Harremana

    OEH - Bilaketa

    344 emaitza fama bilaketarentzat

    Sarrera buruan (3)


    Sarrera osoan (341)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    piztu.
    tradizioa
    Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos. La forma mejor documentada es piztu, seguida de biztu, que se encuentra, en muchas ocasiones alternando con piztu, en autores septentrionales hasta mediados del s. XIX; tbn. en textos alto-navarros y en algunos guipuzcoanos, y más frecuentemente en vizcaínos. En DFrec hay 107 ejs. de piztu, 23 de biztu y 3 de pixtu.
    etimologikoa
    Etim. De biz(i) + -tu.
    sense-1
    1. (V-gip, G, AN, L, BN, S; Ht VocGr, Lar, Añ (G, AN), Izt 106r, Hb, Dv (V), H, Zam Voc; ph- Gèze, Dv, H); biztu (AN-gip-5vill, Sal, R; Lar, Añ (V), Izt 106r, Hb, Dv, H, Zam Voc); pitztu (ph- VocBN); bistu (V-gip); bitztu; pistu; bixtu Ref.: A (piztu, biztu); Lrq (phitz, phizte); Iz ArOñ (bistu); Etxba Eib (biztu); Elexp Berg.
     Resucitar, (hacer) renacer. "Resucitar a uno", "resucitar uno" Lar. "Revivir" Lar, Añ. "Prendre, donner la vie" Dv. "Irugarren egunian biztu zan illdakuen artetik. Ardau onek, illdakuak biztutzen dittu" Etxba Eib. v. bizitu, berpiztu.
    Hilez gero pizturik. E 53. Hire anaie haur hil baitzén, eta biztu baita. Lç Lc 15, 32 (He, BiblE biztu, TB, Ol piztu, Dv berriz biztu). Munduaren azken finean guztiok piztu beharko dugula. Mat 16. Ene espiritua alegeratu duzu, eta ene arima, lehen hil zena, piztu. Ib. 240. Piztu duk, bada, ez nihoiz / gehiago hiltzeko. EZ Noel 110 (106 biztu; Man I 81 bitztu). Jesus Kristo / glorioski piztua. Ib. 110. Hilik zatzanaren, / gizonaren / bere hilaz pitzeko. O Po 55. [Iustoa] ezta hiltzen, pitzen da, sortzen da zelian. Tt Onsa 166 (79 piztu). Heren egünian hiletarik piztü. Bp I 40. Zer da resuzitatzea edo piztutzea? OA 35. Hillak ziren haiñitz sainduen gorphutzak biztu ziren. ExIzp (1716) 344. Arla au deitu zue laguntako neskako bat ilik bisteko. SermAN 3v. Ai ene begi beltxak / ilik naukazu / euki egizu piedade / ta pistu naizu. Gamiz 203. Eriak senda zatzue, hillak bitz zatzue. He Mt 10, 8 (SalabBN, Leon phitz, Dv bitz, Ur piztu, Ker biztu; Ip phitz-eraz, Echn pitzaz; Hual resuzita zazei, Samper erresuzitazkitzie). Biztu ditezke ill-igarturik ekusten dituzun ezur oriek? Mb IArg I 359. Kasi guziak sulezeko etxe gaiztorako biztuko dira. Ib. 236. Piztu ta jaiki zaitezte illak. Cb Eg II 143 (CatV 95 biztu). Biztu zanik berrogei garren egunean. Oe 65. Bitz bedi haur hau: [...] eta bitztu zen haurra. Lg I 350 (II 286 biztu). Piztu ditik haren indar bakarrak / ehortzirik tunban zaudezenak. Iraultza 21. Hil denian gizuna / arima dük pizten. Xarlem 944 (182 phiztü). Orra nun biztu edo agertu jakeen bere arimia infernuti. Mg CO 186. Bere birtutez piztu edo erresuzitatu zanean. Gco II 79. Gure arimak graziaz phizteko. Dh 242. Gure asaba zarrak / biztu al baleitez. Zav Fab, RIEV 1907, 93. Ain arrigarria arkitzen det ar bat inguma biurtzea, non il bat piztea. It Dial 8 (Ur biztutia, Dv berriz phiztea; Ip arraphiztia). Urkhatua zaie phitzten. Gy 249. Gorphutz beharko dena egun batez piztu. Hb Esk 200. Othoitza akhabatzean hila phizten da. Laph 76. [Erariya] illak piztutzeko modukua. Bil 79. Ez zain pizturen anaia. Balad 210. Illak piztutzen ditun ardo zar ontatik. Zab Gabon 66. Gorputzaren gañian etzanik, piztu zuan. Bv AsL 114. Jesusen diadarrera bistu ziran Lazaro, Naimgo alarguna eta Jairoren alaba. Ag Serm 133 (ib. 256 pistu). Lurra balego / bardin zatituta / pobre goseak ila / legoke biztuta. Azc PB 332 (in Ur PoBasc 194 bizturik). Hilen phizteko ahala. Barb Leg 131. Illen artetik piztutako Lazaro. Ir YKBiz 373. Ama zerutarra, / [...] piztu zaidazu txikia! SMitx Aranz 219. Bizitz-berrira pizten gaituan / Jainkoaren aldarera. Ib. 175. Esna zaite, piztu zaite, gu ere piz gaitzazu. Or Poem 550 (Mi 81 biztu). Hila piztu zaiete / Arte huntan bier. LuzKant 107. Hilak pizten zituen apezak arimak ere pitz baitzezazken. Ardoy SFran 322. Berandu! / Ire ildakoak pizteko. NEtx LBB 377. Emen il dana pixtu / dedilla zeruan! Uzt LEG II 338. Ildakorik ez dute piztuko. TxGarm BordaB 58. Ba, ni il banintzan, Jesukristo bezela ez nintzala piztuko. Albeniz 219. Kristo urtero jaiotzen da, urtero gurutziltzatzen dute, urtero piztutzen da. MEIG I 78s.
    v. tbn. Hm 180. FPrS 5. Lar Gram 389. Iraz 68. CatBurg 19. GavS 28. CatLan 75 (9 phiztu). Añ CatAN 26s (25 biztu; EL2 244 bistu). Mg PAb 161 (162 biztu). It Fab 80. Arch Fab 195. Dv LEd 254 (8 biztu). JanEd I 134. Arr GB 112 (82 biztu). Legaz 17 (4 biztu). Sor Gabon 42. Jnn SBi 25. Zby RIEV 1908, 208. JE Bur 195. A Ardi 123. KIkG 20 (KIkV 30 biztu). ArgiDL 66. Inza Azalp 61 (73 biztu). Ox 81. Jaukol Biozk 87. Tx B 175. Etcham 64. Ir YKBiz 151. Iratz 150. Arti MaldanB 227. Basarri 169. Vill Jaink 183. MAtx Gazt 42. Phiztu: CatLav 52 (V 34). Brtc 103. CatLuz 7. Lap 311s (V 142). Ip Hil 181. Arb Igand 62. CatJauf 59. Zerb IxtS 65. Pitztu: Harb 196. Ax 95 (V 65). Gç 213 (93 biztu). UskLiB 14. Phitztü: CatS 103. Biztu: EtxDot 79 (v. tbn. en la misma pág. bistu). Ub 80 (95 piztu). Monho 114 (en la misma pág. piztu). CrIc 24. LE Io 11, 24. JJMg BasEsc 230. fB Ic II 162. Astar II 50. CatB 31. CatLlo 91. Jaur 364. CatBus 54. Lard 393. CatR 29. AB AmaE 159. Itz Azald 40. Mdg 160. GMant Goi 56. And AUzta 98. Bixtu: Zait Sof 49.
    azpiadiera-1.1
    [Sainduak] ene beso hila segur phitz lezake. Laph 157.
    azpiadiera-1.2
    (Con berriz, berriro, harzara). Resucitar. "Harzara pitztu da, revixit (Lc)" SP (s.v. harzara). v. berpiztu; cf. berriz-pizte.
    Ene seme haur hil zen, eta harzara biztu da. Lç Lc 15, 24 (He pitzberritu, BiblE biztu). Berriz ere zurekin argi berriaren begian pitz dadin eta zeruan loriaz goza dadin gatik. SP Imit III 50, 3 (Mst arzara phitz; Ch bitz, Ol, Leon piztu, Pi biztu; Ip jaiki). Azken Juizioko egunean berriro piztuko dira. Ub 157. Egun batez gu ere berriz phizturen garela aintzinean baino ederragorik. Dv Dial 8. Hura da Jüjamentü püblik bat, Jesüs-Kristek, gizunak berriz phiztürik eta algargana oro bildürik, mündiaren ürhentzian, eginen diana. CatS 35. Txori bat izan zala, / ez dakit nik nola, / kixkaldu eta gero / berriz pixtu zana. FrantzesB II 97. Zeuk Goi-eskerrez barriro biztu / daustazulako biotza. GMant Goi 112. Aren etorreran gizon guztiak bear dute berriz piztu beren gorputzekin. Inza Azalp 81. Gizon guziak, ill-ta urteen buruan berriz, edo bigarren aldiz piztu bear dugula. Ib. 109. Andre alargunaren semea berriz-pizten . (tít.). Ir YKBiz 147. Illak berriz-pizten dirala. Ib. 394. Zurea zen gorputz hori ereman dautate, / [...] haitz handien pean dago berritz piztu arte. Iratz 172.
    v. tbn. Berriz piztu: StPierre 33. Berriz biztu: Or Eus 220.
    azpiadiera-1.3
    Ardiats diezadazu grazia, bekhatuetarik bitzteko. EZ Man II 175. Bekatuaz mortifikatu ziren obrak, obra nihilduak pizten dira. Hm 202. Bekatuz illak bagautza ta zerura igan nai badugu, biztu behar dugula ala dautzanen artetik; biztu grazizko bizitzara. Mb IArg I 277. Konfesatu eta biztuak badirudite ere, len bezain illak edo len baño illagoak gelditzen diran; bada izatez bizteko ez dute egiten egin behar lukeen gisako konfesiorik. Ib. 277. Sermoi bat egin horduko, Espiritu Santuak utzi zituen graziz biztuak. Ib. 360. Biztuteko grazijako bizitzara egiten deutsaz bere Aitari eskaari, edo erreguba. [...] Nok sinistu pekatubetati konfesinoera, konfesinoeti pekatubetara, edo ekandu jarraitubetan sarturik dagozanak, biztu ta ill, ill da biztu dabiltzala, biurtuten diriala egijaz Jangoikuagana euren konfesino ondu bageetan? Mg CO 97. Doai onek piztutzen du bekatuan illa arkitzen dan anima. AA II 104.
    azpiadiera-1.4
    (Ht VocGr 318, Lar); phitztu ( VocBN ).
    (Part. en función de adj.). "Resucitado" Lar.
    Salbatzaillearen biztu / fama nahiz itzaldu. EZ Noel 109. [Ethorri ziren] ez xoilki Jesusengatik baiñan hobeki Lazaro bixtua ikhusteagatik. Ch III 33, 2. Ezagutu zuten beren atseginz andiarekin hura zela orien maisu Jesus biztua. Mb IArg I 276. Ezur biztu berak bezain biziak. Ib. 361. Gelditu zen biztu osasunduna aur horduraño illa edo illa zirudiena. Mb IArg II 310. Eutiko piztu au gizon egin, luzaro bizi, [...]. Cb Eg II 177. Kristoren hiletarik pistiaren oritzapenetan. CatLan 88. Giristino sakrilejoak hil-arazten du Jesu-Kristo phiztua. Dh 222. Jesu Kristo biztuaren eta loriosaren ontasuna. Jaur 168. Tabita biztua eta sendatua eman zien. Lard 497. Lazaro, piztua, atheratu zen hobitik. Jnn SBi 25.
    azpiadiera-1.4.1
    Bere buruaren bortxanz andiagoak egin bearko ditu danzara edo perillezko beste jostaketara oiturik arkitzen zen bekatari biztuak. Mb IArg I 293.
    azpiadiera-1.5
    Dar vida, vivificar.
    Egin zituela gizonak ala emakumeak are eta lurrez naaste, eta gero oiek pixteko, eta bizi-erazotzeko, ostu ziola eguzkiari sua eta argia. Lar SAgust 15. Gizona sortzen zenuelarik / lurrezko giza-irudia, / bekoki artan musu emanez / piztu zenion begia. Or BM 46.
    azpiadiera-1.6
    Nacer, tomar vida.
    [Arrak] badirudite ezkur-aleak / [...] / nork sinistatu, bear dutela / piztu gero onelakoak? It Fab 162.
    azpiadiera-1.7
    Nehor ez dela axolatu, hala nola Ordena edo Komentu bat axolatzen den bezala, heien [Sainduen] "pizturik" atxikitzeaz. "Pour les tenir 'vivants'". Ardoy SFran 19.
    sense-2
    2. (G, AN, L, BN, S; Urt I 71, Ht VocGr, Lar, Añ, Hb, H; ph- Arch VocGr 211, Dv, H, Zam Voc); biztu (V, AN-ulz; Lar, Añ, Dv, H, Zam Voc); bistu (AN-ulz); bitztu (SP); pitztu (SP; ph- VocBN); pixtu (G-goi); phistu ( VocS 141) Ref.: A (phitz, piztu, biztu); Lrq (phitz, phizte); SMuj (pixtu); Iz Uls (sue); Etxba Eib (biztu); Holmer ApuntV 17; Elexp Berg.
     Encender(se). "Atizar, sua edo argia piztu, biztu" Lar, Añ. "Allumer; phitzazu gandera hori, allumez cette chandelle" VocBN . "Rallumer" VocS . "Sua, labea, sutegia phiztea" H. "Sue biztu, encender el fuego; sue bistutzen" Iz Ulz.
    Nehork argia biztu duenean, eztu hura unzi batez estaltzen. Lç Lc 8, 16 (He, BiblE biztu, TB piztu, Leon phiztu). Sua biztu zutenean salaren erdian. Ib. 22,55. Argia gero bitzten da laster nola xixmixta. EZ Man I 104. Ordañez darozkigutzu / izar xeheak pizten, / gau beltzeko illhunbetan / hetzaz gida gaitezen. EZ Noel 138. Harriak harriaren ioitea, bietarik suaren pitztea. Ax 292 (V 194). Begira biute, okelatu zikin oriek eztitezela sobra barrena sar, eztezagun zenbait su bitz. (VIllava, 1647). ReinEusk 140. Putzak pitzen du bela, eta bai hiltzen ere. O Pr 401. Soko-moko guziak miratuko dira argiak pitzturik. SP Imit III 43, 2. Ikhatz lehen hillak berriz pitz eta irazeki ditezke. SP Phil 437 (He 442 berriz pix ahal daitezke). Zien lanternak eta lanpak beude pisturik. Tt Onsa 76 (75 pizturik). Hañhitz kandela pizturik. Gç 176. Süia ardüra phiztürik diagozü. Mst III 49, 2 (Ch bixten; SP erre, Ip bero). Jainkoak damnatuen erretzeko bere koleran phiztu du, eta bethi phiztua dauka Ifernuko sua. Brtc 149. Behar duzu / labeko suia piztu. AstLas 30. Su eternal debruentzat piztuak. Monho 120 (126 biztu). Argia pizten dute, Meza erratetan. Hb Esk 199. Ezko benedikatua bizten dute. Dv LEd 166. Nola mendiyan piztu lezaken / tximistak arbol igarra. Bil 66. Zigarrua pixtutzen. Sor Bar 46 (110 pipa piztu). [Pipa] bethe eta piztu. Elzb PAd 33. Jainkoaren justiziak gaixtaginentzat piztua duen bethiereko [sua] . Jnn SBi 160. Argimutilletan kruzailloak iziotu edo biztu orduko. Ag AL 88 (Ag G 182 pipea piztu).
    ( s. XX) Berina hek oro pizten diren! JE Bur 72s. Pistutzen du zuzia. Ill Pill 27. [Zigarreta] bat pizten du eta erretzen. Barb Sup 35 (142 phizten). Nork piztutzen ote ditu bere [eguzkiaren] galda arrigarriak iñoiz sukia bukatu gabe? Inza Azalp 33. Zarpatik atera du sua piztekoa, / errezalea da ta berekin daroa. Or Eus 114 (Mi 145 pipa biztu). San Juan-suak ere bidegurutzetan pizten dira. JMB ELG 89. Lasto igarrean sua garretan piztu. TAg Uzt 8. Ez bezate erritarrak tximist-argirik piztu. EAEg 18-4-1937, 1523. Suak phizten du ikatza, garrak egurra. Zerb IxtS 58. Puroa pizten asi da. NEtx Antz 102. Belara biztuta sorgiña gatu baten figuran agertu zan eta etzaiken mogi, bela piztuta zegonla piztuta zegon bitartean . (Sal). AEF 1955, 22s. Zimist batek piztu zuen laharra. Arti MaldanB 196. Neurriz piztu ta itxungi egiten dan su ori. Zait Plat 32. Labearen pizteko. JEtchep 36. Poxpolua piztu. Anab Aprika 49. Erriko argiak pixtutzen dituztenean. Ugalde Iltz 62. Galbanum-lurriña erlategian pizteko esango nizuke. Ibiñ Virgil 113. Nai nin bixtu argia. Auspoa 77-78, 36. Kabaliak largatürik, / gaizer süia dügü phizten. Casve SGrazi 138. Aurten kanpoa ez liro erre / nunbait pizten balitz garrak. Xa EzinB 113. Onoko-ontantxe piztu zuan piztu kuadrillariak bere krisaillua. Berron Kijote 187. Jesusen Biotzari kandelea biztuten. Etxabu Kontu 126. Karobia piztu. JAzpiroz 74. Parola piztu zuanean. BBarand 45. Kanpoko sua biztu eban. Gerrika 222. Pitz dezola munduari berak ukan argia. Larre ArtzainE 354. Piztu argiak, jantzi leioak, / Patxiri jarri kandela. MEIG I 42.
    v. tbn. Hm 54. Bp II 114. AA II 51. Balad 57. Zab Gabon 99. Bv AsL 217. Arr May 8. HU Aurp 60. Urruz Urz 29. Noe 96. Lh Yol 46. Ox 30. Muj PAm 68. Const 43. Altuna 78. Jaukol Biozk 98. Laux BBa 8. Lek EunD 37. Ldi UO 34. Ir YKBiz 174. Iratz 142. Lf Murtuts 54. SMitx Aranz 157. Munita 139. Etxde JJ 10. Mde Pr 153. Txill Let 50. Vill Jaink 111. Izeta DirG 29. Gand Elorri 15 (124 biztu). MAtx Gazt 22. Salav 22. Larz Senper 113. Lab SuEm 192. Mattin 112. Uzt EBT 111. Ataño TxanKan 253. Phiztu: Mercy 21. Dh 272. MarIl 14. Jaur 412. ECocin 15. UNLilia 11. Phitztu: Gy 103. Pistu: Ag Serm 538. Pixtu: Goñi 33. Alz Ram 100. Zendoia 205. Bistu: Arg DevB 34. Biztu: Lg II 263. Añ LoraS 97. Lard 513. AB AmaE 367. Azc PB 30. Belaus Andoni 6. Enb 164. Erkiag Arran 19. Bilbao IpuiB 117. Osk Kurl 24. Etxba Ibilt 468.
    azpiadiera-2.1
    Klaberak ez zaundala gehiago pizteko-makilaz meskaratuko begitartea. JE Bur 73s.
    azpiadiera-2.2
    [Ipurtargiak] zugatzetik zugatzera, piztu-itzalika. Or QA 188.
    azpiadiera-2.3
    Radioa pizturik. Mde HaurB 26. Irrati zaar bat, beti piztuta egoten dana. Zendoia 107.
    azpiadiera-2.4
    (Part. en función de adj.). "Atizado, piztua, biztua" Lar. "Garo-metara ziarro piztua bota" Gketx Loiola (s.v. okerra).
    Plazer hekin ordain bitztu khisu labean / tormentak sofri detzala sekulako mendean. EZ Man I 97 (v. tbn. 121). Dudala sufre bitztuz kadira. Ib. 100. Korpitza hilik ere arima bethi bizi dela, khandera piztia bezala. Bp I 145. O argi bethi iraiten düzüna argi phiztiak oro beno gorago zirena. Mst III 34, 3 (Ol argi piztu oro; SP, Ch argi kreatu; v. tbn. argi phiztia en Ip Imit III 34, 2). Torxa piztü bat. CatLan 127. Mitxa phiztuaren urrin gaixtoa. Jaur 379. Yasanarazi ziotzan gorphutzari mila argi pizturen asikiak. Hb Egia 63. Zuzi piztu bat. Bv AsL 90. Lasto moltso biztua. Ag AL 89. Bere eskuz itxendi phiztu bat harturik. Prop 1898, 66s. Kandela pixtuaren gañean. Goñi 63. Suzko labe piztu batean sartu. ArgiDL 31. Iztupa piztuak garretan. Zub 112. Lardai piztua eskuan du. Or Eus 80. Argizari piztuak. TAg Uzt 92. Argi piztuarekin ez neukan lo-egiterik. Anab Aprika 49. Karobi piztuarena. Gand Elorri 87. Esmeral biztu bana / daukie. Ib. 107. Krisallu piztuak olioa txinpartaka. Ibiñ Virgil 77. Abiatu ziran zuzi piztuekin. Berron Kijote 210.
    v. tbn. Ag G 305. Muj PAm 68. Or Eus 287n. Biztu: JesBihD 101. JesBih 430.
    azpiadiera-2.5
    (Forma de comparativo).
    Sua ere olioarekin pitztenago. Ax 411 (V 267). Su handiak pitztenago dira haizean. SP Phil 376 (He 380 pixtenago dire).
    azpiadiera-2.6
    Resplandecer, iluminar, alumbrar.
    Eguna, hire ilhuna! / pitztu gizon hobenduna / jujatuko den eguna! Gç 160. Asarrez sututa, / begiok oñaztuak legetxe biztuta. AB AmaE 250. Iguzkia nola / bethi berriz pizten baita. Ox 153. Orduantxe eguzkia piztu zan mendian. Jaukol Biozk 97. Euskerarentzat Euskalerrian / noiz piztuko da eguna? Ib. 60. [Zeruari] nun-nahi ari zaizko pizten izarrak. JE Ber 90. Iñularreko izarra / zeruan piztu dediño. Ldi UO 16. Jainkoak odei beltzetik / oiñaztura pizten zuan. Or Eus 263. Nunbaitetik zetorren ekaitza pizten zun aizea. TAg Uzt 32. Zerurat begira, / gaitzeko izar suak pizterainokoan. Iratz 121. Izar urdin bat piztu da goien / arratsaren aintzindari. EA OlBe 66. Izarrak nork dabilzkin / eta nork pizten ditun ederki. Gazt MusIx 127. Eguzkiak eguerdiko suak pizten dituenean. Ibiñ Virgil 115. Gau argiak pizten omen ditu toki artan arrats gorriak. Ib. 74.
    azpiadiera-2.7
    Udaberri aldera ekin zioten gureak, berriro sua piztuta. Goizean asi eta egun guztian iraun zuan erasoak. Salav 81.
    sense-3
    3. (V-gip, G, AN, L, BN, S; Urt V 305s, Lar, Añ (G, AN), H; ph- Arch VocGr 211, Dv, H); pistu (Lar); pitztu (SP); biztu (Lar, Añ, Dv, H, A) Ref.: A (phitz, piztu); Lrq (phitz, phizte); Elexp Berg (piztu).
     Reanimar, alentar, avivar; crear, despertar, animar; excitar, suscitar. "Excitar", "avivar" Lar. "Alear, empezar a recobrarse de fuerzas, [...] pizten, indartzen, beregantzen asi" Ib. "Refrescar, renovar" Ib. "Alentar, animar" Añ. "Behargabeko hitz batek phiztu du eskatima handi bat, une parole déplacée a fait naître une grande querelle" Dv. "2. allumer, formenter. Iaidura tzarrak phizten eta hazten dituen urguilleria higuina, la détestable orgueil qui allume et nourrit [...]. Susciter, faire naître. Bethidanik on goseak biztu ditu auziak, herrak, hiltzekak, [...] la cupidité a suscité les procès, les haines, les meurtres. 4. [...] Être suscité, exciter, naître. [...] Biztu zen liskar bat hekien artean hetarik zein othe zen handiena, [...]. Bertzeak ikhustearekin piztuko zautzu hekiei iarraikitzeko thirria, en voyant les autres il vous naîtra au cœur [...]" H. "Reanimar, reanimarse" A. "Ekarri ardao trago bat, aber pizten gan" Elexp Berg.
    Manamendua ethorri denean, bekhatua berriz bitzen hasi izan da. Lç Rom 7, 9 (He, Ker, BiblE biztu; TB berriz bizi, Dv arrebiztu). Bitzturen da onen gogoa. / Aphurtxo bat biztuko da tristatuen gogoa. EZ Man I 73. [Haragiaren plazera] berriz berehala gosetzen eta pitzten da. Ax 384 (V 251). Solhas gogorrak pitzten du kolera. Ib. 293 (V 195). [Bihotza] hotzarriturik orai hil-hila, / hoboro nitan eztabila: / bana zuk nahi baduzu sarri / harzara piztu eta iratzarri, [...]. O Po 15. Halako solhasak maiz pitzten tuzte liskarrak. SP Imit III 58, 2 (Ch bixten, Ip phizten; Mst sor erazi, Ol, Pi, Leon sortzen). Mahatz ere iateko gutizia pitz zezaten. SP Phil 85 (He 86 irritsa eta gutizia eman). Gaizki errailleen malizia pitsten dute. Ib. 223 (He 225 pixten baitute). Bianda friantek eta matsarno honak odola pitzen eta samurtzen zutela. Tt Arima 87. Graziak pitz detzan mihiak, bihotzak. Gç 124 (80 biztuko). Xaha, alagera, argi eta phitz ezazü ene ezpiritia. Mst III 34, 3 (SP pitzazu, Ch bitx zazu, Ip phitz ezazü; Ol, Leon pizkor(tu)). Pizten ez badegu maiz Jainkoarekiko bear degun amantza. Lar SAgust 16. Etxeko norbaitek bizten diozkan kudu-miñak eta erriertak. Mb IArg I 121. Begiek bitztu zuten haren baitan munduko amudioa. Lg II 159. Eman diezadazu karitateaz pixtua, sustatua den [fede bat] . Mih 40. Dolia eta ürrikia piztü. CatLan 143. Zure esperantza eta konfidentzia phiztu behar ditutzu. Brtc 241. Desirek desirak bizten. Monho 110. Piztu beragana eltzeeko egarri andi bat. Mg CC 234 (CO 142 biztu). Sendotu ta biztu bada zeuroen biotz jausiok. Añ LoraS 143 (Añ EL1 71 bistu). Gure atenzioa piztu edo bizierazo. Gco I 406. Hark eskatimak phiztuz. Dh 144. Biztu ta mobietan ditubeela fiesta zorigaistokuak. JJMg BasEsc 153. Poztu, biztu ta arimauko ditut birjinak. fB Ic II 290. Euskara piztea da / erdaldunen miña. Izt Po 143. Atsoaren botziala / pizten zeien odola. Arch Fab 163. Elizak pizten ditu erresumak. Hb Egia 123. Piztuko da nere aserrea. Ur Ex 22, 24 (MarIl 5 biztu). Phizten eta borthizten dio bihotza. Laph 167. Gure beithan phiztü behar tügün sendimentietan. CatS 77. Peru gisajua, / karidadez bizturik. AB AmaE 341. Arnuak gizona pizten diñ. JanEd I 136. Beha daude nor zertan / hobendun kausi, / nori pitz hauzi. Zby RIEV 1909, 105. Pakian neguen lekura / piztu da okasiyua. EusJok II 62. Orduan zaio phizten, suhartzen, osoki moldegaizten edaneko thirria. Arb Igand 130. Afera piztu baita. HU Zez 47.
    ( s. XX) Mendi berdeak ikusteko gogo andia piztu zitzaion. Ag G 109. Atzeman nuela bihotzaren piztekoa Alemanen eskutik. StPierre 16. Piper ta txerpoillez pizturikako eltzekarian. Lh Itzald II 105. [Kafeñoak] bihotza pixtuko ere dautzu. Barb Sup 19. Xakur batek hau! hau-ka! piztuz gau ixila. Ox 185. Pernandoren izena piztu ta bizi-erazteko [jaia] . Muj PAm 11. Indar berriak / pizturik nere zañetan. Jaukol Biozk 56. Sekula ez dela han pizten dremenden eztabaia edo lipista. Zub 55. Uskalzaletasuna pizten ezpada. FIr 177. [San Ferminetako jaiek] burburbur pizten duten alaitasun erhoaz. JE Ber 20. Barnean piztu nai zuen arra / neronek itotzen nuan. Or Eus 122. Aizeak biztu, urak zimurtu. Ib. 391. Erti izapentsu eta aundikitu bat piztu, ugaldu eta garatu zuten. JMB ELG 48. Aien adorea piztu. TAg Uzt 134. Pitz haren irriñoa: pitz etxe hustua; / pitz andreño baten ta haurñoen kantua. Iratz 160. Irripar emez / piztu zaio arpegiya. EA OlBe 30. Soa piztu zitzaion sekulan ez bezala. Lf Murtuts 50. Entzuleen barruan griña likitsak pizteagatik. Mde Pr 173. Itxaropena piztu. Txill Let 102. Bere esanakin asarrebiderik piztu zezakeala. Etxde JJ 98. Ez bedi piztu / gorrotoaren izpirik. Basarri 20. Lengo oitura piztera. NEtx LBB 368. Piztuko zaizu muiñetan aldrebeskeriren bat. Ib. 112. Pixtu egiten gera / ondo bazkalduta. Lasarte (in Uzt Noiz 119). Kuraiaren pizteko doia. Ardoy SFran 173. Ta zerk pizten du aurrerapena / jakintza on batek aña? Olea 143. Bere zaletasuna asetzeko bero-aldia piztu zitzaion Rozinanteri. Berron Kijote 163s. Itxaropen pixar bat piztu ziteken beñepin gure biotzetan. Ataño TxanKan 245. Bakotxaren gogoak piska bat biztu al baziran. Gerrika 197. Huna nola piztu zitzaidan [...] Argentina hartarainoko baten tirria eta deliberoa. Larre ArtzainE 325. Euskal teatroa ere piztu nahi genuke. MEIG I 118. Abertzaletasuna nola piztu zitzaizun. In . MEIG IX 69.
    v. tbn. Mat 251. Harb 467 (289 pitztu). Bp II 50. Egiat 207. Cb Eg III 346. AA III 633. Prot 69. Bordel 174. Bil 158. Otag EE 1883b, 237. Bv AsL 158. Jnn SBi 152. Muj RIEV 1907, 546. Lh Yol 33. ArgiDL 50. Inza Azalp 142 (126 biztu). Const 40. Leon Imit 58, 2. Enb 46 (54 biztu). Tx B I 99. Lab EEguna 117. Y 1933, 8. Ldi BB 154 (82 biztu). Eguzk GizAuz 188 (189 biztu). Zait Sof 75 (58 biztu). JAIraz Bizia 85. Erkiag Arran 74. JEtchep 65. Anab Aprika 31. Vill Jaink 140. Matx Gazt 32. Ibiñ Virgil 32. Alzola Atalak 120. Olea 89. Xa Odol 79. Phiztu: Elsb Fram 70. Ip Hil 256. Pitz: Larz Iru 118. In Ardoy SFran 357. Biztu: LE Prog 108. Astar II 207. JesBih 438. CatBus 52. Dv LEd 191. Aran SIgn 34. Itz Azald 68. Otx 97. Vill in Bilbao IpuiB 8. Gand Elorri 173. Etxba Ibilt 488. Etxabu Kontu 122. Onaind STeresa 28. Bistu: Ag Serm 102. Belaus LEItz 108.
    azpiadiera-3.1
    (Con sintagma con suf. -t(z)era).
    Ikusten edo aditzen baduzu exenplu onezko gauzarik, pitz zaite haren imitatzera. SP Imit I 25, 5 (Ch lehia zaite, Mst süz betha zitian, Ip süta zite). Paoa oiuz dagoenean [...] pao emeak handiro pitzten dituela bere khoitasunera. SP Phil 302s (He bereganatzen). Piztü baitü Trentako Konzilio Jenerala, manatzera [...]. Bp I 18. Saintiez orhitzian, pizten gira hen egiter jarraikitera. Bp II 126. Biztu biotza damu andi bat artzera. CrIc 161. Biztu zaitezan ainbat sarrijen konfesetara. Astar II 221. Biztu zaiteze bada, semiak, zeuben gurasuak honretara. Ib. 88.
    azpiadiera-3.2
    (Con complemento en dativo).
    Esku dohatsuak / hunkiz argiratzeko gaupetik itsuak, / elheari phizteko gor eta mutuak. Ox 67.
    azpiadiera-3.3
    (Forma de comparativo).
    Bertze ianhariek hiltzen dute aphetitua, [...]. Baiña Iainkoaren zerbitzatzeko ianhari hunek berretzenago eta piztenago du. Ax 491 (V 317). Elkarren leian dituzu / korapillatuak, / nor baiño nor piztenago / ametsaren suak. Ldi UO 46.
    azpiadiera-3.4
    (Part. en función de adj.). "Avivado, biztua" Lar.
    Beldurtasun, erreberenzia eta gogo pitztu batekin, harezazu zure gana [...] zure Iainko jaun maitearen gorputza. SP Imit IV 12, 2. Arima debot guzien alegrianzak, afekzione pitstuak. Ib. 17,3 (Mst debozione süstatiak). Sustengatzeko hauzi eskribek piztua. Hb Esk 210. Zeinbat esanago ainbat biztuago egiten iakan Urabillari Batxiganako garra. A BGuzur 118. Bakotxak bere hautua erasia zerbeitez finkatzen zuela, zozoenak kalapitan piztuenik. JE Bur 132s. Haurrak emeago eta goiztiarrago eta piztuago direla orai. Larre ArtzainE 108.
    azpiadiera-3.5
    (Con usos figs. de su, argi, gar, etc.).
    Iraungazu ene baithan pizten den su gaixtoa. Mat 185. Fede iraungi hurrena / zeure sutik piztera. EZ Noel 175. [Gizona eta emaztea] behin elkhargana abiatuz gero, gaitz da handik pitzten den suaren iraungitzea. Ax 404 (V 263). Pitzten dituk zeruko suak / hire odol hormatuan. Gç 89. Nor, goi Lenen, izan da, gar-ori / piztu debana? Ausartzi edo onesgun? Lar Gram 391. Konbersazione ezti eta husu horietan pixten den amodio lohiaren sua. He Gudu 111. Debozioniaren süya ezpiritian phiztü zaikezünian. Mst III 7, 4 (SP bero duzunean). Gaitzerako bere grin gaizto, berak bekatuz sutu-biztuak. Mb IArg I 293. Pix zazu ene bihotzean, hek erretzen zituen su sakratu hura. Brtc 21. Jainko hasarreak / bizten duen labeak. Monho 122. Piztu bear da fedearen argia. AA I 441. Luxurijaren suba biztu eragiten dabena. fB Olg 48. Zelan bistu ta euki biotzeko su santua liburu on bagarik? Añ EL2 4. Han zure amurio dibinuaren süia phitz ezazü. UskLiB 100. Argi bizi bat nere bihotzean pitzazu. Dv LEd 62. Kristok piztu du su guzietan lehena, Karitate saindua. Hb Egia 94. Andreak ustutzen du / txikiko basua, / laister piztuko dute / estietan sua. JanEd I 58. Karitatiaren süiaren phitztera. CatS 31. Pixtuba dago beti / barrenen txingarra. Sor AuOst 104. Zu baitharik pizturikako garraz / maita niro Jesus gehiago. Zby RIEV 1908, 287. Halako su saindua pizten zitzaion Jesus Jaunarentzat. Jnn SBi 71. Bihotzean khar pixka bat phizten zaiotenean. Arb Igand 30. Ikusi-ezaiñak, edo norbaiten umekeriazko ezta-baidak, auts-artean ia estaldurik egoan su kaltegarria barriro biztu nai dabe. Ag AL 18.
    ( s. XX) [Irakurgaitxu oneik] atsegiñez artu leiz, ta eurok, abarrak lez, bere goguan sua biztu. Kk Ab I 4. Piztu Jauna, gure biotzetan, damutasunezko su-garra. ArgiDL 94. Asarre onek piztutzen du ordea ango [infernuko] sua. Inza Azalp 117. Jinkoak piztu zauntan eskualdun pindarra! Ox 144 (123 phiztu). Piztu zure barruan / itxaropenaren sua. Jaukol Biozk 47. Barrupean argixka mee bat biztu zitzaidan. Ldi IL 134. Piztu, arren, maitasun suba! Laux BBa 8. Eskillarak lenbailenka igobearrak piztu zionik matailletan zeramakin sua. TAg Uzt 67s. Bularpean pizten zitzaion sualdiari eutsi ta itzaltzeko. Ib. 191. Gaur nere begi hitsak sutan pitz ditezen. Iratz 82. Lo-aurrean, gar berriko sua nigan oi dut piztu. Or Poem 526. Sua piztera inguratzen da / neurriz kanpora edanda, / ta beti libre oitua dago / nai dituanak esanda. Basarri 145. Baietz esan nai bezelako argia pixtu zitzaion begietan. Ugalde Iltz 52. Bizi dozun argiak bazaukaz bizturik, / erraiñu garden malsoz ugari jantzirik. Gand Elorri 127. Pizten da maitez ta argiz egindako gar antzeko bat. Or (in Gazt MusIx 40s). Griñaren garra euren ezur-muiñetan piztu-ala. Ibiñ Virgil 99. Nola ez onar bihotzean bazuela pizteko su-gai ona? Ardoy SFran 292. Marsellesaren doiñu zoliaz / pizten du Frantzin su-txingar. / [...] Errepublika sua berriro / arrotz arek piztuko ote? NEtx LBB 286. Etsipena zen leku guzitan argi berri bat piztu da! Xa Odol 197. Ni ere, beti edo askotan, sua nundik piztuko ibiltzen nintzan, ez bainengoan geldirik egoten. Albeniz 171. Ez zeraman pizturik hau hondamenera eramango zuenaren gisako su kiskalgarririk. MEIG V 114.
    v. tbn. Bil 66. Bp II 72. Bv AsL 206. ArgiDL 24. JE Ber 68. Phiztu: Dh 52. Laph 135. Pitz: UNLilia 15. Phitz: JesBih 435. MarIl 49. Bistu: Arg DevB 242. Bixtu: Ch I 19, 1. Biztu: Lg I 208. Gand Elorri 88. Pitx: Mih 23 (8 pix).
    azpiadiera-3.6
    (A (que cita el ej. de Ax)).
    Estallar (una guerra, etc.); hacer estallar, provocar (una guerra, etc.).
    Ejipziano iragan egun hautan sedizione bat biztu duana. Lç Act 21, 38 (He phiztu, Ker biztu; TB mugitu). Gerlak eta guduak / gizonak ikhusiren tu lur guztian biztuak. EZ Man I 63. Gerla bat iraungi ustean, bertze handiago bat pitztuko zutela. Ax 30 (V 18). Haragia hagitz guthiziatzen da espirituaren kontra, barrenean pitztentu gerlak. SP Imit III 34, 3 (Ch bixten ditu gerlak eta guduak, Ol barneko gudak pizten ditu, Pi barruko gudak biztuten ditu, Leon gudu bortitz bat pizturik). Chanaango erregeak gerla biztu zioten yuduei. Lg I 202. Gerla gorria piztu arte. HU Aurp 70. Phiztu zenean 1885eko gerla. Prop 1897, 151. Gerla handi bat da phiztü. UNLilia 10. [Eskualdunek] piztu ala pairatu gerlak. JE Bur 180s. Gudua pizteko aski. Ox 106. Legetasun aurka matxinada piztu zan ondoren. EAEg 14-10-1936, 44. Pixtu-eta has dezazun gauetako gudu beltza. Iratz 175. An berriz Germania gudua pizten ari dira. Ibiñ Virgil 80. Gerla sobera piztua zela. Ardoy SFran 133. Lizentziatuko zan, gerrarik piztu ezean beintzat. TxGarm BordaB 98.
    v. tbn. Egiat 178. Zub 53. Etcham 209. Or QA 77.
    sense-4
    4. (G, L, B ap. A ); biztu (V-m, Sal, R ap. A ).
    "Concebir. Seiña biztu (V-m), aurra biztu (Sal, R), aurra piztu (G, L), concebir al niño. Aurra biztu zau (R), se le ha avivado la criatura, ha concebido" A.
    Are sorthu baiño lehen, bere amaren sabelean pitzten diren pontuan, diren bekhatore eta hobenduri. Ax 140 (V 92). Orixe egiten dute gurasoak ere: giza-indarrak alkartu ta giza-bizia piztu, gorputz bat eratu. MAtx Gazt 22.
    azpiadiera-4.1
    Zure eriotzak piztu ninduan / euskal olerti mundura . NEtx LBB 262.
    sense-5
    5. (ph- Lc, BNc, Sc ap. A s.v. phitz ; Dv); biztu (A).
    Germinar; (hacer) crecer las plantas. "Germer, en parlant des graines. Prendre, en parlant des plantes repiquées" Dv.
    Orain belar berria / asi da jaiotzen, / orain daude arbolak / lorea botatzen, / orain ostoz betetzen / dirade mendiak, / orain guztia pizten / du udaberriak. It Fab 191s. Phistuak diren trefla, allibre eta bazka berdeak igeltsuztatzea. Dv Lab 204. Onborra khenduz, erroek ematen dute muskila eta handik ethor ditazke arbola-gai onak. Fagoa bera, bertzenaz hiltzen dena, erroetarik hola phizten da. Ib. 376. Zur-xuri hau arras idortua balitz ere, berriz phitz litake. Elsb Fram 143. Landatuz geroz hirriskatzen du phizteko. ChantP 264. Neguan dagoz basoak ilda; / baina ikusten da aroaz / dana biztuten odairik bera / ta lurra beteten loraz. Azc PB 352. Zelhai hartarik Jaunak aurthiki bihia / phiztu zen bazterretan. Ox 71. Otza badijoa / etxetik igesi: / piztu dira udare, / sagar ta gerezi. Jaukol Biozk 93.
    azpiadiera-5.1
    Maitetasuna maite dozuna, / larrosa-buru biztua. Gand Elorri 136.
    sense-6
    6. (Dv, H (+ ph-)); phitztu ( VocBN ); biztu (Dv, H, A).
    "Aigrir, aigri; zure arno huna phitztu da, votre bon vin a aigri" VocBN . "Se piquer, en parlant des boissons" Dv. "Untziak ezpadira tapaturik eta betherik idukitzen, arnoa phizten da, [...] le vin s'aigrira" H. "Picarse las bebidas fermentadas" A.
    sense-7
    7. "Phiztu, résurrection" Gèze.
    Jesusek bere biztu ondoan egin zuenarekin. Mb IArg I 295.
    azpisarrera-1
    HIL PIZTU (ilpiztu B ap. A ; ilbiztu V ap. A ).
    Resucitar.
    azpisarrerakoSense-1.1
    (Part. en función de adj.). Resucitado.
    Jesus ill biztuaren erreinukoak. Mb IArg I 345. Profetak entzun nahi ez dituztenek ez lukete sinhetste gehiago hil biztu baten erranetan. Lg II 190. Anaztazio hil piztu hura, Antonio apeza eta Julien. Jnn SBi 102. Hil piztua. (tít). LuzKant 100. Gabontza zorri il-biztua liberalen saillean sarturik! Erkiag BatB 159 (v. tbn. 165, 138 zorri il-biztua).
    azpisarrera-2
    HILIK PIZTU.
    (Part. en función de adj.). Resucitado.
    Orai du podore: / zorri hilik piztuen enperadore. Zby RIEV 1909, 227 (Cf. ZORRI PIZTU). Eta gizonak? Hilik phiztuak dudarik gabe, azkeneko "Gure Herrian" aiphatu gizontto hura bezala-bezala! Zerb Metsiko 345.
    azpisarrera-3
    PIZTU-BEHAR; PIZ-BEHAR.
    (El) que ha de resucitar.
    Adirazi zien ill ta biztu-beharra zela Jesus bera; ta biztu beharra, zeruko jauregi atsegindun andi betikorako. Mb IArg I 236. Piz-bear ôk ill-obian sar gaitzazu Zurekin. Or Poem 550.
    azpisarrera-4
    PIZTU-BERRI.
    azpisarrerakoSense-4.1
    a) Noticia de la resurrección.
    Laster ta fite ezagutu zuten egia zela andre oriek eraman zuten Jesusen biztu-berria. Mb IArg I 275.
    azpisarrerakoSense-4.2
    b) Recién resucitado. "Biztuberri, resucitado" BeraLzM.
    Maiean jarri ziran Jesus bere Apostoluakin eta Lazaro biztu-berria. Lard 427.
    azpisarrera-5
    SU-PIZTU v. su.
    azpisarrera-6
    ZORRI PIZTU v. zorri.

    piztu

    piztu
    << piper 0 / 0 potentzia >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper