Harremana

    OEH - Bilaketa

    343 emaitza fama bilaketarentzat

    Sarrera buruan (2)


    Sarrera osoan (341)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    1 usu.
    tradizioa
    Tr. Documentado en textos septentrionales y alto-navarros; a partir de aprox. 1930 se extiende a otros autores meridionales. (Hay tbn. un ej. no del todo seguro en la canción vizcaína de Perucho y usuko en un documento vizcaíno del s. XVIII). La forma con aspiración inicial, propia de la tradición labortana, va haciéndose más escasa en el s. XIX, y no hay ningún testimonio en el XX. En DFrec hay 11 ejs., 8 de ellos septentrionales.
    sense-1
    I. (Adj.).
    azpiadiera-1.1
    1. (Lar, Dv, H (+ h-)).
    Frecuente. "Etsaiaren garhaizia usuek izitu zuten" Dv.
    Hemendik harát eztezála urik edan [...], eure estomaka gatik, eta eure eritasun usuak gatik. Lç 1 Tim 5, 23 (He husu; Dv ardurako). Hain husua dela hunek egin duen hobena. EZ Man I 56. Aharrausi usua, gose edo lo-mezua. O Pr 11. Ezagutzen dut zure desira, eta zure hatsbeherapen usuak <uçuac> enzun tut. SP Imit III 49, 3. Haiñ atsekabe gogorrak, haiñ frogantza husuak eta luzeak. Ch III 19, 1. Bisita husuez. He Gudu 110. Ala beitie Jinkuari eskentü orazione üsürik eta süz betherik! Mst I 18, 2. Yendien konpania husuegiak. Mih 20. Egitzu eternitatearen gainean erreflexione husuak. Brtc 145. Erlekiek emaiten zerazkoten hain kolpu usiek zer erran nahi zuten. AR 384. Gaizgáu ain úsu dá, ezi [...]. LE Matr4 531. Meditazione usuak. Dh 97. Eroriko usuak. MarIl 86. Yendeak ere diduri mudantza husutarik, / nihoiz guti dakharrela kargaren gutimenik. Gy 97. Komunione Sainduaren pratika usua. Lap VI (V 1). Urrats usuz ibiltari. Ldi UO 41. Gertari usu xamar horien ikertzalea ohartzen da. Mde Pr 337. Elizan otoi usuz eta luzez belaunika oi zitzaizun. Or Aitork 195. Mintzagai usua, erraz axaleratzen zena. MEIG VII 37. Bere garaian ere usuagoa eta arruntagoa zelako [adizki hau] . MEIG I 221.
    azpiadiera-1.1.1
    Hain labür izan behar diala [Elizako artzainak], nola üsü haier erakastian. "Assidu". Bp II 6.
    azpiadiera-1.2
    2. (AN-gip-5vill, L-ain, B, BN-baig, Ae, Sal, S; O-SP 224, SP (<uçu>), Aq 671 (AN), VocBN , Dv, H; h- Dv, H), usi (R). Ref.: Ref.: A (usu, usi); A Aezk 299; Satr VocP; ZMoso 67; Izeta BHizt2.
    .
     Tupido, apretado, denso. "Épais, fort proche l'un de l'autre. Etxe usuak, maisons pressées. Elhur usuak, neiges qui tombent dru et menu" SP. "Serré, avec peu d'intervalle" VocBN . "Uri xorta usuak, gouttes de pluie serrées. Belhar usua, herbe drue, abondante" H. "Espeso, cerrado. Izarrak usu daudenean, euria laster da" A. "Biloa algar du korrek, usi eztu, ése tiene el pelo ralo, no lo tiene espeso" Ib. (s.v. algar). "Aurten gariak usu dira" A Aezk 299. "Arbiek usu landa ortan" Izeta BHizt2.
    Zenbat mendi ferdeetan baita belhar husua. EZ Man II 135. Adiskideen ondotik zerraiola husua, / etxetik elizaraño ohorez ahukua. Ib. 158. Harri husuaren kaltetik. Ib. 123. Leziak harrigarri, lanhoak üsü. Egiat 159. Zeren arbola usuak zuzen dihoazi goiti. Dv Lab 332. [Oihan] usuak hazkarkiago ihardetsiko dio haizearen indarrari. Ib. 332. Ilea usu, legun eta argi. Ib. 236. Izei luze mehar, osto ala adarrak hain usu dituzten, frantsesez cyprès deitzen dituztenak. JE Bur 84. Bekain zuri usuen azpitik. Or Mi 93. Usu ta luze belarra. Or Eus 295. Birritan ian oi ditu belar gaiztoak sasi usuekin. Ibiñ Virgil 90. Ezta eguratsean usuagoa kaxkabarra [erle-moltsoa baiño] . "Non densior". Ib. 109.
    azpiadiera-1.2.1
    Abundante.
    Ospitaleko murruak gorri beltz dira, lur erre kolore. Leihoak zabal eta usu. JEtchep 99.
    azpiadiera-1.2.2
    (Precedido de gen.).
    Tranbiek, otomobilen ugariak, oinkarien usuak [...] erne baino erneago ezartzen gituzte eta orozbat erabetzen. JE Ber 85.
    azpiadiera-1.3
    3. Rápido. "Astur equus, [...] urhats husu zamaria" Urt III 15.
    Astor usua. Perucho 5 (Interpr?). Giro-alda ain usurik ez dut ikusi! Ldi UO 22.
    azpiadiera-1.3.1
    "Précipité, voluble. Mintzatze, mintzo usua, parler, langage voluble" H.
    sense-2
    II. (Adv.).
    azpiadiera-2.1
    1. (AN, L, B, BN, S; Lar, VocBN , Gèze (üsü), VocCB , H (+ h-)), usi (R-uzt). Ref.: Ref.: Bon-Ond 171; A (usu, usi); Lrq; Gte Erd 24, , 235.
    .
     A menudo, frecuentemente. "Aurrak usu ditu mazteki orrek (B), esa mujer tiene hijos con frecuencia" A. "Usue(g)i jiten da (AN-gip, BN-arb)" Gte Erd 134 (junto a sarriegi, maizegi, etc., de otras zonas).
    Eta Iainkoaren kontra husu burho dorphea. EZ Man I 113. Emotzitzue iabeari husu koplen aldiak. EZ Man II 18. Zuk zenbat usu / haur baitakusu. O Po 12. Orai usu <uçu> nago hats beherapenez. SP Imit III 21, 3. Hegalak usu <uçu> ezpadarabiltzate nahi duten bezanbat hegaldatzeko. SP Phil 502 (He 509 maiz). Fletxak usu aurthikitzen. Gç 191. Katexima haur onsa eta üsü irakurt dezen. Bp II 5. [Tentazione] hetaz husu penatuak izatea. Ch I 20, 4. Bertutearen obrak husu eta maiz eginik. He Gudu 102. Hun da zunbait ordüz estekamentü eta desirkünte hunen ere bridatzia, beldürrez, hen üsiegi jitiak, ezpiritia barreia erazi dizazün. Mst III 11, 2. Zoazkio, bada, maiz eta usu Jangoikoari. Mb IArg I 337. Hurbil zaite usu Sakramenduetarat. Mih 10. Sakramentier hüillanzez hilabetian behin, zonbait orobat üsiago. Mercy 29. Hatsa har beno usioo Jinkoaz orhitu behar girela. AR 74. Zein estudiotán eztá usuágo errepasatzen ikasinaidéna? Alaére usuegi idurizaióte askóei igandeóro. LE Doc 62. Aihen gabe nahi datinak hura [biñerra] beza üsü berri. Etch 306. Hunat gaztigatu ahal bezain usu berriak. (1841). LuzKant 128. Gure etsaien / gaixtoenak / usu direla txipienak. Arch Fab 103. Horditzen ere da husu. Gy 272. Eman behar zaio jatera üsü eta aldian güti. Ip Dial 47 (It, Dv maiz, Ur sarri). Urrundu nintzen herri alderat / itzuliz usu begiak. Elzb Po 193. Zonbatenaz baikare erdaran usu mintzatuko, hanbatenaz hartuko dugu harrekilako trebetasuna. Arb Igand 28.
    ( s. XX.) Bere lagunekin egunetik egunera finka ez baleza ere eta usu. JE Bur 178. Bethi mehe, usu barur. Ox 121. Geroago eta tiro-ukaldiak usuago. FIr 138. Susmo dut ote den / usu billosa, / ta usuago dukela / nagusi loa. Ldi UO 34. Orain ere agitzen dira, lenbizian bezin usu ta maiz ezpada ere. Ir YKBiz 542n. Atzera sortu [satagin-lurrak], nai baiño usugo / makestuz agobizarra. Or Eus 298. Usu elgarretara biltzea zuten. Lf Murtuts 15. Harritua gaude Baltatzarrek eztularen kontra nola etzuen usuago manatzen idi-mihia. Zerb Azk 89. Bakarrik ibilli, lagunakin baiño askoz usuago. Txill Let 48. Begiak lengo ikullura usu itzuliz. Ibiñ Virgil 98. Usu aldatuz jolas-neska. NEtx LBB 248. Holako "ezik" ez omen baita usu entzuten. Ardoy SFran 111. Ahal bezen usu egiten diotet bixita ttipi bat. (In Xa Odol 292). Martxoan usu hegoa; harek baitu makurtzen gogoa. EZBB II 58. Frango usu joaiten nintzan haren etxolara, harekin solastatzera. Etchebarne 39. Horrenbeste libururen iritzia horren usu eman beharrean aurkitzen ez banintz. MEIG III 95. Euskaraz usuegi idatzi ez zuelarik. MEIG V 114.
    v. tbn. Egiat 157. Zby RIEV 1908, 86. Xikito 8. PierKat 53. Iratz 149. Zait Sof 25. Larz Senper 20. Mattin 76. Balad 138. Larre ArtzainE 95. Husu: Hb Egia 80.
    azpiadiera-2.2
    2. (G-to, L-ain, B, BN-baig, Ae; SP (<uçu>), Dv, H; h- Urt, H), usi (L-côte). Ref.: A (usu, usi); A Aezk 299.
     Deprisa. "Usu mintzatzea" SP. "Husuegi, lastérregi" Urt III 246. "Avec volubilité, précipitamment. Mintzatzea usu, usuki, parler avec volubilité" H. "Zoazi usu (B), idos de prisa. Zein usu mintzo den gizon ori! (B), ¡cuán de prisa habla ese hombre!" A. "En seguida, corriendo" A Aezk 299.
    Ofizialeak abiadura handia daramala, pontuak husu eta laster emaiten tuela. Ax 91 (V 61). Husu eta ariñ zoala alegera bidean. Gy 15. Horren berria usu barreatu zen. Laph 156. Atzeko atetik igesegin zun usu ta arin. Or SCruz 30. Goazen, aizpek, goazen usu! Or Mi 139. Mutillak amari dio: / "Sar zazu lênengo puska, / atera nadien uso". Or Eus 165 (parece contracción de usuago). Argatik, arira / usu yo dute, / alkarri galdetuz / non ta noiz arte. Ldi UO 40. Alde! lurralde ontatik utikan! usu! Zait Sof 112. Oi kanabitaren / puntaren zorrotza! / Usu arrapu dio / nere amari biotza. (AN-5vill). Balad 100. Sugea bezela arrastaka, usu abitzen zan berriz errekara. JAzpiroz 151.
    azpiadiera-2.3
    3. (AN-gip, B; Dv, H (+ h)). Ref.: Izeta BHizt2; Gte Erd 134, 257.
     Apretadamente, densamente. "Bihi usu eraina, grain semé dru" Dv. "Arbie usuegi sortu de" Izeta BHizt2. "Lorak usuegi daude (AN-gip)" Gte Erd 257.
    Lur oneko ogia, usu erainez, sasituko da. Dv Lab 56. Drain lerroak aski usu ezarriak dira. Ib. 114. Arbolak usu, elkarren hurren, eta ez bakanka agertuko balira. MEIG VI 134.
    azpiadiera-2.3.1
    En abundancia.
    Izanen düzü emazte / eper beno üsiago, / haitatürik eman itzazü / trunpa etzitian gero. Xarlem 811. Elhur-lumak erortzen diren bezain usu dabiltza haren baithan bekhatu mortalak. Dh 145. Ageri du arraina, itzuli denetan, / izarra bezen husu zeru garbietan. Hb Esk 94. Abereak usuegi erabiltzen ditugula larrean. Dv Lab 153. Zonbait ehun metraren buruko, ezkerretarik, elektrikargiak usu, etxe-multzo bat [...], eta gero itsasoaren espalda bat. JE Ber 96.
    sense-3
    III. (Sust.).
    azpiadiera-3.1
    usi (R; Dv (R), H (R)), use (R). Ref.: VocPir 116; A (usi, use).
     Espesura; bosque. "Bois, forêt" Dv (su fuente, así como la de Harriet, es Orreaga). "Bosque, arbolado. Usiara fan dein, para que vaya al bosque" A. "En Isaba nos explicaron usi por 'espeso, matorral espeso' o, dicho de otro modo 'espeso' y 'espesura' constituye para ellos una sola palabra" VocPir 116n.
    Dra Iratiko usiaren ostoak itxasoa bino andiago airiarekin mobitan baidra. (R). Orreaga 106 (Camp ib. 22 baso). Asuri saldo batarik zuatzan bi arzatz ezkapatruk ardietra, usi batan igartiari, erkin zitzabein otso bat. Mdg 169.
    azpisarrera-1
    BEZAIN USU.
    Tan pronto como.
    Amonak bai poz, muxar oetxek / ikus detzan bezain usu! Or Eus 87. Iragarleak gertu zeuzkan, erdi bezain usu iragarteko. Or Aitork 162.
    azpisarrera-2
    USUAGORIK.
    Con más frecuencia.
    Danboliñari itzul-iraulka / bakan asten dira aurrenik; / gordin-soiñua moteldu-âla / eragiñez usugorik. Or Eus 91.
    azpisarrera-3
    USUAN.
    A menudo, frecuentemente.
    Abill, eijer, ezpiritus dena da üsin handius; / bena, zü, dohain haiegati, etzirade fantesius, / ümil, afable zira eta, behar denian, korajus. Etch 578. Zioié espi(r)itü handik béthi nunbáit diéla eta büü ttipíko gizúnak áldiz üsín ó(r)otà(r)a ohártzen diéla. Lrq Larraja, RIEV 1935, 144.
    azpisarrera-4
    USU-DEMONIO.
    "Rapidísimamente" Asp Leiz.
    Uso-demonio aldegin genin, bizia nai bagenduan. TxGarm BordaB 62. Usu demonio Antsonera. JAzpiroz 43. Uso demonio pasako dituzte [ardiak] inguruko basoak. AZink 36.
    azpisarrera-5
    USU-DEMONTRE.
    A toda velocidad.
    Zegoana zegoan tokian utzi ta usu demontre gora! JAzpiroz 128.
    azpisarrera-6
    USUENEAN.
    Lo más frecuentemente.
    Ardüra ikhusten dütüt elkhiten erreka eta ühaitzetarik, bestaldian lür bustitik, eta üsienian itxasotik. Ip Dial 108s.
    azpisarrera-7
    USUENIK.
    Lo más frecuentemente, con la mayor frecuencia.
    Beste zerbaitetan egingo du behaztopa usuenik: hotsetan, hitzetan, joskeran. MIH 377. Erdaratik euskarara izan beharrean, usuenik gertatu denez, alda ditzagun euskaratik erdarara. MEIG VI 61s.
    azpisarrera-8
    USU-FITE.
    Rápidamente.
    Bai usu fite etorri aita-amak. JAzpiroz 141.
    azpisarrera-9
    USUKO.
    Corriente, habitual.
    Ez eula beste gauzarik eroan [...] bere usuko erropak [baino] . (Zollo, 1770). FLV 2019, 468.
    azpisarrera-10
    USURIK.
    En gran cantidad, densamente.
    Elzoak üsürik gaitz. Bela 18 (Azkue, en EY III 60, traduce "muchas veces").
    azpisarrera-11
    USU-USU.
    Deprisa.
    Gure Patroin handia, zato usu-usu, / izan gaiten guziak zu bezalakotsu! Lf Murtuts 20.
    azpisarrera-12
    USU-USUA.
    azpisarrerakoSense-12.1
    a) (L, BN, S ap. Lh ).
    Muy a menudo.
    Herrietako nahaspuller, Mauleko txapel edo ere bunetdün elibaten eskolan üsü üsia ebilten diren gizon zunbait beno sinhetskorrago izatia, ezta posible. Eskual 27-11-1908, 4. Zue egin bideak diotzu / eztuzula behar bezala kunplitzen / eta bai aldiz hua / usu usia olatzen. PierKat 51.
    azpisarrerakoSense-12.2
    b) En abundancia.
    Banderak usu-usia, / fama handiko tokia, / debruez poseditia. Iraultza 156.
    azpisarrerakoSense-12.3
    c) (BN; H; usu-usia BN).
    Rápidamente. "Zoaz hemendik, eta usu-usua" H. "Usu-usiu [sic] (BNc), corriendo" A.
    Eia, hor, usu-usua, / nik hauts artean burua, / egik hire ordenua. Zby RIEV 1909, 104. Lekuak usu-usua hustu. Lf Murtuts 8. Hola ari bada usu-usua, xapela bere dezake. Herr 6-6-1958, 4.
    azpisarrera-13
    USUXE. (Forma con suf. -xe, de valor aprox.).
    azpisarrerakoSense-13.1
    a) Algon apretado, denso. "Ogi hau usuxe da ontsa emaiteko" VocBN .
    Sobera bakhandatzea baino hobe da usuxe uztea, zeren arbola usuak zuzen dihoazi goiti. Dv Lab 332.
    azpisarrerakoSense-13.2
    b) "Üsüxe, un peu trop souvent" Lrq.
    azpisarrera-14
    USUXEAGO.
    "Üsüxigo, un peu plus souvent" Lrq.
    azpisarrera-15
    UXU (huxu BN-baig ap. Lh ). (Forma con palat. expr.). "Souvent" Lh .

    usu

    usu
    << uste 0 / 0 uzta >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper