Harremana

    OEH - Bilaketa

    4776 emaitza t bilaketarentzat

    Sarrera buruan (64)


    Sarrera osoan (485)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    ahalke.
    tradizioa
    Tr. Documentado desde el s. XVI en textos septentrionales y alto-navarros; entre los guipuzcoanos y vizcaínos se encuentra en Aguirre de Asteasu, y, ya en el s. XX, en Olabide, Orixe, Zaitegi, Txillardegi, Aresti e Ibiñagabeitia. La forma ahalge se encuentra, entre los autores más orientales, en Oihenart, Sauguis, Lopez y CatLan (150); a partir de principios del s. XIX se extiende a autores labortanos y en el XX es la forma predominante en éstos y en escritores bajo-navarros. En Etcheberri de Ziburu (Eliç 227) ahalge es probablemente errata (es el único ej. frente a numerosos de ahalke ). En la tradición suletina sólo se documenta la forma ahalke. Al Sur alke es la más usual, aunque hay ahalke en Aresti, aalke en F. Irigaray, en Txillardegi y en dos refranes navarros citados por Azkue, y ahalge en Oskillaso. En DFrec hay 6 ejs. de ahalge (todos ellos septentrionales), uno de ahalke y ninguno de alke.
    etimologikoa
    Etim. De *ahal + gabe 'impotencia, impotente'. v. FHV 354 y 412. No tiene nada de extraño que, oscurecido su valor negativo primitivo, se haya formado el compuesto ahalgegabe, 'desvergonzado'; cf. p. ej. Leiçarraga (Lc 7, 6): Atharbe pean, "sub tectum meum", con pe- = -be. Los reparos de Lafon no invalidan esta hipótesis. Es cierto que S ã hã lke (<*anal-? ) tiene vocales nasales que faltan en ahal, pero la nasalidad es muy lábil y puede haberse perdido en los usos típicos, verbales, de ahal , en estrecho contacto con el verbo finito y otras partículas: téngase en cuenta la variante común al- en alba-, albait etc. En cuanto al sentido, aún a falta de paralelos precisos (cf. sin embargo la relación probable entre lat. insolens, insolentia con soleo, o ingl. uncouth en origen 'desconocido'), no es difícil admitir que el compuesto privativo llegue a diferir mucho del primitivo. En usos verbales se comprende sin dificultad que 'quitar el poder', 'perder el poder, la fuerza' llegue a ser 'confundir, deslumbrar, avergonzar', 'sentir reverencia, temor, vergüenza'.
    sense-1
    1. (AN-erro, L, BN, S; SP, Urt I 165, Lar, Hb, Gèze, Dv, H; ãhãlke S); ahalka (Lar, Dv; aa- Añ (AN)); ahalge (AN-erro, L, BN; Ht VocGr, Arch VocGr , VocBN , H); alke (AN-ulz-erro-burg, B, Sal, R; Añ (AN), H, VocB (tachado)) Ref.: A (ahalge, aalke, alke); Lrq /ãhãlke/; ContR 517; Satr VocP (aalge); Iz R 297; Echaide Nav 173; Gte Erd 30; Izeta BHizt2 (alke).
    Vergüenza, sentimiento de vergüenza. "Honte" SP. "Confusion" Ht VocGr 341. "Avec honte, ahalgerekin" Ib. 371. "Corrimiento, vergüenza", "empacho, vergüenza" Lar. "Rubor, vergüenza", "confusión, vergüenza" Lar y Añ. v. lotsa.
    Baldin zerbaitetan zuezaz hura baithan gloriatu izan banaiz, eztut ahalkerik rezebitu. "Je n'en ai point reçu confusion". Lç 2 Cor 7, 14 (Ol ez naiz alke, Ker ez naz lotsatuta geratu). Sufritu ukhan baitu krutzea, ahalkea menospreziaturik. Lç He 12, 2. Neskatoen ahalkeaz egikek probetxua / eta hekien kalteaz heure salbamendua. EZ Man I 137. Baiña bai orduan, ahalkea benzuturik, egin zituen behar ziren oferendak eta sakrifizio guztiak. Ax 526 (V 338). Eztakusan begik, ez ahalgerik. Saug 59. Baigorriko Bizkondea, beldurrak diakarkek ahalgea. "Vicomte, c'est la peur qui produit la honte". O Pr 65. Naturaleza ahalkearen eta mesprezioaren beldur da. "Confusionem". SP Imit III 54, 3. Eta merezi eztuzun ahalkerik edo laidorik pairatzen duzula. Ib. 36,3. Fiñean bizi izatu naiz, / ahalkearen handia! Gç 194. Non ageri baitira beldürraren eta ahalkiaren zeñhariak. Bp I 65. Gure ahalkeari bortxatzera enseiatu behar gara. CatLav 289 (V 144). Lots edo alke guztiz andiarekin. Mb OtGai II 351. Natüra ahalkiaren eta mesperetxiaren lotsa da. Mst III 54, 3 (Ch ahalkeria, Echve lotsak). Eze esan zio ezuela zer alkerik izan konfesatzeko. (Valle de Guesálaz, s. XVIII). FLV 1973, 390. Sabako erreginaren etsenpluak gure ahalkea, eta kondenamendua dakharke. Lg I 335. Eskelegoa, ahalkia, eritarzünak ta herioa dirade egiazki gaiza lotsagarriak. Egiat 250. Desonrátus berén búruak, galdurik jendeén álkea [= 'perdida la vergüenza ante la gente'], ta yago déna [...] gáldus osasúna ez soltatunáies bolsa. LE Prog 110. Zeren atzenean kopeta dan lotsa edo alkearen tokia. AA I 93. Erromestasuna, mesprezioak, ahalgea jasateko dituztenak. Dh 113. Badarama bitoria errespetu humanoaren, ahalgearen, bere habitura kriminelen gainean. Jaur 146. Ezen gutien ustean, / ahalke handienean / ukhan dezazuke urriki. Gy 51. Ahalke guzizko batekin begia itzultzen dut nere urthe iraganen gainera. Dv LEd 50s. Ahalgea, trufak, atsekabeak, oinhazeak, Salbatzailearekin jasan. Laph 50. Hanbatenaz ere ahalke haboro eretxeki beitü [Jinkuak bekhatü huni] . CatS VIII. Zer? ez dun ahalkerik? Elzb Po 207. Eta ikhusirik ahalke handitan khausitzera zoatzala. Ip Hil 147. Ahalgerekin behar dugu aitortu. HU Zez 41.
    ( s. XX) Kartaz, ãlke <anlke> bernajerik [= 'sin asomo de vergüenza'] bage, ekusten diona gisa, isartan dazkad gaizak kasoak emon bage. Mdg 132. Eguna buru emaiten ginuen soineko azinden kondatzen. Etzen han ahalgerik ez bertzerik. StPierre 23. Bazian halako ahalke bat üskaraz erraiteko: "Badeia egürra?". Const 41. Zokorik ilhunenean eman nintzan, ahalkeak urturik. Barb Sup 27. Den [familia] ttipienak etzuelarik / ezagutzen ahalgea. Ox 161. Zuen alketarako diot. Ol 1 Cor 6, 5. Obe da aalke laburra urriki luzea baiño. (AN). A EY III 218. Beren sorbalden goiti-beheititzeaz [...] erakusten daukute beren ez-jakinarekin batean halako ahalge izi bat. JE Ber 15. Nork daki ez zionetz ahalgeak [begitarte hori] emaiten? Lf Murtuts 4. Eta hemen salatuko ote dugu, ahalgea kopetan, gure begiz ikusi dugun zerbeit? Zerb Azk 30. Hara, hori dut maite, bere gogoaren garbiki agertzea ahalgerik gabe. JEtchep 93s. Behorra zegoen, zaldiaren parean, / ahalke gaberik, astoaren aurrean, / ema-galdu bat balitz, laket lizunetan. Arti MaldanB 201. Gaizo neska! Orhoitzeko ahalgea izanen du ori, horrek! Larz Iru 140. Ahalge tanta bat ere erakutsi gabe. Osk Kurl 178. Bata, garaitua alegia, urrunera dioa barruti ez-ezagunetara arrotz, bere alkea luzaz deitoratuz. Ibiñ Virgil 98. Ahalgerik eta beldurrik gabe. "Sans honte et sans crainte". Ardoy SFran 218. Zer alke andia enetako fan malimadra Akademiala 40 ele gaizki eseririk. ZMoso 74. Ahalge batekin edo gabe, aitortu behar ez dakitela euskaraz idazten. Larre ArtzainE 115.
