559 59 45 59
- baionaordez@euskaltzaindia.eus
