(G), ubendu, ubientu (V-ple; Añ (V)), ugendu, ugentu, ujentu (V-gip), ukentu (H (V, G)), ungendu, ungenta (SP), ungentu (SP, Urt I 299, Añ), unguentu, unjentu (V-gip), unkentu, unkuntu (ünküntü Gèze), unkutu (S; Foix ap. Lh.), unkute (-kh- S; Foix ap. Lh.), urgentu, okendu (G, AN-gip; Lar, Añ (G), Hb, H), okentu (H), ongendu Ref.: A (ukendu, okendu, ubientu); Lh (ünkhüte); Elexp Berg (ujentu, unjentu) .
Ungüento. " Ugendua o ukendua por ungüento, creo será mejor adoptar el primero" (19-9-1857). Ur Carta a Bon BAP 1954, 258. " Okendu (AN-gip), masa de injerto" A. Tr. Documentado al Norte desde Leiçarraga y al Sur desde mediados del s. XVIII. En la tradición septentrional emplean la forma ungentu Leiçarraga, Etcheberri de Ziburu (junto a ungendu ), Etcheberri de Sara y Haraneder (que tbn. usa en alguna ocasión urgentu (Gudu 135)), y ungenta Pouvreau. En textos suletinos hay ünkhüntü en Belapeyre y ünkhentü en Maister. Al Sur hay mayor número de variantes, a menudo alternando en un mismo autor. Entre los guipuzcoanos la más usual es ukendu; hay además okendu en Lardizabal, Uriarte, Otaegui (EE 1882c, 448), Ostolaiz y el vizcaíno D. Agirre (AL 86); ungentu --escrito <unguentu>, pronunciación no del todo segura en los autores más antiguos-- en Moguel, Aguirre de Asteasu, Añibarro y Aresti, unguentu en Oteiza (Lc 23, 56), ugentu en Otaegui (EE 1882c, 449), ubi(j)entu en Añibarro, Iturzaeta y Kirikiño, y ujentu en Uriarte y N. Etxaniz. En textos navarros hay ungentu en Mendiburu <-nt> y FamInst, ungendu en Lizarraga, Echenique (que tbn. emplea ongendu ) y OrorbSerm, y ubendu en EvAN y en un cuento aezcoano.
Ezen hunek ungentu hunen ene korputz gainera hustea ene ohorztekotzát egin du. Lç Mt 26, 12 (He ungentu, Ur okendu, Ur (V) ujentu, Echn ungendu, Or ukendu; Dv, IBe gantzugailu, Ip ürrin-hun, SalabBN parfum olio, Hual balsamo, Samper balsamu, Ol gantzuki, Ker usaingarri, IBk gantzu). Ungendu onez Iaunaren / gorputza gantzutzera. EZ Noel 105 (106 ungentu). Uliek bere hillez, dio zuhurrak, ungentaren gozoa gaixtatzen dute eta hiltzen. SP Phil 81. Jesüs-Kristen bost zauriak, eta haren ürrin honstatzeko ünkhüntiak. Bp I 144. Adatsa izur, eta kroskoilla, pinta, eta ungentuz gantzu. ES 188. Hori düzü orano ünkhentü preziatü zure huñ sakratietara ixur ledin nahi ükhen züniana. Mst III 52, 4. Erosi zituzte balsamo ed ungendu prezi(os) eta urriñ anditekoatzuk . OrorbSerm 98. Ukendue nola egin bear dan zepoari usaia kenzekoa. BerastAzer 129. Ungent-eder ta aromaz beterik. Mb OtGai III 82. Goroztiaren ungentua. FamInst 934. Üngentürik preziatienen ürrina beno maitagarriago. CatLan 127. Aroma edo ukendu usai gozodun batekin ganzutu. Ub 93.
( s. XIX) Zeramála mirra ta aloen ungéndu, eún libra bekála. LE Io 19, 39. Osatu zaitzan ardo ta oliozko ungentu edo balsamo biguñarekin. Mg CC 135. Egin dituzu ukendu edo gauz itsusiren batzuek Sakramentuakin? AA II 222 (III 398 ungentu). Ubientu usaintsuakaz igotzi ta gantzatu. Añ EL2 223 ( LoraS 79 ungentu ). Alabastro baso bát zaramalá beteik ubendú anitz balios batés. EvAN Mt 26, 7. An dago ujentu ta usaiñik gozatsuenen jatorrija. Ur MarIl 118. Usaigozodunak okendurik onenak. (G). CantCS 1, 2. (V-m ugentu; V ubientu, Echn ongendu, BiblE ukendu; Dv baltsamu, Ol gantzuki, Ker usaingarri) Lenagokoan okendu gozoa oñetara bezala, oraingoan burura bota zion. Lard 437. Zer ukendu edo balsamuz sendatzen diozkatzu aur oni bere llagak? Arr May 137. Artuten dau ubijentu usaintsuz beteriko onzi bat. Itz Berb I 381.
( s. XX) Eltxeto bat plantxapetik ubendus betea agertu ze. A Aezk 188. Botikara nue ba, arnikie ta menda ta ubiyentu ta partxe batzuk ekarten. Kk Ab II 52. Ainbeste ukendu, usai gozo, margo ta gañerakoak. JAIraz Bizia 39. Animaren zauri biziak alaba kuttunaren maitasun ukenduz sendatzera. Etxde AlosT 66. Txertaketarako erabilli oi dan ukenduaz. Munita 43. Haien belar eta ungentuekin, gizonen deseoak zoratzen zituen. Arti Tobera 285. Illeak aterarazteko lozio-ukendu ori. Lab SuEm 177. Badu orretarako ujentu aproposa. NEtx LBB 143. Apoengandik lorturiko ongenduz igurzten omen zuten sorginek beren gorputz liraina. PPer Harrip 16. Pomada edo okendu bat egiten da osto berdearekin. Ostolaiz 65.
v. tbn. EEs 1917, 53. Inza Azalp 71. Berron Kijote 117. BBarand 26. Ubientu: A EY II 144 (V-gip).