Harremana

    OEH - Bilaketa

    4779 emaitza t bilaketarentzat

    Sarrera buruan (64)


    Sarrera osoan (485)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    ahalkeizun.
    tradizioa
    Tr. Documentado en textos septentrionales y alto-navarros, y, ya en el s. XX, tbn. en algunos guipuzcoanos y vizcaínos. Emplean ahalkeizun Oihenart, Maister, CatOlo y Erkiaga (aal- ), ahalgaizun Lopez, ahalgeizun Dechepare y Oihenart, ahalgisun Jauretche,JesBih y MarIl, ahalkeisun JesBih, ahalkesun Etcheberri de Ziburu, Axular, Pouvreau y Duvoisin, ahalkisun Urte, alkaizun Lizarraga de Elcano, alkeisun Azkue, y alkekizun Mendiburu, Olabide y Zaitegi. Hay tbn. alkizun en un texto alto-navarro del s. XIX.
    sense-1
    I. (Sust.).
    azpiadiera-1.1
    1. ahalgaizun (H), ahalgeizun (A, que cita a O), ahalgisun (Dv), ahalkeisun (Dv), ahalkeixun (S), ahalkekizun (H, que cita a Mb), ahalkesun (SP), ahalkisun (Urt I 297), ahalkizun (H), alkeizun (Sal), alkekizu. Ref.: A (ahalkeixun, alkeizun); A Apend (alkeizun).
     Oprobio, infamia, deshonra. "Lâcheté honteuse" H. "Afrenta" A. "Escándalo" A Apend. . v. lotsakizun.
    Orai egin duzu nahi duzuna, / eman darautazu ahalgeizuna. E 209. Goregi igan dadina ahalgegabeki, behera ieuts daite ahalgeizuneki. "Avec infamie". O Pr 202. Egin zaizkidan laidoak eta ahalkesunak mansoki hartu itut. SP Imit III 18, 1. Libratzeko ahalkesun eta erran gaixto guzietarik. Ib. 36,3. Aita Robertoren aide andiak eta Jesusen Konpañiak ekusi zituzten alkekizunak eta naigabenzak. Mb IArg I 264. Bekatu guziak konfesatu ta anima zeretik orien loiak eta alkekizunak kentzea. Ib. 86. Ekusi bearko dut esan dezuten alkekizuna. Ib. 383. Ni entzuten nauena ez da eroriko ahalgisunean. JesBih 367. Zer ahalgisuna guretzat Errege bat Saindu bilhaka dadin. Jaur 406. Izaerak berak ez al darakaskizue gizonari alkekizun zaiola illadatsa aztea, emakumeari, ordea aintzakizun zaiola orixe. Ol 1 Cor 11, 14s (Lç, He desohore, Dv ahalkegarri, IBk, IBe lotsagarri, Bibl desohoragarri). Igesi asi nintzan nire alabearraren alkekizunak ikutu ez niñuken alderantz. Zait Sof 79. Yardun alkegarriak alkekizuna erakusten, noski. 'En acciones deshonrosas se aprende a obrar deshonrosamente'. Ib. 27. Gora-goraka asi yakozan erraiak. Axe zan lotsaria, bere ustez. Zeren lotsaria edo aalkeizuna, ostera? Erkiag Arran 172. Ba ekian erri osoak [...] arako laidoaren zapokeria, arako aalkeizunaren guzurra. Ib. 187. Gai horietaz larrialdiaren larria etorri baino lehen mintzatu denak, pentsatzeaz gainera mintzatu denak, ez du lotsaizunik ez ahalkeizunik. MEIG VII 164.
    azpiadiera-1.1.1
    + alkeisun. (Ref. a personas).
    Akatz oriek dituen artean, osotu eztiten artean, beste eliztarrentzat alkeisun edo gaizpide dalako, ezta zilegi zurekin emen bizi izatea. A Ardi 102. Yainko guzien alkekizun dan yainko onen aurka. Zait Sof 62.
    azpiadiera-1.2
    2. + ahalke(i)sun, ahalgisun, alkizun. Vergüenza, sentimiento de vergüenza. v. ahalke.
    Ahalkesunez betherik humillki othoiztera. EZ Man II 204. Aitzitik haur da zuzena, / zeinek ere baitu ogena, / berark dezan bak' izuna / eta har ahalkeizuna. 'Subir la honte'. O Po 43s. Gaiztoer ahalkeizun emaiteko. CatOlo (ed. 1743) 33. Zeiñ andia izan bide ze Zuk artu zinduen alkizuna, ikusten zinduelarik zure burua xoillen xoil billusurik ainberze jenderen aurrean. (Ibero, s. XIX). FLV 1988, 151. [Bekhatu] hekien ahalkeisun guziaz estalia. JesBih 107. Ordutik hunat ahalgisunik handienean humiliatua nago. Ib. 399. Bekhatorosei inspiratzea ahalgisun bat, zeinak gorde arazten baitiozkate bekhatuak. MarIl 178.
    azpiadiera-1.2.1
    ahalkisun (Hb), ahalkexun (L, BN, S ap. Lh ), ahalgexun (T-L).
    Pudor, vergüenza, recato. "Honte respectueuse" Lh, T-L.
    Khentzen daukute bekhatutik urruntzen ginituzten beldurtasuna eta ahalgisun naturala. Jaur 119. Orobat egin bezate emaztekiek ere, behar-bezalako jauntzian, beren buruak aphainduz ahalkesunekin eta zuhurki. Dv 1 Tim 2, 9 (Lç ahalkerekin).
    azpiadiera-1.3
    3. ahalkesun (A), ahalkisun. Partes pudendas. "Partes pudendas, órganos de la generación" A (aunque el ej. de Dv que cita es de uso adj.; v. infra).
    Eta Kam Kanaanen aitak, bere aitaren ahalkisuna ikusirik, haña deklaratu zioten kanpoan bere bi anaiei. Urt Gen 9, 22 (Dv alderdiak, Ur lotsariak, Bibl buluzia). Estali izan zuten bere aitaren ahalkisuna. Ib. 9,23.
    sense-2
    II. (Adj.).
    azpiadiera-2.1
    1. ahalkezun (H), ahalkesun (Dv (L), A (que cita a Ax)), ahalkexun (S ap. A Apend). Respetable, que infunde respeto. "(Adj.), qui inspire ou mérite le respect" Dv. "Digne de respect" H (que cita a Ax, aunque copiando ahalkezunagoa). "Ahalkezun, ahalkexun (S), respetable" A Apend .
    Zure lagun haren ondoan, hark deus ezin egin duenean, ethortzen zaitzu bertze ararteko bat, handiagoa eta ahalkesunagoa. Ax 323 (V 214).
    azpiadiera-2.2
    2. (Dv (S)), ahalkezun (Dv (BN)), ahalkexun (L, BN, S ap. Lh ), ahalgezun (Dv (BN)), ahalgaizun (H).
    Vergonzoso, deshonroso. "Honteux" Dv.
    Ala beitira plazer hurak, direnak oro, llabür, falsü, gaixto eta ahalkeizün. Mst III 12, 4. Laxakeria ahalgaizun batez. AR 40. O gizonaren xorte tristia eta ahalgaizuna! Ib. 280. Ahalkeizun nahiz ohoragarri, egin zirenak egin ziren. MEIG VIII 33.
    azpiadiera-2.2.1
    (Parte)pudenda. Cf. supra I (2).
    Eta bertzearen emazteak bere senharra atheratu nahiz hazkarragoaren aztaparretarik, eta eskua ematen badu, eta ahalkesun diren lekuetarik lotzen bada. "Apprehenderit verenda eius". Dv Deut 25, 11.
    azpiadiera-2.3
    3. ahalkizun (Hb). "Timide" Lh.
    azpiadiera-2.3.1
    "Ahalkeizuna (BN, S), l'indigent, l'étranger, l'hôte (qui demande avec timidité)" H.
    azpiadiera-2.4
    4. ahalkizun. "Respectable" Hb.
    azpisarrera-1
    AHALKEIZUNERAKO, AHALKEIZUNETAKO (Precedido de gen.). Para vergüenza de.
    Gure alkaizuntako diot. (191) 'Digo para vergüenza nuestra'. LE-Ir. Bekhatorosen ahalgisunekotz. Jaur 108. Berak ta nik ere yakiteke, ta nere amak, bere alkekizunerako, semeak sortu zizkidakan. Zait Sof 134.
    azpisarrera-2
    AHALKEIZUNEZKO. Vergonzoso.
    Zer fruitu atra duzu alkaizunesko gauza gaietan? (270). LE-Ir.

    ahalkeizun

    ahalkeizun
    << ahalkegabekeria 0 / 0 ahalmen >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper