Harremana

    OEH - Bilaketa

    344 emaitza fama bilaketarentzat

    Sarrera buruan (3)


    Sarrera osoan (341)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    urruti.
    tradizioa
    Tr. Usual en la tradición guipuzcoana y alto-navarra. En vizcaíno se encuentra en RS (urrutirean ), Olaechea (160), Arrese Beitia (AmaE 349), Lauaxeta, Altuna, Erkiaga y Gandiaga. Al Norte lo emplean autores de los ss. XVI y XVII, y algunos modernos como J. Etchepare, Iratzeder, Mirande, Arradoy y Mattin (123). En cuanto a las variantes, urruiti aparece en autores septentrionales antiguos: Etcheberri de Ziburu, Axular, Pouvreau, INav, pero no en Leiçarraga ni Gasteluçar, que usan urruti. Hay además irruti en Bilintx y Orreaga (G-nav), y erruti tbn. en Orreaga (AN-larr). En DFrec hay 97 ejs. de urruti, todos meridionales.
    Onom.: Mocho Urruti. (1200) Arzam 435. Pero Urrutico. (1258) Ib. 435.
    sense-1
    I. (Adv.).
    azpiadiera-1.1
    1. (V-m-gip, G, AN-gip-5vill-egüés-ilzarb-olza; VP 91r, Lar, Mg Nom 68 (G), Añ (G), Hb, VocCB , Dv, H); urruiti (Volt 10, VocCB , H); irruti (G-nav; Dv); erruti (AN-larr; Dv) Ref.: Bon-Ond 166; A (urruti, irruti, erruti); Ond Bac (irruti); Iz To (oso); Gte Erd 156s, 280.
     Lejos. En AxN se explica urrun (605) por urruti. v. 1 urrun.
    Berze bat ere eztago urruti. (Echauri, 1598). ReinEus 106. Erromerietan ioanik urruiti datzanean. EZ Man II 114. Eneganik ezperen urruti / ageri da ezarria [gloria] . Gç 157. Beragandik zenbait ere urrutiago gauza, anbat bizirago Jangoikoari eskatzea. Mb IArg II 352. Zu ofenditzetik zeñ urruti egongo nintzan! Cb Eg III 281. Biótza urrúti enegándik. LE Prog 108. Aizeri urruti daudenak. Mg PAb 164 (en boca de un guipuzcoano). Nik uste nuan nigandik urruti arkitzen zala eriotza. AA III 570. Franzesa ogei leguaz urruti zegoelako. Izt C 397. Dagolarikan ere / nigandik irruti. Bil 140. Mortuan mundu guziagandik guziz urruti azi. Arr GB 80. Etzegoen urruti Urretarena, Txomiñen baserria. Zab Gabon 31. Urrengo frantzesada / ez degula urruti. Xe 225.
    ( s. XX) Gaztetasuna ta zartzaroa eztaude elkarren urruti. Ag G 205. Belauntzakora joango nintzake ni, urruti ere eztet-eta. A Ardi 12. Bere biotza urruti dago nigandik. Inza Azalp 120. Alako batean, urruti, ur-mendi izugarria yeikitzen da. Or Mi 130. Erri ontan mutillik "bien" ba al daude? Guztiak dira trikuagoak. Urruti ibiltzea obe. Lab EEguna 75. Ain urruti bainenkusan asmoaren bete al izana. Ldi IL 76. Zaldi-otsak axian / galdu dira urruti. Laux AB 23. Apaltzeko garaia ez da urruti. JAIraz Bizia 71. Bere gordelekutik urruti igaro zen. Etxde JJ 152. Urrats bakoitzak haren haurtasunaren tesoroak urrutiago uzten zituelakoan. Mde HaurB 59. Urrutiegi badago jomuga. Txill Let 122. An urrutien ikusten dituan izar txiki txiki aietan. And AUzta 73s. Oean sartu ziranean, luzaro loa urruti izan zuten begietatik. NEtx LBB 32. Urruti baigenduan etxea. JAzpiroz 125. Elkarrengandik urruti dabiltzala gaur artistak eta jendea. MEIG I 66. Exer gaitezen bada ahalik urrutien. Ib. 142.
    v. tbn. Bast 10. Lard 215. Aran SIgn 1. Sor Bar 55. Ud 21. JanEd I 97. Bv AsL 163. Apaol 114. Etxeg in Ag AL 7. Goñi 101. Urruz Zer 144. Ill Pill 7. Noe 69. Lh Yol 46. KIkG 57. Jaukol Biozk 19. Alz Ram 23. Lek EunD 23. Ir YKBiz 298. ABar Goi 20. TAg Uzt 246. EA OlBe 86. SMitx Aranz 221. Munita 71. Ugalde Iltz 66. Basarri 165. Arti MaldanB 228 (h-). Anab Aprika 91. Zait Plat 105. Salav 40. Ibiñ Virgil 108. Uzt Sas 193. Lasa Poem 104. Berron Kijote 162. Ataño TxanKan 256.
    azpiadiera-1.1.1
    (Con reduplicación intens.).
    Beste doktoreak beregandik urruti-urruti. Lar SAgust 11.
    azpiadiera-1.1.2
    (Precedido de -t(z)etik).
    Eta zuk zere noblezia askoan idukitzetik urruti, galtzen dezu pekatuaren bidez antz-irudi añ ederra. Arr May 25. Baña au egitetik urruti, bere bizioen zingiran len baño barrurago sartu zan. Ib. 42.
    azpiadiera-1.2
    2. (Lar, H).
    (Con verbos de movimiento). "Alejar, [...] urruti, urrutira bidaldu" Lar.
    Eta urruiti du bere hedaturen izena. EZ Man I 66. Urruti txit eramango ginduke gauza onek. Lar SAgust 13. Polborari sua eman orduko tiratzen du odei aldera ta agitz urruti. Mb IArg I 255. Urruti dijoala satanas izugarria. Cb Eg III 269. Zoaz nere etxetik urruti. VMg 10. Eta berak egiten zuen urrutiago balijoa bezela. Brunet Lc 24, 28 (Lç urrunago). Saka orren urruti botatzen badezu. AB AmaE 399. Zertako orren urruti biali dituzu zure semiak? Bv AsL 175. Gaistakeriak eraman zuala beragandik urruti. Ag Serm 537. Ama Birjiñaren laguntzak urrutiago-re zabaldu ziran. Goñi 56. Dijoazela beintzat urruti. Urruz Zer 144. Urruti yoan zan luzaroko. Ir YKBiz 385. Zuengandik ain urruti joateak. TAg Uzt 120. Eraman nahi izanen haute urruti. Mde HaurB 91. Urruti zijoala gogoratuta. Anab Poli 41. Oso urruti zaramazkite / diruaren esperantzak. Basarri 137. Iakintzale berrizale urrutiren ioan zaiguna. Zait Plat 124. Antziñatean urrutiago joan ziran gizonak guraso illen oroitzapenetan. Vill Jaink 167. Urruti etorriak gera. Auspoa 77-78, 278. Aren sudurren usnarra urruti iristen bai zan. NEtx LBB 186. Bere etxetik urruti juan da. Uzt Sas 44. Alde batera, urruti, bota zituan. Berron Kijote 54. Ez baitu beste inork hain urruti jo bide horretatik. MIH 342. Urrutiegi aurreratzen bagara. PMuj (in MEIG I 93).
    v. tbn. PArt in Bil 174. Onaind in Gazt MusIx 152. Ibiñ Virgil 40.
    azpiadiera-1.2.1
    (Pasar, etc.) más lejos, más adelante. "Joan da etxean urruiti, il a passé par la maison" SP.
    Eta urruti iragaiten zela. "En pasant outre". Lç Mc 2, 14.
    sense-2
    II. (Adj.).
    azpiadiera-2.1
    (G, AN-5vill ap. A que cita a AA ; H).
    Lejano, remoto.
    Zeren igorri bainau ezarri zaitzadan ain bide urrutitik egun bates zure errian. Ber Trat 113r. Bazter urrutiko irur Errege. Mb IArg I 159. O zer fin bi, edo kabuak! O zeñ elkarren urrutiak! Cb Eg II 21. Non begien itxi-idiki batean joan zitekean lekurik urrutienera. AA III 11. Juan zan leku urruti batera. Oteiza Lc 19, 12 (Brunet urruti; Lç, He, TB urrun, Dv urrungo, Ol, IBk, IBe urrutiko, Ker urruneko). Bazter urrutietakoak zirala [mandatariak] . Lard 114. Ogeitamar urtean leku urrutian. AB AmaE 282. Atzerririk urrutirenean bizi bada ere. A Ardi 102. Toki urruti aiek. Alz Ram 102. Zeru-muga urrutian. Or Mi 130. Argi egidazu, / su-gar urrutia. Ldi UO 18. Kanpai-ots miña entzuten degu / deika-deika, urrutia. SMitx Aranz 90. Eskualderik urrutieneraño joanda. Etxde JJ 118. Atzerriko lurralde urruti [...] batera. Mde HaurB 74. Auxe da leku giarra: / ixiltsu, jagi, urrutia. Gand Elorri 54. Jainkoa dugu izakirik urrutiena. Vill Jaink 24. Oztodei urrutienetan. Gazt MusIx 69n. Buenos Airesko auzotegi urruti artan. NEtx LBB 62. Mendi-terreno urrutietatik garo eta belar. Insausti 129. Mintzaera horretarik hurbilagoa edo urrutiagoa, baina bestelakoa, halaz guztiz. MIH 218.
    v. tbn. VMg 87. Zait Sof 108. Ibiñ Virgil 80. BAyerbe 18.
    sense-3
    III. (Sust.).
    azpiadiera-3.1
    1. Lugar alejado. Cf. URRUTIAN, URRUTIRA, URRUTITIK, URRUTIETAN, etc.
    Joan zen mutil zenzagabe hau gogoak eman zion urruti batera. Mb IArg I 162. Bere egiteko guziak urruti artan egin. Ib. 210. Txinara, Japona edo beste urrutiren batera joateko. Mb IArg II 352. Artu zuen urruti batera joateko asmoa. Lard 433. Jazkera-moldeak salatzen die garbi, urrutiren batetik eldu dan basagizona. Mok 4. Urruti aietara iritsi gabeak dirala. Muj PAm 44. Urruti aietara doanak. Or Mi 51. Biamonean zer gerta an doa / urrutia arrapagale. "Se aleja". Or Eus 326s. Ez ote obe gurasoen babesean eta kerizpean iraun-eraztea, iñori lotsik zor ez dion urrutietan ziaro amiltzen uztea baiño? Etxde JJ 100 (cf. URRUTIETAN). Ameriketako urruti aietan. NEtx LBB 38. Urruti artan nengoanean. Berron Kijote 26. Etxerik gabeko urrutietan, basoz-baso, sukalde-mutillik gabe, ibiltzen zirala. Ib. 121. Urruti aietan ez dek errexa. TxGarm BordaB 157.
    azpiadiera-3.2
    2. Distancia, alejamiento.
    Bere borondatez urrutira joana zan, ea urrutiak bere oizko araueraz laguntzen ote zion. Berron Kijote 158. Bidean bi ordu bear gutxienez gure etxetik Zaldibira. Baiña orduan, diruaren pozean, ez zan urrutirik. BAyerbe 34.
    sense-4
    IV. (Como primer miembro de comp.).
    azpiadiera-4.1
    1. (Con el significado de 'remoto, lejano').
    Urruti-ekaitzaren burrunbak entzuten dira. Alz Ram 28. Urruti-soiñu sorgarria da / belarri auen asea. "Música lejana". Or Poem 553.
    azpiadiera-4.2
    2. (Con el significado de 'a distancia, que opera a distancia').
    Urrut-eramanekartzeak. "Telecomunicación". EAEg 5-1-1937, 729. [Telekinesis], urrundik eragindako higikuna, hots urruti-higikuna. Mde Pr 330.
    azpisarrera-1
    URRUTIAGOKO.
    De más lejos.
    Berria banatu da Macedonian, Achaian, bai ta urrutiagoko beste bazterretan ere. Mb IArg I 212. Adiskidetasun gaiztoren bat iduki duteenak auzoan edo urrutiagoko etxeren baten. Mg CC 186. Urrutiagokoak [atsoak], aoa zabalik. Ag G 46. Etxe bateko ollarrak ots-egin eta beste etxekoak erantzun, noizpeinka urrutiagoko bat tartean. Anab Poli 79. Inguruko eta urrutiagoko hizkuntzetan sortzen diren nobelak. MEIG II 56.
    azpisarrera-2
    URRUTIAGORA.
    (Ir, etc.) más lejos.
    Eraman bear zan zegoan lekutik iru milla kanaz urrutiagora. Zab Gabon 106.
    azpisarrera-3
    URRUTIAGOTIK.
    De más lejos, desde más lejos.
    Arratsaldean jende asko zan Elizondon inguruko errietatik etorria; baita urrutiagotik ere, Iruñatik batez ere. Anab Poli 81. Zer esango duten aldi hori urrutiagotik, haserre eta maitasunik gabe, ikusiko dutenek. MIH 62.
    azpisarrera-4
    URRUTI-ALDE.
    Lugar, país lejano.
    Etorkizunari begira jarrita, bere burua urruti aldean ikusten zuala zeritzon, bidazti arrotza gure lurretan oibezela, jan edo lan billa. Ag G 328.
    azpisarrerakoSense-4.1
    Zona alejada.
    Urruti aldetik ezagutu zuan Manuelek. Ag G 292. Eztaietakoai begira gelditu ziran danak, urruti aldetik. Ib. 44.
    azpisarrera-5
    URRUTIAN (G ap. A ap. A ; Lar (s.v. andurriales), Hb, H; urrui- H).
    Lejos.
    Urruitian ene entzun dadintzat deihadarra. EZ Man II 17. Urrutian eta aldean bizi diranak alabaña guziak daude beartuak. AA II 16. Nausia ikusten du / ez txit urrutian. It Fab 63. Jerusalendik zerbait urrutian zeuden alderdietan. Lard 493. Orain neregandikan / irrutiyan dago. Bil 139. Zuek urrutian bizi izan zerate nerekiñ aztuta. Ag Serm 538. Aren ezagun guziak urrutian zeuden. Ir YKBiz 507. Urrutin gauzak lenago aztutzen dira. JAIraz Bizia 52. Bere gogoa urrutian balu bezela. NEtx LBB 103. Ez giñan oso urrutian ibiliko. AZink 41. Zenbat zebiltzan hurbilean eta urrutian horrexen bila. MEIG III 103.
    azpisarrerakoSense-5.1
    A lo lejos, en la lejanía.
    Errutin sugar aundik dirdir egiten due mendietartean. (AN-larr). Orreaga 49. Ura urrutian agertu bezin laixter guziak esaten zuten: --Badator santa. Goñi 59. Goratu zituen bere begiak ta ikusi zuen urrutian Abraham. Ir YKBiz 308. Giza-lerro beltza entzun urrutian, / Ergiñara-bidez arrenga bizian. SMitx Aranz 53. Lenbizi urrutian asi ziran tximistak. Anab Aprika 41.
    azpisarrera-6
    URRUTI-ANTZ.
    (Aprox. de urruti.).
    Au an bait-zegokion zai-zai andik urruti-antzean. Berron Kijote 102. Eta urruti-antzetik, ekiñaldi gogorrari begira jarri zan. Ib. 105. Urruti-antzetik jarraituaz. Ib. 222.
    azpisarrera-7
    URRUTI-BEHAR.
    Zitalki aipatzen bait-zituan Grisostomok bere uste-miñak, susmo txarrak eta urruti-bearrak. "Ausencia". Berron Kijote 158. Naasketa dakar urruti-bearrak. "Larga ausencia". Ib. 154.
    azpisarrera-8
    URRUTIDANIK (H; urrui- H).
    De lejos, desde lejos.
    Olierik urruiti danikan. INav 101.
    azpisarrera-9
    URRUTIDANIKO (H); URRUTIDANIKAKO (H; urrui- H).
    (Lo) que viene de lejos.
    azpisarrera-10
    URRUTI EGIN.
    Distar.
    Martirien Mendiko Birjiñaren Elizara aiekin joan zan, zeña orduan legua bete uritik urruti egiten zan. Aran SIgn 73. Alkarnaiko lagundia [...], nundik laztasun eta morroi-bildur dana guztiya oso urruti egiten dan. Ib. 110. Baiñan Kizkitzako Ama ori urruti egiten zitzaigun. Bi ordu ta erdi bear genituan. BBarand 85.
    azpisarrera-11
    URRUTIENA.
    (Ir, etc.) lo más lejos posible.
    Orrez gaiñera txalupari ostikoa eman eta urrutiena bidali zuan. Anab Poli 47.
    azpisarrerakoSense-11.1
    Bota zezala alzuan urrutiena indar guziarekin. Bv AsL 181. Mendeen erreskadan al diteken urrutiena ta gorena igotzen geralarik. Vill Jaink 23.
    azpisarrera-12
    URRUTIENEKO.
    (El) más lejano.
    Joaten banaiz itsasoaren urrutieneko bazterretara. AA III 314. Bera izanik [jaiotoki] guztietan urrutienekoa. Izt C 88. Abatariak urrutieneko txokotan egoten dira. Anab Usauri 136. Gaur, ordea, aideko egazkin oiekin, urrutieneko txokoraño zeramatek guda eta eriotza. Ataño TxanKan 57.
    azpisarrera-13
    URRUTIENERA.
    (Ir, mandar, etc.) lo más lejos posible.
    [Esku-bonbaren] anilloa askaturik an zijoan ezker-eskubira, lekua nasturik eta aldaturik, al nuan urrutienera. Alkain 154.
    azpisarrera-14
    URRUTIENETARAINO.
    Hasta lo más lejos.
    Urruti bizi bagera ere gorputzez, urrutienetaraño urbildu gaittezke gure eskutara dezazkegun aberastasunez. Inza Azalp 105.
    azpisarrera-15
    URRUTIETAKO.
    De lejos.
    Batzuek Bilbaokoak zirala, besteak Madrilkoak, Karizkoak, ta eztakit nun an urrutietako batzuek. GavS 5s. Arara biltzen ziran, inguruetakuak bezela, urrutietako prailiak. Bv AsL 139. Ondo ezagutzen zuten euskaldun gizena urreko ta urrutietako etxe, bide ta nasagilleak. Ag G 219. Urrutitako arbolak sarri / beteak dira intxaurrez. Basarri 138. Urrutietako errietan lan ederrik burutu al izan zuen. Zait Plat 31. Oi "Amsterdamer" tabako gozo bilo-oria ta haren urrutietako usai liluragarria. Lasa Poem 83. Hango ontzigintza, urrutietako arrantza eta merkataritza. MEIG IV 85.
    azpisarrera-16
    URRUTIETAN.
    En tierras lejanas.
    Urrutietan baizik topatzen ez diran gauzen eran. AA II 91. Berri pozgarriak Belen-inguruan ez ezen urrutietan ere barreatu ziran. Lard 367s. Bera urrutietan ibilli zan bizkitartean igaro zitzaion guzia nagusiak kontatu zion. Arr GB 89. Artarako deiturik bere seme urrutietan zeudenak ere. Bv AsL 186. Ire baldintasunak urrutietan obeto aldakizkite? Ag G 145. Ni urrutietan bizi izan naizen amasei urte aundi auetan. A Ardi 59. Urrutietan, Yordan ibaia garbi doaien aldeetan. Or Mi 134. Beti alkarrekin egon nai zendukete. Urrutietan bakarrik bizi. MAtx Gazt 29. Urrutietan nere biotza / naigabez erdibiturik. NEtx LBB 372. Urrutietan soldadu dauden / erriko mutil gazteak. MMant 144.
    azpisarrera-17
    URRUTIETARA.
    (Ir, etc.) lejos; a tierras lejanas.
    Aldegin beza gizonak emazteagandik, eta bijoa urrutietara. AA I 561. Nork daki zenbat arri kakaoa zeatzeko eta txorrotxketarako eramaten dituzten ontziak betean itsasoz urrutietara. Izt C 52. Antiokiaren izena urrutietara zabaldu zan. Lard 501. Egaztiak mututu, eta urrutietara aienatu ziran. Arr GB 61. Urrutietara biali zituala bere semiak. Bv AsL 175. Urrutietara joan ezkero edozenbat gauza ikusten ta ikasten zan. Ag G 114. Larrabei ta moxalak urrutietara iges egin badute. Ib. 152. Aldian lanik ez nualako / juan nintzan urrutietâ. Tx B III 77. Urrutietara joan oi diran itxasontzien jabeak. "Barcos pesqueros de altura". EAEg 28-1-1936, 156. Oso urrutietara joan gabe, Baionatik aurrera bertan [...] lur-sail aundiak orain aberats eta osasunagarri biurtu dira. Munita 20. Aundiki bat urrutietara joan zan. Or Lc 19, 12 (Lç lekhu urrun batetara). Eta nor ezta izan egunez itxas-bazterrean urrutietara begira. Vill Jaink 30.
    azpisarrera-18
    URRUTIETARAINO.
    Hasta lejos.
    Igo gindezke, noski, gizaldietan gora urrutietaraiño. Vill Jaink 58.
    azpisarrera-19
    URRUTIETARAKO.
    (Lo) que va lejos.
    Hartu zutela gero Zarauzko marinelek urrutietarako bidea. MEIG III 57.
    azpisarrera-20
    URRUTIETATIK.
    De lejos, de tierras lejanas.
    Urrutietatik ekartzen diran gauzak. AA I 579. Urrutietatik zetorzkien Jesusen aldeko berriak. Lard 493. Jendia eldu zaigu / urrutitatikan, / ezta iñor juaten / etorri danikan. (In MEIG IX 42). Aizearen egoetan urrutietatik etortzen zaizkon erritarren deadarrak. Ag Serm 393.
    azpisarrera-21
    URRUTI GABE.
    No lejos, cerca.
    Eta urruti gabe / dauzkagu mendiyak. Echag 43. Beste milla're nik baneduzkan / urruti gabe gordiak. PE 148. Buenos Airestik urruti gabe / Platako aldamenian. Tx B II 44. Baustik urruti bage zegon Mellana. Or Mi 148. Guretik urruti gabe, La Chalosse, Puente Viesgo eta Torralba-n. JMB ELG 15. Bordeletik urruti gabe etxe txiki batean. JAIraz Bizia 17s. Ez al litezken egon toki berean edo urruti gabe? Or QA 56. Urruti-gabe an izaten dala. Lek SClar 133. Emendik urruti gabe iturriren bat ba dala. Berron Kijote 215. Lekeitiotik urruti gabe jaio zen euskal nobelagile baten izen ospetsua. MEIG II 99.
    v. tbn. BAyerbe 29. Insausti 51.
    azpisarrera-22
    URRURI GABEAN.
    No lejos, cerca.
    Ireak egin diñ aurki, ta nik ere urruti-gabean diñat onezkero nere atzena. Mok 21. Lengo piñudi orrengandik urruti-gabean beste piñudi gazte bat zegon. Munita 26.
    azpisarrera-23
    URRUTIKO (G-azp, AN-gip ap. Gte Erd ; VP 92v, Lar, Añ (G), VocCB (G), H, A; urrui- H).
    Lejano, remoto. "Pariente urrutikoa (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 250.
    Urrutiko berria, lenena egia. RIs 83. Eta eraman mendiz-mendi ta eremuz-eremu andik urrutiko Ejiptora. Mb IArg I 151. Aren urrutiko egitekoa zen txerri-zanza. Ib. 162. Nondik daki berorrek nire berri inoiz alkar ekusi gabe; ta bata besteagandik urrutikoak izanda? Mg CC 131. Etorkizun urrutiko, ta bear bada inoiz izango ez diranak, emango dizute anbeste larritasun? VMg 25. Bekaturako bide eta perill urrutikoa da. AA III 482s. Itzez erakutsi ezin zien urrutikoai, eskribuz gaztigatzen ziezten. Lard 532. Aldegin zuen andik batelean, toki bakar urrutiko batera. Ur Mt 14, 13 (Ur (V) urrin). Erostuna urrutikoa baldin bada. Sor Bar 104. Urrutiko intxaurrak asko ta andiak. AB AmaE 286. Aldeko denak eta urrutiko askok jakindu dituztenak. Goñi 80. Urrutiko lurraldietan. Altuna 22. Gaur ni nagoen parajetikan / urrutikoa etzana. Tx B 95. Zer ari naiz entzuten? Urrutiko organu bat? Or Mi 149. Dorronsorok zitun sallik aundienak eta urrutikoenak. TAg Uzt 20. Irugarren gertaldia ere etzan aurreko gertaera basati oietatik oso urrutikoa. Munita 26. Urreko ta urrutiko errietatik. Etxde JJ 203. Urrutiko motorraren soñua. Anab Aprika 70. Zuri menderatuko ote zaizu urrutiko Thule? Ibiñ Virgil 70. Uste bertakuak txarrak diren ta / urrutikoak hobiak. Mattin 123. Urrutiko aidea zuten. JAzpiroz 135. Mogelek ez zuen urrutiko Indietara joan beharrik bere Basagizon Ona aurkitzeko. MIH 168.
    v. tbn. It Fab 143. Izt C 13. Aran SIgn 109. Ag G 198. Lh Yol 17. Alz Ram 48. Ir YKBiz 367. JMB ELG 49. EA OlBe 22. Zait Sof 188. Txill Let 49. And AUzta 40. Osk Kurl 126. Vill Jaink 139. Gazt MusIx 185. NEtx LBB 248.
    azpisarrera-24
    URRUTI-MIN.
    azpisarrerakoSense-24.1
    a) Pasión por viajar.
    Ai urruti-miña! / gaitz senda-eziña, / baña ala ere / ondo atsegiña. SMitx Aranz 231. Berezkoa izan du euskaldunak itxaso-miña, urruti-miña. Ib. 229. Pozik dijoa monja au urrutira. Euskalduna izan! Jaungoikoari eskerrak euskaldun geranok gure-gurea degu urruti-miña. Sorarrain Lili 68.
    azpisarrerakoSense-24.2
    b) Nostalgia.
    Iruñeko aundikeriak Izar-en biotzean Arraiotzko urruti-miñik etzuan itzali. Gurasoen eta etxekoen oroipena, asieran batez ere, biotz-urragarri izan zuan. NEtx Antz 156.
    azpisarrera-25
    URRUTIRA.
    azpisarrerakoSense-25.1
    a) (Lar, H; urrui- H).
    (Ir, etc.) lejos. "Alejar, [...] urruti, urrutira bidaldu" Lar.
    Urruitira khasatzeko Ifernuko ostea. EZ Man II 59. Botatzen zuen erritik urrutira. Ub 115. Zoazte nigandik urrutira, adiskidetasun gaiztoak. AA I 454. Andik urrutira aiena zezala. Arr GB 16. Etzegon gizagajoa etxetik urrutira ateratzeko. Goñi 57. Handik beha zagola urrutirat. JE Bur 16. Urrutira dijoana ezkontzera. Ag G 126. Ori ere bada, ba, urrutira begiratu bearra! Ldi IL 100. Beste norabait, urrutira, zijoazkion irudipeneko begiak. TAg Uzt 259. T'arazo-naspil nekegarriak / urrutira iges, aldarte. EA OlBe 36. An zetozen enarak ontziaren atzetik, urrutira bultza nai balioteke bezala. JAIraz Bizia 22. Sartu beitez orduan intxaur-azal ortan, ta bioaz urrutira. Erkiag Arran 117. Aidean makhilakada sendo batez urrutira bidaldu. Osk Kurl 77. Gure Euskalerri txiki ontan, urrutira joateke, egundoko gai larriak arkitzen dituk. NEtx LBB 12. Joan behar zuen urrutirat. Ardoy SFran 151. Era ontako amiltegietatik urrutira iges egin dezaten. Berron Kijote 150. Nik bezin urrutira botatzen zuan esku-bonba. Alkain 154. Dioena gezurtatzeko ez da urrutira joan beharrik. MIH 394n.
    v. tbn. Noe 31. Ill Pill 15. Jaukol Biozk 45. Alz Ram 131. JMB ELG 55. Ir YKBiz 418. Or Eus 75. SMitx Aranz 229. Mde HaurB 108. Anab Poli 18. Vill Jaink 123. Ibiñ Virgil 76. Lasa Poem 117. Ataño TxanKan 164. Urrutirat: Iratz 178.
    azpisarrerakoSense-25.2
    b) A lo lejos, en la lejanía.
    Irrutira agiri dira sugar aundiyak, basotan. (G-nav). Orreaga 41 (Camp ib. 21 urrutira). Alako eritasuna zuanik urrutira ere ezin ikusi izaten zuan. Bv AsL 38. Turkoen ontziak urrutira ikusi. Arr May 184. Urrutira ikusten duan jaiot-ibarra. Mok 21. Urrutira aintzira aundi bat agertzen da zirkinka. Or Mi 119. Odaiertzean, urrutirat, ezagun zen erresuma bat gaitza. JE Ber 80. Urrutira txistulari taldearen otsa entzungo da. Lab EEguna 101. Irrintziak urrutira. Lek EunD 50. Liernik erakutsi zion Xerapiri txabola urrutira. NEtx LBB 160. Arrantz 154. Alz Ram 112. FIr 143. Anab Aprika 101. Berron Kijote 98.
    azpiadiera-2.1
    Lejos.
    Ikusi nituanian neregandikan ez urrutira iru gizon. Apaol 57. Bere senartzakoa urrutira gelditzen zitzaion. NEtx LBB 16.
    azpisarrerakoSense-25.3
    c) A distancia.
    Alde batetik siñesten zuen bai, Yesusek bere semea senda zezakela, baña bestetik etzuen uste Yesusek ori urrutira ere egin zezakenik. Ir YKBiz 74n. Urrutira ere ezagutzen genduan kantari ari bazan. Salav 107. Pentsatu nuen: emaztia ta / semetxua emen dira, / eriotzak e ainbeste pena / eztu ematen urrutira. Uzt Auspoa 43, 120. Urrutira ikusten zan bere seme-alabak zein maite zuten. JAzpiroz 91.
    azpisarrera-26
    URRUTIRA ERE EZ.
    azpisarrerakoSense-26.1
    a) Ni por asomo.
    Ondo konparatzia / da gauza eziña, / aren begiyetako / urdintasun fiña; / ez da irrutira're / aitatzeko diña / itxasoko bagaren / kolore urdiña. Bil 58.
    azpisarrerakoSense-26.2
    b) Ni yendo lejos.
    Oiek baiño indar-zaleago ta ausartagorik ez dala arkituko lurrez-lur urrutira ere. Berron Kijote 73. Gaua pasatzeko nora bildurik ez zutela ezta urrutira ere. Ib. 206.
    azpisarrera-27
    URRUTIRA GABE.
    Sin ir más lejos.
    Burdinbideak euskalduntasuna egunen batean, urrutira gabe, baztertu eta ezereztu behar. MIH 25. Ondorio horien zain mingotsaren irudia jaso nahi duenak ez du, urrutira gabe, gurearen Blancos y negros irakurri besterik. MEIG VI 76s.
    azpisarrera-28
    URRUTIRAGO.
    azpisarrerakoSense-28.1
    a) (Ir, etc.) más lejos.
    Urrutiarago [sic] juateko. Oteiza Lc 24, 28 (Lç urrunago). Don Inozenzioren biotzak eta gogoak urrutirago begiratzen zuten. FLab (in Munita 10). Urrutira eramanen zutela, beti urrutirago, amets orok loratze ta betegintzarre duen ugarte doatsuetaraino. Mde HaurB 5. Eten gabeko makina-burrundarak urrutirago zijoazela adierazten zion. Anab Poli 41. Trumoiaren soñua baiño urrutirago joaten dek fama txarra. (AN-gip). EZBB II 115. [Gaitz kutsakorrak] balak baño urrutirago ta txorratxagoak sartu itun. Ataño TxanKan 170. Baina Eleizalde urrutirago doa. MIH 120.
    azpisarrerakoSense-28.2
    b) Más lejos.
    Gaur Zarautzen bazan, biar Donostin izango zan, etzi Biarritzen, etzidamu, berriz, Montecarlon edo urrutirago oraindio. TAg Uzt 180. Urrutitxo erri artatik, eta askoz urrutirago zuek bizi zeraten erri aundi auetatik. NEtx LBB 93.
    azpisarrera-29
    URRUTIRAGO GABE; URRUTIRAGO JO GABE.
    Sin ir más lejos.
    Hor dugu, urrutirago jo gabe, Ubillosen Hitz aurrea . MEIG V 96. Hizkuntz-intuiziora, gure nahiz besterena, jotzen dugun bakoitzean, urrutirago gabe. MEIG VI 118.
    azpisarrera-30
    URRUTIRAGOKO.
    De (ir, etc.) más lejos.
    Ta askotan urrutiragoko asmotan etorri zana Santa Klarara joan-etorriarekin naikotu egiten zala egingo nuke. Anab Poli 18.
    azpisarrera-31
    URRUTIRAGOTIK.
    Desde más lejos.
    Emakumeak xotillago ta urrutiragotik joango zitzaizkion andre gazteari. NEtx LBB 20.
    azpisarrera-32
    URRUTIRAINO.
    Hasta lejos.
    Jerusalendik atera ta zenbait soldadurekin joan zen urrutiraño aren igeska. Mb IArg I 334. Gorriak daude goiak urrutiraño. SBaroj (in FrantzesB II 121). Agintarien txistuak, mailuen burrunba urrutiraiño aditzen ziran. Lh Yol 26. Or beean dakuskizun ibai orrek oso urrutiraño laguntzen dio gure bideari. Anab Poli 106. Ezkontza orrek sortu oi dituan aidetasun-lokarriak urrutiraiño zabaltzen dira. Vill Jaink 161. Urrutiraño ez beintzat joan. Olea 180.
    azpisarrerakoSense-32.1
    (Con reduplicación intensiva).
    Aurrean, urruti-urrutiraño, Parisko itsaso argitsua. Txill Let 132.
    azpisarrera-33
    URRUTIRAINOKO.
    De hasta lejos.
    Ez bakarrik gure errikoek, baita urrutiraiñoko inguru guzikoek ere. Berron Kijote 138.
    azpisarrera-34
    URRUTIRAKO.
    De ir (mirar, etc.) lejos. "Antojo de larga vista, de allende, begi-orde luzea, misera urrutirakoa" Lar.
    Urrutirako gogoa. Anab Aprika 8. Urrutirako betaurrekorik gabe nork nahi ikus zezakeena. MIH 226.
    azpisarrera-35
    URRUTIRANTZ.
    Hacia lejos.
    Lenbaitlen etxetik urrutiruntz ikustearren. Berron Kijote 56.
    azpisarrera-36
    URRUTIREAN.
    De lejos.
    Urrutirean boluara dator ura. RS 147. Oneretxiak urrutirean dakus. Ib. 327.
    azpisarrera-37
    URRUTIRENGO.
    (El) más lejano.
    Uki dezakegun urrutirengo mailan Iruin jartzen du Aita Iraizozek, artikuluz hornitua Iruin-a . MEIG VIII 123.
    azpisarrera-38
    URRUTI SAMAR; URRUTI XAMAR.
    (Aprox. de urruti).
    azpisarrerakoSense-38.1
    a) Algo lejos.
    Zuen etxera juan nai nuke, / urruti samar ote da. Tx B I 75. Gau illunean, an urruti samar. Erkiag Arran 67. An, urruti xamar, zugaitz artetik dakusat Itzaspiko ondartza. Txill Let 47. Lenbizikoarengandik urruti xamar jarri zan. Anab Aprika 75. Erreka urruti xamar zualako. Salav 27. Urruti samar egonagatik. Uzt Sas 287. Eleizara joaten zan, baiña urruti samar ibiltzen zan. JAzpiroz 42.
    azpisarrerakoSense-38.2
    b) (Ir, etc.) algo lejos.
    Urruti xamar joan bear ez ote zuten susmoa. Anab Poli 71.
    azpisarrerakoSense-38.3
    c) (En casos locales de decl.).
    Urruti xamarretik ezagutu nitun. Zab Gabon 74. Entzun zan, urruti xamarrean, moxal nabarmenduen irrintzi larria. Ag G 153. Urruti xamarrera Poli oarturik. Anab Poli 36.
    azpisarrera-39
    URRUTITIK (G-azp, AN-5vill-ulz-olza; Añ (G), VocB ; urruititik Volt 4, SP) Ref.: EI 159.
     De lejos; desde lejos. "(De) lejos", "(a lo) largo, a lo lejos" Lar, Añ.
    Eta urruititik ere azarkatzen bihotza. EZ Man I 43. Urrutik izi dezan nahiz dela hangaia. EZ Man II 156 (sic, seguramente por urruititik). Bertze zensuek urruititik, baiña ukitzeak hurbilletik akometatzen du. Ax 417 (V 271). Badakusat aitzinetik eta urruititik hainitzek erranen dutela. SP Phil ẽ, 2v. Urrutitik onen billan datozen ta [...] Jaun beraren hume egiñak geldituko diranak. Mb IArg I 159. Añ urrutitik juizioko ordu izugarri ta kontu estua ikusi. Cb Eg II 201. Urrutitik begiratu zion Dabidek Jesusi. AA I 494. Ikusi zuan urrutitik Abrahan. Oteiza Lc 16, 23 (Harriet copia urrutik). Urrutitik urak ekarririk. Izt C 103. Etzuen nonbait uste Jesusek urrutitik, etxera joan gabe, sendatu zezakeanik. Lard 377. Irrutiti ikusten dia su aundiyak mendiyan. (G-nav). Orreaga 37. Aiñ urrutitik banaiz ondo erriratu. AB AmaE 285. Beok noski urrutitik datoz? Sor AuOst 72. Urrutitikan usaia artzen diagu. Apaol 45.
    ( s. XX) Berebizikoak datoz, nola aldetik ala urrutitik. Goñi 100. Planta asko zezenari urrutitik. Urruz Zer 138. Urrutitik eskuzabal diruditenak. A Ardi 24. Urrutitik oneraño etortzea. Alz Ram 125. Zakurraren gisa Kook / urrutitik usai. MendaroTx 417. Xalbat aurretik joango zen eta ari urrutitik jarraiki Engrazi. Etxde JJ 206. Urrutitik deitzen zion. And AUzta 43. Urrutitik etorri amets zurrunbiloa. Lasa Poem 65. Urrutitik arri-tiraka asi zitzaizkion. Berron Kijote 54. Inguru aietan ez zan karaitzik [...], eta oso urrutitik ekarri bear zan. BAyerbe 27. Arriskuak, gizon-hiltzeak, kraka, lanbide zikin eta eskasak maite ditu, baina urrutitik. MIH 363.
    v. tbn. It Fab 70 (143 urrutitika). Arr GB 93. Xe 235. Bv AsL 206. Apaol 29. Ill Pill 23. Inza Azalp 71. Mok 19. Tx B II 215 (I 84 urrutitikan). Anab Usauri 101. Lek SClar 121. Txill Let 25. Vill Jaink 128. NEtx LBB 361. Uzt Noiz 77. Ataño TxanKan 175. IBk y BiblE Mt 26, 58. Urrutitikan: EusJok 103. Arrantz 108. Uzt Sas 89.
    azpisarrera-40
    URRUTITIK ERE.
    (En contextos negativos). Ni por asomo.
    Ez, ez da urrutitik ere [...]. Ez, ez dek ori. Ugalde Iltz 64.
    azpisarrera-41
    URRUTITIK URRUTIRA (H; urrui- H).
    De lejos.
    azpisarrera-42
    URRUTIXEAGO.
    Un poco más lejos. "Urrutixio gelditu zen (AN-gip)" Gte Erd 308.
    Galer berean urrutiseago ta katez loturik arkitzen zen mairu batek. Mb IArg I 106. Aldareaurreko lenengo malla Eliz-gizonentzat da, eta urrutixeago izan oi da komunioko lekua. AA I 458. Batzuek Enparango etxe-atzeko bidean itxodotera, besteak urrutixeago orduan ermita zan Landetako basarretxe ondora. Aran SIgn 77. Goierri aldean, eta urrutixeago ere, ots galanta. Insausti 43. Ondotik pasatzen zaizkigu horrelakoak, hurbilxeago nahiz urrutixeago. MEIG IX 99.
    azpisarrera-43
    URRUTIXEAGOTIK.
    De un poco más lejos.
    Semeari arrastoari etzaiola ondotik jarraitu bear, urrutixeagotik baizik. TxGarm BordaB 121. Zarautza jende asko etortzen da gaur ere, inguruetatik eta urrutixeagotik ere bai. Zendoia 112. Orixe urrutixeagotik ikusten dugunean. MIH 294.
    azpisarrera-44
    URRUTIXEGI.
    Un poco demasiado lejos.
    Iraganaldiari buruz haztamuka gabiltza guztiok, eta itsu-itsuan, urrutixegi jo nahi baldin badugu. MEIG VI 112.

    urruti

    urruti
    << urratu 0 / 0 usain >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper