Harremana

    OEH - Bilaketa

    343 emaitza fama bilaketarentzat

    Sarrera buruan (2)


    Sarrera osoan (341)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    1 osatu.
    tradizioa
    Tr. Documentado en textos meridionales desde IC y Lazarraga; al Norte se encuentra desde Etcheberri de Ziburu, aunque su uso es bastante menos frecuente que al Sur. La forma general es osatu. Hay osotu en V. Moguel, Lardizabal, BBatzarN, Prop, R.M. Azkue, KIkV, KIkG, Aitzol, Iraizoz, Mirande y Oskillaso, y ambas formas en varios autores meridionales (tbn. en Arbelbide) de los ss. XIX y XX, algunos de los cuales (Zavala, CrIc, Uriarte y San Martin) emplean la forma osatu únicamente para la acepción 'curar, sanar'. En DFrec hay 465 ejs. de osatu y 53 de osotu, todos ellos meridionales.
    sense-1
    1. (V, AN-gip; Lcc, Lar, Mg Nom 68 (V, G), Añ (V), Izt 108v, VocCB →Dv, H), osotu (Añ). Ref.: A; Iz ArOñ; Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 247.
     Curar, sanar (ref. a lo físico y a lo moral). "Convalecer" , "medicinar", "sanear" Añ. "Osatzen da, il guérit, revient à la santé" H. "Gaixo luzia izan eban, baña osatu da guztiro" Etxba Eib. "Gaixuan desio bizixa, osatzia" Ib. "Jesukristok deutsu osatutzia eta egizu oia. Eta ondoren jaiki zan (Act 9, 34-35)" Ib. v. 1 sendatu. Tr. Documentado en Lazarraga y en textos vizcaínos desde mediados del s. XVII; tbn. en guipuzcoanos del s. XX y en Moguel (CC ), Guerrico y HeH.
    Osatu nozu eta izan dot gau ona. IC II 54 (supuesto origen del apellido Gaona). Laster osatu zatezkeala daukazun gaxaesun orretarik. Lazarraga 1151r. Osatu ene llageau. Ib. 1185v. Arren, osatu nengiala. Ib. 1193v. Askok dauko / biotza ondo errerik, / eugiko bere / sekula osatza[ka]rik. Ib. 1202vs. Medizina espiritual batzuk osaetan eta iustifikeetan gaituezanak. Cap 60. Bardin osa banadi / Laster da ondo egingo deutsat / Pagu erreala beroni. Acto 277s. Zeinbat izerdi triste / bitarte onetan / pasau biarko ete dan / osatu artian. DurPl 100. Eriotzako peligroan konfesatu ta gero osatu diranak. Mg CC 137. Ez dira ez onlango heridak / bedartxubakaz osetan. Mg PAb 63. [Zauriak] osetako, busti biar dira Jesu Kristoren odolaz. CrIc 111. Kristau biziosoak alperrik neke andiarekin bere pasio edo griña gaiztoak osatzeko alegiñak egiten ditu. Gco II 90. Edozeñek daki onelako oitura txaarrak osatuteko, sustraija kendu biar dana. JJMg BasEsc 80. Daki ondo jango baleu osatu eta sendatuko litzatekiala. Astar II 231. Osatu bada lelengo arimia. Ta gero gorputza. fB Ic III 266. Eriak osa ezatzue. HeH Mt 10, 8 (Ur (V), Ker osatu; Lç, He, TB, Samper, Dv, EvL, Echn, Ur (G), Ol, Leon, Or, BiblE sendatu, Hual sontotu, Ip sendotu). Asko da estaldutia zapi bustijagaz eta ezkotutia sarritan osatu ditezen. Ur Dial 77 (It, Dv sendatu, Ip sendoerazi). Sangria bat ederra zendulako artu / Etziñean orduan bertatik osatu? AB AmaE 219. Lurreko osabide onenak osatu eziñeko gaisotasunak, zeruko osabide ederrak osatuten dabezala. Ezale 1897, 291a.
    ( s. XX.) Landara-gaitz orrek osatzeko. ForuAB 121. Astoa eramazu / Alejandrogana, / ark osatu eta zuk / emaiozu jana. Noe 69. Atzamarkatu eustan arpegia ta zelan osatu oi nintzan ardauagaz. "Sanaba". Or Tormes 31. Itsubak zauritua, zinduak osatu. Enb 38. Gexua tzarto zaindu ta osatu. Kk Ab II 49 (tít). Miritza tindil bategaz egingo dauat lepua igurtzi, osatu attekian. Otx 165. Gaurko gizartearen gaxoa zearo osatu al izateko. Eguzk GizAuz 190. Aspaldi osatutako gaitzen zauriak gorbiztea, nekegarri, ziñez! Zait Sof 120. Ez eukan fede askorik medikuak geixuak osatzeko gauza ziranik. SM Zirik 52. Zauritu bait-daustazu, / biotz au zelan ez dozu osatzen? Onaind (in Gazt MusIx 204). Meditarrek aoko kiratsa kentzeko erabiltzen dute, baita agureen arnas-estua osatzeko ere. "Medicantur". Ibiñ Virgil 85. Ez sendatzen gaitzik, / ontan iraun baizik, / non det lengo antzik? / Len etzan akatsik, / berriz osatzeko're / ez esperantzik. Uzt Sas 51. Min guztiak osatu edo obeagotzen zituan. Etxabu Kontu 94. Ezurretako gaitza edo desgastea sortu eta zearo izurratuta utzi. Bereak eta bi supritu ta ezin osatu gizonik. MMant 27s. Geiagoko barik egun batzuetan ondo osatu jakon. Gerrika 23.
    v. tbn. Zuzaeta 62. Añ EL1 152. Zav Fab RIEV 1909, 29. Ag AL 87. Itz Azald 168. Kortazar Serm 91. Echta Jos 344. Belaus Andoni 12. EusJok II 117. Altuna 79. Laux BBa 24. Ldi UO 26. EA OlBe 23. Larrak EG 1958 (3-6), 328. Erkiag Arran 99. Bilbao IpuiB 272. BEnb NereA 37. Etxba Ibilt 462. Onaind STeresa 48. FEtxeb 84. Ayesta 88.
    azpiadiera-1.1
    (Part. en función de adj.).
    Emen itxu argituak, gaiso osatuak eta ill piztuak. Kortazar Serm 417.
    sense-2
    2. (SP, H).
    Reunir(se), juntar(se). "Biltzarra osatu zen herriko elizan, l'assemblée se réunit [...]" H.
    Hill denaren ariaz da osatzen ahukua, / zure majestatearen othoizteko husua. EZ Man II 96. Noizbait osatu zaizku / ganadu guziyak, / makiña bat funtziyo / gaude ikusiyak. Ud 104. Aita ta seme eta illoba / osatzen dira kuadrilla. Tx B II 178. Emen amabi lagun gaude, ogei osatu gindezke. Anab Usauri 68. Nere semea kotxearekin, aren lagun bat eta gu bi anai, lau lagun osatu giñan. Uzt Sas 347. Lau osatutzen diradenian orfegoi eder askua. Ib. 230.
    azpiadiera-2.1
    (G-to ap. A ; Mic 6v, Lar, H), osotu (Añ).
    Reunir (una cantidad de dinero). "Enterar" Mic 6v, Lar y Añ. "Sommer, additionner. Diru zor ditudanak oro osatzera, zenbat duket zor, additionner tous les argents qui je dois, [...]" H. "Osatu degu dirua loterian jokatzeko (G-to), hemos reunido el dinero [...]" A.
    Tori bost duro oiek [...], nik egingo det gañerakoa osatzeko moduba. Moc Damu 19s. Berrogei milla duro eskatzen ditu. Lau urtetan osatuak dakaizkit. ABar Goi 36. Uste det egun batzuk barru dirua osatuko detela. TxGarm BordaB 170. Ta beste ogei duro osatu egin bear. BAyerbe 74.
    azpiadiera-2.1.1
    Diru-moltsoa batua degu, baña bear degun aña, etzaigu osatzen.NEtx Nola 15.
    azpiadiera-2.1.2
    Reunir (una cantidad de algo).
    Berriketarako naiko beta eziñ osaturik, elkarren berrik esan zituzten. JAIraz Bizia 68. Ardi-bildotsetan eun da berrogei buru osatu bear eta eun de ogeitaemezortzi ziran soilki. Etxde JJ 5.
    sense-3
    3. (L-ain, BN ap. A; Urt I 101, VocBN, H), osotu (V-gip ap. Etxba Eib ).
    Recomponer(se), arreglar, reparar. "Aciem instaurare, armada osatzea" Urt I 100. "Mahain zango hautsia, athorra urratua, etc... osatzea, réparer une table qui a des pieds cassés, une chemise déchirée. Ezta ahalke soineko phuskaz osatuaren erabiltzeaz, [...] un vétement rapiécé de plusieurs morceaux (d'étoffe). [...]. Hezur xirulatu, hautsiak ongi, gaizki osatzea, réduire bien, mal, des os luxées, cassées" H. "Apurtutako pitxarra osotzia, [...]" Etxba Eib.
    Hezurrak xehatu arren laster dire osatzen / Eta zauriaren merka ezta nihon agertzen. EZ Man I 111. Orain laurgitu dezagun, gero osatuko degu fueroa. Lar Fueros 227. Gure gorputzak ustelduko badira ere, Jainkoak bere guzialarekin osatu ta batuko dituala eren lenagoko animakin. Ub 155. Aspaldi lur bihurtu haragiak / Erraustuak ziren hezurretan, / Osaturik instant batez guziak / Bizterat doaz bet-betan. 'Reconstituées'. Monho 116. Azur ausija, nok osatu? Mg PAb 77. Jaungoikoa ta gizona paketu ditut; Ebak egin zuan gaiztakeria osatu det. Ag Serm 317. Ausitako tramankulua osatzeko, sakeletik dirua atera bear zala. Eguzk GizAuz 161. Sozialistak, ostera, eten eta amai bako burrukea nai dabe. Zetarako? Ausitako zuzena osotzeko, barriro oñean ipinteko ete-da? Ib. 100. Azaroaren 23garrenean eman zuan Oroaginduak [...] irartzerakoan akats bat izan zuan [...]. Osatu dezagun beraz. EAEg 14-12-1936, 537. Berebillak osatzeko lantegien jabeei. Ib. 7-11-1936, 236. Batalloi onek izan zituan "bajak" berriro osatu eta orduantxen erten nintzan ni batalloi ontan. Salav 78. Osatu-ere, beldur-ikara ematen dizuten utsune oiek osatuko dizkitzut. "Remedio". Berron Kijote 19. Ukulloa osatu genin. Ataño TxanKan 102. Erdi-hausitako giltzaketa hauen zati bakoitzak jatorrizko biribiltasunaren kaiola hustua osatzen du berriz. "Recompone". MEIG IX 127. (en colab. con NEtx)
    azpiadiera-3.1
    (Fig.). Reconciliar.
    Zeren adiskide batekin hautsten duzunean, baldin berehala osatzera eta bat egitera enseiatzen ezpazara. Ax 270 (V 181).
    sense-4
    4. (H, Bera), osotu (H).
    Formar(se), constituir(se), componer(se). "Zenbat lagunez osatzen da batzoki ori?, ¿cuántos socios forman ese centro?" Bera. Tr. Documentado desde Etcheberri de Ziburu; es frecuente sobre todo en autores del s. XX.
    Aita, Seme, Espiritu / baitzare sakratua, / zurez osatzen da Korte / sainduko konseillua. EZ Noel 140. Larruz eta haragiz bestitu nauzu eta hezurrez eta zañez osatu. EZ Eliç 313. Eskatzen degu, osatu dedilla len baño len Jaungoikoaren erreinua bere perfekzio guzian. Gco I 415. Onenbestegaz osotu ta biribildu dira orain argitara ateraten dodazan ipuin mamintsu on onek. Zav Fab, RIEV 1907, 91. Behinere ez baitira oraino heldu ahal izan jasmin delakoarenaren osatzera. JE Bur 89. Hok begoite bere alde edo elgarri lothurik, osa bezate aitzinean zen hura, ala bertze zerbeit. Ib. 42. [Odolki] noiznai traskill, tarratadaz, koipez ta zirpillez geiegi osatua. Ag G 299. Arima ta gorputzaz osotutako izaki adimenduna da gizona. KIkV 20. (KIkG 13 osotu) Noizko negar-malkoz itxaso bat osatu? ArgiDL 32. Noren itzak dira "Agur Maria" osotzen dutenak? Inza Azalp 154. Zuberoan ditugu adar bi / Laburdi irugarrena, / Bizkai, arabar, gipuzkoarrak / osatzen degula dena. Tx B 220. Euskel-Idazleok, talde berezi bat osatu bear dezute. Ldi IL 146. Ontara osotu zan "Kirikiño" sariarekiko asmoa. Ib. 103. Soñaren apaingarriak margoz osatzen ziran. JMB ELG 46. [Sari orrek] alkartutako ugazaba guztien emokunez osotutako kopurutik urten ber dau. Eguzk GizAuz 183. Beste iru zaldunek osatzen zuen ezker-eskuira maibira dana. TAg Uzt 180. Donostiko Udala [...] Endoreak eta lau Ziñegotzik osatu bezate. EAEg 19-11-1936, 334. Eguzkiaren dizdiz alaiak / sarritan musu damaio, / eta muiñ aratz onegaz indar / bero bat osatu zaio. EA OlBe 60. Tebe-ko agureak osatutako abeslari-taldea. Zait Sof 55. Euskal-Eliza osa dezazun / gure Santu nai zaitugu. SMitx Aranz 156. Maitagarrizko sendi bakar bat / Jesusekin osaturik. Ib. 180. Aiek badoaz besteri toki egiteko ta zati guziek osatzen dute beitiko izadi au. "Constet". Or Aitork 88. Osabaren diruarekin baserri bat eros zezaketen eta bizileku berri bat osatu. Etxde JJ 90. Senar-emazteak, iru alaba ta seme bik osatzen zizuten pamili ura. NEtx Antz 154. Nire soina onetara eginda dalako ta ezur-giarrez osotua dagoelako. Zait Plat 87. Urbiako zelaietan ganadua sartzea libre duten erriak osatzen dute parzoneria. And AUzta 39s. Gizarte txiki bat edo sozietate bat osatzen dute. Vill Jaink 163. Jainko-maitasuna ta lagun-urkoarekiko garra izan zitun zio ta zuzpergarri bere idazti jainkozkoak osatzeko. Onaind (in Gazt MusIx 146). Adan lenengo gizonaren gorputza lur pixka batez osatu zuanean. MAtx Gazt 22s. Kantore-talde au bi konpañietako soldaduak osatzen zuten. Salav 106. Gauza dezentetxo bat osotu leitekeala uste dot bertso, kopla eta kanta danak batuta. Alzola Atalak 140s. Bere bizitzan naikoa korapillo ta mataza sortuko zuan nobela bat osatzeko. NEtx LBB 18. Danon artean osa dezagun / famili itxurazkua. Basarri (in Uzt Noiz 65). Sekulako itzaldiya, / osatuko zan bertsotik eta / bazkariyaren erdiya. Lizaso (in Uzt Noiz 92). Bost gizonekin osatutzen zan / an zeguan epai-maia. Uzt Sas 302. Izaite bat ez daike hezur hutsez osa. Xa Odol 180. Aita Jainkuak Semia badu, / bera aña da almenez, / Irutasun bat osatzen dute / espirituz eta gizonez. Auspoa 105, 90. Gudaloste aundi bat, bateko ta besteko jende ugariz osatu-ta bidean datorrena. Berron Kijote 195. Teresak jaso-ala komentu bakotxaren edestia osotu euskun. Onaind STeresa 34. Lengo ta barriakaz osatutako taldeak urten eban [musikea jotera] . Etxabu Kontu 23. Gobernu bat osatu. Gerrika 282. Orain esan dezadan gu zein joan giñan, eta nola osatu genduan gure taldea. Insausti 234. Inguruko erdarek, berriz, bestetandik harturikako gaiez [...] osatzen dituzte beren hitz eskolatuak. MIH 86. Artikuluekin liburuxka polit bat osatu du Lafitte jaun euskaltzainak. MEIG II 126. Hizkuntzan bertan ezagun diren hitzez eta morfemez osatuak, elkartuak nahiz eratorriak edo erakarriak. MEIG VII 94.
    azpiadiera-4.1
    (H, que cita a Lg).
    Construir, fabricar, realizar.
    Tenplua izan zenean osatua, Salomonek nahi izan zuen egin haren dedikazionea. Lg I 330. Arrizko ermitagintza osatu ondoren. SMitx Aranz 110. Zortzigarren, bederatzigarren eta hamargarren harri-lerroak osotu nituen. Mde Pr 115. Ikaragarrizko alfonbra ederrak osatzen zituzten. Anab Aprika 29. Sukaldean esegiko dituzu (egur auek) keak zaildu ditzan (goldea osotu aurretik, iakiña). Ibiñ Virgil 73. Eta argiñak bukatu zutenean, arotzak ganbara, prontal da solibo, osatua zeukaten. JAzpiroz 59.
    azpiadiera-4.2
    Componer (versos). "Bertsuak, kantuak, koplak osatzea, composer des verses, chants, couplets, versifier" H.
    [Bersuak] nekez osatuak iduri dutelakotz, nekez ditugu irakurtzen. JE Bur 144. Euskal-bertso ederrena / Arantzazuren izena. / Lenen-puntua Amak eman du, / osa semek bigarrena. SMitx Aranz 193. Zerbait kantatu zun beiñola gure olerkari gartsu batek, ahapaldi au osatzean. Onaind (in Gazt MusIx 150). Antxe idatzi zitun ogei ta amargarren ahapaldiraiñokoak, gero Baezan eta Granadan osotu zitun arren besteak. Ib. 146. Fray Luisen odaren eskupe osoa ez datza [...] olertitza nola osatzen dunean. Gazt MusIx 66. Pertsu ona egin nahi duenak, ez du behar problemarik izan horren osatzeaz, behin zer erran gogoratuz geroz. Xa Odol 58.
    sense-5
    5. (G, AN, L, BN, S; SP, Lar, Dv, H, VocB ), osotu (V-m-gip, B; Añ, Izt 27r, Dv). Ref.: A (osatu, osotu); Lh; Etxba Eib (osotu); Gte Erd 233.
     Completar, añadir lo que falta; perfeccionar; terminar, concluir. "Añadir, completando lo que falta" Lar (v. tbn. Añ). "Hasi bezala dute osatzen bizia, ils terminent leur vie comme ils l'avaient commencée" Dv. "Hamabi apostolu hautatu zituen Iaunak, Iudasek bere burua urkhatu baitzuen hamabien osatzekotzat hautatu zuten bere lagunek Matias, [...] pour compléter les douze [...]. Biltzarra osatu zenean, quand l'assemblée fut au complet" H. "Osotu neban nere pagua oiñ dala urte bete" Etxba Eib. "Illara guztia osotutzia gura eban" Ib. "Buruz atzeratua (G-azp), [...] ezta buruz osatutakoa (G-azp)" Gte Erd 233.
    Nola gerotik gerora gabiltzala betha ditekeien bekhatuen neurria eta osa kontua. Ax 111 (V 74). Yaun-doni Yaunik hasi zuen eta osatu bere ebanyelioa. Lg II 96. Ateraten badot edo urten etxeti urtia osotu baño leenago, dongaro esango da. Mg CO 139. Asieran ez dira gauzak osotuak ekusten. Geldika egiten dira aurrerapenak. VMg 90. Oñak irabazi bearrean galtzen badu [...], orduan beien jabeak nai du oña edo balioa osatzea. AA II 191. Gurutzea bukatzeko edo osatzeko, igarotzen degu eskua ezkerreko sorburutik eskuikora. Gco I 12. Ikusten badabee Eleisa Santan zerbait obetuago, osotubago ta edertuago, diadar egiten dabee. fB Ic III 307. Loa erditurik / ta bein ez bein osoturik / beti geuk yagi bearko? Zav Fab RIEV 1907, 96. Niri falta zaidana zuk osazazu. Echve Imit III 10. Has eta osa dezake hulako obra bat aise. Gy X. Apostoluen amabiko kopurua osotu zan. Lard 480. Jautsiko naiz eta ikhusiko dut hea beren egintzaz osatu dutenetz niri heldu izan zaitan deihadarra. Dv Gen 18, 21 (Urt egin duten osoki, Ker, Bibl egin). [Erabagiak] gelditu ez zeitezen bete eta osotu bagarik, egin euden beste erabagi barri bat. Ur BulaAl 16. Zaldun gazteen aziera ta irakatsija onera andijakaz osotuta imintia. "Un complemento utilísimo" (1866). BBatzarN 221. Lenengo partearen aurrenengo burua emen osatu bearrean arkitzen gerade. 'Completar'. Aran SIgn 196. Liburu onek alabañan zeruan diran izarrak baño anima geiago birtuteratu ta birtutean osotu, santutu eta zeruratu ditu. 'Perfeccionado'. Ib. 30. Familiak osotu direnean, eginen ahal dugu hemen giristino bilkhura bat. Prop 1882, 164. Ez da zeruban utsunerik geldituko zu kondenau arren [...]. Osotu edo beteko dira Jangoikuaren jakiturijako sakontasunetan izentaurik dagozan guztijak. JJMg Mayatz 189. Aiekiñ batutzea, guri palta zaguna berak osa dezaten. Arr May 140. Jainkoak osatuko ditu hasi dituen gauza handiak. Jnn SBi 38. Bere erakaspenak osatzen ditu, erranez, zer den gaizki eta zer ongi. Lap 10 (V 7). Eun pezta osatzeko zenbat ardit biar dian. Alz STFer 129. Jainkoak zazpigarren eguneko osatu zuen bere eskuko lana. Arb Igand 59 (110 osotu). Ardita palta da txanpona osatzeko. Moc Damu 8. Amaika arrua arria / gero plomoz osatzeko. EusJok 41.
    ( s. XX.) Sail au osatzeko galdera asko egin bear izan ditut. Muj PAm 12. Itxurazko ezer oberik asmatzen duanak osa dezala nere ezjakiña. Mok 3n. Zerbait geiagorako argitaratzen ditugun amar olerkitxoak, ez, ordea, poemaren guna osotzeko. Aitzol (in Ldi UO 7). Gure "listak" aztertu, zuzendu ta osatu. Ldi IL 152. Nork-bere aldetik yo zazute arloa, iritzi oiek guzion alkar-laguntzaz osotu taun obetu al-ditezen. Ib. 75. Agindu oiek Yesusek etzituen ezeztatu ta kendu bear, aitzitik, bete ta osotu egin bear zituen bere lege berrian. Ir YKBiz 121n. Itxas-ontziak gizonez urri dabiltzkigu. Osatu ditzagun bada. EAEg 15-12-1936, 547 (cf. osotu ib. 18-10-1936, 80 y 13-2-1937, 1056, frente a numerosos ejs. de osatu). Argi-jai dute liliak / ta jai eder au osatzearren / txuriz ta gorriz jantziak. EA OlBe 25. Berriro jaso dizugu arrizko eliza. Osatzen goaz Kristoren gorpuzgintza. SMitx Aranz 243. Bertakoak eziñ bete dituzten lanak osatu. JAIraz Bizia 70. Politika arloan "Breizh Atao"-k burutu lana kultur alorrean osotu dute. Mde Pr 285. Horrelako gertarien aurrean, René Sudre-k bere teoria osotu egin behar izan du. Ib. 345. Eguzkiak ogeitalau giltz egin bear lituke eguna osatzeko. "Expleret". Or Aitork 327 (298 osotu). Mayi, Mauletar gazte batekin uztarkidetu zela iru urteak osaturik baitziran. Etxde JJ 212. Asmo ta iakinbide zar-berriak ioan-etorrika dabiltzan bitartean, betiko egien uberka osotuz eta sendotuz oi doa. Zait Plat 37. Ez du, halere, iduriz, amodioa oraino arras osatua. Bihar hobeki maitatuko nuela esperantza badut. JEtchep 112. Aristotelek, hasteko, [...] haren liburuak nola ez ditu ikertu, argitu eta osatu? Lf (in Zait Plat XIV). Bizkaikoa dala bere muiñean, beste lekuetatik aberastutako gaiekin zerbait osatua ta zabaldua bearbada. Vill (in Gand Elorri 19). Piñadi illunak argitzeraiño edo / eguna osatzeraiño. 'Madurar'. Gand Elorri 51. Amabost urteko soldaruzka osatzean. Anab Aprika 66. Erri-lelotegiko koplak entzunez ere osatu zun bere olerkari-aziera. Gazt MusIx 164. Gurasoak ez dute dana osatzen, ordea. Oiek gorputza bakarrik sortzen dute. MAtx Gazt 22. Illebetea osatu arte, eztu euririk egingo ezta aizerik ere. Ibiñ Virgil 78. Onik zerate irurok eta [...] gure etxeko zoriona oraindik osatzeko bidetan gera. NEtx LBB 83. Zerbaiten palta sentitzen nuan / da egun artan osatu. Uzt Sas 205. Dan-dana osatu ta egiñ ondorean, an atera ziran errixka artatik. "Cumplido". Berron Kijote 88. Onek osotu biar ziran ordezkoz. Gerrika 63. Baginuen oren bat istudio ixil, gure klasetako gaien errepikatzeko, edo liburu zenbaitetan ikastekoen osatzeko. Larre ArtzainE 170. Alboko lau erri auek ere onekintxe osatzen dira. Insausti 40. "Bereterretxen khantoria" gelditu zaigu, bere bakardade soilean miresgarri, osatzeko gauza ez garen zenbait zatitxoren aldamenean. MIH 281. Motz agertzen dira, osatu gabe, zenbait aipamen. MEIG III 148. Ez dute Azkueren hiztegia garaitu eta menderatu, berretu, gehitu eta osatu baizik. MEIG VII 72.
    azpiadiera-5.1
    (Part. en función de adj.).
    Lagunkidako agintari edo buru diradenen begiragai osotua ta eziñ-obea. 'Perfecto'. Aran SIgn 110. Berterretxen kantu osotuak hori uste izatera haizu uzten gaitu. Mde Pr 189. Noiz aurkituko ote-dau Azkoitiko seme ospetsu onek idazleen bat bere bizitza luze ta osatu bat idazteko? Alzola Atalak 72. Bordel bertsolariaren bizitza ta lanai buruz gure dau liburu bat edo egitea gauza osotu bat. Ib. 126.
    azpiadiera-5.1.1
    Ona gipuzkera osotuan: "Ibilli natzaizu kaletan".Etxde JJ 61n. Etxaide nere adiskideak euskera osotuan egin eban. SM Zirik 5. Liburuetan, radioz guztientzat hitz egiten danean eta hola bakharrik erabiliko da euskara osotua. Osk Kurl 17s. Saiatu egin zan gipuzkera osotuaz idazten eta irakurten. Ib. 12. Zaila da neretzat, euskara ere osotua, alde askotakoez nahasia baitu. MIH 149. Etxaidek gipuzkera osatuan ipintzea erabaki du. MEIG II 91. Ederki baino ederkiago daude, izan ere, hizkera osatu eta batuak. Ib. 100. Azkueren gipuzkera osotuaren aldeko jende asko eta asko Azkueren legeen kontra ibili zen jendea izan zen. MEIG IX 79.
    azpiadiera-5.1.2
    (Con el sust. elidido).
    Denpora gutxin barruan liburu guztiak aitu ziran. Osotuan egin bearragaitik ez ziran danak gusto-gustora gelditu. SM Zirik 5s.
    azpiadiera-5.2
    Cumplir (la palabra).
    Zerurako denak osatu behar du bataioko bere hitza. Mb IArg I 69. Herodes erregeri eman zioten hitza osatu naizik eta Jerusalengo bidea arzeko asmoan. Ib. 160.
    azpiadiera-5.2.1
    Cumplir (un deseo, una profecía, etc.).
    Jaungoikoak zure deseoak kunplitu edo osatu degizula. Gco I 420. Jesu-Kristogan anziñako profezia guziak osatu edo kunplitu ziran. Ib. 39. Oi dabiltz alegiñez atsegiñeen ondoren, baña iños guraarijak guztiz osatu baga. JJMg Mayatz 120. Egin zuben etxe berri bat eta an bizi da geroztik, bere gogo guziyak osatzen ditubela. Alz Bern 51.
    azpiadiera-5.2.2
    Cumplir (una obligación, responsabilidad, etc.).
    Osatu zitubeen euren eikizun edo obligazinoiak. JJMg Mayatz 17.
    azpiadiera-5.2.3
    Cumplir (una orden, un mandato, etc.).
    Beraz bethe bedi zure agintza, zure ontasun handiaren kariaz, osa eta bethe bedi. Dv LEd 106.
    azpiadiera-5.2.4
    Cumplir (años).
    Larogei [urte] osatu ez dituala; orra segurutik dakiana. Mok 5. Maider-ek amar urteak osaturik zitunean. Etxde JJ 228. Alkarte au sortu genduanian, urte beteko bizia luzeena emon euskuen [...]. Da gaur osatzen dogu amazortzigarrena. Gerrika 270. Era ortantxe zuk urte-pilla, / bai osatu ere eun. Insausti 196.
    azpiadiera-5.3
    Consumar, realizar.
    Aitagarri ta amagarri bat osotu artian, beste kastidadiaren kontrako desonestidade nasaija ez daukee pekatutzat. fB Olg 182.
    azpiadiera-5.4
    Complementar(se).
    Eztu hor lan batek bertzea osatuko eta sustatuko baizik. HU Aurp 220. --Emakumezkoak, ain gutxi algera? --Zu bezelakoak osatu egiten dute gizona. Lab EEguna 117. Egiazko biziduna bikoteaz osatzen baita. Vill Jaink 155. Biak osatzen dute alkar. MAtx Gazt 14. Gizonak badu Jaunak emanik / berezko azkartasuna, / emakumiak du au osatu / dezaken gozotasuna. Olea 280.
    azpiadiera-5.5
    "Completar. Esan zion etzala bera osatzen (G; msLond), le dijo que él no tenía el dinero suficiente, que no se completaba" A. "Festetan askotan eo beti iñundik iñoare osau ezinda ibilli ohi dia; beti allau ezinda" ZestErret.
    Kontuba pagatzeko diru orrekiñ osatuko ez baziña, konpiantza osuan esan ostatuko etxekoandreari ni konponduko naizela berarekiñ. Moc Damu 25. Etxe berria altxatu degu / ederra ta dotorea, / ezin zirudin leikenik baiño / danera osatu gea. JAzpiroz 62. Baiña arri asko atera genduan, eta osatu giñan arri eta ladrillu eta abar. Insausti 32.
    azpiadiera-5.6
    Cubrir (una necesidad).
    Nere bearrak nere lanarekin osatzen ditudala erri guzia jakiñen gañian dago. Alz Bern 12. Etsaiak botatzeko / gaixoak sendatzeko, / premiak osatzeko, / zauri miñak gozatzeko. MSIgn 354.
    azpiadiera-5.7
    Colmarse, forrarse (de dinero).
    Gau ta egun erne or zabiltzate / artaldeari begira. / Diruz osatzen ari zerate, / esanak egi badira. Basarri 182.
    azpiadiera-5.8
    Formar, educar.
    Arima [...], landu ta azi bearrean aurkitzen da; zerorrek osatu bear duzu. Vill Jaink 88. Gerorako zaildu ta ezi, osatu ondo zere burua. MAtx Gazt 66. Gorputzez azitzen, buruz osatzen bait dijoa. (In MAtx Gazt 5).
    azpiadiera-5.9
    Nere idiak osatzen dira / baiña zu diru-zalia, / idi oietxek mendera nairik / badaukazu zuk premia.Tx B 230. Ondo osatzen zaigu mutilla, / gerri, belaun eta beso, / amabi arruako arria / erabiltzen du eroso. Basarri 84.
    sense-6
    6. (Lar, H).
    Endurecer(se), anquilosar(se). "Aplomar, soldar con plomo, berundu, berunez sendotu, osatu" Lar. "Aplomado así, [...] osatua" Ib.
    Iunturak zalhuitu, erraxki doblatzen eta plegatzentu, baina zahartzean gogortzen eta osatzen zaitza. Ax 180 (V 122).
    sense-7
    7. (G-nav, AN, L, BN, S, R; Lar, Añ (AN), Lecl, VocBN .(S)Gèze, Dv (S), H). Ref.: Bon-Ond 156; A; Lrq; Satr VocP; Iz Ulz.
     Castrar, capar.
    Ordotsak bost urthiak bethez geroz osatü ohi dira. Ip Dial 97 (It irantzi, Ur irendu, Dv xikhiratu). Osatua bada, idia esaten zaio zezenari. (AN-larr). Inza EEs 1915, 209. Garatxak sendatzeko, bare bat osatu bear da lenik. (AN-araq). A EY IV 240. Tzintzarri andiak lepoan ermaten tienak [akerrak] daude osatrik. ZMoso 35.
    azpiadiera-7.1
    (Part. en función de adj. o sust.). "Capón, xikiratua, [...] osatua" Lar.
    Baitzu osatuak zoin sortu baitzren kala beren amen sabeletarik, eta baitzu osatuak zoin izan baitzren osatrik gizonez eta osatuak baitzu zoin osatu baitzren modo batean berak zeruetako erreinuaren amorioz boto kastidadearnarekin. Samper Mt 19, 12 (EvAN osatu; Lç, Ur, Echn xikiratu, He, HeH, Dv ebaki, TB, EvL, SalabBN unuko, Ip agor, Ur (V), Leon irendu, Ol, Arriand, Ker, IBk iren, Or xikiro).
    sense-8
    8. (V-m ap. A ; H), osotu (V-arr, G ap. A ; Añ, H).
    Restituir, pagar, reparar, resarcir, solventar (un daño, una deuda, etc.). "Indemnizar" Añ. "Resarcir" , "satisfacer", "subsanar" Ib. "Bere niganako zorrak osatuak ditu, les dettes qu'il avait envers moi, il les a payées" H.
    Txar andi astuna eregi deutsenak lagunari, ezin salba liteke osotu baga fama galdua. Añ EL1 138. Buztarridi edo oña nekezale artu ditubaneren aldera ta onen erru baga ill, galdu edo baliuan jausten badira, osotuteko obligazinoiaz. CrIc 85. Kleituban egin zitubeen epaijak osatutera edo pagetara. fB Ic II 192. Biurtu biarko deutzazuz, ez bakarrik epaija osatuteko egin dituzan gastubak. Astar II 100. Dinue osotu edo errestituidu biarko deutzazuzala, zuk juramentu egin ez guragaitik datorkijozan kaltiak. Ib. 59. Zeinbat Zakeo topetan dira, logrerijaren ta lapurretiaren pekatuba bein ondo osatu ezkero, ostera egin ez dabeenak? fB Ic III 274. Utsegiterik aurkituten badozu, osotu ta zuzendu beriala. Ur MarIl 84. Ostu baldin baliote, osotuko dio kaltea jabeari. Ur Ex 22, 12 (Dv onthu, Ol ordaña eman, Ker ordaiña emon, Bibl, BiblE ordaindu). Osotutia eurai [...] euki ditubezan kaltiak. "Subsanar" (1866). BBatzarN 223. Zein da, pekatuaren gatx eta kalteak osatuteko, berarizkoa dan on-oidadea? Itz Azald 189. Zelako gatx, pekatuagaz eginak, zuzendu eta osotu bear doguz? Ib. 146. Akatz oriek dituenartean, osotu eztitenartean [...], ezta zilegi zurekin emen bizi izatea. A Ardi 102. Apusturak izaten dirade / irabazi ta galtzeko, / Juan Manuelen biarra bazan / lengo faltak osatzeko. EusJok 156. Eri zaar ortaz senda ditzagun geren buruok, osa dezagun urte yoanen utsa. Ldi IL 128. Erleak zenbat eta urrituagoa izan, ainbat gartsuago ekingo diote iatorriaren galera osatzen. "Sarcire". Ibiñ Virgil 112. Egindako kaltea ezingo det osatu. NEtx LBB 88. Baina huts horiek --behar ziren oharrak eta baimenak-- erraz osa zitezkeen. MIH 341.
    azpiadiera-8.1
    Suplir.
    Zeñek osatu leiket bere faltea? / Zeñek ornidu alboan itxi eustan utsa? AB AmaE 169. Egia da bai, gorputzaren lerdenak osatzen zituala gaiñerako utsuneak. "Suplía". Berron Kijote 173.
    sense-9
    9. + osotu (Añ). "Integrar, be - o barriz osotu" Añ.
    Erari hostu zaion hutsunearen inguruan eta haren eraketan osatuak. "Integrada". MEIG IX 126. (en colab. con NEtx)
    sense-10
    10. "Remettre en un les deux parties d'un jeu de cartes qu'un joueur a coupé. Niri da osatzea, zuri emaitea, c'est à moi de rétablir la coupe, à vous de donner" H.
    sense-11
    11. (Con aux. trans.). Abastecer de.
    Esnedun ori degu / oso salerosa, / gañera danentzat esnia / egiten du osa. JanEd II 126.
    azpisarrera-1
    ERDI OSATUAN. "Erdi osatuan dago (V-arr, G-azp), erdi sendotua da (BN-arb)" Gte Erd 247.
    azpisarrera-2
    EZIN OSATUZKO. "(Chose) qu'on ne peut réparer, rendre à son entier" Dv.
    azpisarrera-3
    OSATU-BITARTEDUN. Convaleciente.
    Ezintasunean aurkituten diranak, diran legez geisoak, osatu bitartedunak, eta alan beste asko. Itz Azald 92.
    azpisarrera-4
    OSATU EZIN (Vc ap. A; Añ (V)). "Incurable" Añ.
    Ludi onetan ba-diralako gexo bi osatu eziñak: zorrak eta ergelkerija. Otx 183. Aberriaren izurria oiltzeko agintzen digu Poib-ak argi ta garbi ta osatu-eziña ez elikatzeko. 'Irremediable'. Zait Sof 60. Gaixo osatu eziña; / neskeak goxo begiratuaz / osatuko ziña. Ayesta 55.
    azpisarrera-5
    OSATU EZINEKO. Incurable.
    Lurreko osabide onenak osatu eziñeko gaisotasunak, zeruko osabide ederrak osatuten dabezala. Ezale 1897, 291a. Zeintzuk dira osatu eziñeko gatxak? Otx 13. Osatu eziñeko gaixo txar ori, "biste ona baña ikusi eziña". Gerrika 273.
    azpisarrera-6
    OSATU EZINGARRI. "Incurable" Añ.
    azpisarrera-7
    OSATU GABE. Incompleto.
    Obrazko pekatuak, naiz osatuak, naiz osatu bageak mortalak izan oi dira. Gco II 40. Pastel-apurrak zirala, txotxo-puskak --osatu gabeak-- zirala, "libre" zeukan nai aña jatea. Anab Poli 77. Nire eskuak ez eban, / bear bada, eten bear, / oraindik lore-adar / osatu gabea. Gand Elorri 53. Alde ura oraindik etxez osatu gabea agiri zan. NEtx LBB 42.
    azpisarrera-8
    OSATUTXO, OSATUTXU. Curarse a medias.
    Nire odoleri ta zigorralditik osatutxu nintzanean. "Estuve medio bueno". Or Tormes 21.

    osatu

    osatu
    << oroitza 0 / 0 ospakeri >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper