ondra.
Tr. Documentado en la tradición meridional desde los primeros textos, si bien durante el s. XX se encuentra sólo en bersolaris y textos populares del primer tercio del siglo. Al Norte se encuentra sólo en CartEsp (donde suelen aparecer rasgos meridionales) y en Etcheberri de Ziburu. Los autores navarros y pirenaicos emplean generalmente la forma (h)onra ; hay algún ej. de (h)ondra en ReinEusk y F. Elizalde (8) y de onre en CatR. En autores guipuzcoanos y vizcaínos, y ya desde los testimonios más antiguos, se documenta principalmente (h)onra, seguido en menor frec. de ondra, que antes de mediados del s. XVIII sólo emplea Micoleta (cf. sin embargo ondratu (q.v.) en fray Juan de Zumarraga, en Leiçarraga y en una carta guipuzcoana del s. XVII). Hay alternancia de ambas formas en Añibarro, Arrue, Arana, Azcue, Basarri y Txirrita. En los textos septentrionales aparece ondra . Desde los primeros textos y hasta el segundo tercio del s. XIX se encuentran ejs. de (h)onra, con o sin h- gráfica, en proporción similar. Escriben tbn. hondra Micoleta y Ubillos (cf. tbn.hondragarri (q.v.) en Mendiburu). A partir de esta época no se documentan más que las formas sin h-.
1. (SP, H (V, G)), onra (Lcc (h-), Lar (+ onrea , det.), , Izt 101r), onre.
Honra, honor, prestigio, fama. "Honeur" SP, H. AxN explica ohore (96, 131), ohoreaz (296) por honra, honraz.
Pobrea bada, zegaiti eztau / zegaz sustendu honrea, / askotan estu oi bearko dau / errelleagaz goldea. Lazarraga A24, 1196r. Baia bardin irabazi / ez dozu agaz honrarik. Ib. A27b, 1201r. Nere ondraren gainean aseguratzen dut eztela oiekin artean beste pensamenturik baizin atsegindarzunik. CartEsp 459. Lagunaren humearen honra arrobatzen duena. (Areso, 1608). ReinEusk 122. [Semeak Aitaren] ondraz ondra baitu, bai laidoaz laidoa. EZ Man I 127. Asko aldez gure ondra zinduten ximikatu / eta gure ungi egiñak gaixtoki mezprezatu. Ib. 83. Onreagaz jaio, onreagaz il. EgiaK 90. Jauna, zure izenean eta zure honragatik hari dira pelean. Mb IArg II 291. Begira, itzegin ote diozun aitari edo amari onra galtzeko eran. AA II 67. Gizonen artean alabaña onra eta izen ona galtzea eriotzaren pare da. Ib. 103 (225 h-). Proximuaren pama ona, kleitu ona, ta ondra ona [ezainduteko] . fB Ic II 205. Kendu eutsun honra eta enzute on edo famia, ezin salbadu leitekiala. Astar II 192. Aurrera, euskal mendi-mutillak, / zeuben erriyen ondria. Azc ( in Afrika 82 ). Artu bazitubezan eskubetan armák zainduteko geure erreiñubaren ondria. (1860). BBatzarN 187. Naiago det onrakin pobre bizi, / ez aberats onrik ez derala. Bil 147. Galdua zedukan ondra biurtzea agintzen zion. Arr GB 22. Jainkoaren ondraren alde irteteko. Aran SIgn 38 (92 onra). Amoriuan da latza, / onraz berriz aberatsa. Auspoa 7, 58. Naiz astun izan dantzatzeítuzte / altzairu eta arriyak, / len bezelako ondra eduki / dezaten euskal erriyak. EusJok 143. (130 onra) Neska gajuak orregatikan / onra betiko du galdu. MendaroTx 93. Itxuli zan ondra eta irabazi geittuekin. Etxba Ibilt 490. Nere ondra loi-gabia. Ib. 487. I aiz mutil zoro bat / burla imintzeko, / auzoko neskatxari / ondrea kentzeko. FEtxeb 190.
v. tbn. Añ EL1 133 (CatAN 38 onra). Ur MarIl 80 (BulaAl 46 onra). AB AmaE 37. Ort Oroig 44. Onra: CantBret 18. Cap 52. BBizk 7. Cb Eg II 218. Oe 10. Zuzaeta 123. Mg CO 52 (57 honra). Gco II 45. CatBus 39. CatAe 8. CatSal 9. Bv AsL 131. CatUlz 7. AzpPr 49. Tx B I 220. Zendoia 229. Honra: Ber Trat 55r. VJ 12. OA 171. SermAN 2v. Iraz 6. Arz 22. CatBurg 6. LE Prog 120. CatB 47. Ag Serm 340.
Zerren diñoe dala probetxua ta hondrea. " Que dicen que es de honra y provecho" . Mic 12r.
(Pl.).
Auntzaren ondrak orra nik argitaratu / erostunikan ez det nai engañatu. Noe 56. Kantaurik Gayarrek, nik baño leunago, / euren ondrak gure berba gozuan. AB AmaE 155. Ondra aundiyak irabazita / etorri da Donostia. Tx B I 169. Agustin Andonegik / eman ditu pruebak, / bere mutillak nola / ez diran motelak; / onrak ere irabazi / ditu asko berak. Arrantz 91.
2. Demostraciones que se hacen a una persona en reconocimiento de su mérito, jerarquía o categoría. v. infra ONDRA(K) EGIN, ONDRA(K) EMAN.
Gizon txipi sotil baten andra zan / [...] onra andi asko kunplidu jakan. MLastur 24. O buraso ondra guti gu ganik mereziak / zeren tugun zuen kausaz sekulako garriak. EZ Man I 130. Ene aitak ohoratu bearko dik lehenik, / gero [...] / ordena hau eztuk behar niholatan ahantzi, / ezen ondrak ziagoztek presunei diferentki. Ib. 29. [Iongoiko puxant] othoi har ezazu ene ondra onen partera, / zeña baita ethortzea zure saindu etxera. EZ Man II 66. Emengo atsegin, honr eta beste gauzak izan oi dira eriotz onaren trabak. Mb IArg I 286. Ta au ezpadezu, gizonen alabanzak, onrak ta gustoak zer serbituko dizute? Cb Eg II 66. Biziko zala ondasunez, hondraz ta atsegin-pozez betea. Ub 60. Berórren majestadearí biz hónra ta glória. LE Ong 32v. Nai dezu anima galdu betiko, onra apur bategatik? Mg CC 139. Munduko honra, interes eta atsegiñetan dauzkate ipiñirik eren biotzak. Gco I 399. Uste du zori ona arkitzen dala onra, ondasun eta aragiaren atsegin lotsagarrietan. AA I 625. Askotan onra ta alabanzarik andienak daramazki gaiztoak. AA III 471. Amau ditubee munduko ondasun ugardunak, ondra illunak, gusto atsitubak. fB Ic I 66. Zor deutseegu Imajiña onei honra ta benerazinoe andija. JJMg BasEsc 68 (v. tbn. en contexto similar con zor: CrIc 50, AA II 36 onra, Gco I 412 honra). Nai eztutenak onra ez eta abrastasunik, txikiak izanik ere. CatAe 70. (Añ CatAN 66, CatSal 71, CatLlo 86 onra, CatR 71 onre) Eta onra andiaz leku artan bertan lurra eman zion. Arr May 198. Franziskoren umiltasunak ainbeste onra ezin eraman izan oi zuan. Bv AsL 179. Onrak eta itz leunak kilikatzen dute birtutia. Ib. 197. Onrak merezi dizkik / sastre Gregoriyok. Ud 30. Txalo bero ta onrak besterik / ez du mutillak merezi. Basarri 94. Seguratarrak, ainbeste onra / guk ez genduen merezi. Basarri ( in Uzt LEG I 338 ).
v. tbn. Honra: Amendux 5. SermAN 3r. El 92. Iraz 47. CatBurg 45. JJMg BasEsc 224. CatB 83. Onra: Cap 83. Zav Fab RIEV 1907, 97. It Fab 168. Goñi 59. PE 112. AzpPr 32. EusJok 87. MendaroTx 338.
Gerta diteke gañera erri bateko apaizen errentak nolerebait moldatuak izatea onra ta ofrendakin. AA I 508.
3. (V-gip), honra (Lcc, VP ) Ref.: Iz ArOñ; Etxba Eib; Elexp Berg. .
Honras fúnebres; banquete celebrado en honor a un difunto. "Mortuorio, honrea " Lcc. " Honrak difuntuai egin, hacer exequias a los difuntos" VP 42v. " Óndria tirátu dau, ha presidido el duelo" Iz ArOñ . " Gaur izan dira Eibarko elizan, Tangillango gizonan ondrak " Etxba Eib. " Ondrak, honras fúnebres. Función que se celebraba al día siguiente del funeral" Elexp Berg.
Zegitela negar Abnerren honretan. Lar SermAzc 56. Ill zen azkenenan bake onean ta santu bat bezala ta aren honr-etan predikatu zuen hereje batek ere esan zuen: [...]. Mb IArg I 198. Joko, erromerija, jolas, honra edo konbitera duazanak aldaijen ardao guztija edaterren. Astar II 123s. Ateraten ditubezala [...] [testamentuban] aginduriko meza eta honrak, emoten ditubezala, limosnak. Ib. 82. Letei, illeta, ondra, eta beste billera agiriko guztietara [joaten dira] . Izt C 211. Estegu ta ondra ta gabonetan. Azc PB 78.
v. tbn. Honra: JJMg BasEsc 273.
4. Honor, cosa con la que alguien se siente enaltecido; honra, motivo de orgullo.
Ozaetaco bandereagaz / oi ta gu gara etorri, / iguzkiaren aldean dago / gure onrea jarririk. Lazarraga A1, 1159r. [Kondeak] pobluaren onra danak bezela / guztiak daduzka bere agintean. / Guztiok dioe amar bider amen. CantBret 23ss. [Santo Domingo eta San Franzisku] gure Españako onra paregabeak. Cb Just 80. [San Agustinek] onra anditzat artu zuen neke au. Cb EBO 15. Merezi bagarik daukadan honria, zubén batzar orainguetako Presidente edo buru izanagaz. (1858). BBatzarN 179. Euskal-erriaren onra ta edergarri izandu ziraden bi: Aita Prai Bartolome [...] eta [...] Ubillos. Aran SIgn 202. Orra Pasaiarentzat / onra bat ederra: / zezenak jokatu du / puñalean gerra. Xe 206. Eleixako Artzaiñ bat / ze ondra andia! / Etorri da jartera / lenengo arria! AB AmaE 180. Okendo gerrari andia, / Donostiaren ondra, umant eregia. Ib. 100. Beren onra andiaz ainbeste bider berarekiñ bazkaldu zuten maisu maitearen oroipenean. Arr May 175. Onra eder aundi bat / jaso du Ernanik / seme onak agertzen / diralako andik. Arrantz 133. [Paulino Uzkudunek] Zer ondra eder zabaldu digun / gipuzkoatar danentzat. EusJok II 155. Denari gustatu zaie / orren plazako ibillia, / gerok ikusi degu / esperientzia, / onra ederra daukazu, / biba Renteria! Ib. 22. Onelako jende nagusiak iretzaz galdetzeaz bakarrik, pozik bear uke. Ondra aundia ez badek ba. Lab EEguna 95. Orrekiñ ere onra ederra / dauka Pasaiko erriyak. Tx B II 178. Mundu guziak daki / zein jaun argia dan, / Euskalerrian ondra / da Barandiaran. Basarri 53. Zer esan arraunlari / mutiko oori? / Puntako mailla dala / lortu duten ori [...]. / Ondra bat geio eman / zaio Oriori. Zendoia 168.
Lege naturalean etxe bakoitzeko seme nagusiai eman oi zitzaten apaizen onra. AA I 555. Titulu ori, honra ori geiago estimatu bear degu Erregekumeak izatea baño. Gco I 411. Jaungoikoaren semeen dignidadea eta honra andia artuta. Ib. 451. Egin nai izandu zeban [...] ministro, bañan etzeban nai izan artu ondra andi au. Izt C 507.
ONDRA HANDIAN. Honorablemente, con gran honor.
Juanot garaillari ill zan ondra andian bi bala alkabuzekoakin. Izt C 479. Bandera auxe ondra aundian / gorde dabe lur onetan. AB AmaE 38. Eta ar zezatela onra aundian zeruko aingeru bat bezela. Bv AsL 223. Bien gorputzak onra aundiyan lurpetu zituzten. Ib. 127.
ONDRA HANDIKO. Honorable, de gran honra.
Zure izena izango da kristau errietan onra andikoa. Mg CC 111. Etxe ondra andiko onek eman ditu seme argidotar anitz. Izt C 477. Ondra andiko [eginkizuna] . Ib. 454. Modu onetan egindako pillota-partidu ondra andikoetan [...]. Ib. 243. Ondra / andiko andrea. AB AmaE 178.
Bear dezu Sepultura honra andiagokoren bat? Mg CC 118.
ONDRA-BAZKARI. "Comida que se hacía en un restaurante después de las honras fúnebres. Ondra-bazkaixa auzokuei tta emute jakuen" Elexp Berg. v. ONDRA-JAN.
ONDRA EGIN, ONDRAK EGIN.
a) (Gralmte. con determinantes). Honrar, hacer (los) honores. v. ONDRA(K) EMAN.
[Gure egiteko au da] Jangoikoari al dugun honra egitea. Mb IArg I 316. Egiteko jaio berri berari dagokan agur ta honr guzia. Ib. 160. [Lagunari] egiten dion honra, erregeri [...] egin uste dion honrarako bidea da. Ib. 327. [Beren] apostolu ta santu andiari bezala zegozkan honrak egin. Mb IArg II 302. Ta zuri, ta niri egin digu onra, ontarte ta mesede au? AA III 263. Egin bekijo bada ondria eleisiaren santu ta obispo andijari. fB Olg 165. Oneek ondra andija egiten deutsee Jaungoikuari. fB Ic III 288. Erregek egin nai deutsun honria artuterren. Astar II 232. Badakit mundurako honra andi bat egiñ gura jatana, baña badaukat nik neure esposua. JJMg BasEsc 229. Mariari ill onetan egiten zaizkan agur on eta onren atsegiñgarriena [...] dala. Arr May 13. Igarotzen ziran leku guzietan onra aundiyak egiten zizten [...] San Franzisko ta bere semiai. Bv AsL 122.
Hau ekusi zuten bidezko guziak ere asi ziran Jangoiko berari zegokan honra eta honra egiten. Mb IArg I 220.
b) ONDRAK EGIN.
.
Oiek ill, ta bien onrak egin. Cb Eg III 379. Elizaren anziñako usanza dala illai onrak egitea, ta onetarako dira illeta, herena, zazpigarrena. AA I 508. Ez zara aaztuta egongo aita, ainbat lasterren honraak egitian zeure emazte nire ama onari. JJMg BasEsc 273.
ONDRA EMAN, ONDRAK EMAN (Gralmte. con determinantes). Honrar, hacer (los) honores. v. ONDRA(K) EGIN.
Eze meza dela gauza bat zeñetan honra geiago ematen baitzaio Iaungoikoari [...] ezes berze gauza guziak. "Es la cosa en que más honra se hace a Dios" . Ber Trat 18v. Eta eske dagoena emozu beharrari, / ondra diozula zeure ematen buruari. EZ Man II 11 (v. tbn. 28). Iongoikoa hurbilldu naiz indignerik tenplura / zure majestatearen ondratzeko lekhura. / Errezibi zazu ondra emana borondatez. Ib. 50. Onra emaiterren almirantea / egiten aginetan dau zuretzat oea. EgiaK 89. Kristo Jaunaren gorputz ta odol len deshonratuari dagozkan honrak emateko dira [...] egungo prozesioa ta [...]. Mb IArg I 391. Bat bera ta berdiña da irurei ematen zaien honr, adoranz eta gloria. Ib. 357. Zuek beti alab-ezazute: onra ta gloria sekulako nigatik emaiozute. Cb Eg II 35. Zillegi da [...] Jainkoak egiñak diran gauzai, hondra ematea? Ub 175 (v. tbn. 164). Komuniora eraman bear dira Jesusi onra emango dien prestaerak. Mg CC 229. Ondra geiago emoten jako Jangoikoari Meza bakar bateaz. EL1 84. Begira Jainkoari bakarrik zor zaion onra eman diozun lurreko gauzaren bati. AA II 19. Au bage zer onra emango diezu gurasoai? Ib. 62. Onra au ematen zaio jaunari era askotan eta era oetatik batari deitzen zaio adorazioa . AA III 336. Emoten deutsaguz Jaunari honra, alabanza eta eskerrak. Astar II 211. Azkengabeko onra eta alabanzak berari zeruan eman al izateko. Arr May 140. Urreratu zan etxerantzean, / Doña Pepita ederrari, / eta esan eutsan: nos etorri zan / onra emoten erriari. Azc PB 167. Berorrek eman dien onrak obeto iraun dezan orrela itzegin naiz. Bv AsL 196. Sermoia egin zigun / Deogracias jaunak; / guri eman zizkigun / onrak eta famak. PE 111. Onra aundi bat eman zian. Ud 52. Onra aundiya eman diyote / partiduba irabaztiak. Tx B I 27. Neure errijari ospe ona edo ondria emotiarren. Kk Ab II 125.
v. tbn. Honra e.: Gco II 85. Onra e.: Ag Serm 274.
[Jaungoikua opendiduta egiten dirian ezkontzak dira] ezkontzako sakramentubari ondrarik txaarrena emoten deutseenak. fB Ic III 361 (v. ondragabetu ).
ONDRA-JAN. "Banquete funeral que seguía a las honras fúnebres en la iglesia. Mari-Martinguan izan dabe ondra-jana Arrate ballekuok" Etxba Eib. v. ONDRA-BAZKARI.
ONDRAK GALDU. Perder la honra.
Zain ezan ongi gonapeko mototx gorrixka hori, honez gero hondrak ederki galduak izanen zetin baina. PPer FLV 1987, 194.
ONDRAKO. Honorable.
Ta konbite onrako baten bear da jana ta edana. Mg CC 203. Eta modu onetan gauza gitxi bat baño eztana eldu oi da honrako gauzia izatera. Astar II 193.
ONDRAKO, ONDRARAKO (Precedido de gen.). En honor a, para honra de. v. ONDRAN.
Aren honrako eta bere arimaren onetan diraden guziak obratan ezartzeko. Ber Trat 45v. Iongoikoa, errezibi nazazu konpañian, / zure Majestatearen ondrako ifinian. EZ Man II 65. Begira, Jauna, zure onrarako egin zituen orazio, barau ta penitenzia guziak. Cb Eg III 306. [Meza Santau] Zerutar guztien ondrarako. EL1 90 ( LoraS 16 honra ). Jesu Kristoren azkeneko etorrera izango da onen onrarako eta gaiztoen lotsatzeko. AA III 470. Lelengo irurak dira Jaungoikuaren ondrarako, ta beste zazpirak [...] geure probetxurako. fB Ic I 24. Jaungoikuen honrarako eta Elexien onerako izan arren [...]. Astar II 69. España guztiaren ondra ta gloriarako jaio zan. Izt C 456. Jaungoikaori ala nai dakiola, beraren onrarako eta animaen onerako. Lard III. Bidezkoa iruditu da urtearen illetako bat ere beraren onrarako esleitzea. Arr May 7. Ama Birjiñak aren onrarako egin zutena, ongi pagatua utzi nai izandu zien. Goñi 117.
v. tbn. Honra: Gco I 452. Onra: Aran SIgn II. Zab Gabon 49. Azc PB 21. Itz Azald 37.
(Con determinantes).
Irutasun Santuaren ondrarik andienerako urrengo alabantzea esaten dan bakotxean [...]. EL2 117.
v. tbn. Aran SIgn 30.
ONDRAN.
a) (Tras gen.). En honor (a). v. ONDRARAKO.
Aien izenean eta honran [meza ofrezitu] . " A honra suya" . Ber Trat 19r. Guziak dira Jangoikoaren honran egiñak. Mb IArg I 326. Biderik onena jai-egunak santifikatzeko edo Jangoikoaren onran igarotzeko. Mg CC 192. Errezatu bost amarreko errosario bat Ama birjiñaren ondran. EL1 150 (tbn. en EL2 57; LoraS 121 honran ). Birjiña txit Santa Doloreetakoaren onran egingo da bederatziurrena. AA II 4. Aterako ditugu meza batzuk San Ramon Nonatoren bitaartetasunaren honraan. JJMg BasEsc 19. Ezkontza onen onran / dago Donostia, / naikeraz eta pozez / beterik guztia. Echag 226. Ara emen, Jainkoaren izenean eta onran olioz igortzitako lenbiziko aldarea. Lard 35. Dolore oien onran / zazpi pater noster / egunero esatea / ez da bada ezer. Xe 160. Emen esango det zerbait beraren onran. Bv AsL 89. Peregrinaziyo eder orren onran / euskeraz bertso berriyak. Ud 142. Zuen Ama maitearen onran funtzio edo eleiz festa on bat egiten dezuenean. Ag Serm 289. Irribarrez diardutso, / landako loreak, / jantzirik bere ondran / soineko barriak. Balad 204. [Jo ditzatela] kanpanak errege berriyan onran. Ill Pill 30. Guziyon onran besta bat / denak egiñ dezagun. Yanzi 170.
v. tbn. Onran: Cb Eg III 343. Afrika 131. Bil 158. Arr May 102. Noe 28. Aran SIgn I. SMitx Aranz 108. Honran: Astar II 52. CatB 90. Onraan: Ur MarIl 119.
b) (Tras bere, etc.). (Estar una mujer) virgen.
Entzun duela eztagola bere hondran neskatoa. " No está en su honra" . (Pamplona, 1596) ReinEusk 97.
c) Sobre, acerca de. Cf. ondratu (I, 2).
Entzun zer diodan / gertatuan ondran: / lau urtean debalde / bazan naiko lan. Insausti 160.
ONDRA-NAHI. Deseo de honores, de honras.
Bere ill bearraz oroitzen ez dena, emengo ondasun-naiez, honra-naiez ta atsegin-naiez, burua bete-arrotua dakarrena. Mb IArg I 286.
ONDRA ONEAN. Honradamente, honorablemente.
Au erraz izan diteke bekatu larria, batezere guraso eta ume onra onean bizi diranen artean. AA II 63.
ONDRAZ. "Par honneur" SP.
ONDRAZKO. "Ondrazkoa, ohorezkoa, honorable" SP.
[Ama Birjiñari] onrazko koroa ipintzean. Arr May 15. O zer garbiro zenuben gorde / onrazko euskal-erriya. RAzk Auspoa 7, 89.
ONDRETAN (Tras gen.). En honor (de).
Despeida au egin bear zala / Periko onen ondretan. TxGarm BordaB 135.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper