Tr. Al Norte sólo se documenta en algunos autores modernos como Mirande, Larzabal, Xalbador o Larre. En DFrec hay 141 ejs. de sarrera, todos meridionales.
sense-1
1.
(V; VP 85v, Lar, Añ, Izt 44v, Dv(G), H(V, G));
sarraiera (V-oroz; ZamVoc);
sartuera (V-gip; Añ)
Ref.:
A(sarrera, sarraiera);
IzArOñ. Entrada, acción de entrar."Entrada", "ingreso" Lar y Añ."Arribada, ontziaren etorrera, sarrera"Lar.
"Mongío, estado y entrada de monja, monjen egoitza, sarrera"Ib. Jesusek fededunetan komunioz egiten duen sarrera. MbIArg I 268.
Au da askoren ezkontzako sarreria. MgCO 242.
Esaten dana sarrera ta juaeran. MgPAb 160.
Sartueraan trago bat artuten. fBOlg 56.
San Pabloren Maltako sarrera. Lard 528.
Nolatan bere sarrera ta egonera izandu ziraden. AranSIgn 75.
Jainkoak gabon on bat dizutela, esan zuten sarreran. ZabGabon 37.
Musika ta etxefuego, / ai ura sarrera!PE 111.
Piamonteko sarreran gerta zitzaion konta-gaia. BvAsL 133.
( s. XX)Gelarako gurutzea, sartuerako jantzia, bururako lore-ustaia, eskurako argizaria. AgG 315 (336 sarrera).
Egiñ zuan sarrera komentuan. UrruzZer 21.
Sarrera eragotzia dagola agertzia.ForuAG 313.
[Kristoren] sarrerarekin len illun zegon lekua zeruko argittasun eta alaittasunaz betez. InzaAzalp 73.
Ikusgarriya izan zan zure / Donostiyako sarrera. TxB I 170.
Biarba sartueran bakaldunari buruba makurtu berari egin erazoteko-edo. Otx 56.
Ez dut bein ere ain alai egin / erri maitean sarrera. OrEus 260.
[Idazkiaren] Arkibide orokarreko zenbakia. Saillaren Zenbakia. Gaia. Sarrera. Noiz. Irteera. Noiz. EAEg 4-4-1937, 1432.
Sarrera-doñuan koruak dabesa. SMitxAranz 174.
Urrutizkiñez jakin zuten ontziaren sarrera. JAIrazBizia 65.
Hegiaphalian gure sarrera egin garaian. EtxdeJJ 98.
Satrustegik Euskaltzaindian egin daben sarreraren barri. AlzolaAtalak 125.
Etxean egin zuten sarrera etzan gozoa izan. NEtxLBB 53.
Da sukaldeko leio batetik / gure etxera sarrera [egin zuan tximistak]. UztSas 266.
Neri ta nere ezkutariari eman diguzuten sarrera on eta oparoagatik. BerronKijote 125.
Orrela izan zan gure Bitoriko sarrera.Alkain 24.
Donosti ori galdu ta gero / Francon indarrak aurrera, / erri batetik beste errira / egiten eben sarrera.FEtxeb 55.
Hizkuntza gutxik egin dute literaturan euskarak bezain sarrera pozkarria. MIH 27.
v. tbn. Ud 101. AzpPr 83. Moc Damu 31. Itz Azald 68. Mok 11. Arti Tobera 271. Gand Elorri 135. Vill Jaink 122. Salav 57. Ataño TxanKan 180.
azpiadiera-1.1
(Con complemento en alativo o inesivo).Cf. SARRERAN. Sigfredoren jauregian Jenobebaren sarrera. ArrGB 111.
Bere sarrera zorionekoa gorputz eta arima zeruan. ItzAzald 72.
Zutaz azturik dauden Adan-semeen federa sarrera. OrAitork 402.
Alakoxea derizkiot lorian sarrerari. TxillLet 61.
azpiadiera-1.2
(Tras tema nominal nudo). Alako batean, plast! plast!, bi katuen putzu-sarrerako otsa. AtañoTxanKan 145.
azpiadiera-1.3
(V-gip);
sartuera (V-gip)
Ref.:
EtxbaEib(euzki-sarreria);
ElexpBerg(eguzki-sartuera). Puesta (del sol)."Euzkixan sarreriak beti emoten dau itzalpena"EtxbaEib.
Eguzkiak [...] bere irteera beranduago eta sarrera goizago egiten zituen. ArrGB 61.
Ta illun-aurrean ziaro dakust / eguzkiaren sarrera. EAOlBe 22.
Eguzki-sarraieran ainbeste ixera eder intxaur-azal baten sartuten ikustea. AkesIpiñ 28.
Gaillur garaienetik eguzki sarrera oartuz, gau-kantuan ari da. IbiñVirgil 78.
Au illunabar aldera edo / eguzkiaren sarreran [egin]. UztSas 212.
Eguzkiaren sarreran, beiak jetzi eta esneak pertzean egon bear duala. (In EZBB I 89).
[San Juan arbola] bat [jartzen zan] oraintxe bezela / eguzki-sarreran. Insausti 185.
azpiadiera-1.4
Modo de entrar, posibilidad de entrar; cabida.v. sarbide. Demagun arkitzen dutela sarrera konserbategi artara euliak. MgCC 231.
Baña zelan topadu eban grazijaz apainduba, ez eban sarrerarik izan [Infernuko Gaiskinak]. MgCO 116.
Irak edo kolera gaiztoak gere barruan sarrera gutxi izango luke. Gco II 50.
Pazkoako komunioa egiñ nai etzuenai debekatu dakiela Elizako sarrera. AA I 479.
Franzesen sarrera zaintzen dute zintzoro San Marzialko mendiak, Aldabeko aitzak eta Higer-en musturrak. IztC 34.
Jentillak Jesu-Kristoren Elizan sarrerarik etzutela. Lard 499.
Andik aurrera gazte aiei sarrera ukatzea iritxi zuen. AranSIgn 51.
Ango sarrera galazteko. Iraola 131.
Lurrekoa dalakoz Jaunaren jauregian sarrerarik gabe goza zezakena. InzaAzalp 45.
Beren lantegietan sarrera berriro eskatzeari [...] dagokion aldetik."Reingreso".EAEg 23-10-1936, 116.
Zer? Elizako sarrera errefusa zinioke?LarzHilEspos 26.
Gizon guziak bear dutela / sarrera jakintzarako. Olea 205.
Diran erreztasunei / emanik sarrera.Ib. 218.
Jai eder bat antolatu ziteken nere kinto-lagunak, eta jai artarako sarrera nik ere banin.AtañoTxanKan 122.
Galesak ez du [Unibertsitatean] sarrerarik atzeko atetik baizik. MIH 186.
Gainerakoak euskal prentsa dira euskarari sarrera uzten dioten heinean. MEIG IV 50.
Komeni delako erdaldunek ere hiztegira sarrera izatea. MEIG VII 79.
v. tbn.
CrIc 26.
sense-2
2.
(V-arr-gip, G-goi-azp, AN-gip-5vill, B; VP, Lar, Añ, H);
sartuera (V-gip)
Ref.:
EtxbaEib(sarreria, sartueria);
ElexpBerg(sartuera);
GteErd 197. Entrada, lugar por donde se entra."Ateko sarrera, umbral"VP 31r.
"Boca de calle, de puente"Lar.
"Boca manga, mahukaren sarrera"Ib."Puerta, barrera, entrada a los sembrados, piezas cerradas"Añ.
"Erri onek, sarreria dau onena"EtxbaEib.
v. sarbide. Kanpotik edo sarreratik diotsa. VMg 51.
Ziudade onen sarreraan eguan filosofo zaar bat. JJMgBasEsc 186.
Beleneko sarreran / dago jaio-lekuba. Echag 123.
Erriaren sarrerako plaza andian. IztC 91.
Jerusalenen sarreran zan burnizko atera urreratu. Lard 503.
Eta itxi eban arri andi bategaz obijaren sarreria. UrMt(V) 27, 60 (Ur, Ker, IBk, IBe sarrera; SalabBN sargu).
Zulo aren sarrera arri andi batez estalia. ArrGB 83.
Urertzeko erri guztien sarrerak zelangoak ziran. AgKr 82.
Itxasertzean, ibaien sarreran. EchtaJos 186.
Itxi dedilla esolez eta olez arkaitzarako sarrera. Goñi 73.
Elizako sarrera guzietan ur-bedeinkatu ontzia ipiñirik dauka. InzaAzalp 126.
Oetzaz gañera, zintzurra edo sarrera esaten zioten beste uztai txiki bat ere izaten zuan [nasak]. ElizdoEEs 1926, 7.
Uriyaren sarreran bertan. KkAb II 177.
Ikazkin-txabola baten sarrera. JMBELG 84.
Sarrerako ateetan. EAEg 24-10-1936, 124.
Eskerrekoa, emakumien sarrera duzu. ZaitSof 159.
Etxe-sarrera. MdePr 100.
Barrena-zarreraño juan zan. SMZirik 74.
Badirudi beste mundu zoragarri bateko sarreran nagoela. TxillLet 22.
Morlans ballararen sarreran dago. Salav 40.
Erlategiak [...] sarrera mearrak bear ditute. IbiñVirgil 108.
Ate apal batetarik da zutarako sarrera. XaOdol 102 (hablándole a su cabaña).
Horrela zabal-zabal irekiko zaizue gure Jaun eta salbatzaile Jesukristoren betiko erreinurako sarrera. IBk2 Petr 1, 11 (He sarpide).
Geienetan, kai sarreran edo barran, moillen bearra izaten da. EtxabuKontu 137.
Etxeko sarreran. AtañoTxanKan 49.
Eliza-atadiak lau sarrera daukaz. Gerrika 26.
Bukaera aiuntamentuko sarreran. Albeniz 180.
Burgi, Erronkariko sarreran bertan, guztiz euskalduna zela. In . MEIG VI 35.
v. tbn. Iraola 25. Alz Ram 39. ArgiDL 99. Enb 86. Or Mi 71. TAg Uzt 153. EA OlBe 77. SMitx Aranz 121. JAIraz Bizia 86. Ugalde Iltz 62. Basarri 92. Anab Aprika 43. Onaind STeresa 69. Larre ArtzainE 176.
azpiadiera-2.1
(Con eguzki).Occidente. Eguzkijaren urten-erati sartu-eraraginoko jakitun guztiak. fBOlg 91.
Oñaztubak urteten daben legez eguzkijaren urteeratik, eta ikusten dan sarrerarañotik. UrMt(V) 24, 27 (Ur sartalde).
sense-3
3.
(Lar, Añ, H);
sartuera (Añ). Introducción, prefacio, prólogo."Introito"Lar.
"Introducción, introito"Lar, Añ.
"Preámbulo", "proemio" Añ. Kristauen Doktrinarako Sarrera. CatBurg 3.
Sarrera. Santu bien antza, gaindiak edo egzelenziak. CbJust 3.
Sarrerako lenego hitzetan, au da, Aita gurea Zeruetan zaudena. Gco I 402.
Sermoien sarreran aditzera eman zezeela Predikariak dotrinako gauzaren bat. AA III 447.
Sarreria. (Estrofa introductoria). Ulib(inFrantzesB II 33).
Aita gurien sarrera onetan. Astar II 253.
Sartueratzat ori esanda asi naitean. MurgaEE 1895b, 491.
Liburutxo oni bizpairu sarrera-itz ipintzeko. OrBM 6.
Sarrera-hitz llabur bat egin balezaio ene ipuin berriari. MdePr 195s.
Bere liburu onentzako sarreratzat berba batzuen eske. Mañarikua(inAkesIpiñ 4).
Atal bakoitzaren sarrera edo aurkezpenak Jose Azurmendi ikaslearenak dira. Vill(inGandElorri 18).
Liburu bakoitzari sarrera bana ez ipintzearren. IbiñVirgil 24.
[Liburuak] lau zati ditu: sarrera txiki bat, lenengo. OnaindSTeresa 118.
Urkixok atera zuen argitara, sarrera-lan eder batekin. MIH 283.
Sarrera, euskaraz eta erdaraz, Orixerena da. MEIG III 107.
v. tbn. Zav Fab RIEV 1907, 92. Echag 29. CatBus 3. Aran SIgn III. Legaz 1. Itz Azald 57. Goñi 19. KIkV 5. Ir YKBiz V. SMitx Aranz 11. MAtx Gazt 11. Gazt MusIx 59n.
azpiadiera-3.1
Introducción, comienzo, primer paso. Deboziozko bizitzarako sarrera, San Franzisko Salesek aterea. EchveDev tít. (SP y He Phil introduzkione).
Ezer ez dau Legeak bete-betean osotu-ta; Jaungoikoagana urreratzen gaituan uste oberako sarrera zan, ostera. KerHe 7, 19 (IBe sarrera; TB sartzapen).
sense-4
4.
(Lar). Costumbre de entrar (en una casa, etc.), familiaridad; familiaridad, trato frecuente."Cabida, entrada, amistad"Lar.
Itxi gura ezpadabe sarreria alango etxian, ez darue damurik. MgCO 67.
Zure sarrera orregatik munduaren aban badabill zurekin bestearen fama. AA III 560.
Etxeren bateko sarrera edo jaierarekin. Ib. 560.
Guztiz sarrera andia dute izokiak Gipuzkoako ur gezagozoetara. IztC 203.
Jaungoiko Aittarekin iñork ez bezalako sarrera daukan bere Semearen izenean. InzaAzalp 127.
Etxe artan sarrera aundia izandu zuan noski. JArtY 1933, 81.
Zaldunaren izena, berriz, jokoetxeetan sarrera aundia zuten danak ezagutzen zuen. TAgUzt 180.
azpiadiera-4.1
(Con complemento en alat.)."Galdu dozu etxe artara sarreria"Etxba Eib. .
Artu eban Eladiren etxera sarrerea, ta aurrerantzean, Mundakara joan ezkero, etzan andik aldenduten, Eladigana agerraldi bat egin baga. EchtaJos 350.
sense-5
5."Metimiento"Lar.
sense-6
6.Acometida, esfuerzo.Cf. infra XARRERA. Erromatarrak ekusten zeuden / mendi-mutillen sarrera; / salto ta brinko igaro ziran / zelaitxoaren gañera. IztPo 145.
Agintzen dio [laisterkariari] sarrera. "Que haga un esfuerzo".OrEus 233.
Beldurgarri da arri zarreri / egiten dien sarrera, / eldu orduko jasotzen ditu / lurretikan bizkarrera. Basarri 83.
Aldaz txikiak ordekan beti / eten gabeko sarrera. Ib. 93.
Iru egunetan itaiarekin / berebiziko sarrera, / besterik ezer ez dakienak / ori du bere karrera. UztSas 79.
sense-7
7.Comienzo, principio.En AxN se explica apoderan (302) por sarreran. v. infra LEHENENGO SARRERA. Sarreran izutu ziran, iratxo edo duenderen bat zalakoan. Lard 400.
Au negu baten sarreran gertatu zan. ArrGB 54.
Tankera / ar diokezu zer illabete; ez / abuztuaren sarrera. OrEus 325.
XVI gizaldiaren sarrera arte. LekSClar 120.
Gertakizun au 1807garrenaren sarreran da. EtxdeJJ 63n.
Luzia ta tristia / gizonen karrera, / irurogei urtekin / neguen sarrera. UztSas 193.
Udazken-sarreran.AtañoTxanKan 113.
1964ko uda sarreran. Gerrika 159.
Udara, udazkena eta neguaren sarrera.Albeniz 135.
sense-8
8.Incursión bélica. Amontarrai erasoak eman eta sarrerak egiten. Lard 135.
Bosteun da larogeta seigarrengo urtean egin zan beste sarrera on bat; eta bosteun da larogeta zortzian beste bat, gogorragoa ta obea, bada gureak eldu ziran Adurren ertzeraiño. AgAL 14.
sense-9
9.Arranque (de un bersolari).Cf. zarra. Pelloren seme orrek / sarrera polita, / zer esperatutzen du / orrela ibillita?AzpPr 81.
Sarrera ona egin dozu, beti legez, baiña bigunegi edo. AgAL 32.
Ez al tzerate arritzen, jaunak, / gazte oneren sarreran?UztEBT 32.
sense-10
10."(V-arr-m), occidente"A.
v. EGUZKI-SARRERA.
sense-11
11.Golfo, entrada que hace el mar en la tierra. Puerto Colombia ori itxasoaren sarrera batean dago. JAIrazBizia 37.
sense-12
12.Entrada, billete que da acceso a un espectáculo. Sarrera garisti izan arren / plaza ongi betea. (1952). MendaroTx 403.
Sarrera pagatuta, lengoaren antzeko olaz jositako barrunbe zabal batean sartu giñan orain ere. AnabAprika 32.
Artu ditzagun sarrerak eta goazen plazara. Salav 50.
Bi sarrera iritxi.Olea 75.
Plazako sarrerak, aurrez danak salduta. Albeniz 85.
Sarreraren ordaina bihurtzen dio behintzat [film honek] behar baino gehiago eskatzen ez duen ikusleari. MEIG I 181.
sense-13
13.Ingreso (económico).v. DIRU-SARRERA. Erri zerga eta sarrera guziak arautzen dubena. (1919). ForuAG 285.
Ordaiñ gisako sarrerak. Ib. 285.
Sarrera jakiñak, bazkide guziak ordaindutako emaitzak izango dira."Ingresos ordinarios".EAEg 1-6-1937, 1744.
azpisarrera-1
EGUZKI-SARRERA(V-gip; e.-sartuera V-gip). Ref.: Etxba Eib. Puesta de sol. Eguzki-sarraieran ainbeste ixera eder intxaur-azal baten sartuten ikustea. AkesIpiñ 28.
Gaillur garaienetik eguzki sarrera oartuz, gau-kantuan ari da. IbiñVirgil 78.
azpisarrera-2
LEHENENGO SARRERA;
LEHENDABIZIKO SARRERA.
Comienzo. Lenengo sarreran egongo zara bildur apur bategaz. MgCO 141.
Lenengo sarreran goiartu zien edo benzutu zituen. Lard 99.
Esan bezela, opiziuan / lendabiziko sarrera, / orren aldian erraza izan zan / ikasten gure karrera. UztSas 208.
azpisarrera-3
LEHENEN SARRERAN.
En primer lugar, antes de nada. Aitagai maite, lenen sarreran, / Jainkuak gau on dizula!Lazkao-Txiki(inMattin 149).
azpisarrera-4
SARRERA-ATE.
Puerta de entrada. Agertokia txikia balitz, ezker-aldean kantoi-zati bat utzi bezate, etxeko sarrera-ate ta aterpeari leku emateko lain. NEtxAntz 73.
Egazkiñaren sarrera atiaren onduan egoan gazte orretako bata.Gerrika 207.
azpisarrera-5
SARRERA-IRTEERA(Pl.). Entradas y salidas. Txarteletatik artutako zioaz, sarrera-irteeraei buruzko arkibide bat eraman bearko du Idazkolak."Registro de entradas y salidas".EAEg 29-4-1937, 1584.
azpisarrera-6
SARRERAKOAN.
Al entrar. Agur-egin zien eskaleak sarrerakoan. TAgUzt 209.
azpisarrera-7
SARRERAKO ATABURU.
Dintel de la puerta de entrada. "Maitearena" irakurri zun Balendinek sarrerako ateburuan. TAgUzt 139.
azpisarrera-8
SARRERAKO ATE.
Entrada, lugar por donde se entra. An zeukaten gurutzea, sarrerako ate gañean. AgG 31.
Ezkerrean orma batean sarrerako atea. AlzRam 95.
Sarrerako ateondoan jartzen dira. TAgUzt 25.
An bere txoko jakiña zuan, ezkerretan sarrerako ate ondoan. JAIrazBizia 87.
Sarrerako atea ta leiorik gabeko etxeak. AnabAprika 86.
Sarrerako atearen barrendik lotuta egoten zan txakur koxkor bat. Salav 31.
Etxeko sarrerako ateak oso zarrak eta puskatuak zeudela.BAyerbe 97.
Sarrerako ate orren barrutik, alde bietatik, piloto, nagusi eta azafata eta diran guztiok.Gerrika 211.
azpisarrerakoSense-8.1
Uda azkena izaten dogu / negu sarrerako atia. BEnb NereA 55.
azpisarrera-9
SARRERAKO TXARTEL.
v. SARRERA-TXARTEL.
azpisarrera-10
SARRERAN;
SARTUERAN;
SARTUKERAN.
Al entrar (en). Josetxok, kortara sartueran, zeinbatu ebazan beti lez. EchtaJos 246.
Gelan sartueran buruba-makurtu egin biar ixango ebalako. Otx 56.
Txabolan sartukeran. Ib. 61.
Abadiarenera sartukeran. BilbaoIpuiB 236.
Erri baten sartukeran. AkesIpiñ 25.
Oso gizalege txarrean etorri giñan Gernikara sartueran. AZink 69.
Eltzen jakun pakete bat, askotan apur bat murriztute bidien edo ona barrure sartueran.Gerrika 107 (ib. 228 sartukeran).
azpisarrera-11
SARRERA-SARRERAN.
Justo en la entrada. Erriko sarrera sekulako ederra, oso zabal eta oso luze. Bi aldeetara, moallen antzekoak; sarrera-sarreran, bi tontor borobillak. AnabAprika 89.
azpisarrera-12
SARRERA-TXARTEL.
Billete de entrada. Sarrera txartelak saltzen [zinetxeetan]. ErkiagBatB 126.
[An bizi zan ondarrutarrak] ez eban sarrerako txartelik artu. Lagun bakar bat ez zan sartu abestu bear zan tokira. EtxabuKontu 48.
azpisarrera-13
XARRERA(Forma con palat. expr.). Esfuerzo, sprint. Cf. supra (6). Irabazleak [= antxintxikalariak] azkenengo egiñalean ozta-ozta "xarreran" jokoa bereganatzen zuanean, ango txaloak! "Xarrera", orain sprint esaten dutena besterik ezta. NEtxIzotzK 19.
azpisarrerakoSense-13.1
Arrancada.
"Ori dek xarrerie in dune zezenak"(G-azp)