Tr. Documentado en autores septentrionales, si bien hasta el s. XIX sólo en Etcheberri de Ziburu, Belapeyre, Haraneder, Maister y López; al Sur lo emplean Tapia Perurena (Kattalin 178), Orixe, Lizardi (IL 18), Txillardegi y Gaztelu. La forma con oclusiva aspirada se encuentra en Maister, López, Hiribarren, Duvoisin, Zalduby, Joannateguy, Elizanburu, Oxobi y Zerbitzari. En DFrec hay 20 ejs., 16 de ellos septentrionales.
sense-1
1.
(AN, L, B, BN, S, R; H; -kh-HtVocGr, VocBN, Dv, H)
Ref.:
A(xokho);
Lh(xokho);
Lrq(xokho);
IzetaBHizt2. Rincón; sitio oculto, retirado o apartado."Xoko [...], locus retrusus"ONot 47.
"Coin, recoin"HtVocGr.
"Petit coin d'un espace petit; si l'espace est grand ou considéré comme tel, on dit zokho"VocBN.
"Dim. de zokho, coin intérieur, recoin"Dv.
"Zein nahi duzu, erdikoa ala xokhokoa?"Ib."1. coin, endroit écarté du milieu du centre de la partie antérieure. Gela xokhoa, ohe, subazter, karrosa xokhoa, coin de chambre, coin, partie du lit vers le mur, coin du feu, coin dans une voiture; [...] 2. recoin, lieu peu exposé à la vue, caché; lieu écarté, peu fréquenté. Athe xokhoa, le recoin de la porte"H.
v. 1 txoko, zoko. Haurra adoratu zuten / establia-xokoan. EZNoel 57.
[Khandera] gordatzen da ordian althare xokoan. Bp I 143.
Huna non den etxearen xoko batean. HeMt 24, 26 (Lç ganbaratxo, Dv etxe zokho, Or etxe-barru).
Igorrazü zelütik ene bihotzeko xokhuak oro ikhertzen ahal dütian iñhazia. Mst III 34, 3 (Ip bihotzeko xokhoak; v. tbn. Mst III 38, 2 zure bihotzaren xokhuala).
Xoko bederatan belhauriko Jinkoaren otoitzten jarten zirela. AR 145.
Gure jelos den guzia, / gora mintzatu nahia, / zarpan emanik mihia / badoake xokorat. Monho 66.
Arratho bizi zienak dia elhestatzen, / xoko batetan, bere beharretan gainen. ArchFab 95.
Su-xokoan [...] hauts pian / erratzen dituzte gazteinak. Ib. 223.
Miratu ondoan xokho guziak, yaun aphezak ikusi zuen [...].HbEgia 22.
Korral xoko batean egin daite xoxa ttipi bat. DvLab 172.
Kharrika xokhoetan. SalabBNMt 6, 5 (He karriken kantoiñetan, Echn karrika eskinetan).
Igan besta biharamunean, / berek dakiten xoko batean, / lau andre [...] yarririk itzalean / [...] hari ziren trukean. ElzbPo 206.
Sasi xoko batean gorderik egon ninduan. ElzbPAd 24.
Irri ederrik egiten duelarik segurki leiho gibelean gordea dagon xokotik. Ib. 62.
Bernardetak harpe xokhoan / eskuz xilhaturik lurra. ZbyRIEV 1908, 291.
Joan zen bere etxolara, eta han ikusirik xokho batean pala txar bat [...].JnnSBi 60.
Guri buruz xoko batean jarririk zagon [...] bertze jauna. HUZez 78.
Harmairu xokoetan [...] zauzkaten diru guziak. Ib. 46.
Emaztekiak ahapetik elheketa xoko batzuetan bazaudelarik etxe barnean. JEBur 137.
Atsegin dute laborariek erreka xoko hartarat biltzen. Ib. 37.
Supazterraren inguruan jartzera ginoazin. Aitak hartzen zuen xokoa, alkian. Ib. 77.
Harmairu xoko batean. BarbSup 64.
Ardiak hortxet berean ditugu, mazela xoko hortan. Ib. 54.
Xoko guziak ikertu ditugu, ohe-azpiak eta oro. Ib. 126.
Badoa Haragitei [...] batetara. Xoko batean emaiten da jarririk. Azkenean, bere xokotik oihu egiten dio nausiari. BarbLeg 143.
Xokhoz xokho, harat hunat, / nun dukeen ohointto bat / gatu hauta badabila. Ox 120.
Ganbera xokoan. Ib. 145.
Naba xoko batetan ikusi zien ermita edo elixa bat. Const 38.
Heltü zen nuzpait Haritchabaleten kanberala. Hasi zen han xokuen ikertzen. Ib. 21.
Bas-erreka beiti eman zen, [...] xoko batean gelditu zen izil-izilik. FIr 145.
[Zimun kauterrak] plazako xoko bat hautatzen zuen, haizetik gerizatzeko. Zub 25.
Iguzkiak urreztatzen du oraino zeru-xoko bat. JEBer 52.
Jar-arazi ninduen ximinia-xokoan. Ib. 34.
Nun etxe-bilduma maitagarriagorik? Haran-xokoan, elgarri tinki dagozi. Ib. 76.
Kristau zintzoen xoko dan Getsemani. "El rincón de los cristianos sinceros".OrPoem 539.
An nagozu bakar / eliza-xokoan / begiak ertsirik. "En el rincón de la iglesia".Ib. 516.
Haurrek herabeki aldegin zuten izeba zegoen konpartimenduko xokorat. MdePr 85.
Orregatik ixilka egin zun, edo xokoan gertatu ziralako, edota [...]. "Aut quia ita eas invenerat locus eta tempus litis".OrAitork 227.
Zuzen-zuzenean, nere "xoko" begikora joan naiz, ots, bestetango urmaelondo berera. TxillLet 30s.
Aldaretik galerietaraino elizako xoko gehinak. ZerbAzk 76.
Etzakiten xoko batean jarririk jostatzen, haur txar batzu bezala. JEtchep 16.
Beha egon zen [...] etxe handi baten xokoan, bertzetarik barnago zen etxe baten xokoan. Ib. 114.
Belarri-xokoetan zorrozki sar oi dan aize-xistu orri. GaztMusIx 169.
Ez dakigu haatik kausitzen zuen Frantsesek Pariseko karrika xokoetan [...] mama goxo bezein azkar hartarik. ArdoySFran 91.
Ohoin horrek xokoak / bilatzen badazki, / moltsa erematia / ez zitzaion aski. Mattin 51.
Armairu-xokoan dan ardoa bezala. XaOdol 342.
Han mendi xoko batetara biltzen [zikiroak]. Etchebarne 37.
Pilota txar bat duzula beti xoko batean gordea.LarreArtzainE 334.
Euskaldunik gehienok [...] badugu geure barrendegian xoko urri eta apaindura gabeko bezain maite bat: gure euskal baratzea. MIH 55.
Bihotzean gorderik daukagun xoko minbera horretaraino sartu zitzaidana. MEIG II 102.
Ikuskizun ederra, ederrik bazen. Xoko batean, ordea, Negua zen oraindik nagusi. "In one corner".MEIG IX 104.
v. tbn. Gy 303. Etcham 196. Ardoy SFran 96.
azpiadiera-1.1
Ondikotz, ostatuak jendez ithoak ziren eta nihun etzuten xokho bat atxeman Maria eta Josepek. IztIxtS 82.
azpiadiera-1.2
Gauzarik berrienak [...] argitaratuko ditugu aurrera ere. Herri-bertsoak eta kanta zaharrak ez ditugu horratik utziko beren xokorik gabe. MIH 141.
Inglesez fiction deitzen dioten literatur-motari, [...] xoko bat prestatu nahi genioke hemen, ahalik zabalena. MEIG IX 100.
azpiadiera-1.3
Rincón, lugar, paraje. Azkaingo iturriak / [...] egun hautan gaindiz doaz: / Ez da nihon xokorik / mukurru ez doanik. Monho 52.
Lehen baiño barnago ere hilldoa daramate, [...]. / Ezta gelditzen xokorik / erabilli ez dutenik. Gy 44.
Mindegi bat nahi da landa xokho zenbaitetan. Huna nola lothu behar den lan horri. DvLab 338.
Etxe-aintzin, bide-bazter, xoko guziak oro eskelariz beteak zirela. HUZez 38.
Guhauk maitatu dugun eta maite oraino xoko hura. JEBur 33n.
Eskual-herriko xokoetan aditzen diren hizkuntza bereziez. Ib. 158.
Garaziko lau xokoetan, hartaz baizik ez zen mintzo jendea. BarbSup 145.
Badu bertzela Bidarraiko herriak xoko laketgarri bat baino gehiago, bere ibarretan ere. JEBer 9s.
Bi Garaztar fraidetu egunean. [...] / Eskainiak dituzue hoin maite haur-xokoak. / Eskainiak ditutzue amodioz Garaziko gozoak. Iratz 146.
Xoko pollita da Olheta. Xoko ixila ere ba. ZerbAzk 84.
Igorri zuten Urrunarat, bere bikarigoaren hango xoko zabaletan bururatzerat. Ib. 84.
Gogoz bederen ibili [behar zuen] hain maite zituen herriko xoko galduetaraino. JEtchep 24.
Gure xoko huntarat treinarik ere ez da heltzen. XaOdol 47.
Euskal-herri guziko xoko pollitena, / zu zare zu, Baigorri. Ib. 153.
Egungo egunean xuhurtzen ari bazauku zorigaitzez gure xoko ttipi hau. "Notre petit coin".ArdoySFran 32 (ref. a Jatsu).
Azkenik, Urepele, zutan gelditzen niz, / gure xokoak ere merezi tu bi hitz. XaOdol 93.
Santa Grazin Santagraztarrek berek beren xokoko euskaraz Santa Grazi goretsiko dute. CasveSGrazi 17.
Kalifomiatik Wyoming-erat [...] bainan ere beste xoko batzuetan galdurik eta ahantziak bizi zirenak. LarreArtzainE 267.
Euskal herriko xokorik galduenetan jaso izan diren hitzak. MIH 344.
Xoko bakoitzeko hizkuntzaz nahiz dialektuaz. MEIG VI 57.
Handik, urruti xamarreko xoko hartatik [Salamancako Unibertsitatetik] zabaldu nahi izan zuen. MEIG VIII 85.
azpiadiera-1.4
(Precedido de nombre de lugar con suf. -ko, adnom.). Bere Orzaizeko xoko maiterat. HUAurp 106.
Pariseko, Bordaleko, Tolosako xoko maiteetan gogoz elgarrekin berriz ibil. JEBur 92.
Bretainiako xoko batzuez oroitarazten gitu. JEBer 102.
Fede suharrekoa ditake Garaziko xoko hau! Ib. 13.
Alegiazko pidaia bat Nafarroako xoko batetarat. Zub 117 (v. tbn. 119).
Azkaineko xokoan da nere etxea. ZerbAzk 7.
Eskual-Herriko xoko batetarik. JEtchep 63.
Eskualde ona dela diote / Amerikako xokoa. XaEzinB 69.
v. tbn. Iratz 130.
azpiadiera-1.4.1
(Tras nombre de lugar en caso absoluto indet.). Eta hor? Zer diozie Frantzia xoko hortan?JEBur 117.
Aita, giristino-gazten buru, Lapurdi xoko hortan izana. Iratz(inAlzolaAtalak 120).
azpiadiera-1.5
Lugar donde uno vive, hogar."Rinconcito. Non ene xokho, han ene goxo, dondes (está) mi rinconcito, allí (está) mi dulzura. (Inscripción grabada en el frontispicio de algunas casas)"A.
"Maiteut nere xoko au"IzetaBHizt2.
Cf. sorxoko. Flako bahaiz [...] / azkarrago denari / ez hauzirik bila; / hire xokotik guti / aldara hadila: / seguretik dagona / hura duk abila. ZbyRIEV 1908, 766.
Bizi baitzen hor, Baionan kokatuz geroz, bere xokoan. HUAurp 149.
Behar gabeko pidaiarik ez da gehiago neretzat izanen. Banagoke nere xokoan, zu bezalako haur onaren aldean. BarbSup 28.
To, nahukana; bana ez nezatela atera ene xokotik. Zub 110.
Usoak badu bere xokoa, / ainarak ere umen-ohantze beroa. Iratz 104.
Gizon ori ondotik itzali zitzaidanan. Nora ioan ote zan? [...] Ni, berriz, nere xokoan gelditu nintxinan. OrQA 141.
Baionan bere familiarekin dagon xokorat.LarreArtzainE 185.
azpiadiera-1.5.1
Cf. ETXE-TXOKO. Bego etxeko xokoa oraino nor-berari ! / [...] Etxea bethi etxe da, zonbat den itsusgarri; / kanpoa bethi kanpo da, zonbat den edergarri. ArbIgand 145.
Bego nausi etxeko xokoa, eltzetik bafadan athera salda beroarekin. JEBer 26.
Izanagatik pobrea, / bertzeak baino hobea / ni sortu nintzan etxea. / Amak, munduratekoan, / etxea, zure xokoan / hartu ninduen besoan. XaOdol 83.
azpiadiera-1.6
Aspaldi hilak dire eta jada ahantziak zenbeit: bertze batzu, hil berrixago, xokoetan aipatzen dituzte oraino. ZerbAzk 75.
sense-2
2.Comisura (de los labios, boca...). Aho-xokoan zagokalarik bere pipa.ElzbPAd 13.
Ahoaren eskuineko xokhoan pipa motz bat. Ib. 7.
Irriño bat ezpain xokoan ezin gordez. JEBur 107.
Erkaitzak ximurtzen daizkola ezpain-xokoak. JEBer 69.
Ezpain xokoetan irriño doi batekin. Zub 47.
Ez luke behar irririk ezpain xokoan. XaOdol 220.
sense-3
3."Le fond d'un sac, d'une poche, etc. [...] Sakela xokhoa ongi miratzea, bien chercher au fond de la poche"H.
Nere kaba xokoan baditut sagar-erneta batzu hautak. BarbSup 22.
azpisarrera-1
BIHOTZ-XOKO. Rincón del corazón, interior del alma.
Ni nizala bihotz xokhuen ikherzalia. Mst III 46, 4.
Iduri zaio hitz horiek entzuten dituela bihotz xoko batean, bertze munduko boz idor batek erranik. LfMurtuts 10.
Amodio beroa / daukat nik bihotz-xokuan. Xa(inMattin 96).
Inguratu zauzkitan euskaldun nobleak, / ene bihotz xokotik ez daude gordeak. XaOdol 231.
azpisarrera-2
ETXE-XOKO. Interior de la casa (entendido gralmente. como lugar de reclusión, como refugio o como lugar confortable).
Orai sendo zira, gaixo ama, eta badut uste zure etxe-xokotik ez ziren ixtant bat atheratzekoa...BarbSup 28.
Joan gare, gu, zu utziz, Amatto gaixoa, / bainan ezin ahantziz haur etxe-xokoa. Iratz 160.
Utzi dut Amerika, eremu haundia, / orai etxe xokoan ai zer goxaldia!XaOdol 232.
Jende xehea, apala, etxe xokoetan eta landa-berroetan aurkitzen den xoil-xoil hura. LarreArtzainE 250.
azpisarrera-3
XOKO-JARLEKU. Asiento del rincón (en un compartimento de tren).
[Konpartimenduan] haurrekilakoa zen izeba bat xoko-jarleku batñoan zegoen, eta pareko beste xoko jarlekuan heiekilakoa ez zen gizon ezkongabe bat zegoen. MdePr 83.
azpisarrera-4
XOKO-MIAKO. Lugar curioso, insólito.
Arrunt hila baita Agorrileko hilabete hau, xoko-miako hautan [xakurren hil-herrian] izan gira, zigarreta hilik, lekuari zor zaion bezela, eta sartzea ongi pagaturik!Herr 14-8-1958, 2.
azpisarrera-5
XOKO-MOKO (-kh-L, BN, S ap. Lh
; Dv, H);
XOKO-MIKO. Rincón, recoveco.
"Ikhartu ditu etxeko xokho-moko guziak, il a fouillé tous les coins et recoins de la maison"Dv.
"Coin et recoin"Lh.
Erakhutx diotzotzu [konfesorari] zure arimako xokho-mokho guziak.HePhil 495 (SP 488 zoko-moko).
Eskuara hunen ohiko goiti-beheiti, xoko-moko guziak ezagutu nahiz. HUAurp 219.
Ikasiak dituzte, haztatuz, plaza hartako xoko moko eta zimardika guziak. JEBur 28.
Hiriko xoko-moko guzietarat. ZerbMetsiko 250.
Denetan fama barraiatua zen, mendi, zelai eta xoko-moko guzietan. BarbLeg 134.
Lanxurda gisa, xortilaka jausten baitira haren erranak, xokho-mokho gehienetarat. SoEgHerr 9-8-1956, 1.
Pilotak abilkiago barreatzen baitzituen plazaren xoko-moko guzietarat.Herr 6-6-1958, 4.
[Larrunek] dituen zabaldura eta xoko-moko guziak erneki ikertuz. GH 1958, 257.
[Xoriak] xoko-miko guziak ikertu nahi ditu. JEtchep 26.
Udatiarrak hemen ditugu, [...] gure herriaren xoko moko guzien ikuska.Herr 23-10-1969, 1.
Hazketa eta Elizaberriko bixkarra eta xokomokoetan. LarreArtzainE 222.
v. tbn. Lf GH 1955, 149.
azpisarrera-6
XOKO-XOKO. "Xokho-xokhoan gorde da, il s'est caché bien au coin"Dv.
"Xokho-xokhokoa, celui qui est tout à fait au coin"Ib. Orduan, halako urgulu-firfira bat hedatu zen eliza xoko-xokoetaraino. LfMurtuts 12.
Eta xoko-xokoan, zirritu batetik begira, Hitchcock maltzurraren aurpegi biribila. MEIG I 129.