    v. tbn. Tt Onsa 130. GBidArr 174. Arch Fab 159. Lap 6 (V 5). Barb Sup 7. Ahalge: Elsb Fram 125.
    azpiadiera-1.1
    (Gèze, Dv, H), ahalka (Lar), ahalge (Ht VocGr), alke. Recato, modestia, pudor. "Pudeur" Ht VocGr. "Descocarse, lotsabagetu, ahalka galdu" Lar. "Honteusement, ãhalke ützirik <anhalque utxiric>" VocS (Interpr?). "Timidité" Gèze. "Pudeur, timidité" H. v. AHALKE ON.
    Erroi atsa, aspaldian egotzirik ago alkea. (Pamplona, 1538). ReinEusk 31. Emazteak ere abillamendu honestez ahalkerekin eta modestiarekin akotra ditezen. Lç 1 Tim 2, 9 (He ahalkeriarekien, Dv ahalkesunekin, Ol lotsakor, Ker, IBe lotsaz, IBk begirunez). Alkerik ukenen <alquirit uquinun> bazindu etzinan etorriko onera. (Pamplona, 1594). ReinEusk 93. Eta ahalkea, ohorea, eta prestutasun guztia galdurik. Ax 96 (V 66). Dantzan ezta okhasino gaixtorik baizen. Han ahalkea galtzen da; ezagutzatan sartzen da. Ib. 413 (V 268). Ahalkia, gizonetan beno handiago da emaztetan. Egiat 261. Ahalkia galdü dianak. Ib. 262. Modéstia ta álkea goardatzekó puréza. LE Prog 124. Jangoikoak emandió álkea emastekiarí probidenzias. Ib. 124. Tenplo hartan presentatzia ahalgea utzirik, / Zeruko bortak gelditu ziren oro zuentzat hertsirik. Prot 66. Langileen mihiarentzat poxelu eta ahalgerik gabeko xoko goxoa! JE Bur 36. Aspaldian galdua die ahalgea, hemen diren neska horiek, hainbeste muthikoen erdian. JEtchep 100.
    azpiadiera-1.2
    alke (R-uzt ap. Iz R; Añ (AN)).
    "Reverencia, respeto" Añ. "Reverenciar, [...] alkea gorde, euki" Ib. "Respeto" Iz R 297.
    Jinkuaren ahalge handi batekin, eta zeren ofensatü dügün dolü handirekin. CatLan 148. Egin zuen gurutzearen seinalea eriari buruz, eta erran zion ahalke saindu batekin: Manatzen darotzut Trinitate Sainduaren izenean, eta san Benoat nere Aita maitearen izenean, altxa eta mintza zaitezen. Jnn SBi 106.
    sense-2
    2. Motivo de vergüenza. v. ahalkeizun.
    Ahalke handia zela bizitziari haiñbeste amorio erakhustia. Egiat 166. Zer ahalge Jesus maitearentzat, baieta guretzat ere, hain maiz ta hanbat denboraz bakharrik baitago, lurreko erregen gortheak hain betheak diren denboran! Dh 226s. Populu guzientzat ahalke handia / aitetan ez kaustea bere gidaria. Hb Esk 5. Handik goiti ahalke egotea alfer. Ib. 168. Etzaiote ahalke zeru bilhatzea. Ib. 89. Ezen hiretzat ahalke handia lukek, hire adinean, herriko lehen-gizonetarik baten ez ezagutzea! Elzb PAd 9. Eskualdunek arrotzekin / ahanztea Eskuara, / odolari hori berdin / ukho egitea da. / Gauden erne sar ez dadin / ahalke hoi gutara. Zby RIEV 1908, 758. Zalkea, nekezaleen aalkea. (B) "Oprobio". A EY III 228.
    sense-3
    3. (SP, Arch VocGr ); ahalge (BN-arb ap. Gte Erd ); alke (Hb).
    (Adj.). Tímido, vergonzoso. "Ahalkea [...], honteux, confus" SP. "Honteux, honteuse" Arch VocGr . "Jende ahalgea da (BN-arb)" Gte Erd 154.
    azpiadiera-3.1
    (Uso predicativo). (Estar, etc.) avergonzado.
    Orduan [euskara] etzen, orai bezala, aalke eta arrastaka ibiliko, baizik buruzutik, arro-arro eta aberasturik. FIr EEs 1928, 3. Ixilik jartzen nintzan, erdi ahalge, erdi izitua. JE Bur 10. Xutiturik, eta erdi ahalke, erdi ozarrean. Barb Sup 161. Eskatu zion, ahalge, bere bihotzaren isilean. Mde HaurB 96.
    azpisarrera-1
    AHALKE EGIN; AHALKEA EGIN. Causar vergüenza.
    Ahalke geiago egiten dio hari merezi eztuen laudoriorik emaiteaz. SP Imit III 50, 8. Ahalke egiten dereikien gaizak. Egiat 261. Eta ahalke egiten othe duzue deusik ez dutenei? TB 1 Cor 11, 22 ((Lç ahalketzen)). Etzituen utziko izkiribatzerat haren bethiko ahalkea egiten duten gauzak. Hb Egia 7.
    azpisarrera-2
    AHALKEA EMAN (Dv). Causar vergüenza. "Causer de la confusion" Dv.
    Emateko laido eta / ahalke gehiago. EZ Eliç 327. Hargatik arrazoinez emaiten zait ahalkea. SP Imit III 41, 2. Alkeak alkeen gain Jesus nekatu-maitagarriari eman naiez. Mb OtGai III 11. Alkea ta lotsa da oraindañoko ene ibillerak ematen didana! Mb IArg I 155. Eni arren jüstoki diautazü ahalkia eta mesperetxia. Mst III 41, 2. Ala Jainkoaren elizari arbuio, eta beharrei ahalkearen ematera hari zarete? Dv 1 Cor 11, 22 ((Lç ahalketzen)). Othoizten du utz dezan eskea eta ez dezan bere jendekiari holako ahalgerik eman. Laph 149. Bekhatu hek halako ahalkea eman zioten. Jnn SBi 27. Frantsesek eman zioten ahalkea gizon gazte hekiei. Ib. 165. Herrieri ahalkerik ez eman nahiz, bere xede eta gogoaren kontra. Zby RIEV 1908, 89. Anartean, ahalge onik emaiten dauku; kalte onik egiten. HU Aurp 146. Denbora batean ahalge bat ematen zioten orain poesiaz jantzirik agiri zitzaizkion ikustaldiok. Mde HaurB 96.
    azpisarrera-3
    AHALKEAK HARTU ( ahalgeak Dv); AHALKEK HARTU. Avergonzarse.
    Eta halakotz ahalkek ez nauela harturen. EZ Man II 16. Ezen ez ninduke nihoiz / ahalkeak harturen. EZ Eliç 208. Ni ikhustearekin ahalgeak hartu zuen, eta egin zautan irri ezti bat, deusik gerthatu ez baliz bezala. Prop 1880b, 33.
    azpisarrera-4
    AHALKEAK ERAMAN. "Ahalkeak narama, je meurs de honte, yo me fino de empacho" SP.
    azpisarrera-5
    AHALKE-AURTIKI. "Ahalke-arthiki, qui a secoué toute honte, dévergondé" Dv A.
    azpisarrera-6
    AHALKE-EGINGARRI; AHALGINGARRI. Vergonzoso, que produce sonrojo.
    Memento hits eta erran ditake ahalgingarri ondotik, ukhan ditugu egun batzu xoragarriak. Herr 26-8-1955 (ap. DRA ). [Kroutxev] zirtolaria zela, xori-buru, buru muña tipikoa, ahalgingarria omen, New-Yorken hasia gaitik oinekoarekin mahainari zanpaka. SoEg Herr 5-11-1964, 1.
    azpisarrera-7
    AHALKE-EMANGARRI. "Alkemangarri, vergonzoso. Errien gertatu dena alkemangarrie da" Izeta BHizt2.
    azpisarrera-8
    AHALKE EMATEKO. "Gauza hori ahalke ematekoa da, c'est une chose à faire tomber en confusion, à causer de la honte; une chose honteuse" Dv.
    azpisarrera-9
    AHALKE FALTSU. Falsa vergüenza.
    Debriak emaiten dian ahalke faltsia dela kausa. CatS IX.
    azpisarrera-10
    AHALKE GORRI (S (Foix) ap. Lh; H). "Ahalke gorritan eman nau, il m'a mis en grand honte" H.
    Ahalke gorria eramateko mendetan bere egintza goibelen gatik. Hb Egia 7.
    azpisarrera-11
    AHALKE IZAN.
    azpisarrerakoSense-11.1
    a) (AN, L, BN, S; Lar, Dv, H; ahalge izan BN-arb). Ref.: A; Gte Erd 25, 141, 214. (Con aux. intrans.). Avergonzarse. "Biziki ahalge da (BN-arb)" Gte Erd 25.
    Ezen nor-ere ahalke izanen baita nizaz eta ene hitzéz, harzaz ahalke izanen da gizonaren semea. Lç Lc 9, 26 (He ahalke izan, Ol alke izan; TB ahalketu, Dv ahalkatu, Leon ahalgetu, Oteiza, Brunet lotzatu, Or, Ker, IBk, IBe lotsatu). Eztirate haren aithortzera eta konfesatzera ahalke izan. Lç Adv ** 7r. Ahalke naizela eta beldurrez ikhara nabilala presentatzen naiz. Mat 223. Zeren gauza gaizki lizatena eta alke lizana lizate denbora onetan ala erran eta biotza idukitzea lurreko gauzetan. Ber Trat 68v. Eskua ere heda ezak legearen gaiñera, / ezen kotoña bera duk ahalke hurbiltzera. EZ Man I 16. Ahalke da halakoa, beldur da, herstura handitan edireiten da. Ax 547 (V 351). Etzarela ahalke bertzeen serbitzatzera. SP Imit I 7, 1. Etzarela ahalke pobre izaiteaz. SP Phil 281. Eztuzu ahalke behar / ene haragi paubreaz. Gç 67. Etzaren ahalke Jesu-Kristo gatik bertzeen zerbitzatzera. Ch I 7, 1. Bekhatu zenbaitez ahalke denean zer egin behar da? CatLav 289 (V 144). Ez zaitezela ahalke <ahalki> pobre izateaz. He Phil 282. Gizonen artian agertzera ahalke da. Mst III 54, 4. Etzen [...] ahalke besarkatzeaz pobrezia. Lg II 83. Neor beldür edo ahalge denian zonbait bekatü mortalen deklaratzeko. CatLan 149. Ez zarete ahalke izan behar fedearen umiekin nahasteaz zuen buruak. EgunO (in Arb Igand 184). Ahalge ere banaiz erraiteko. Laph 113. Ihes egin dezen gizunen aitzinian egitera ahalke liratekian [...] bekhatüzko obra hetarik. CatS VIII. Yadanik, ahalke ninduan nere buruaz! Elzb PAd 22. Ez dugu zeren ahalge izan gure mintzaiaz. Arb Igand 17. Legea ohoin! Ez baitire beren buruez ahalge, bertzeak bertze! HU Zez 150. Irriz zauden bazterretik gure adixkide guziak: ez ginen batere ahalge hargatik. Zerb Metsiko 190. Hemen gaindi lur-lanaz / zirenak ahalge. Etcham 181. Arekin zuetaz nolabait illarraindu banaiz ere, ez naiz alke. Ol 2 Cor 7, 14. Lotsa gorritan alke naiz, emakumeok. Zait Sof 18. --Aita, ahalge nuzu! --Ez da ahalgerik ez bertzerik, har-azu kuraie eta mintza zaite garbiki! Lf Murtuts 21. Zergatik ahalge izan, Theresaren gorputzarenganako irrits bat ukan zuelakotz? Mde HaurB 96. Ahalge nintzan hemen sartzeko ardi haren berri jakin gabe. JEtchep 54. Nere buruaz ahalge niz. Ib. 72. Ez zireztea ahalge haur gaixo hau hein huntan ezartzea? Larz Senper 92. Castillako erregea bera etzelarik ahalge Xaberriko lur zonbaiti lotzeko. "Le roi de Castilla [...] ne rougissait pas". Ardoy SFran 75. Etzidieia ziek ahalke, / holako ahozabalez? Casve SGrazi 98.
    v. tbn. ES 87. Egiat 262. Jnn SBi 162. Ahalge izan: Dh 212.
    azpiadiera-1.1
    (Sin vb. expreso).
    Soinean bi galtza pare, / txarrena hobeaz ahalge. Ox 134. Marrumaz eta oihuka ez ote den gizonik / bazterrak hoin ilaundurik ikustean ahalke? Iratz 112.
    azpiadiera-1.2
    (Con compl. en gen.). Mostrar respeto, consideración por, haci.
    Ahalke izanen dirade ene semearen. "Ils auront révérence". Lç Mc 12, 6 (He ikustate izan, TB errespetatu, Dv, Leon herabe izan, Ol lotsa erakutsi, Or, IBk, IBe begirune izan, Ker lotsa izan). Hala orobat eginen da / handi eta ttipiez, / haren [Iaunaren] beldur eta ahalke / izanen diren guztiez. EZ Eliç 265. Etxeko anderia, zure niz ahalge, / zure alaba prima gald'egiteko ene. ChantP 278. Haren ahalge behar gira gain gainetik. "Revereri debemus". Leon Imit I 19, 1.
    azpiadiera-1.3
    (Con dat.).
    Baiña zuk [lagun] hari erraxki erraiten diozu ezetz, eztuzula nahi, zeren ezpatzatzaitza ahalke, ezpaitadukazu zeure burua baiño gehiagoren. Ax 323 (V 214).
    azpiadiera-1.4
    "Ahalke dena, qui a peur, est intimidé" H (que cita a EZ).
    O Linbaneko alzifre, / ihartzen etzarena, / eta arramu ozpriñaren / ahalke etzarena. EZ Noel 104. Ezen zer itsumendu ez liteke, Jainkoaren baino gizonen ahalgeago eta beldurrago izatea? Dh 203. Eztate hura [Chaho] handi, nuble, gure jale-hen ahalke. Etch 582. Baxabilako laurentako [= laur kantore huntzalentako] nihaur enük ahalke. ChantP 384.
    azpisarrerakoSense-11.2
    b) (SP, H). (Con aux. trans.). Avergonzarse. "Ahalke izaitea, avoir honte" SP.
    Eztezazuela konbersa harekin, ahalke duenzát. Lç 2 Thess 3, 14 (He ahalka dadin). Alke duenak konfesatzeas ni gizonen aurrean, nik izanen dut alke alakoa konfesatzeas ene Aitaren aurrean. Ber Trat 55r. Hetzaz ahalke eztuen / noizbait ene arimak. EZ Eliç 375. Nork ere ahalke baitüke haren ohoratzera jenten aitzinian. Bp I 125. Biziki ahalke eta dolü dizüt zuri ogen eginez. Ib. 154. Eta hek biak builluz-gorri ziren, [...] eta etzuten ahalkerik. Urt Gen 2, 25. Ez dezu alkerik emen atzo eman zenuen hitza autsi ta nere aldare onetara urbiltzeko? Mb IArg II 332. Ahalke dut ikhusteaz ene burua hortarainokoan fagoratua. Lg II 102. Ahalge zinduke hirur-ezpa lauretan falta beraren egitiaz gizonen eretzian. AR 52. Prestu ta debotzat atxikia izateaz ahalge izanen duzu? Dh 212. Bainan hala bizitzeaz ahalge ta damu dutenek. Ib. 270. Ahalke dute hekien zenbait egintzez. Hb Egia 77. Etzuen ahalke berritz ekharrarazteko apheza. Ib. 14.
    azpisarrerakoSense-11.3
    c) (Intrans. bipersonal).
    Alke dakigúla ez pasatunáias gúk bekatáriek zerbaitto beragátik. LE Ong 50v. Jesus, álke dakidála / ni beñere kejatzéas. LE Kop 167.
    azpisarrera-12
    AHALKE ON.
    Pudor, honestidad.
    Amak prokura bez alaba baitan modestia ta alke ona. (120). LE-Ir.
    azpisarrera-13
    AHALKETAN.
    azpisarrerakoSense-13.1
    a) En vergüenza; (estar, etc.) avergonzado.
    Ahalketan ni ez erorzea gatik. Harb 381. Eztemozula emazteari zeure duzun eskua eta botherea, nahi ezpaduzu zeure burua ahalketan ikhusi. Ax 345 (V 229). Halere hunen ahoak eta mihiak bathere ahalketan eman gabe. ES 400. Jesus ona, / noizbeit zure oinetan, / gure hutsez gaude ahalketan. CantIzp (ed. 1829) 11 (ap. DRA ). Bertzelaz eskua ezar zazu ahoaren gainean, beldurrez eta elhe zoro zerbaitetan atzemana izan zadien eta ahalketan ezarria. Dv Eccli 5, 14. Beha ez dezazuen zuen indarra bila jenden estimuan, izaitekotz ere ahalgetan sartzeko. "Si ce n'est pour votre confusion". Ardoy SFran 334.
    azpisarrerakoSense-13.2
    b) (Precedido de gen.). Para vergüenza de.
    Zuen ahalketan, haur erraiten drauzuet. "À votre honte". Lç 1 Cor 6, 5 (TB zuen ahalketan; He zuen ahalkerietan, Dv zuen ahalketara, Ol zuen alketarako, Ker zeuen lotsakizunerako, IBe lotsarazteko, Bibl zuen ahalge arazteko). Iainkoaren laudoriotan, saindu guzien kontentamendutan, etsaien laidotan, desohoretan, ahalketan eta konfusiotan. Harb 206.
    azpisarrera-14
    AHALKETARA (Dv).
    azpisarrerakoSense-14.1
    a) En vergüenza. "Ahalketara erortzea, tomber en confusion" Dv.
    azpisarrerakoSense-14.2
    b) (Precedido de gen.). Para vergüenza de.

    Zuen ahalketara diot: Zuetan nihor ez othe da zuhurrik, anaien artean juie izateko? Dv 1 Cor 6, 5 ((Lç zuen ahalketan)).
    azpisarrera-15
    AHALKEZ. Por vergüenza. "Par honte" Ht VocGr 371.
    Eskua zabaldu ohi / zinaroen pobrei, / guztiz ixil eta ahalkez / ezin ausartatuei. EZ Noel 156. Errege Davitek ahalkez [...] utzten zituen egin gabe haren bekhatuentzat ordenaturik zeuden sakrifizioak. Ax 526 (V 338). Isiz fraide sar nendin, eta ahalgez ialgi enendin. O Pr 283. Pobre batek bere buria hilzera utziten dianian gosez hilzera, ahalkez edo herabez amoina galdatzera. Tt Arima 8s. Ez beinere utzi bekaturik alkes. El 95. Deabru gaiztoak mututua daduka lotsaz ta alkez bere bekatu egiñak konfesariari agerzen ez diozkan edozein gizon ta andreki. Mb IArg I 243. Ahalkez edo bertzela kofesioan bekhatuak estaltzen. Brtc 55. Ahalgez, beldurrez, edo maliziaz uzten bada bekatu mortal bat. CatLuz 33. Ahalkez ere han gorde zadin, Piarreñok bere galtza parea ekarriko zuen arte. Barb Sup 48s. Eskuara dutelakotz hoiek nahi jauntzi, / zer! dugula behar guk ahalgez erauntzi? Ox 156. Zer egin bada bertzerik? Badaki ba berak ere etzaiola nehor jotzen hasiko, ahalgez ere! Xa Odol 51.
    v. tbn. CatLav 288 (V 144). Legaz 41. Alkez: Añ CatAN 50. CatB 67.
    azpisarrerakoSense-15.1
    De vergüenza. "(Mourir de) honte, ahalgez urtu" T-L.
    Hil adi ahalkez, itsua, ahalkegabea, traidorea. SP Phil 239. Hil behar zarete ahalkez. Gç 80. Gorritzen naiz ahalkez ikhusteaz zenbat epheltasunekiñ [...] hurbiltzen naizen. Ch IV 14, 1. Solhas horrek ahalkez gorriarazi zituen haren etsai guziak. He Lc 13, 17. Alkez noski, ta naigabez itotzear zitzaion bere Bihotz guztiz maitaria. Mb OtGai II 351. Ta esnatu ta iratzarri zen, zen guzia arrit-ikaratua ta alkez begirik aldarera ezin goratu zuela. Mb IArg II 332. Zeren ahalkez estalirik begithartia ükhen düdan. Mst III 50, 4. Ahalkez lehert' laiteke. Egiat 261s. Aithortzen dut zure aitzinean ahalgez aurpegia estalirik ta bihotza urrikiz arrailaturik. Dh 167. Ahalkez urthu eta hil behar nindake. MarIl 70 (v. tbn. ahalkez (h)urt(h)u en Mst III 3, 2, Jnn SBi 169, Barb Leg 144, ahalgez (h)urt(h)u en Jaur 172, Laph 148, HU Zez 37, JE Ber 25, Lf Murtuts 41). Ahalgez gorri gaiten gure bizi moldearen bixtan. Jaur 400. Metelo, Nepos, Loena, ahalkez ihartu. Hb Esk 30. Egonen dire menturaz burua apalduak ahalkez. Jnn SBi 148. Ahalkez gorritürik. Const 40. Ahalgez hantuak. Ox 154. Ta aurrez dakusgunean / gorri baikera alkez. Or BM 98. Ez nauke, oi, oi! ez nauke ahalgez eta urrikiz. Iratz 136. Ez nintzake agian alkez gorrituko. Zait Sof 27. Ahalgez eta urguiluz bihotza gainezka. Mde HaurB 98. Oreka galtzeko zorian egondu naiz aalkez eta damu sentittu dut [eskutitza] bidaltzeagatik. Txill Let 49. Ahalgez mutu geratuko othe zan. Osk Kurl 184.
    azpisarrerakoSense-15.2
    (Con egon, etc.). (Estar, etc.) avergonzado, con vergüenza.
    Dohakabea egotu / nintzen denbora luzez, / neure falta itsusien / aithortzeko ahalkez. EZ Eliç 319. Zer fruitu [...] izan zenduten orduan, orai ahalkez ere bururik ere ezin ailtxatuz zaudeten bekhatu hetan? Ax 383 (V 251). Ezpeiniz ahalkez / egonen hanbat. AstLas 28. Asko herritan hortaz / dagode ahalkez. Zby RIEV 1908, 92. Eztakiena dagola bederen gaizki mintzatu gabe ahalgez. HU Aurp 213. Gure mintzaiaz elekatzeko / hemen ahalgez dagona. Etcham 236. Badakizu, ederki yaiotakoei alkez bizitzea alkekizun zaie. Zait Sof 37. Ahalgez edo beldurrez gaudela. Larre ArtzainE 186.
    azpisarrerakoSense-15.3
    (Precedido de gen.). De vergüenza, por vergüenza ante.
    Argizagiak ere eta bertze zeruko izarrek [...], oro haren [iguzkiaren] ahalkez gordatzen dira itzalzen eta eskapatzen. Tt Onsa 55s. Munduaren ahalkez, mundutarren trufen beldurrez. Brtc 56. Lurraren pian sar nindaiteke, maitia, zure ahalgez. ChantP 292. Bainan duen hein hura ez du gordetzen, nehoren ahalgez edo beldurrez, bertze anitzek bezala. HU Aurp 93. Tristura eta herra lur pean sar diten [amodio] haren ahalgez. Xa Odol 322.
    azpisarrerakoSense-15.4
    (Precedido de gen.). Con vergüenza por.
    Oreiñak ta arranoak dielakoz bizia gük beno lüziago, gure flakeziren ahalkez daude gütarik ürrhün. Egiat 190. Ez nator inondik ere harro eta arrandiaka, Arantzazun, duela hamar urte, egin zen balentriagatik. Are guttiago, ordea, orduko eta gerokoen lotsaz eta ahalkez. MEIG VII 161.
    azpisarrera-16
    AHALKEZKO.
    azpisarrerakoSense-16.1
    a) De vergüenza.
    Aitzitik iraitzi ditugu ahalkezko estalkiak. "Les cachettes de honte". Lç 2 Cor 4, 2 (Bibl ahalgearen gordekeria).
    azpisarrerakoSense-16.2
    b) Vergonzoso, humillante.
    Jesusen soñekoan aldatze alkezko ta lotsagarri hau egin orduko. Mb OtGai III 10.

    ahalke

    ahalke
    << ahalik 0 / 0 ahalkegabekeria >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper