OEH - Bilaketa

344 emaitza fama bilaketarentzat

Sarrera buruan (3)


Sarrera osoan (341)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
1 lo.
tradizioa
Tr. La forma loo se encuentra en Micoleta (12r), Mendiburu (junto a lo), Zuzaeta (52), FamInst y Samper (Mt 25, 5). En DFrec hay 106 ejs. de lo.
sense-1
1. (gral.; SP, Deen II 199, Urt I 41, Ht VocGr 311, Lar, Añ, Izt, Arch VocGr , VocBN , Dv, Gèze 351, H, VocB ), loo (Lar) Ref.: Bon-Ond 151; A; Lrq; Ond Bac 404; Iz ArOñ, R 292; Etxba Eib ; Elexp Berg ; Gte Erd 4, 5, 213, 265, 270, 294.
(Sust.). Sueño (estado del que duerme), acción de dormir. "Herbi loan datza, il dort comme le lièvre" SP. "(Pasar la noche de) claro en claro, lorik bage gaua igaro" Lar. "Pernoctar, gaua loorik bage irago" Ib. (v. tbn. Añ). "Noche toledana, gau lorik bagea" Ib. "Siesta, [...], eguerdiko loa, janen ganeko loa" Añ. "1. sommeil. Loak garaitu du, le sommeil l'a vaincu. [...] Lo batez gaua eraman dut, j'ai passé (emporté) la nuit d'un sommeil. [...] 2. sommeil des plantes. Zuhaitzek, landarek, belharrek ere badute bere loa neguan, [...]" H. "Goiz jagia, goiz gose; beandu jagia, loz ase" Ond Bac 404. "Dabilelarik ere loa etortzen zaio (B)" Gte Erd 4. "Loari eutsi ezinik nabil, nago (G-azp-goi), [...], loari ezin eutsiz nago (AN-gip), loa ezin atxikia dut (BN-arb)" Ib. 5. "Lo txarriegaz itxartu de (V-arr)" Ib. 294. "Luk erreintua nago (AN-5vill), [...], loak botaia nago (B)" Ib. 265. "Lo batean irago dut gau guzia (G-goi, AN-gip, BN-arb), [...], lo eder bota dut (AN-5vill), a ze lua bota duten! (AN-5vill)" Ib. 270. "Herotsak loa galerazi ditazüt (AN-gip, BN-arb, S), orrek lo asko galazi dit (G-azp), [...], loa galazo uzten (V-arr), [...], kezkak gautako loa kendu zion (G-azp), notizi orrek gabeko lua kenduzten (V-gip)" Ib. 213. "Loak errenditu zuen (AN-gip), [...], loak garaitzen zuen (AN-5vill), loak menderatua zeukan (G-azp), loak menderatu nindun (G-azp), loa nagusitu zait (BN-arb), loa nagusitu duzu (G-azp), [...]" Ib. 213. "Egun okaz lo bearrizenean nago (V-arr), lo eskasa dut (BN-arb), lo eskasia du onek (AN-5vill, B), lo eskasian nago (AN-gip-5vill), lo eskasi aundia daukat (AN-gip), lo eskasien nabile (G-azp, AN-gip-5vill, B), loain eskaisin nao (B), gau auetan lo gutxi antzean nabil (G-azp), [...], lo asko galtzen deu (V-arr, G-azp)" Ib. 213. Tr. General en todas las épocas y dialectos desde Dechepare.
Gizonak duien maitena, baietare hobena, / bihotzeko pausuia du eta bere lo huna. E 185. Loa garaithurik eror zedin hirurgarren soillerutik beherera. Act 20, 9 (He, BiblE loak garaiturik, TB, Dv loak eramanik, Ol, Ker loak eraginda). Lorik gozoenagaz eozen orduan. Lazarraga A, 1153r. Esazu: zegaiti, danzuanean / jaio barri danak kantaetea, / loak benzitzen dau inozentea? Ib. B3, 1151v. Zajagauzi eginau biao loak. "El dormir de la siesta" . RS 506. Indazu pausu ona, lo sosegatua. Mat 320. Goiz-loaren begira gau guzian iratzarririk daudenak. Harb 348. Halakoak konzientziaren sainga guti aditzen du, lo guti hargatik galtzen du. Ax 426 (V 275; cf. infra LOA-GALDU). Zipak ene lo-lehenak / gau-korrongak hasperrenak. 'Mes sommeils' . O Po 19. Hor gose, loz ase. O Pr 250. Asko da lorik, esnaa zaitez. 'Es suficiente sueño' . Acto 164. Onenbat jan ta edan goxo ta onenbat loo ta atseginz. Mb IArg I 224. Gau erdiko lo andian sartu zeneko iratzarri zuten. Mb IArg II 312. Afaldu baño len, loak iñork tenta ez dezan, [...] errezatu bear da. Cb Eg III 350. Jesusek loaren izena ematen zion Lazaraen heriotzeari. Lg II 203. Zénbat bizi dire osásun ónean atzendurík Jangoikoas, nola ló gaixto bátean? LE Ong 62r (cf. LO GAIZTO). Zuregatik barutu nintzen, [...] looa galdu nuen. FamInst 741. Ez dozu enzun errotarijari ez deutsala lua galerazoten errota-soñu jarraitubak? Mg PAb 130. [Ezta] ori loa, ezpada eriotzea. LoraS 119. Joan da nigandik loa. AA III 571. Lua ta jana laburtuta. fB Olg 181. Adoratzen [...] zaitut nigatik egin zenituen barau, loa galtze ta pausoakgatik. Echve OngiB 73. Ibilli ziranean / iru bat legoa, / gure nagusi orrek / sentitzen du loa. It Fab 121. Merkatian loa etzen salzen. Arch Fab 227. Zer inportantzia / hautsteko nik lo eztia! Gy 59. Gau guzia lo batean oi zeraman. Arr GB 67. Menpetu nintzan / lo gozo baten eztira. Aran SIgn 212. Gero aste osoa ein eban lo baten. AB AmaE 302. Gañera izandu zuan beste lo arteko ikuskera bat Aita Santuak. Bv AsL 75 (32 lotarteko, lo-tartian y 72 lo artian). Gabazko loari ukho eginez. Zby RIEV 1908, 415. Atrapau ebazan loak. Azc PB 245 (v. infra LOAK HARTU). Olango gogamenak naikoa ta geiegi izaten dira maite diran biri euren loak kentzeko. Ag AL 154. Nere maitea, zer lo ederra daukazun! Ill Testim 18.
(s. XX) Loz asetzea haizu zen. StPierre 29. Lo osuan nai bada / iritxi goizera, / zeruaren pakian / arduan pensatzera. JanEd II 12 (cf. infra LO BETE). Sasoi atan ezeustan loa galazoten Frantziako erregearen ardureak. Or Tormes 51. Ene kondera luzeak loa emanik. JE Ber 36 (cf. infra LOAK EMAN). Loari murrika etxe artietan / gastetxu zurbilla. Laux BBa 118. Eztot nik gura lorik galdu erazo dagistazun. Otx 65. Elederri lo lapurra / etor zitzaion. "Sueño ladrón" . Or Eus 386. Gaueko lo-bildua biamonez ase. "Sueño para entonces acumulado" . Ib. 46. Loari deiez dagotzu ori. (V-ger) 'Se dice de quien queriendo dormir cierra exprofeso los ojos [litm. "ése está llamando al sueño"]' . A EY III 339. [Alak] lo aztukorrak ere eztitu ezabatuko. Zait Sof 81. Zure amatxok lo abestuaz ainbat aldiz lo gozoa eragin dizun seaska maitea. Munita 29. Jartzen da emeki-emeki lo-antzeko egoera berezi batean. Mde Pr 372. Barne-kezkak uxatzeko / sortu duzu lo biguna. "Sopora gratia" . Or Aitork 237. Loa ta atsedena bear ditugu. Txill Let 129. Umeen lo bedeinkatua uixatuteko laingo aizerik [...] izaten eztalako. Erkiag Arran 153. A, ze loa bota bear dedan! NEtx Antz 49. Etzun tenpleu-tenpleu ta loari emon eutson. Bilbao IpuiB 37. Beren jardunekin nere lo ederra ondatu zidaten. Anab Aprika 69. Amaren deiak uxatu-erazo eutsan lo asibarria. Erkiag BatB 97. Ezereza, eriotza, betiereko loa. Vill Jaink 136. Lan asko ta lo gutxi / guretzat. BEnb NereA 123. Nai ez genduala ere lo artzen genduan, lo premi aundia baigenduan. Salav 92 (cf. infra LO-BEHAR). Kanposantuetan nor ote dabil / ildakoen loa zaitzen? NEtx LBB 251. Gaurik ez dut pasatzen / soseguzko lotan. Mattin 53. Itsasoaren ondoan / geldi itsasbelarrak / lo berde itoan. Azurm HitzB 57. Loak ekarri eta loak eraman. (AN-ulz). Inza NaEsZarr 1162. Agorrilean loa labur ala urtea xuhur. EZBB I 26. Jendeari bere lo nagian iraunerazteko ez dugu kritikaren beharrik. MIH 322.
azpiadiera-1.1
(AN-5vill, BN-ciz ap. Gte Erd 294 ) .
(Como primer miembro de comp.). " Lo mozorroan iratzarri da (AN-5vill), lo kaxkarrean (AN-5vill), [...] lo mokorrean (AN-5vill, BN-ciz)" Gte Erd 294.
Aharrausi usua, gose edo lo-mezua. O Pr 11. Gorputza nekatzen duten baruak, lo-galzeak, lan ta ibiller gogorrak. Mb IArg I 229. Lo-denporako atsegiñak berak balio leigu merezimendutzat. LoraS 136. Nurk dakitza, khuntüz, hire lan urthiak eta lo gaiak, indarretan sarthü izanez geroz, Leheren, Jinkuaren langile paregabia! Chaho AztiB 9. Mundutarren neke ta logaltzeak. " Desvelos" . DicM (ed. 1877) 66. Taven sorgiña, kuzkurtuta, lo-odeiez inguraturik. Or Mi 71. Jin delarik iluna eta lo-ezkila / zure kurutzatzea zoin dutan atsegin. Iratz 144. Lo egoera horri "hipnos" edo "irasor" izena ematen zioten. Mde Pr 311. Mattinek etzun lo-ase aundirik egiten Xalbat eta Engrazi aragikeritan kutsututa zebiltzala jakin zun ezkeroz. Etxde JJ 119. Lo-denporan be ametsetan besterik ez eban egin. Bilbao IpuiB 117. Zaragiari egindako bixita oiek naiagoko dutela lo-saria, musika baiño. "Recompensa de sueño" . Berron Kijote 130. Ez nuan lo-asekadarik egiterik izan. AZink 107. Lo-paltak sarri baidit / nei begiak itxi. Insausti 347.
azpiadiera-1.2
Somnolencia.
Arrausi luzea, loa edo gosea. "Hambre o sueño" RS 276. Peko gaxoa deukot etorri joatan gatxa jatordala: ase osteko loa. "El sueño después de la hartura" Ib. 425.
sense-2
2. (gral.; SP, Deen II 199 y 200, Lar, Añ, Dv, Gèze 330, H, VocB ), loo (AN) Ref.: A (lo, loo); Etxba Eib; EAEL 31; Gte Erd 213 y 270.
(Uso predicativo). (Estar, etc.) dormido; durmiendo. "Lo datza, il dort" SP. "Ozar lo datza, gosez lo datzanean" Ib. "Estar durmiendo, lo egon", "estar echado y durmiendo, lo etzan" Lar y Añ (s.v. dormir) "(Adj.), dormant. Lo egotea, dormir, litm. rester dormant" Dv. "Lo nago, je suis endormi et je m'endors, je tombe de sommeil. Lo datza, il est couché dormant, il dort" H. "Lo doha, lo datza, [...], il va dormir, le sommeil le prend, il dort (est couché dormant)" Ib. (s.v. loa). "Lo-egotea, [...], être dormant, dormir" Ib. "Lo-etzatea. [...], litm., dormir couché, étendu" Ib. "Gaur, orraittiok, lo jaiki zara" Etxba Eib. "Harria baiño gogorrago zegoen lo (G-azp), [...], zabal zabal lo dago (AN-gip), zanpa lo dago (B)" Gte Erd 270. "Egun bi osoan egon zan lo (V-arr), igaran dit bi egün osorik lo (S), bi egün osorik egon nüzü lo (S)" Ib. 213. v. infra LOTAN. Tr. General en todas las épocas y dialectos desde Leiçarraga.
Iainkoak bere Profetei [...] lo zeunzala egiten zerauzten rebelazioneak. Decl ã 1v. Bagaude iratzarririk ala bagaunza lo. 1 Thess 5, 10 (He, Dv gaudezen lo; TB lo egin dezagun, Ol lotan, BiblE lo ). Lazaro gure adiskidea lo datza. Io 11, 11 (He, Dv lo datza; TB, LE, Ol, Leon, Or lo dago, EvS lo da, Ker, BiblE loak artu du). Lokhartzea, batzutan erran nahi da hiltzea eta lo daunzanak hilak. Decl ã 4v. Ni nun ete nago? Lo ete natz? Ala iratzarririk nago? Lazarraga A, 1152r. Uste dot eze niñoeala / lo, ze ez iratzarririk. Lazarraga B21, 1197v. O nobleak errazue, / gauaz lo zauntzatela, / diszipuluek thonbatik / aldaratu dutela. EZ Noel 109. Tentatzaillea ere eztatza behin ere lo. Ax 403 (V 263). Noren ari aiz? Lo datzanaren. "Pour qui travailles-tu? c'est pour celui qui dort" . O Pr 340. Domingo egik emazte, atzi lo, berak iratzar iro. "[Tu] dors tant que tu voudras" . Ib. 119. Deabrua eztatza lo eta haragia ezta oraino hil. SP Imit II 9, 8 (Ch ez datza lo, Mst eztago lo, Ip eztiagozü lo, Leon ez dago lo; Ol, Pi lotan). Geldirik lo agoela / hiltzen hari aiz ohean. 171. Arrozoina aditzen eztuenarekin arrozoinatzea da, lo datzanarekin mintzatzea bezala. ES 172. Agertu zitzaioen Josephi Egiptoan lo zatzala Jaunaren aingeru bat. He Mt 2, 19 (Dv, SalabBN lo zago(e)larik; Lç, Echn, Ur (G), Ol, BiblE ametsetan, TB amets batean, Samper lotan, Ip, Leon lotarik). Jangoikoak begirik ezpalu bezain lasai etzandu zen zenbait denboraz bere bekatuaren oatze gaiztoan lo. Mb IArg I 245. Lo daude erne bear duten guziak. Lar Carta a Gandara 161. Jakob gau bates etzin ze lo kanpo batean. (84). LE-Ir. Sermoia asitzean lo jartzen [zera] . AA III 441. Eta alan, lo datzanari ez jakala orduko denporea ezer irudituten. GGero 120. Ebili niz Gaztalondon esklabo / nahiagorik egon establian lo. Etch 426. Beti etziñ eta lo / altxa gabetanik. It Fab 24. Iru Apostoluetara itzuli zan eta lo arkitu zituen. Lard 442. Uren zelhaiean hedatzen da ohe miragarri hori, Vixnu gainean lo dagoela. Hb Egia 59. Oh! Bekhatuan lo zagozten kristau deithoragarriak. Dv LEd 205. Gure aitaso kantabreak / lo baitaude lurpean. Elzb Po 198. Plagea baña, iñoz oian ez dago lo! AB AmaE 251. Jesus lo baitzagoen, / deskantsu osoan. Zby RIEV 1908, 412. Gorputza lo badago, / arimea orduan / isil dago. Azc PB 335.
(s. XX) Ni enago lo, itzarrik baño. Echta Jos 69. Hitz dautzut ez daudela gu baino gehiago lo. JE Bur 82. Gizon lodiya gelditu da lo, zurrungaka nere bizkarren gañian. Iraola 132 (v. infra LO ZURRUNGAN). Maiz ikusten det lo, ni irakasguan Ebanjelioa azaltzen ari naizen bitartean. A Ardi 11. Guti uste dugun lekuan dago erbia lo. FIr 157. Ibiltzen geranak / esnatzen lo daudenak. MendaroTx 88. Eztit nik senar beharrik / ohian lo egoiteko. PierKat 53. Pixtiak egon arren lo, / esna ditute. Or Eus 298. Il-obiak zabaldu ziran eta lo (illik) zeuden sandu askoren gorputzak berriz-piztu ziran. Ir YKBiz 506s. Hantxet [...] prediku-alkiari bisean-bis, gure Kixkil... lo, zurrungan. Lf Murtuts 13 (v. infra LO ZURRUNGAN). Seaskatxoan, amak zainduta, / irriparrez lo aurtxoa. SMitx Aranz 196. Ikusten zan jendea amaketan etzanda lo, eltxoen bildur andirik gabe. JAIraz Bizia 45. Indart-Zuburu / lo ditut bete-betean. Or Poem 513 (v. infra LO BETE). Ahoa erdi zabalik, kulunka lo. Mde Pr 150. Ago lo ta jango duk me. Etxde JJ 149. Badaukat zer esan barri-barririk, zuek beti lo ta beti gor zagozenok eztakizuen arren. Erkiag Arran 141s. Ez zuan otorduetako garai jatorrik; lo, edozein baztar ezkutuan. Anab Poli 14. Etzuen itzik erran bide guzian; bere gogoeta eta pentsamentuetan lo. Izeta DirG 37. Gaubean lo gozo-gozo zegoala. Salav 69. Arpean etzanda dakuste, aurreguneko moskorra egosten lo. Ibiñ Virgil 48. Deitu lo egozan beste arrantzale guztiai. Etxabu Kontu 119. [Treneko] pasilloan etzan eta lo etorri nintzan bide luzean. AZink 108. Utz ditzagun ametsak lo gaudenerako. MIH 231. Lo daudenak esnaraz ditzan. MEIG II 59.
azpiadiera-2.1
(H) .
(Fig., no ref. a personas ni animales). " Lo egotea [...]: 2. dormir, au fig., être immobile. Orena lo dago, l'horloge dort. 3. dormir en parlant du sommeil des plantes. Landare guziak neguan lo dagozi, toutes les plantes dorment en hiver" H.
[Dirudi] gure arima lo datzala eta logalez edo unhez tontorik dagoela. SP Phil 499. Amuriua iratzarririk dago eta lo daguelarik ere ezta lotzen. Mst III 5, 5. Oihanak iduriagatik lo dagoen onthasuna, ez dago alfer; bethi egiten hari da. Dv Lab 304. Liburua zabal zabala, lo zagon haren eskuetan. Laph 70. Inpernua etzeguan lo. Bv AsL 195. Uzten badute lur hori, lo, harrotu gabe edo laparrak hartzerat, [...] aitzurtzea beti neke [da] . HU Aurp 199. Itsasoak lo zagoela iduri zuen. Arb Igand 146. Etxe guzia lo egon zen gero, xoxoak oihanetik kantaz hasi arte. Barb Sup 44. Gauak bere zauzkan oro; / bazterrak ixil eta lo, / denetan bakea oso. Ox 46. Ikasitta eukolako Neguba eztala Udabarrija lo baño. Altuna 50. Ugiñik gaiztoena lo dagoena da. Or Mi 91. Erdia lo bizi dela Iruña erraitera ginoazke, ez bagine orhoit San Ferminetako jaiek [...] pizten duten alaitasun erhoaz. JE Ber 20. Bizia lo. Ldi BB 106. Sarri pitz dezautzuen lo dagon kar hori. Iratz 112. Erripak lo datzaten gau-añube aldetik. Zait Sof 141. Lo dago Jentil-aroa, / Mari-gaiztoren jaurgoa. SMitx Aranz 24. Ez da lo egon Ataungo erri jatorra. Munita 113. Goganbeharrak egon ziran lo. Mde Po 73. Ene begiak etzauden ez lo! JEtchep 37 (v. tbn. en contexto similar Erkiag BatB 86 y Balad 230). Ez dute beti gure barnean lo dagon "norapait joaiteko gogoa" amensten! Ardoy SFran 284s. Elurpean lo / dagoen lurra, / illobi aundia ote? NEtx LBB 263. Zure gogoak ez du lo egon behar. Xa Odol 61. Lo daude Baxenabarre, / Xubero eta Lapurdi! Xa EzinB 56. Betiraundian lo dagon / soberano jator, / dintasuna / eta mixeria. Azurm HitzB 69. Indar hori ez da erreztasunaren nahastetan lo gelditzen. MEIG IX 122 (en colab. con NEtx).
v. tbn. Hb Egia 141. AB AmaE 432. Enb 143. Laux BBa 134. Zerb IxtS 23. Gand Elorri 175. Gazt MusIx 105.
azpiadiera-2.2
( Erdi lo ).
Erdi loo zaude ta zere nagitasunak ez dizu esnatzera uzten. Mb JBDev 129. Erdi lo zaude, ta zere nagitasunak ez dizu esnaatzera uzten. Mg CC 232. Errezatu beozu Errosarioa [...], biotzaz, astiro; erdi lo ta agin artean nastau bagarik berbak. EL1 216. Amor zuen ikusten erdi lo bezala. Hb Esk 162. Zenbait egunez, erdi lo bezala omen dago [sugea] . Elsb Fram 178. Manuela, alkate-jaunaren emaztea, zizeluaren gaiean lokartua baitzen, erdi-lo oraino. Barb Sup 38. Erdi-lo ilargia. Etcham 74. Erdi-lo dala, entzun gogo du xurru-murru meietik. Or Poem 554. Ama be, erdi-lo, sukaldeko aulki txiki baten jesarrita. Erkiag Arran 59. Gure baitan betiere datza filosofu bat erdi lo. Vill Jaink 79. Ezen, Sainduari ere gertatzen zaio lo egitea eta erdi-lo egoitea: bestenaz nola iraun. Ardoy SFran 25.
v. tbn. AA III 339. Echag 29. Arb Igand 184. HU Aurp 58. Ox 123. Iratz 49. Mde Po 91.
sense-3
3. (Adj.). Dormido.
Zure begiok tristeki, begiotatik biotzeraño sartuten jataz, illargia [...] itsaso loan legez. Azurm ( in Gand Elorri 189 ). Entzun dut [...] / adarraren hots zolia / mendi loen bizkarretan. Azurm HitzB 38.
azpisarrera-1
ARGI LO. v. argi.
azpisarrera-2
BEGI BAT BETE LO.
Oillarrak aski du begi bat bete lo, xango bakarrean. "Dormir un rato con un ojo" . Or Poem 523.
azpisarrera-3
JAN ETA LO. v. jan.
azpisarrera-4
LOA ASTINDU, LOAK ASTINDU (etc.).
azpisarrerakoSense-4.1
a) Despertar.
Aurren-aurrena doaz "Zimur"en etxera, / deus ez emanik ere loak astintzera. "Interrumpirles el sueño" . Or Eus 141.
azpisarrerakoSense-4.2
b) Desperezarse. v. NAGIAK ASTINDU.
Urrengo goizean egunsentirako nagia atera bearra zegon, ba. Astindu dezagun bizkor egunabarreko loa ta gijoazkion bidera gaurko argiurratze zoragarriari! TAg Uzt 73.
azpisarrera-5
LO-ABARO (G-arran [?]), LO-ABAR (G-arran [?]-goi). Ref.: A Apend (lo-abaro); JMB At (loabar). "Siesta" A Apend. "Somnolencia" JMB At.
azpisarrerakoSense-5.1
Eta erdi lo abar bat egin ogean bueltaka. Gerrika 228.
azpisarrera-6
LOA-GALDU. Desvelado.
Zulogilleak loa galdu arpegia zeukan. Ugalde Iltz 28.
azpisarrera-7
LOA JARIO. Caerse de sueño, tener mucho sueño.
Lenengotan loa neriola ioaten nintzen, baie gero. A BGuzur 130.
azpisarrera-8
LOAK HARTU (V-arr-gip, G-azp-nav, AN-gip, BN-arb; Lcc, Lar, Añ, Izt, Dv, H (V, G)). Ref.: A (loak artu); Iz Als (lubak); Etxba Eib (luak); Elexp Berg (lo); Gte Erd 213, 265, 280. Dormirse; adormecerse. "Adormecerse, loakartu, loakartzea" Lar. "Amodorrarse", "dormir" Ib. "Trasponerse, quedarse algo dormido, loak artu piskaren bat" Ib. "Dormir, loak artu" Añ. "Adormecerse" Ib. "Descuidarse, zabartu, loak artu" Izt. "Loak hartzea, étant transitif, le mieux est de séparer los deux mots et de dire loak hartu zuen, le sommeil le prit" Dv. "S'endormir, proprement être pris, se laisser prendre de sommeil" H, que cita a Lardizabal. "Lubak artu nau, me he dormido" Iz Als. "Arduratan bizi dana, ez dau errez luak artzen" Etxba Eib. "Autuan nendorrela ixa luak artu nau" Elexp Berg. "Loak artu ez artu zegoan orduantxe (G-azp)" Gte Erd 265. "Ez niñun loak bela artu (AN-gip)" Ib. 280. "Loak artu gabe (G-azp, AN-gip)" Ib. 213. Cf. LO HARTU, 1 lokartu. Tr. Documentado al Sur desde mediados del s. XVIII. Al Norte se encuentra en Leiçarraga, Haramburu, Tartas, Gasteluçar, M. Elissamburu, Oxobi, Etchamendy, Larre y Xalbador. Los ejs. de algunos lexicógrafos que no dan el auxiliar (lo mismo ocurre en algunos textos) podrían corresponder al vb. lokartu en alguna de sus variantes.
Guziak logale zitezen eta loak har zitzan. Mt 25, 5 (Ip luak hartü zütian, Ur, Or, BiblE loak (h)artu; He, Echn lo(h)arkatu, TB, SalabBN, Leon lokhartu (ziren), Samper gelditu zintzan loo, Dv lo egin, Ol lo [...] gelditu, Ker lotan). Loak artu zituan arbole fresko batzuen azpian. Lazarraga A, 1153r. Eman diazadazu zure garazian loak harzeko garazia. Harb 18. Munduko hon denboralen itzalaren pian, loak hartzen du. Tt Onsa 103. Loak hartzean. 60. Bitarte artan loak artu zuen Jesus maitagarria. Mb IArg I 193. Ama Birjiñari enkomendatzen zegoela, loak artu zuen. Cb Eg II 209. Loak artu baño len, [...] kanta-soñu amorezkoak Jesusi. LoraS 136. Guarda gaitza gaudeláik lóak arturík. LE Ong 70r. Bereala artzen du loak. AA II 144. Loak artu ondoan / zuen eskallera / ikusi ametsetan / zerutik lurrera. It Fab 248. Kasik ere ardi guziak / ziren loak hartiak. Arch Fab 125. Edan, orditu eta loak artu zuen. Lard 10. Usteko nuen izarrak kontatzen ari ziñala edo loak artu zinduela. Zab Gabon 67. Larritasunakin do Karlomano eta ezin loak artueu. (G-nav). Orreaga 38 (AN-ulz loak artu; AN-5vill eztu loarik egiten; BN-baig loa artu ). Iñoz ez ditu bere gu legez, artzen loak. AB AmaE 111. Nola añ nekatua bazegoen, bereala loak artu zuen. Arr May 57. Ardoz bete-bete egin zan, loak artu zuen. Urruz Urz 60. Yustuen loak harturik, egon zen lo. Elsb Fram 109. Loak artu zagizan baño lenago, zuzendu zaitez Jaungoikoagana. Itz Azald 205.
(s. XX) Zenbat gau igaro yoadaz loak artu eziñik. Echta Jos 365. Migel gaixoa etzen heldu aski gora; / loak hartua, zanp erori zen arbola baten ondora. Ox 21. Loak artu zuan bere / egal-pean. Jaukol Biozk 79. Eta kantatzen ari zinela nere oatze bazterrean, pixkaka-pixkaka loak artzen ninduen. TP Kattalin 178. Basa-urdearekin / eginik gudua, / azken loak hartzeko / jin zaio ordua. Etcham 148. Sallera iristian / artzen ditu luak. MendaroTx 368. Zerbait neke egin dutenak ere / oarkabe loak artzen. "Quedan [...] en poder del sueño" . Or Eus 312. Zuregatik loak artzen ditu nire begiak. Zait Sof 92. Ama-besotan loak artzea / baño oberik ze? SMitx Aranz 227. Eguna txirrist-egiteko egoala, loak artu eban. Erkiag Arran 61. Xabiertxori lo eragiñaz, nerau loak artu nau. NEtx Antz 120. Ilunpean loak ninduen guztiz hartu. Arti MaldanB 196. Gauarekin batera ixiltzen dira ta loak artzen ditu beren soin-atal akituak. Ibiñ Virgil 111. Nere begiak itxi zaizkit eta artu nau loak. NEtx LBB 117. Zaude loak harturik / gauazk'ametsa bezala / ene kantua zautzula. Lasa Poem 92. Nornahi errex loak hartzen du ara berrien legean. Xa Odol 321. Zaflako bat bezala hartzekoak dira hunelako lerroak, loak hartzen ari dituen euskaldunetan. Larre ( in Xa Odol 15 ). Lazaro gure adiskidea loak artu dau. Ker Io 11, 11 (BiblE loak hartu du; Lç, He, Dv lo datza, TB, LE, Ol, Leon, Or lo dago, EvS lo da). Moruak loak artu ezkeroz / naiz izak eta naiz ago. Balad 69. Bertan gelditu nintzan. Baiñan ez niñun loak artu. BBarand 124. Lurpean izkutaturik loak hartu zuen berriro. MEIG IX 103.

v. tbn. VMg 96. AA III 633. JJMg BasEsc 26. Zav Fab RIEV 1907, 532. Izt C 8. Ur MarIl 46. Bv AsL 59. A BeinB 48. Azc PB 306. Ag G 208. Inza Azalp 44. Altuna 22. Alz Ram 25. Ir YKBiz 242. Sabiag Y 1934, 29. TAg Uzt 248. EA OlBe 30. Mde HaurB 89. Or Aitork 174. Etxde JJ 189. Txill Let 62. Bilbao IpuiB 33. SM Zirik 18. Anab Aprika 49. Izeta DirG 84. Gazt MusIx 175. Etxba Ibilt 467. Balad 69.
azpisarrerakoSense-8.1
(G-azp, AN-gip-5vill ap. Gte Erd ) .
(Con determinantes). " Lo goxoak artu zuen (G-azp, AN-gip-5vill)" Gte Erd 181.
Gau batean lo andi batek onela artu zuen. Cb Just 92. Artu eban Adan lo gogor batek. JJMg BasEsc 30. Lo gozo batek artu zuen. Arr GB 21. Zelako loa ete da bera artu dabena? AB AmaE 173. Eta luak, lo gozuak artu eban. Altuna 16. Loak, oraindik, doi doi artuko zuen da! Alz Ram 34. Gau ta egunez lo eztiak ez niñun artzen. Zait Sof 31. Igarri be egin barik lo samur batek bere besoetan artu eban. Erkiag Arran 158. Lo buru argi arek / artu naian arte. Gand Elorri 161.
azpisarrerakoSense-8.2
(Lcc, Lar, ) .
(Part. en función de adj.). "Atormecido, loak artu " Lcc. "Adormecido así" Lar. "Amodorrado, amodorrido" Ib. "Semidormido, erdi loakartua " Ib. "Semidormido, [...] erdiloak artua " .
Behar zuten ibili, egun guzia [...] erbi loak hartuen iratzartzen. Elsb Fram 142.
azpisarrera-9
LOAK HARTZE. "Dormida, dormidura, [...], loakartzea" Lar.
azpisarrera-10
LOAK AURTIKI. "Loak artiki (L), caerse de sueño" A (s.v. loak artu).
Bizkitartean Piarres eta haren lagunak loak arthikiak zauden. Dv Lc 9, 32 (Lç logalez kargatuak). Bere buruaren nonbeit aurkhitzea edo zagola deusik egin gabe eta nagikerian edo oraino loak arthiki nahi zuela. Jnn SBi 82.
azpisarrera-11
LOAK EMAN. "Orrei maten dio lóak, a ése le ataca el sueño" Iz Ulz (s.v. orrei).
azpisarrera-12
LOAK ERAMAN, LOAK EROAN (V-gip ap. A Apend; Añ, Izt 113v). "(Tener) somnolencia, (c.) loak eroan" Añ. "(Tengo) sueño, me caigo de sueño, loak errea nago; (V) loak naroa" Ib. "Loak naroa, me caigo de sueño" A Apend.
Lokhartu zen Pauloren solas luziaren denboran, loak eramanik erori zen lurrerat. TB Act 20, 9 (Dv loak eramanik;loa garaithurik, He, BiblE loak garaiturik, Ol, Ker loak eraginda ).
azpisarrera-13
LOAK ERREA (Lar, Añ), LOAK ERRETA (G-azp ap. Gte Erd ). "(Tengo) sueño, me caigo de sueño, loak errea nago" Lar y Añ. "Loak erreta dago (G-azp)" Gte Erd 213. v. infra LO-ERRETU.
azpisarrera-14
LOAK JOAN (B, BN-arb ap. Gte Erd). "Loak gan zuen (B), loak joan du (BN-arb), loak garaitzen zuen (AN-5vill)" Gte Erd 213.
azpisarrera-15
LOAN. Durmiendo. v. LOTAN.
Azken iuiamendia jin artino, loan dago, hila da. Tt Onsa 79. Sokrate orrek, ez loan ez atzarrian, etzion epe onik uzten entzuleari. Zait Plat 90.
azpisarrerakoSense-15.1
( Erdi-loan ).
Errosarijo bat erdi luan edo erdi agidaka ta prisaka errezeetia. fB Ic I app., 23. Erdi-loan jarrita, zeramazkiten penak ariñago egin zekiezten. Lard 459. Artaldea gerriko / dula bere alboan, / musika ioaz dauka / auznarka, erdi-loan. Or ( in Gazt MusIx 94 (v. tbn. QA 131 erdi-loan ) ).
azpisarrera-16
LOAN SARTU. v. LOTAN SARTU.
azpisarrera-17
LO-ARBA. "(G-to), sueño ligero" A.
azpisarrera-18
LOAREN LOAZ. De tanto dormir.
Lo sumatxua egin dau. Nekez dagolako ala loaren loaz buruaustea ta durduzia uxatutearren? Erkiag BatB 112.
azpisarrera-19
LO ARIN. v. loarin.
azpisarrera-20
LO-ARMA. Soñolencia, sueño ligero.
Ostoen urrungak arian arian lo-arma sartzen dit. "Soñolencia" . Or Poem 529. Israel zaintzen duzun orrek ez baituzu lo-armarik, ez lo-zorrorik. "Non dormies neque dormitabis" . Or Aitork 287. Lo(r)ik ez du egin, lo-arma bakarrik. (AN-larr). Inza NaEsZarr 459.
azpisarrera-21
LO-ARO (V-gip ap. Iz ArOñ; H; lotaro V ap. A). "Buen tiempo para dormir. Lotaro dago gaur (V-ger), hoy hace buen tiempo para dormir" A. "Loaro ona (más se dice logiro), buen tiempo para dormir" Iz ArOñ.
Lo-aruan da ume zolija. 'Duerme' . Laux BBa 112 (12 luaro).
azpisarrera-22
LO HARRARAZI (loarrazi G-azp). Hacer dormir.
Ez bait nuen loarrazteko pastillarik. Lab SuEm 194.
azpisarrera-23
LO HARTU (V-gip, G-azp, AN-larr-5vill; loartu Dv). Ref.: Echaide Nav 297; Elexp Berg (lo); Gte Erd 270. Dormirse. "Lo nekez artu nuen (G-azp), nekez lokartu nintzen (B, BN-arb)" Gte Erd 270. v. LOAK HARTU. Tr. Documentado en Añibarro, Guerrico y textos meridionales del s. XX. Al Norte se encuentra en Gasteluçar, Chourio, Hiribarren, Inchauspe (versión de Orreaga ) y Leon.
Eskaldun gizonak du elgea bilhatzen, / bere lanen ondotik, deskansuz lo hartzen. Hb Esk 187. Laztandu niñuan / eta lo artu nun beraren kolkuan. Jaukol Biozk 65. Gauez lo ar eziñik. Etxde JJ 73. Etzanen naiz eta lo artuko. Or Aitork 220. Amarterdiak inguruan lo artu zuan Imanolek. Ugalde Iltz 19. Oerakoan berealaxe lo artu dezazun, zure gorputzak jota egon bear du egunaren bukaerako. MAtx Gazt 84. Batzuek dantzan nekaturik, lo azkar artu dute. Ib. 73. Nik lo artzen nuan nere dotriña eskuetan nuala. Salav 29. Izarrak, lo artutako lurra zaitzen zeuden. NEtx LBB 32. Lo ezin arturik egon naiz gau guzian. Lab SuEm 177. Iñoiz esertzen bagera / loartzen beñere ez! Ib. 166. Aurrak ematen ditu / iñoiz lan ederrak: / batzutan lo artzeko / eragin bearrak. Uzt Sas 33. Gizon au arkitzen da / oso kargatuta, / laister ikusiko da / zutik lo artuta. Uzt LEG I 51. Lo-artzeko egiñalak egiñagatik ez zion uzten bere saiets-ezurretako miñak. Berron Kijote 176. Izan ere, kapitanaren fulamentua ikusita, nork lo artu? Alkain 71.
v. tbn. BBarand 25.
azpisarrerakoSense-23.1
[Konpesatzera joan zan ijitoari] lo artu omen zion mixiolariak. BAyerbe 141.
azpisarrerakoSense-23.2
(Con determinantes, -(r)ik, etc.).
Banoa loaren hartzera. 60 (v. tbn. el mismo ej. en Barb Sup 122). Ene loa eta pausua hartuko dut bake soberano hartan. Ch III 15, 4 (Leon hartuko [dut] [...] loa; SP lo eginen, Mst lotüren, Pi lo egingo, Ip lo nadila, Ol lotan). Deskansuzko lo gozoa artu egizu semea. LoraS 134. Oitu zaitezte arren iñoiz ere lorik ez artzera. Gco II 11. Eztezake loik har. Ip Orreaga 34 (AN-arce, BN-baig loa artu). Esna zegoanari lorik artzen utziko ez ziona. JAIraz Bizia 86. Ez zuan lorik artu Don Kijotek gau artan guzian. Berron Kijote 98.
azpisarrerakoSense-23.3
Nik geienez lo artu-iduri egiten neban. Or Tormes 55.
azpisarrera-24
LO HARTUAN (Estar, etc.) dormido.
Altxa burua, motillek! Amaiketakoa egin da ola: ia lo artuan? JAzpiroz 104.
azpisarrera-25
LO-ASPERTU. Sueño ligero, sueño corto. v. LO-KULUXKA.
Jaikitzen ziran goizean goiz, iruterdietarako bai, lo aspertu bat egiñ gabe. Ag G 23. Etzuten lo aspertu bat egiteko betarik izan gure mutillak. Etxde JJ 45. Etsaiak nekez egiten du lo asperturik. Ib. 109. Miñaren-miñez, lo-aspertu edo egonaldi lasai baten jabegoa galdu [zun] . Ib. 211.
azpisarrera-26
LO ASTUN.
azpisarrerakoSense-26.1
a) Sueño pesado, sueño profundo.
Artu zuan bereala lo astun batek. Mg CC 182. Bekatuaren lo astunetik esnatuta biurtzen badira beragana. AA II 4. Lo aztunean etzanda egon-arren. Zait Sof 114. Ametsik gabeko lo astun, ahatz-erazgarri bat. Mde HaurB 12. Erreinua lo aztun baten azpian zurruntzen utzi gabe. Ibiñ Virgil 72. Jainko Jaunak lo astun bat bialdu eban gizonaren gaiñera. Ker Gen 2, 21 (Dv loaldi, Urt lo haundi, Ur lo pisu, Ol lo-zorro, Bibl lohasma, BiblE lozorro ).
azpiadiera-1.1
Lenengo loa beti / izaten da astuna. Azc PB 322. Ez du astunegia gau artako loa. Or Eus 40. Loa astuna du. "Tiene el sueño pesado" . Ib. 343.
azpisarrerakoSense-26.2
b) (Uso pred.).
Bitartean Kepa ta bere lagunak lo-astun zeuden. Ol Lc 9, 32 (He logalez pisatuak ).
azpisarrera-27
LO-HAUTSI.
Despertar.
Zure itsaso berberaren orroak lo-autsia bainazu. Ldi IL 87.
azpisarrera-28
LO AXAL. Sueño ligero. v. loarin.
Eultzi-denboran agotz-gaiñean / eiten zuten lo axala. "Ligero sueño" . Or Eus 237.
azpisarrera-29
LO-BEHAR. Necesidad de dormir. "Lo beharrean nüzü (S), lo beharrean nabil (G-azp), [...] lo beharra daukat (G-azp), lo behar ikaragarrian nabil (G-azp)" Gte Erd 213.
Gaizki janean ta lo bearrean, piztien bildurrez ta eskergabien ogipeko. Ag G 254. Beñere ez aizenu ez yan, ez edan, ez lo bearrikan eta beti Yauna goraldu [...] ai-zeneza! Ol Imit I 25, 9.
azpisarrera-30
LO-BEHARTUTA. "Lo beharrean nabil (G-azp), lo behartuta nago (G-azp)" Gte Erd 213.
azpisarrera-31
LO-BELAR (G-azp-to, L-ain, Ae, Sal, R-uzt; Lar, Añ (G), Lcq 48, H (G); -belhar Urt II 427, Dv, H; lo-bedar V-ger; Lar, Añ (V), Lcq 48, H (V); lo-berar Izt 45). Ref.: VocPir 700bis; A (lo-belar, lo-bedar). Planta soporífera; adormidera; amapola. "Amapola" Lar, Añ y Lcq 48. "Lobelharra eman diote, on lui a donné de l'herbe soporifère" Dv. "Lo belharretarik atheratzen da ur bat, zoinak loharkatzen baititu oinhazeak, des pavots on tire un sue [...]" H (s.v. loak-artzea). "Pavot, coquelicot" VocPir 700. "Cuando alguien duerme de tal modo que a pesar de llamarle no despierta, se dice, lo-bedarren bat dauko orrek, ése tiene alguna adormidera" A. "Pavot somnifère eta eskuaraz lo-belharra deitzen dena" Zerb GH 1931, 228. Empleado tbn., al menos en G-azp, para referirse a las bebidas alcohólicas.
Hautatzen du gau illhun bat, / zoiñak nasai orotarat / baitu ereiñ lo-belharra. Gy 281s. Bazkari andi, lo-belarrez ondo koipetua, maneatu zion. Lard 145. Lo-belharrak badu esne bat lanthu ondoan "opium" delako bat ematen duena. Zerb GH 1931, 228. Emakumeak apustuba irabazi nairik, lo-belarra ipiñi omen zion gizonezkoari. Baita lo artu ere azkar gizonak. (G-to) "Adormidera" . JMB Mund III 37. Erein bear dira lurrean lio-azia ta Kerestar lo-belarra. 'Pavot' . Ibiñ Virgil 74. Lo bedar bat ipini zion / bi bularraren erdian / linda dame au lo joan jatan / bosteun legua bidean. Balad 136. Emaiten diote / lo belharra papora / eta untzi handian / lo dago gaixo haurra. Ib. 138.
azpisarrerakoSense-31.1
"Opium, lobelhar " T-L (que da tbn. "Opiacé, lobelhardun" y "Opiomane, lobelhartzale").
Txinako lo-belharraz jadanik bietan mintzatua, ez nagoke erran gabe hura dela pozoin ikharagarri bat. Prop 1892, 11. Gazte batek berriki kaseta huntan idazten zuen bezala, ikusi behar litake erlisioneak izan behar duenez "gizonen lo-belarra" ala librazalea? Davant Herr 15-8-1968, 1.
azpisarrera-32
LO BERO. "(G-goi), sueño tranquilo" JMB At. Cf. AEF 1955, 111: "Lobero gaitze. A consecuencia de cambios bruscos del tiempo se les daña la sangre y se ponen las ovejas con la cabeza pesada, hinchándoseles las orejas y las patas. No rumian y andan como enloquecidas (G-goi)".
azpisarrera-33
LO BERRIAN. En el primer sueño.
Lo-berrian begiak itxita zegoena. 'Premier sommeil' . Ibiñ Virgil 115.
azpisarrera-34
LO BETE.
azpisarrerakoSense-34.1
a) (Sust.). Sueño profundo.
Iesus. Nire lo betea! "Letargo" . Or BM 126. Guziz ikaratzen gaitu lo beteak. Txill Let 129. Amesik gabeko loa; gose-egarri gabeko loa; esnaera gabeko loa... lo betea! NEtx Antz 108.
azpisarrerakoSense-34.2
b) (Uso pred.). (Estar, etc.) profundamente dormido.
Lo bete daudenak esnarazi gabe, ixil nauzu sartu. "Duermen plenamente" . Or Poem 526. Cadizko bahia ikusirik eguzkiz mukuru, itxasoa logaletsu edo lobete [...] galdetzen nion nire buruari [...]. Etxde Itxas 84.
azpisarrera-35
LO BETEAN (SP; -th- H). Profundamente dormido. "Lo betean datza, il est en profond sommeil" SP. "Lo bethean zelarik, tandis qu'il était en plein sommeil" H.
Leentxeago lo betean zetzana, bat-batez ernaitu dala esan liteke. Mok 16. Marcelle, haren emaztea, lo betean zetzan oraindik. Mde Pr 145.
azpisarrerakoSense-35.1
(Con reduplicación intensiva). " Lo bete betean dago (G-azp, AN-gip-5vill, BN-arb)" Gte Erd 270.
Muno baten gañera / igo ondorean, / nekaturik zegoan / lo bete-betean. It Fab 75. Saul topatu zuen lo bete-betean. Lard 177. Don Jose... lo bete betian zegoan, andra Josepa ere bai. Apaol 70. Lo bete-betean gaudela. Or QA 175.
azpisarrerakoSense-35.2
( Loa betean ).
Lekunberriko zokoan daude / loa betean oraiño. "Durmiendo" . Or Eus 299.
azpisarrera-36
LO BITARTEAN.
Bestea lo bitartean [='mientras dormía'], onela ostutzen zizkion ainbat sagar. Anab Poli 48.
azpisarrera-37
LO DANPA (B ap. Gte Erd). "Lo sakonki egin dut, [...], lo danpa dago (B), danpa lo egin dut (B)" Gte Erd 270.
azpisarrera-38
LO DORPE. Sueño pesado.
Lo dorphe hartarik atzarri nauzu. Dv LEd 137. Lo dorphea, lo pisua, gau hartako heien loa! Barb Piar II 39.
azpisarrera-39
LO-EGILE.
azpisarrerakoSense-39.1
a) (Dv, H; logile S ap. Lrq). (El) que duerme, dormilón.
Zi bat gaineti da erorten, / logiliaren sudurra joiten. Arch Fab 219s. Nonbaitik ethorri lo egilea bethi ohean zagozen, zurrungan ari. Arb Igand 78. Lotara zireia / loghille polita, / lotara ezpazira / soghi deza leihora. Canc. (ap. DRA ).
azpisarrerakoSense-39.2
b) "Dormitivo, edari lokarlea, logillea " Lar.
Eskü latza ezta balakari eztia aldiz da loegile ta azaliak dü sügia iratzartzen. Egiat 266.
azpisarrera-40
LO EGIN (gral.; Lcc, Volt 32, SP, Urt I 143, Ht VocGr 311, VP 55r, Lar, Añ, Arch VocGr, Dv, Gèze 328, H; loo egin Mic, login S; Ht VocGr 350). Ref.: A (lo egin); Lrq (login); Echaide Nav 297; Etxba Eib (lo eiñ); Holmer ApuntV ASJU 1968, 99; AtBou 381; EAEL 31; Elexp Berg (lo); Gte Erd 213, 214, 259, 270. Dormir. "Sestear, [...], barazkalondoan lo egin" Lar. "Dormir al aire libre, atari zabalean lo egin (AN-larr)" A EY III 242. "Begiak bete lo egin, descansar un poquitín (G-to)" Ib. 275. "Lur arras lo egin, dormir en tierra (Sal, R)" Ib. 342. "Oso ta santu lo egin, dormir a pierna suelta (V-gip)" Ib. 280. "Zazpi ordu lo eittia naikua dala esaten dabe" Etxba Eib. "Begiak bete lo egin dut (G-azp)" Gte Erd 259. "Lotzera banoa, lo egitera (S)" Ib. 213. "Makina orren burrunbak lo egiten galazi dit (AN-5vill), [...] lo egiteko gogoa kendu zion (AN-gip)" Ib. 213. Tr. General en todas las épocas y dialectos. Emplean loo egin Micoleta (12r) y Samper; hay además login en Archu (Fab 219).
Bitarteo lo dagigun, bakea dela guzieki. Amendux 15. Ezar zezan Iaunak lo egiteko guthizia handi bat Adamen gainera. Ins B, 5v. Lo egizue gaurgero eta reposa zaitezte. Mt 26, 45 (He, Dv egizue lo, TB, Ip lo egizue, Samper egin zazie loo, Echn lo'izue, SalabBN, Ur (G), Ker lo egin, Ol lo egizute, Or egizute lo, BiblE egin lo ). Biaotan zegik lo insaur petan. "En la siesta no hagas dormida debajo de nogales" . RS 366. Armada bortitzagorik etor ezpadadi, aise lo egingo dugu. CartEsp 460s. Birjinak lo egin zuen / Iaun onaren alzoan. EZ Noel 154. Zer ari zara konpai, lo egiten duzu ala geldirik zaude? Volt 267. Adiskide gabe bizi den aberatsa Pikatuetan lo giten datza. O Pr 6 (tbn. el mismo proverbio en Mg PAb 171). Ez ian, ez edan, ez lo egiñ. Ch I 25, 9 (SP, Leon lo egin, Mst, Ip ez lo(r)ik egin, Ol ez lo bearrikan ). Ondasun andien erdian bizi oi dira ta egiten dute aisa lo. Mb IArg I 203. Egiten dabee lo ardura baga. Mg CO 34. Arimak zelan lo egiten dozue? LoraS 117. Ezkonzen bazera, lo egin dezala bestek zure emaztearekin. AA II 7. Sarri eta sarri naiko beste lo egiten ezpada, bertatik isten da baruba. Astar II 247. Lo oraiñ eta lo gero, / lo egiñ zazu luzaro. Echag 106. Gaian ez eginik goizan bezañbat lo. Etch 350. Ikusten grelarik zomait [...] peligrotan, espezialki [...], xatean edo lo egitrakoan. CatSal 17 ( CatR 17 lo egitrakuan, CatAe 16 lo eitrakoan ). Gau askotan lo egin bearrean arkitu izan zan, lo albazezakean, inz artean. Aran SIgn 35. Kanpoan lo egiña da. Urruz Urz 55. Orain gabaz okela erreak / narabil lo egin ezinik. Azc PB 350.
(s. XX) Gau atan guztiak egieben lo ederto. Echta Jos 20. Gau artan lo egitea etzan egikizun erraza. A Ardi 123. Untsa jan, edan eta egin lo zabalik. Barb Sup 174. Hoiekin egin-zak afari eta lo! Ox 176. Izarretara lo egiten genian, zakur-ogia yaten genian. 'Nous couchions à la gelée blanche' . Or Mi 94. Txabola ta txosna txar batzuk lo egiteko. Eguzk GizAuz 158. Zuk zeure lekuan egizu lo, nik neure lekuan egingo dot eta. (V-ger) 'No se meta usted en camisa de once varas' . A EY III 230. Egizute lo! "Dormid" . Or Poem 543. Biluzik lo egiten zuten orain elkarrekin. Mde HaurB 64. Sapai edo bordetan lo egiñaz bere bizi tristia kontserba bearrez. Etxde JJ 157. Ondo lo'in, Katin. Anab Poli 131. Gabon eta ondo lo egin! Erkiag Arran 48. Arratsaldean / sakon lo egin ondoren. Arti MaldanB 220. Han egin beharko duzu lo. Osk Kurl 124. Nikanor-ek loak lo egin ditu, [...], amesez beteak. Erkiag BatB 141. Makiña bat aldiz lo egiña nago berarekin. Salav 21. Aur okerrak eztu ein nai lo. NEtx LBB 315. Lo ezin egiñik / arras eroturik / emaztea dago or! Lab SuEm 176. Harri zaharren artean gozo / lo egin / birjina batekin. Azurm HitzB 40s. Eta lo, ez maite-mindu doakabearen antzera, ostikoka ebaindua-lez lo egin zuan. Berron Kijote 140. Xakurrak berak behiekin lo egiten zuela. Larre ArtzainE 106. Guk, bitartean lo egin eta genekiena ahaztu. MEIG I 112.
azpisarrerakoSense-40.1
(V-gip ap. Etxba Eib ; Lar) .
(Sin ser seguido o precedido inmediatamente de egin, o con egin elidido). "Dormir, lo " Lar. " Jan da lo, askon bizi izate guztia, comer y dormir, la vida que hacen muchos" Etxba Eib.
Badate, eta farra, lo <loh>, eta josta nendin? "¡Posible! ¿Y río, y duermo y quiero holgarme?" . Suescun 5. Lo asko, jan ondo ta olgantza mundukoetan dabiltzanai. Mg CC 232. Zelan lo, jan, edan, ibilli ta ain pozik bizi zara? LoraS 117. Jan ezinak, lorik ezinak ta beste asmau legizan gorputzeko gatxak. fB Ic II 293. Lo oraiñ eta lo gero, / lo egiñ zazu luzaro. Echag 106. Aien bizia oi zan / jan, josta eta lo. It Fab 27. Zer egiten dute ongi direnek? Lo! Dv Lab 87. Gau askotan lo egin bearrean arkitu izan zan, lo albazezakean, inz artean. Aran SIgn 35. Gabez errondari naiz, egunez oi det lo. AB AmaE 411. Aien ondoan sartu nazaten lurpera, / pakean lo dezadan berakin batera. Ib. 287. --Emen jatekoa egiñ; zelaian jan, girona bada. --Ta emen lo? Ag G 9. Zer egingo zuen bada tristeak, lo! Ill Testim 6 (17 looo ). --Lo... Bañan, nola? --Begiak itxi ta ezertan oldoztu gabe. Alz Ram 64s. Kontu ôk utzi eta dezagun lasai lo. Or Eus 285. Negar-malkoak ezin ditut euki, Antigone, gizakume danak lo oi dun oeruntz doala, baitakust. 'Donde todos duermen' . Zait Sof 184. Mariaren esku utzi / dana; ta lo orain. SMitx Aranz 207. Gau guztian ez jan eta ez lo berrogei kiloko zamarekin mendiz-mendi ibillitako gizonak. Etxde JJ 45. Antxen egon bear guztiak, ez jan ez lo. Anab Poli 62. Gero... lo... Amesik gabeko loa. NEtx Antz 108. Ez jan ta ez lo ta ez mezatara joan bear duenik ere etzaio gogoratzen. Vill Jaink 27. Eta lo, ez maite-mindu doakabearen antzera, ostikoka ebaindua-lez lo egin zuan. Berron Kijote 140.
azpisarrerakoSense-40.2
(V-arr-gip, G-azp, AN-5vill; SP, VP, Lar) Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 214 y 270.
(Con determinantes, -(r)ik, etc.). " Lo gozoa eginen duzu, vous dormirez à votre aise" SP. " Lorik egin bageko gaua, noche toledana" VP 56v. "Cobra buena fama y échate a dormir, otsande ona badezu, lo gozo egiñ ezazu " Lar. " Luak eiñda gero esnatu nintzan zarata bategaz " Etxba Eib. " Bart eztot lorik eiñ " Elexp Berg. " Lur gañean lorik ez egin (V-arr, AN-5vill)" Gte Erd 214.
Gauaz lorik ezin daidit haren gogoan beharrez. E 165. Lorik ezin egin dot. Lazarraga B8, 1171v. Lo zauntzanean, etzara beldur izanen, pausatuko duzu eta lo gozoa eginen duzu. Ax 453 (V 295). Lo gitxi egiten zuen. Ub 119. Eguberdi ostian lo apur bat eginda. Mg PAb 137. Bear baño lo geitxeago egitea. Gco II 16. Eztiote loik egin gizonek / nik bezain izpiritu dutenek. Arch Fab 219. Dorre zaharretan egiten dituzte bere lo, ohatze eta umeak. Hb Egia 140. Esposa gal eta / lorikan ezin egin. Oxald ( in AstLas 72 ). Goazen guztiok oera, / lo apur bat egitera. AB AmaE 369. Etxean hala-hala egotu zen, janik ez edanik gabe, lo pixkarik ere egin gabe. Jnn SBi 137. Ezeben lo andirik egin gau atan senar-emazteak. Ag AL 154. Gabetan zaitzen diye / izarrari dantza, / lo asko egiñ gabe / arturik zalantza. Arrantz 130. Ez dakit, ama, lo handirik eginen ahalko dutan. Barb Sup 77. Serenuen andrak pe bere gizonakin nik baño lo geiago eingo dabiela uste juat. SM Zirik 25. Nagoan argia piztuta gau guztian lo-tantorik ere egiten ez badet. Anab Aprika 49. Eguerdi-osteko loa edo deskantsua egiten. And AUzta 53n. Gela zarpillean lo ariña egin eta kalera da Nikanor. Erkiag BatB 185. Guk ere ez diagu lo askorik egin. Salav 57. Gau artan etzuan gajoak lo aundirik egin. NEtx LBB 38. Zin egiten dizut gau guzian ez dudala lo apurrik egin! Lab SuEm 195. Gauaz ia lo on bat egin gabe. AZink 107. Eznuke horregatik lo gehiago egingo. MIH 326. Bazkalondoko loa egin ondoan, hasi zaio lanean barrengo harra. MEIG IX 111.
v. tbn. EZ Eliç 180. EgiaK 86. Tt Onsa 104. Lar DT LVI. Mb IArg II 343. Mih 83. Itz Azald 155. DurPl 61. AA I 583. JJMg BasEsc 189. fB Ic II 296. Zav Fab RIEV 1909, 34. Laph 47. Aran SIgn 21. Xe 185. Sor Bar 59. HU Aurp 217. Azc PB 328. Goñi 9. Echta Jos 46. Iraola 45. JE Bur 131. Kk Ab I 77. A Ardi 48. Altuna 80. Enb 93. Tx B II 210. FIr 151. Ldi IL 29. Or Tormes 51. Alz Ram 69. TAg Uzt 253. EA OlBe 15. Lf Murtuts 48. Zait Sof 125. JAIraz Bizia 86. Mde HaurB 45. Etxde JJ 82. Bilbao IpuiB 107. JEtchep 54. Ugalde Iltz 14. Izeta DirG 32. Vill Jaink 113. MAtx Gazt 43. BEnb NereA 77. Ardoy SFran 256. Uzt Sas 175. Berron Kijote 218. Etxabu Kontu 156. BBarand 121. Albeniz 141.
azpiadiera-2.1
(Con numeral o similar). " Lo bakarra egin dut, lo bat ein det (G-azp)" Gte Erd 270.
Bortz lo eginik nago sorropil panttokan. Hb Esk 232. Atzo arratsetik hunat lo bakhar bat egin dut. Elzb PAd 67. Iru lo (egin) eta oporrak! (V-gip, G-azp).
azpisarrerakoSense-40.3
(Con complemento directo). " Bi egun oso lo egin zituen (G-azp), bi egun segidan lo egin dut (BN-arb), [...], bi egun oso lo in zitun (AN-gip), bi egun oso osu(a)k lo egin zitun (AN-5vill), esnatu gabe sei ordu lo egin ditut (G-azp), iratzartu gabe sei oren lo egin dut (AN-gip, BN-arb), ernatu gabe sei ordu oso osoak lo egin dut (AN-5vill), [...] itxartu barik sei lo egin dot (V-arr)" Gte Erd 213.
azpisarrerakoSense-40.4
( Lo eta lo egin ). Cf. LO ETA LO.
Neskak pozak artu ditu / lo ta lo egitekoan. Zav Fab, RIEV 1907, 97. Jesus maitea, lo ta lo / egiñ ezazu gozoro. Echag 106. Aurra egizak lo ta lo / moruak loak artzezaño. Balad 69. Nere maitia lo ta lo / egin ezazu gozoro, / seaskatxoa erabilli ta / lo orain eta lo gero. (Canc. pop. ap. DRA ).
azpisarrerakoSense-40.5
Itxasoratuz Mirtil-ek erio-lo egin zun ezkero, ez du utzi etxe au dordo neketsuak. 'Durmió el sueño de la muerte' . Zait Sof 24.
azpisarrera-41
LO EGINARAZI. "Endormir, faire dormir" H (s.v. loakararaztea).
azpisarrera-42
LO-EGINARAZLE. "Ce qui est propre à donner envie de dormir, somnifère, soporifique" H (s.v. logalegarri).
azpisarrera-43
LO EGITE (logite Lar). Acción de dormir, sueño. "Dormida, dormidura" Lar.
Gure lo egite bera-ere hire gloriatako denzat. ABC B, 4v. Gutiziarik eztuke plazer lehenekoen / iate, edate, lo egite, berze gañerakoen. EZ Man I 134. Infernurako bidea [...] lo-egite luzez, jostatze ariñez, jokoz ta tripazanzez [betea] . Mb IArg I 93. Azote, zilizijo, luurraren gañian lo egite. JJMg BasEsc 76. Haren heriotzeaz mintzatu zen ordean Jesus; hekiek aldiz, uste izan zuten lo egiteaz zuela aiphu. Dv Io 11, 13 (Lç lozko lokartzeaz, He lo egoteaz, TB, Leon loaz, LE lokartuas, EvS lo egiazkuaz, Ol lo-atsedenaz, Or loa, Ker loak-artzea, BiblE ohizko loaz).
azpisarrerakoSense-43.1
Ilhuntxe batez, lo egitea galdatu zuten etxe batean. Barb Leg 60.
azpisarrera-44
LO EGITEKO. "Dormidera, lo egitekoa" Lcc.
azpisarrera-45
LO-EMAILE. Adormecedor, que adormece.
Betiko lo-emalle orri otoi baitagizut! 'A la que das un sueño eterno' . Zait Sof 150.
azpisarrera-46
LO-ERAGILE.
azpisarrerakoSense-46.1
a) (Dv A, H; -ille Lar, H) .
(Adj.). "Adormecedor" Lar. "Opiata, [...] edari loeragillea " Ib. "Endormeur, soporifique" Dv. " Edari lo eragilea, boisson soporifique. [...]" H. "Brebaje soporífero" A.
Eztet aditzen arrulladores orrek zer esan nai deban, ote dira loeragille iñude onak? Lar DT LVI.
azpisarrerakoSense-46.2
b) (H; loergille Lcq 48). (Sust.). "Adormidera, pavot, [...] loergillea" Lcq 48. "Spécialement pavot, en ce sens on ajoute souvent le mot belharra, herbe" H.
azpisarrera-47
LO ERAGIN (V-gip, G-azp; Lar, Añ, Dv, H; loo eragin VP 6r). Ref.: Etxba Eib y Elexp Berg (lo eraiñ); Gte Erd 93 y 213. Hacer dormir. "Adormecer" Lar y Añ. "Adormecido así, [...], loeragiña" Lar. "Arrullar al niño" Añ. "Arno geihegiak lo eragiten du, le vin endort" H. "Ezin dotsat umiai lo eraiñ" Elexp Berg. "Nekeak lo eragiten dit (G-azp)" Gte Erd 213.
Urte askotan abesauten zan [abestia] , umeari lo eragitteko. Echta Jos 29. Lo eragin nai zionean [...] eresitzen zizkon [...] onelako itz neurtu samur batzuk. Ag G 75. Amari nekiak lo-eragin eutson. Altuna 16. Lo eragiteko sendagailu bat agindu baitzion. Mde HaurB 14. Aingerutxoak kantari daude, lo eragiñaz aurrari. NEtx Antz 94. Jesusi nai diote / kantuz lo eragin. NEtx LBB 304.
azpisarrerakoSense-47.1
(Con adj.).
Zure amatxok lo abestuaz ainbat aldiz lo gozoa eragin dizun seaska maitea. Munita 29.
azpisarrera-48
LO-ERAGINGARRI. "Propre à endormir, soporifique. Elhe lo eragingarriak, discours soporifique" H.
azpisarrera-49
LO-ERDI, LOT-ERDI Cf. lohardi.
azpisarrerakoSense-49.1
a) Medio sueño. Cf. ejs. de erdi-loan, erdi-lotan s.vv. LOAN, LOTAN.
Emen esan biar da nola lot-erdian Aita Santuak ikusi zuan, lenago gure Aita-len Santua. Bv AsL 158.
azpisarrerakoSense-49.2
b) "(BN-lab), soñoliento" A. v. supra (2) ejs. de erdi-lo.
azpisarrera-50
LO-EROAN.
" Loeruan eon, logaleak eragiten duen astuntasunean murgilduta egon [...]. Arratsalde guztiya loeruan pasa det " ZestErret.
azpisarrera-51
LO-ERNAI (Gc ap. A; Izt 113v). "Sueño ligero, sueño de cuclillo" A.
azpisarrera-52
LO ERRE. "(V-m, Gc), sueño incómodo que se tiene cuando los ojos se irritan" A.
azpisarrerakoSense-52.1
" Lo erre, mal humor después de dormir. Lo erria dauko ume onek " Iz ArOñ. "(G-bet), mal humor que se tiene a veces al ser despertado" Zt (comunicación personal). v. LO-KONKOR.
azpisarrerakoSense-52.2
"Cuando los niños están extremadamente cansados y soñolientos y no pueden dormir, se dice que tienen loerria. Eztau siestaik eiñ da illuntzian loerria zeukan " Elexp Berg.
azpisarrerakoSense-52.3
" Ume ori, lo erriak dago eta eruaizu ogera " Etxba Eib.
azpisarrera-53
LO-ERRETU. "Ume ori lo-erretu(t)a dago" (G-azp). v. LOAK ERRE(T)A EGON. v. logaiztotu.
azpisarrera-54
LO ETA LO. Dormir y dormir, venga a dormir.
Au igarotzen da Kristauen artean; [...] ta alaere gurasoak lo eta lo? AA III 555. Otorduetan janari ona, / gauean berriz lo ta lo. EA OlBe 22. Gure Potxolo, / begiak itxita lo ta lo dago. NEtx LBB 316.
azpisarrera-55
LO GAIZTO.
" Lo pisua edo lo gaiztoa, pesadilla" VP 56v.
azpisarrera-56
LO GALDU (G-azp, AN-gip-larr). Ref.: Asp Leiz; Gte Erd 213. "Lo galdu, sueño retrasado" Asp Leiz. "Lo galdu aundiakin nabil (G-azp), lo galdu egiten zuen (AN-gip), [...] aspaldi lo galdu asko dabilki (G-azp)" Gte Erd 213.
Zenbat neke... zenbat lan... lo-galdu... buruauste [...] izan zun zure amak zugatik. MAtx Gazt 19.
azpisarrerakoSense-56.1
" Lo galdua nago, estoy con sueño retrasado" Asp Leiz.
azpisarrera-57
LO GALDUAN. "Lo galduan nabil aspaldian (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 213.
azpisarrera-58
LO-GALDURIK. Despierto, desvelado.
Gau batez lo-galdurik nengoala asmu oneetan [...] oartu nintzan nagosia lo egoala. "Desvelado" . Or Tormes 51.
azpisarrera-59
LO-GARBA. "(V-ple), sueño ligero" A.
azpisarrera-60
LO-GARO. "(V-ger-arr-oroz), sueño ligero" A (s.v. lo-garba).
azpisarrera-61
LO-GIRO.
azpisarrerakoSense-61.1
a) (Lar, H (V, G)). "(Ganas de) dormir" Lar. "Dormideras, logaleak, logurak, logiroak" Ib. "Envie de dormir. Logiroak dauzkatzu, vous avez des envies de sommeiller" H. b) (V-gip, G, L-ain; H (V, G, L, BN, S)). Ref.: A; Iz ArOñ; Elexp Berg. Condiciones para dormir. "Temps propre au sommeil. [...]. Etzan gaiten belharrean, logiro dugu ere, étendons nous sur l'herbe, il fait en effet un temps à dormir" H. "Buen tiempo para dormir" A. " Lanak eindda ta eurixa arra-arra, au dok logirua " Elexp Berg.
Lo gozorik ez bide deu egin edo logiro gaistoren bat izan al deu? Lar DT LVI. Nere maitea lo ta lo / logiro eder ba dago / zuk orain eta nik gero / egingo degu gozoro. "Aurtxo Txikia" (ap. DRA ). Lo giro ederra ezpaeguan be, sartu ginduezan frontoi eta zine egiten eban baten, danok lo edo gaba pasetako. Gau guztian ez zan eten zartadie andik eta emetik. Gerrika 73.
azpisarrerakoSense-61.2
c) "Arrullo así, logiroa, lala " Lar.
azpisarrera-62
LO-GIROTU (Lar, H (V, G)). "Arrullar al niño, aurra, seiña logirotu" Lar. "Dormitar" Ib.
Adoratu zuan, Jaingoiko betikoaren Semea bezela, ta logirotu zuan bere erraietako Semea bezela. Arr CDoc 54 (ap. DRA ).
azpisarrerakoSense-62.1
"Soñoliento, logaletua, logirotua " Lar.
azpisarrera-63
LO GOGOR (V-arr ap. Gte Erd). Sueño profundo. "Lo sakonki egin dut, [...] lo gogorrean in dot (V-arr)" Gte Erd 270.
Artu eban Adan lo gogor batek. JJMg BasEsc 30. Berak ez eban entzuten, lo gogorrekua zan da. Kk Ab II 44.
azpisarrerakoSense-63.1
" Lo sakonki egin dut, [...] lo gogor dago hura (G-azp)" Gte Erd 270.
azpisarrera-64
LO GOGORREAN. Durmiendo profundamente.
Zenbat kristau egoten dira oean [...] lo gogorrean daudela aspertu artean? Mg CC 189. Zurruztada aundixaguetan jarri zan, lo gogorrian balitza letz, nekazari bat bezela. Etxba Ibilt 468.
azpisarrera-65
LO-GOSE (L-côte, B, Sc ap. A; VocB). "Ganas de dormir" A. "Logose, tener ganas o mucha necesidad de dormir" VocB.
azpisarrera-66
LO GOZOAN, LO GOZOTAN, LO GOXOAN. "(A) sueño suelto, logozoan" Lar y Añ.
Zeinbat dagoz negarrez / euren bakarrean, / lo gozoan beste asko / dagozan artean. Azc PB 327. Lo gozoan dago ordurako sabaiko laguna, eskale zaarra. Erkiag BatB 114. Semetxua seaskatxuan lo gozotan ebala. Gerrika 226. Etxaide ez da bere buruari ederretsirik lo gozoan dagokeen gizona. MEIG II 127.
azpisarrerakoSense-66.1
Beren lo goxoan utz ginetzazkeela teologiak eta besteak, orenerdi baten doia, Militia irakurtzeko. Larre ArtzainE 160.
azpisarrera-67
LO-GURKUSKA (-kh- H (L)). "Arratseko othoitza lo gurkhuska egitea, faire la prière du soir à peu près endormi, en faisant des saluts de tête" H (s.v. lokuluska).
Ya zuien goitz arratseko othoitzak, nahiz gehienetan lo gurkhuska edo phuskakaxe egiten ohi dituzuie. KadBet 141s.
azpisarrera-68
LO-IBILTZAILE. Sonámbulo. "Somnambule, lo-ibiltzale <ibilatze>" T-L.
Loera berezi batean jartzen zuen, lo ibiltzalearena iduri. Mde Pr 311. Egoera berezi batean dugu medium delakoa, transa irasorria eta lo-ibiltzalena bezala. Ib. 320.
azpisarrera-69
LO-IDURI, LO-IRUDI. "Lo iduri egiten du, il fait semblant de dormir" SP.
Lo-irudian jarririk, iltzen zegoanen antzik gabe, Jaunari kontu eman zion. Lard 62. Zure lo-idurian, Lafitte, erbiaren beharri puntta bat zinaukun erakusten doi-doia gu ikasleeri. Larre ArtzainE 121.
azpisarrera-70
LO IGORRI. Hacer dormir.
Behin ere argi hastiak / lo bazeion igorten, / zapatainaren kantiak / zuen iratzarerazten. Arch Fab 225.
azpisarrera-71
LO-IRATZARRIRIK (Estar, etc.) medio dormido. v. LO-ITZARRI.
Eztü zure enganatzeko ügürükiren ziradian lo iratzarririk ere eman dereitzün esparantzaz da trüfatüren. Egiat 245.
azpisarrera-72
LO-ITZARRI. "Lo-izarri (V-m), de poco sueño, de sueño ligero" A.
azpisarrera-73
LO-ITZARRIRIK (-itzarrik V-ple-arr-oroz-m). "Lo-itzarrik dagoan batek legez tirli-torlo diardu orrek berbetan, ese está balbuciendo como uno que está despierto a medias" A.
azpisarrera-74
LO-IXURI (G-azp). Polución nocturna. "Loixuria berez pekatu al da?" (PAlt, comunicación personal).
azpisarrera-75
LO IZAN (L-côte-sar-arcang, BN-mix-arb-ad-baig, S; Gèze 328). Ref.: EAEL 31; Gte Erd 270. Dormir. "Lo sakonki egin dut [...], untsa lo da (S)" Gte Erd 270. v. supra (2). Tr. Empleado sobre todo en textos suletinos del s. XIX y en algunos pocos labortanos y bajo-navarros de los ss. XIX y XX. Al Sur se encuentra en Orixe e Izeta.
Lo bahiz aldiz / iratzar hadi berhala. Xarlem 509. Lo delarik behar dügü / adreki huillantü. SaintaCath 863. Ager zitaie khiristiak / alla lo ziraie? Lo bazidie ere areta / sarri iratzarriren zidie. Ib. 921. Lo ninzalarik / iduritu zitzaizt pixka bat tristia. "En dormant" . Arch Fab 239. Gau batez bakhoitxa lo zelarik, / ilhunpiaz probetxatziagatik. "Chacun s'occupait au sommeil" . Ib. 237. Gillen, egiazko Gillen lo zen. "Gillen dormait" . Ib. 125. Txakurrak lo ziren. "En dormant" . Ib. 141. Xarmagarria, lo ziradia, / eztitarzünez bethia? 'Dormez-vous?' . ChantP 270. Lazare gure adiskidia lo da. EvS Io 11, 11 (Lç, He, Dv lo datza; TB, LE, Ol, Leon, Or lo dago ). Jesusen dizipuluak ethorri direla gauaz zuek lo zinetelarik. Lap 287 (V 131). Jende ala abere, oro lo ditazke, indarrak biharamuneko berritzen daieztela loak! JE Ber 102. Arbi-tartean erbia lo da. "Duerme" . Or Eus 239. Guziak zabal, azkar, baketsu lo dira. Iratz 49. Urruña, azkar, zabal, baketsu lo zira. Ib. 49. Lo denetz ala oremus-etan ari, Jainkoak berak daki. Lf Murtuts 10. Iratzarriko othe da / lo den otso zaharra? Mde Po 23. Zu lo zir'orai. Ib. 47. Ustez lo zela, ahal bezain emeki eta higitu gabe. Mde HaurB 64. Lanparak leunki argitzen zuen lo zen haurra. Ib. 16. Theresa haurrak bezela lo zen. Ib. 17. Nik ere ametsak maite ditut, lo nizalarik... Iratzartu-ta, geldi... JEtchep 91. Zuek lo ziñatenean, gure gizonak or barna zabiltzan. Izeta DirG 36. Behiak ausmarrian bezala nehork etzakien zerbait gogoan... ez baziren segurik erdi lo? Ardoy SFran 221.
azpisarrera-76
LO-JARU. Sueño ligero. "Bazkalostian lo-jaru txiki bat eiñ dot" Etxba Eib.
azpisarrera-77
LO-JARUAN (V-gip ap. Etxba Eib). Ligeramente dormido, adormecido. "Kerizara etorri eta lo-jaruan dago" Etxba Eib.
Lo-jaruan zan neskamia albo baten egon zan ixillik eta ezkutuan. Etxba Ibilt 487.
azpisarrera-78
LO-KAIKUAK EGIN. "Lokaikuak eiñ, dar cabezadas de sueño" Iz ArOñ. v. lokaikuka.
azpisarrera-79
LOKAMETS. v. LO-KAMUS (b).
azpisarrera-80
LO-KAMUTS.
azpisarrerakoSense-80.1
a) (-kamus V-ger-gip; -kamux V-gip; -kabux V-gip; -kame(t)x G-azp; - komutx G-azp). Ref.: A Apend; Iz ArOñ (lo kamus), UrrAnz (lokabux), IzG (lokamex); Elexp Berg (lokamux). Sueño ligero. "Lokamusak egin, dormir con intermitencias" A Apend (tbn. en EY III 280). "Lokametxa, el sueño muy breve y ligero; lokamex bat eiñ (G-azp)" Iz IzG. "Lo kamus bat eiñ, lokamusa, breve y ligero sueño" Iz ArOñ. "Bazkalostian lokamux bat eitteke enaiz personia" Elexp Berg.
azpiadiera-1.1
"Pesadilla, opresión del corazón y dificultad de respirar durante el sueño (FSeg.)" A.
Ura lokamutsa! Itzarrik nere asmamenak asma lezakeana baño beltzago ta izugarriagoa izan da. Txill Let 104 (v. tbn. 105).
azpisarrerakoSense-80.2
b) " Lokamets, semidormido" Garate Cont RIEV 1935, 351.
azpisarrera-81
LO-KANTU. Canción de cuna, nana.
Olatu negarra / du bere lo-kantu. NEtx LBB 351.
azpisarrera-82
LO-KARRANKA. "(V-arr), ronquido" A.
azpisarrera-83
LO-KARRASA (V-gip; FSeg ap. A), LO-KARRATS (V-gip), LO-KARRAZ (A Apend ), LO-KARNASA (V-gip). Ref.: A Apend (lo-karrats); Iz UrrAnz (lokarrasia); Iz ArOñ (lokarrasa); Elexp Berg. Ronquido.
azpisarrera-84
LO-KARRASAKA. "Lokarrasaka, roncando" Iz ArOñ.
azpisarrera-85
LO-KARRASATA. "Lokarrasata, ronquido" Iz ArOñ.
azpisarrera-86
LO-KIMIXA. "(V-m), sueño ligero" A.
azpisarrera-87
LO-KIRRI. "(FSeg.), sueño ligero" A.
azpisarrera-88
LO-KISTA. "(BN-mix), sueño ligero" A.
azpisarrera-89
LO-KIXKA. Cabezada de sueño.
Aitatxik bere lo-kixka egin-eta. Herr 31-1-1957, 2.
azpisarrera-90
LO-KLUNKA. "(R-uzt), sueño ligero" A.
azpisarrera-91
LOKO (Adnom.). v. LOZKO.
Hobeki igaraiteko loko denbora. "Le temps destiné pour le somme" . Arch Fab 239.
azpisarrera-92
LO-KOBIAK EGIN (lokobixak iñ V-gip ap. Iz UrrAnz (s.v. lokabika)). Dar cabezadas.
azpisarrera-93
LO-KOLOSKATU.
"Dormitaverunt, lo koloskatu " (19-9-1857). Ur Carta a Bon BAP 1954, 259.
azpisarrera-94
LO-KOMUTX. v. LO-KAMUTS.
azpisarrera-95
LO-KONKOR.
azpisarrerakoSense-95.1
a) "Sueño y estado desagradable después de una siesta, de despertarse bruscamente, etc. Persona aundixak pe izen leike lo-konkorra" Elexp Berg. v. LO-ERRE.
azpisarrerakoSense-95.2
b) (Estar, etc.) dormido.
Gizonak klink eta andriak klonk, etxe aretan katua be lo konkor. (V-m). EZBB I 129.
azpisarrera-96
LO-KORROKA (kh- Dv, H). "Lo-khorroka, ronflement que l'on fait en ronflant" Dv (s.v. khorroka).
O gaitz guzietarik maldatuena! O lo-khorrokarik dorpheena! Dv LEd 66 (Cb Eg II 30 modorra guzien pisuena).
azpisarrera-97
LO-KORROKAN. "Lo khorrokan dago, il ronfle, dort profondément" H (s.v. khorroka).
azpisarrera-98
LO-KORROKATU (kh- H). "Ronfler en dormant" H (s.v. lozurrungatzea).
azpisarrera-99
LO-KORROMOAN (V ap. A; Añ). "Semidormido, erdiloak artua, lo korromoan dagoana" Añ. "Lo-korromoan, dormitando" A (s.v. korromo). v. korromo.
azpisarrera-100
LO-KORROMORRO (Añ (V) A). "Modorra" Añ. Figura tbn. en A Apend, s.v. lokorromo, sin trad.
azpisarrera-101
LO-KORROMORROTU. "Amodorrarse: (c.) loak, lozorroak artu, lo-korromorrotu" Añ.
azpisarrera-102
LO-KORROS (V-och ap. A), LO-KORROSA (V-gip ap. Elexp Berg). "Ronquido al dormir" A. "Aren lo-korrosak etxia be dardaraz jartze juen" Elexp Berg.
azpisarrera-103
LO-KORROSKA (V-arr ap. A). "Ronquido al dormir" A.
azpisarrera-104
LO-KORROSKADA (-kara V-gip ap. Elexp Berg). "Ronquido" Elexp Berg.
azpisarrera-105
LO-KUKU (V-ger-arr-oroz ap. A). "Sueño ligero" A.
azpisarrera-106
LO-KUKULUX (G-bet, L, B ap. A). "Sueño ligero" A.
azpisarrera-107
LO-KULUMUXKA. Sueño ligero.
Lokulumuxka batean egundainokotan. Etxamendi Laminak (ap. DRA ).
azpisarrera-108
LO-KULUXKA, LO-KOLOXKA.
azpisarrerakoSense-108.1
a) (G, AN, L, B, R-uzt; kulus- Lar, Dv, H) Ref.: A (lo-kuluska); Izeta BHizt (kuluxke); ZestErret. Sueño ligero; cabezada. "Cabezadas del que duerme, [...], lokuluskak" Lar. "Sommeil court et léger. Lo kuluska bat" Dv. "Bazkalondoan lo-kuluxka" Izeta BHizt (s.v. kuluxke). v. LO-ASPERTU, LO-KAMUS, LO-KUKU, LO-KULUMUXKA, LO-KUXKA, LO-KUXTA, LO-KUXUMA, LO-SUSTA.
Arin jaiki-ta lotatik nator, / bañan zer lua! Burubidetan! / T'egin dedana lokulusketan. Inzag EEs 1915, 5. Eguerdi-ondoko lo-kuluxka eginda. Anab Usauri 36. Lo-kuluxka batek hartzen nu ene alkiaren gainean. JE Ber 48. Nire goizeko lokoloxkan, ume-karraisi deabrutuek laiñotzen naute. Amez Plat 16 (ap. DRA ). Zure olerkiak [...] belar-gaineko lo-kuluxka [...] bezin atsegingarri zaizkit. "Sopor" . Ibiñ Virgil 46. Batzuak lo kuluxka artu dute. TxGarm BordaB 48.
azpisarrerakoSense-108.2
b) (kulus- Lc ap. A; Lar, H; lokulusk VocB; kuluka Sal ap. A). (Adv.). "Cabecear dormitando, lokuluska egon" Lar. "Lo kuluska egotea, être sommeillant et saluant de la tête" H. "Dar cabezadas de sueño" A.
azpisarrera-109
LO-KULUXKA EGIN (B ap. Gte Erd ), LO-KULISKA EGIN. Dormir un poco, dar una cabezada. "Lo kuluxka egin dut (B)" Gte Erd 68.
T'etzanda lo-kuluxka egin ondorean / dilin-dala aterperontz illunabarrean [artzaiak] . Jaukol Biozk 96. Bi alki zabal etzatekoak bazituen ta aitantxe lokuluxka egiten zuen. JAIraz Joañixio 252. Bazkalondoko lo-kuluxka lasai eginda. Etxde JJ 79. Arrantzalea prantzesa zan, lo-kuluxka egiten. Anab Poli 118. Belardiko belar-txorrokan lo-kuluxka egin da ote-larrera. AZink 129.
azpisarrerakoSense-109.1
(G-azp, AN-gip, B, BN-arb; kulus- H) Ref.: Izeta BHizt; Gte Erd 259 .
(Con determinantes). " Lo kuluska bat egitea " H. " Lo kuluska bat baizen eztut egin, je n'ai fait qu'un petit somme" Ib. " Lo-kuluxka bat eginik arras arindu nintzen " Izeta BHizt. " Lo kuluxka bat egin du (G-azp, AN-gip, BN-arb)" Gte Erd 259.
Lo kuliska bat egiteko asmoetan. Ag G 25. Lo kuluxka bat egin bear du. Alz Ram 64. Badut uste lo kuluxka bat ere egina nuela. Barb Leg 149. Piarres [...] abitu zen lo-kuluxka bat egiteko irrikitzen. Etxde JJ 151. Lo-kuluxka ederra egin zezakean Polik. Anab Poli 42. Atsaldean lo kuluxka bat ere egin zuten. Ugalde Iltz 49.
azpisarrera-110
LO-KULUXKAN. Dormitando. "Lokuluskan dao, está dando cabezadas de sueño (G-to)" Iz To.
Apur bat lotan, apur bat lo-kuluxkan. Ol Prov 6, 10 (Dv loasman, Ker erdi-lotan ).
azpisarrera-111
LO-KULUXKAÑO. Dim. de lo-kuluxka.
Banoa ohe gainera [...] lo kuluxkaño bat eginen dudalakoan. Barb Sup 13.
azpisarrera-112
LO-KUMA.
azpisarrerakoSense-112.1
a) (L-côte ap. A; -kh- SP, Dv). Sopor (sdos. prop. y fig.). "Assoupissement" SP y Dv. "Modorra, sopor" A. v. lohasma.
Huneraño ene arima / egotu da lokhuman, / iratzar ezazu othoi / hek obran detzan eman. EZ Eliç 211. Atzar nazazu ene lokhuma pisutik. Ch IV 4, 1 (tbn. en Brtc 71; SP nagitasun, Mst, Ip lohasna phezü, Leon nagikeria, Ol, Pi lozorro ). Iratzar gaitezen gure lokhumatik, zeren gure salbamendua hurbillago baidugu fedea errezibitu ginduenean baino. He Rom 13, 11 (Lç, TB, Dv lotarik, BiblE lotatik ). Erna zaite beraz, ene semea, zure lokumatik, errepara zazu denbora galduba. Mih 11. Atzar gaitzazu gure lokumatik. Monho 160. Lokhuma triste hortan bethi ehortzia / bahago, hire kontra, oi zer sentenzia! CantIzp (ed. 1826) 40 (ap. DRA ). Erraiten daroku erna eta altxa gaitezila gure lokuma lanjerosetik. Jnn Bihotz 70. Petri eta haren lagunak halako lokuma batean zauden. Leon Lc 9, 32 (BiblE logaleak jota ).
azpisarrerakoSense-112.2
b) (H; lo-khunba Ht VocGr 425, Dv, H). Sueño profundo. "Sommeil" Ht VocGr (tal vez 'somnolencia'). "D'après Darthayet (Manuel 40), sommeil profond, il écrit lokhunba" Dv. "Sommeil profond. Lokuma batean sarthu da eta atzodanik ezta atzarri, il (le malade) est entré en un profond sommeil [...]" H. Cf. Urt V 389: "Coma, lokhum eritasuna".
azpisarrerakoSense-112.3
c) (-kh- Dv; lo-kumu V-gip). Cabezada, breve sueño. "Sommeil court et léger" Dv. "Komeni zaigu loalditxoa egitea (V-gip), lokumu bat eitea (V-gip)" Gte Erd 308. "Bazkalondoan lokumu bat egin dot (V-gip)" Ib. 68. v. LO-KULUXKA.
Aspaldi logaletuek, / ez baitzezaketen lokumarik dasta. Gy 309. Lokhuma bat egin zueneko jeikiko zen. Laph 191.
azpisarrerakoSense-112.4
d) "(Lh), premier sommeil" Lh.
azpisarrera-113
LO-KUMUSA. "(V-al), sueño ligero" A.
azpisarrera-114
LO-KUMUXTA.
"Loalditxoa. Bazkalonduan lokumuxtan bat itia earra izatea " ZestErret.
azpisarrera-115
LO-KURRUNKA.
azpisarrerakoSense-115.1
a) (L, S; kh- H (S)). Ref.: A; Lrq. "Ronquido al dormir" A. "Ronflement pendant le sommeil" Lrq.
azpisarrerakoSense-115.2
b) Roncando.
Lo-kurrunka hago. Chaho AztiB 8s.
azpisarrera-116
LO-KURRUNKATU (kh- H). "Ronfler en dormant" H (s.v. lozurrungatzea).
azpisarrera-117
LO-KURRUNKAZ. Roncando. "Ronfler, lokurrunkaz egon" Urt Gram 364.
Ohín zábal zabála, lo kurrúnkaz. Lrq Larraja, RIEV 1935, 145.
azpisarrera-118
LO-KUXKA (Ae, S). Ref.: A Aezk 295; Gte Erd 68. "Sueño ligero" A Aezk 195. "Lo küxka bat egin (S)" Gte Erd 68.
Maidalenako khürütxe altian, zonbatek etzien gaia igaraiten, serenan, batian othoitze, bestian lo kuxka eginez? Eskual 14-2-1913, 4.
azpisarrera-119
LO-KUXTA (A Apend ), LO-KUSTA (G-goi ap. Gte Erd ). "Sueño ligero" A Apend. "Lokustea egin du (G-goi), egun guziz loaldia egiten du (BN-arb)" Gte Erd 68.
azpisarrera-120
LO-KUXUMA. "(V-m), sueño ligero" A.
azpisarrera-121
LO-KUZKA. "Lo-küzka (Sc), dar cabezadas de sueño" A. (Se trata, obviamente, de una expr. adv., no de un verbo).
azpisarrera-122
LO-LEKU (V-gip ap. Iz ArOñ y Elexp Berg). "Dormitorio" Iz ArOñ. "Sitio para dormir. Ezkiñuan lolekuik topau ogei kilometruan. Ganbaria zeuken lekuan oiñ lolekuak dauzke" Elexp Berg. v. LO-TOKI.
Jatekorik ta lo-lekurik gabe utzita. TxGarm BordaB 29. Sukalde eta lo-lekuak. Zendoia 197. Telefonoz artuta genduzan jan da lo-leku. Gerrika 220.
azpisarrera-123
LO-LETXUGA. "Caeciliana, lo letxúga" Urt IV 4.
azpisarrera-124
LO-MAHAI. Cama, sitio para dormir.
Ango burdiñazko lomaietan daukezan oe garbi txukunak ikustekoak dira, txotxo. Ag Kr 73. Ara bi lo-mai Jose Martiñi erosiak. Ag G 50.
azpisarrera-125
LO MIN.
azpisarrerakoSense-125.1
a) "Profond sommeil" Hb.
Huna zergatik eskuarazko idaztiak maiz liburutegietan lo daudan, lo minean. Lacombe LEItz 78.
azpisarrerakoSense-125.2
b) "Sommeil suivi de mauvaise humeur" Hb.
azpisarrerakoSense-125.3
c) "Envie de dormir" Lh.
azpisarrera-126
LO-MORKO. "(R-uzt), ligeras ganas de dormir" A.
azpisarrera-127
LO-MOSTO. "Entre sueños, medio dormido y medio despierto" (V-ger) Otx Voc.
azpisarrera-128
LO-MOZKOR. "(L), à demi-éveillé" Lh.
azpisarrera-129
LO-MUKER (AN-5vill ap. Gte Erd 294; lo-moker B ap. Izeta BHizt y Gte Erd 294; lo-mokor L-ain ap. A). "Mal despierto" A. "Gure haurre lomoker dago. Lomoker zagona iritzarri zaiku" Izeta BHizt. "Lo muker jaiki da (AN-5vill), lo moker iratzarri da (B), [...] lomukertu da (AN-5vill)" Gte Erd 294.
azpisarrera-130
LO-MUKERTU (AN-vill). "Lo muker jaiki da (AN-5vill), [...] lokaiztua dago (AN-5vill), lomukertu da (AN-5vill)" Gte Erd 294.
azpisarrera-131
LO-MURDI (V-ple ap. A; lo-mordi V-ger ap. A Apend). "Pesadilla de sueños" A.
azpisarrera-132
LO-MURKAN. "Lo-murken nengoan (AN-larr), estaba dormitando" Inza Eusk 1928, 95.
azpisarrera-133
LO-MUTU. "(V-ple), pesadilla de sueños" A.
azpisarrera-134
LO NAHASI.
"Cauchemar, lo nahasia (BN-mix)" StJayme AnF 3.
azpisarrera-135
LO-NAHI.
azpisarrerakoSense-135.1
a) ( lonai Lar, Añ (G), H (V, G)).
Sueño, ganas de dormir. "(Ganas de) dormir" Lar. Harriet remite a logale 'envie, besoin de dormir'.
Goizetik gauerdira eguna luzatuz, / lonaia (logalea, logura) aizatzen dute ipuiez ta kantuz. "Sueño" . Or Eus 100.
azpisarrerakoSense-135.2
b) ( lonai Lar, H).
Soñoliento.
Aur bat: arat onat, lurrean bailegon, / jostetan [...] / or beste bat: ama lo-nai utzia du. "Soñolienta" . Or Poem 524.
azpisarrera-136
LO-NAHITSU.
azpisarrerakoSense-136.1
a) "Qui est pris d'une grande envie de dormir" H (s.v. logaletsua ).
azpisarrerakoSense-136.2
b) "Qui a souvent envie de dormir" H (s.v. logaletsua ).
azpisarrera-137
LO-NAHITU (Lar, H (s.v. logaletzea)). "Hacérsele, venírsele a uno ganas de dormir, [...] lonaitu" Lar (s.v. dormir).
azpisarrera-138
LO-ONDO. Modorra, soñolencia.
Askotan esnatu oi nintzan bat-batean, lo-ondorik gabe, buruko ernetasun osoarekin. Or QA 175.
azpisarrera-139
LO-HORDI.
azpisarrerakoSense-139.1
a) (SP, Dv, H (L, BN, S), Foix ap. Lh) (Uso pred.). "Lo hordi da" SP. "Lo hordia dabilla" Ib. s.v. hordia. "(Litm. sommeil ivre) se dit du sommeil interrompu après lequel l'homme en sursaut n'est pas conscient de ce qu'il voit et fait. On emploi ce mot tantôt comme substantif et tantôt adjectivement. [...]. Lo-hordi zelarik" Dv. "Cet adj. ne s'emploie qu'à l'indéfini, en cette locution: Oraino lohordi zen gelatik athera zenean, il était encore plein de sommeil, tout endormi, litm., soûl, ivre de sommeil" H. "Ivre-mort" Lh.
Adiskidea lo-hordi / estonitzen da handizki. "Couché" . Gy 297. Artzaiñak lohordi jaikiten. SGrat 13. Xutitzeaz geroz, yunphan eta arrolaka dabila, bethi lo hordi. Prop 1897, 43. Españako arlojak, gaiherdiz, joiten dütü 24 oren. Zer tanka herroka! Lohordi denak nekez xüxen khuntatüren dütü. Eskual 13-3-1908, 3.
azpisarrerakoSense-139.2
b) (Dv).
Somnolencia. " Etzakien lo-hordian zer hari zen " Dv. " Lo horditan zelarik oraino [...], dans l'ivresse du sommeil" Ib. (s.v. hordi. ).
Arresak [barrükian] ohiltürik jarten ziren behin behin eta Pikart hasten zen murmuzikaz; lohordiak arauz hori eginerazten zeren. Eskual 10-1-1913, 3.
azpiadiera-2.1
(L, BN, S ap. A; loordi L-ain ap. A; lotordi V-m, Sal ap. A).
Sueño pesado. "Pesadilla de sueño, sueño pesado" A.
Berak, lotorditatik itzartuta legez, aoa zabalik begiratu eutsan. A BeinB 91.
azpisarrera-140
LO-HORDITASUN. "État de quelqu'un qui est à peine éveillé, qui est encore sous l'influence du sommeil" H.
azpisarrera-141
LO-ORDU, LOTORDU. Hora de dormir.
Biak ibilli ziran jatorduan ta lotorduan, egunez ta gabaz [...] beti gauza bati eragiñaz. Ag G 41. San Pedro gabeko lenengo lo-orduak itzarrik emon zituan. Erkiag Arran 61.
azpisarrera-142
LO-OREN. Hora de dormir.
Lo orenean sortzen da ixiltasun maite eta kortesano bat. Hb Egia 38.
azpisarrera-143
LO-HOTS. "Lo-ots (Vc), ronquido al dormir" A.
azpisarrerakoSense-143.1
"Roncar, lo-otsa egin " .
azpisarrera-144
LO PISU.
azpisarrerakoSense-144.1
a) (G-to, AN-gip, L, B; VocB; lo pesu R). Ref.: A (lo-pisu, lopesu); Izeta BHizt; Gte Erd 270. Sueño profundo, sueño pesado. "Lopisu batek hartu eta gau guzian iritzarri gabe" Izeta BHizt. "Lo pisuan izan nintzen (B), lo pisua du, gaztea baita (AN-gip)" Gte Erd 270. Tr. Documentado en autores meridionales de los ss. XVIII y XIX (tbn. en Orixe) y en los septentrionales Larreguy, Mihura, Oxobi e Iratzeder.
Ea jaiki zaite lo pisu orretatik. Cb Eg II 63. Eriotzako illuntasunaren lo pisuan erori edo sartu ez nadin. Cb Eg III 301s. Jainkoak lo pisu bat egorri zioten kanpan ziren guziei. Lg I 289. Lo pisu batetarik bezala atzarriko baitire. Mih 84. Nola esnatzen ez gera gure lo pisutik? Gco II 80. Esna ditezen bekatariak bekatuaren lo pisutik. AA III 448. Lo pisu batek hartu zuen. Lard 3. Jaun Jaungoikoak lo pisu batean ipiñi zuen Adan. Ur Gen 2, 21 (Dv loaldi, Urt lo haundi bat, Ol lo-zorro, Ker lo astun, Bibl lohasma bat, BiblE lozorroan murgilarazi). Lo pisu batetik esnatzen dan baten gisa bere onera etorri eta deadar egin zuen. Arr GB 104. Etzanik ere daude hiriko barnetan; / urdailaren betheaz lo pisu zurrungan. Ox 65. Lo dorphea, lo pisua, gau hartako heien loa! Barb Piar II 39. Gaur lo pisu hortarik has zite jeikitzen. Iratz 23. Elasturi arraro baten marmarak iratzar-arazten baiginituen gure lo pisu hartarik. Larre ArtzainE 64.
azpiadiera-1.1
Gau batean, lorik pisuenean [...] zetzala, gauza berri [...] bat igaro zitzaion. Cb Eg II 197. Lokarriaz lotutzen / ez dek gaitz lepoa, / zergatik nere ustez / pisua dik loa. It Fab 112.
azpiadiera-1.2
(Pred.).
Pedro ta lagunak lo-pisu zeuden. Or Lc 9, 32 (He logalez pisatuak ziren, Ol lo-astun zeuden ).
azpisarrerakoSense-144.2
b) "Pesadilla" VP 56v.
azpisarrera-145
LORIK (Estar, etc.) dormido.
Irakurle guztiok / zurrungaka lorik? Ldi BB 12.
azpisarrera-146
LO SAKON. Sueño profundo. Cf. Elexp Berg: "Lenengo lua ei da sakonena".
Itzaliko al dit aurki lo sakonak kordearen argi aula! Txill Let 37. Lotan zegoan Miren, lo sakonean. Ib. 104.
azpisarrera-147
LO-SEKO (V-gip, G-azp).
" Lo seko egon, estar dormido profundamente" Elexp Berg. " Lo seko geldittu da miñutu batian " ZestErret.
azpisarrera-148
LO SENDO. "Lo sakonki egin dut, [...], lo sendoa du (AN-5vill)" Gte Erd 270.
azpisarrera-149
LO-SOINU. Canción de cuna, nana. v. LO-KANTA.
Jatxi dira Aingeruak / laguntzera Aurrari / lo-soñuba kantari. Echag 106.
azpisarrera-150
LO-SU. "(R), soñolencia. Lo-suz nago (R-uzt), estoy muy soñoliento" A.
azpisarrera-151
LO-SUMA (V-ger-ple-arr-oroz-m ap. A; Lar in Aq 1435; lo-soma Lar in Aq 1435). "Somnolencia" Lar in Aq 1435. "Lo-suma, sueño ligero" A. "Suma, ligero, hablando del sueño" Ib.
azpisarrera-152
LO-SUMAN. Dormitando.
Bizkarra ormondoari eutsala lo-suman egoan. Erkiag Arran 59.
azpisarrera-153
LO-SUMATXO. Dim. de lo-suma. "Lo sumatxuak burua ondu deust, el ratito de sueño" A (s.v. suma).
Ezkerralderantz besaganean etzun eta lo sumatxua egin dau. Erkiag BatB 112.
azpisarrera-154
LO-SUSTA (G ap. A; H (G)), LO-XUXTA ( -e G-to; loxusta G-to; lo-suxta G-to), LO-SISTA (H). Ref.: A; A Apend (lo-suxta); Iz To (loxusta). "Court sommeil. Banoha lo sista baten egitera, je m'en vais faire un somme" H. "Susta, ligero, hablando del sueño" A, que cita a Arrue. "Siesta" A Apend (s.v. lo-abaro). v. LO-KULUXKA.
David bazkalondoko lo-susta eginda etxeko barandan pasean [zebillen] . Lard 190s. Loxustak egiten / morroi mantal-zuriak daude bazterrean. 'Siestecillas' . Ldi BB 70. Ixiltasun artan, basoko lo-xuxta baiño biguñago. "Siesta" . Or Poem 530. Bostak aldera atera oi zen etxetik lo-xuxta eginda. Etxde JJ 32. Banekike nun duzun / bazkalondoan loxusta goxoa. Gazt Olerti 1960, 138. Aiek etziran lo-xuxtak egiteko orduak. Ataño MLanak 72.
azpisarrera-155
LO-SUSTAN, LO-XUXTAN. Dormitando.
Arratsalde on, Engrazi; lo-xuxtan al-ziñan? Etxde JJ 110.
azpisarrera-156
LOTAN (gral.; SP, Lar, H). Ref.: A; Lrq; Echaide Nav 297; Etxba Eib; EAEL 31; Elexp Berg; Gte Erd 213. Durmiendo. "Lotan dago, il est en sommeil" SP. "Desollar la zorra, lotan dagoen ordiagatik esan oi da" Lar. "Egun guztian ibiltzen da lotan" Etxba Eib. "Bi egun esnatu gabe lotan eginak ditu (G-azp)" Gte Erd 213. v. LOAN, LOTATIK (b). Tr. Documentado al Sur desde mediados del s. XVIII; al Norte se encuentra en Etcheberri de Ziburu, Haramburu, Larreguy (II 203), Goyhetche, Duvoisin, Inchauspe, Zerbitzari (Metsiko 188) y Mattin (112).
Eta puxantki defenda / gauaz lotan iarriak. EZ Eliç 292. Beraz zeure eskutik eduki gaitzatzu gure begiak lotan egonen diren bizkitartean. Harb 397. Lotan daudenen gisan illak gelditu dira. Mb IArg I 190. Gutxien uste danean ta bat lotan edo ardura gabe dagoenean etorri oi dala. Cb Eg II 87. Ez deutsa gillirik egiten olagizon lotan dagozanen belarrijai. Mg PAb 130. Baldin Mezako denbora igarotzen bada erausian, lotan, edo batari ta besteari begiratuaz. AA II 48. Ukullu bazterrean / nagoala lotan, / amets jolasetan, / Jesus, Jesus / agertu zait bertan. Echag 122. Ez dago neskatxa ilda, ezbada lotan. Oteiza Lc 8, 52 (Brunet, Ol lotan; Lç, He lo datza, TB, Dv, Ker, BiblE lo dago). Lotan zegoan / bitartean Adan, / Eba andre egiña / gelditu izan zan. It Fab 217. Neskato hoiek lotan / gogo honez zaudian. "Dormaient" . Arch Fab 163. Gau batez bakotxa zagoela lotan / Morfeoren besoetan. Gy 297. [Xinhaurriek] negu guzia lotan iragaiten dute. Dv Dial 29 (It, Ur, Ip lotan). Bart egon zera / trabenan zu lotan. Urruz Urz 62.
(s. XX) Oraindiño bere lagun au lotan egoala. Ag Kr 33. Lotan ipiñi eban etxeko umerik txikijena lo eguan siaskatxuban. Altuna 94. Gogua lotan, nork urten al-luditik? Laux BBa 132. Sagasti solla lotan. Ldi BB 156. Erlejiñoa langilleak lotan eukiteko opioa baño besterik ez [da] . Eguzk GizAuz 43. Ernai, ametsetan, lotan, argiz, gauez, Zu zaituda zeru. Or Poem 526. Aren burua ere ez zegon lotan. JAIraz Bizia 103. Sugea baitatza lotan / Indaren bihurtzekotan / oi! Emaiozu moxu bat. Mde Po 97s. Utsik somatu zun borda batean lotan jarri zen. Etxde JJ 158. Lotan zegoan Miren, lo sakonean. Txill Let 104. Lotan dagoan artean atarako deutsat begi ori. Bilbao IpuiB 176. Laket bizian etzaten da lotan. Arti MaldanB 191. Kontzientzi ustel bat lotan. BEnb NereA 236. Inoren baitan lotan dauntzan ustekizunak iratzarri besterik eztezakegu egin. Zait Plat 102. Lotan dagon / gure iriaren / tellatu gañean / argia da ageri. Lab SuEm 189. Zurrungaka lasai asko lotan zeudenak. Alkain 71. Erdi edo oso lotan egoan erria esnatuaz. Gerrika 46. Ikaslea bera ere ez da lotan egon. MIH 152. [Negua] lotan dagoen udaberria baizik ez [da] . MEIG IX 105.

v. tbn. Lar SermAzc 55. Zuzaeta 143. CrIc 55. VMg 21. JJMg BasEsc 179. Astar II 76. Lard 53. Bil 82. Arr GB 79. Samper Mt 2, 19. Aran SIgn 36. FrantzesB II 98. Xe 410. Zab Gabon 81. AB AmaE 209. Sor Bar 15. Apaol 71. Itz Azald 6. Ill Pill 8. EusJok II 159. Inza Azalp 43. Jaukol Biozk 57. Tx B 155. Enb 55. MendaroTx 117. Otx 59. TAg Uzt 199. EA OlBe 30. Loidi 63. Erkiag Arran 59. NEtx Antz 119. Osk Kurl 168. MAtx Gazt 51. Salav 49. Alzola Atalak 110. Uzt Noiz 106. Azurm HitzB 32. Ker Mt 25, 5. Berron Kijote 183. Balad 140. Etxabu Kontu 173. Ataño TxanKan 150. Ayesta 91. BBarand 21. Insausti 120.
azpisarrerakoSense-156.1
En sueños.
Errazu ala lotan ala iratzarririk [lizundu zaren] . EZ Eliç 152. Eta lotan abisu izanik, aldaratu zen Galileako parterat. He Mt 2, 22 (Dv lotan;ametsetan ). Jesusen aingeru onak lotan adirazi zien Herodes [...] ill naiez zebillela. Mb IArg I 159. Arratsean lotan asaldatu zuan aditu zituan gauzen oroipenak. AA II 144. Lotan ikusi zituen zazpi bei gizen-gizen Niloko ibaitik irteten. Lard 53. Jose deunari lotan esan zion alde egitteko Ejiptora. Inza Azalp 43. Gezur-itxurak lotan naragite, egizkoak esnai baiñon aruntzago. Or Aitork 278.
azpisarrerakoSense-156.2
( Erdi-lotan ). " Erdi lotan zebillen labrantzan eta goldiak joanaldixak eitte zittuan arrastotik urtenda " Elexp Berg.
Erdi lotan bazeuden ere. Cb EBO 60. Ez eukan legez onetarako gogorik, errezau eban ganora baga ta erdi lotan. Ur MarIl 46. Artarako gogo andirik ezpazeukan ere, erdilotan bederik bere hura errezatu zuen. Arr May 57. Ametsik gozoena, / erdi-lotan yardukia. Ldi UO 35. Orainarte saraspeetako itzalean erdilotan egon diran olloak. TAg Uzt 99. Bestetan lez ogera juanda gabian / Ta bertan erdi-lotan jarri nintzanian, / Abesti on bat neban entzun durundijan. BEnb NereA 33.
v. tbn. Ag AL 92. EusJok II 58. Azurm HitzB 67.
azpisarrera-157
LOTAN SARTU (Dv), LOAN SARTU. Dormirse. "Lotan sartzea, s'endormir" Dv.
Lotan sarzen den baten eran gelditu zen illa. Mb IArg I 281. Loan sarthu bitartean Jainkoarekin egon bihotzez. Dh 56. Nausia lotan zen sarthu. Gy 37.
azpisarrera-158
LOTARA (V, G, AN, L, BN, S, R-is; SP, VP 54v, H; lotarat BN). Ref.: A (lotara, uste); Lrq (lótàa); Iz ArOñ, R 309; Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 213. A dormir. "Joan da lotara, il est allé dormir" SP. "Lotara noha, je vais prendre mon sommeil" H (s.v. lotaratzea). "Orrek lotara-orduko, amaikak bai (V-m), [...] para cuando esos se echen a dormir, serán ciertamente las once" A (s.v. uste). "Juáztei xe lótra, iros a dormir" Iz R 309. "Ez dira zortzirak, kedia ez da izan ondiok eta lotara juan da gure mutill zarra" Etxba Eib. "Afaldu eta lotara (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 213. Tr. Atestiguado sobre todo en la tradición meridional desde mediados del s. XVIII. Al Norte se documenta en Etcheberri de Ziburu, Axular, Pouvreau, Duvoisin y Goyhetche (283); tbn. en una canción recogida en ChantP y en una pastoral, ambas suletinas. Jautarkol emplea lota .
Hargatik itzul inguru heken buruan, lotara bere ohe berora bihurtzen da. Ax 46 (V 29). Gero, lurrari musu emanik, yoan lotara. EZ Eliç (ed. 1666, ap. H ). Uste dut bertutezko artha dela muga onez lotara ioaitea. SP Phil 321. Edanetik atseginz zikinera, andik lotara, lotatik konfesi onzerik bagekora. Mb IArg I 198. Lotara juaten zarian kuidado ta bildurtasun bagarik. Zuzaeta 101. Guazan orain apaitara, gero lotara. Mg PAb 164. Asko irabazi giñei, lotara baño len ditugun konsideraziño santuetan. LoraS 136. Dugun egin othoitza eta goazen lotara. Dv Lab 5. Bazkalostean doaz / alperrak lotara. Azc PB 328. Etzaitut konbidatzen nerekin lotara. Iraola 106. Lotara gabe gau eder asko / galtzen du bertsolariyak. JanEd II 89. Kanposantura lota / doa gauean...! Jaukol Biozk 49. Gero lotara, biyamonan be / gogoz eltzeko lanari. Enb 175. Gau atakoz zaldittegira juan zan lotara. Otx 22. Intza asi du ta / aldegin dute lotara. Or Eus 319. Otorduetara eta lotara etxeratzea eragotzi egiten diotela. EAEg 29-5-1937, 1720. Paris, puta zahar, lotara doa / ...ni ere bai. Mde Po 92. Amak gabon-agurra egiñik lotara aldegin eban. Erkiag Arran 73. Amaren bularretik lotara, goseak berriz esnatu arte. Osk Kurl 38. Goazen lotara, Pako, gabeko aizea ozten ari da-ta. NEtx LBB 74. Baiña jatera ta lotara, ni Goienetxera ta anaiak Antsonera. JAzpiroz 48.
v. tbn. Cb Eg II 45. AA II 10. AB AmaE 382. Apaol 26. Ag AL 28. A Ardi 122. KIkV 8. Altuna 84. Kk Ab II 169. Otx 22. JAIraz Bizia 124. Bilbao IpuiB 275. And AUzta 72. Ugalde Iltz 69. Vill Jaink 123. Etxba Ibilt 471. Ataño TxanKan 157. BBarand 20. Gerrika 248. Insausti 170.
azpisarrerakoSense-158.1
( Lotara utzi, 'dejar dormir').
Gai aiñhera, habilu'etxerat / ütz nezak lotarat / gaiaren igaraitera! "Laisse-moi (en) dormant" . ChantP 110. Khen akit hortik / eta ützi lotara. SaintaCath 518.
azpisarrera-159
LOTARAKO.
azpisarrerakoSense-159.1
a) (Adverbal). Para dormir.
Badakizu zuk hobeki / baliarazten segurki / lotarako den ephea. Gy 297. Arrantzaleak lotarako dagozan orduan. Ag Kr 70. Lotarako gertau zan. Altuna 12. Ateko giro txarra / lotarako onena. Ldi BB 10. Zortzi ordu eder lotarako. Or QA 148. Apari on bat eta lotarako sapaia izan zun gau artan. Etxde JJ 160s. Lotarako belar legor pilla zuan oea, udara ta negu. Anab Poli 23. Oso ordu gutxi izaten genduan gaubean lotarako. Salav 60. Banaka etzaten dira lotarako itsas-egian. Ibiñ Virgil 116. Afari legia eiñda, lotarako gertau ziranian, emon zetsen gelan. Etxba Ibilt 461. Eskatu zuan [...] Pedroren txabolan sartu zedilla lotarako. Berron Kijote 140. Elizarako ta lotarako / bakarrik erazten zuten [txapela] . Insausti 141.
azpisarrerakoSense-159.2
b) (V-gip ap. Etxba Eib. y Elexp Berg). (Adnom). "Txiliñ ori, barrukuendako lotarako-ordua" Etxba Eib.
Eztezu lotarako gogoa makala ekarriko. Ag G 7. Lotarako ordua degu. NEtx LBB 74. Etxean lotarako lekurik etzegolako. Ataño TxanKan 36. Elizara sartu ziran lotarako asmoan. AZink 83. Jan eta lotarako lekua. Albeniz 80.
azpisarrera-160
LOTARAKOAN (V ap. A; Izt). "Cuando vas a dormir" Izt. "(FSeg), al irse a dormir" A.
[Demonioak] bere sareak [...] prestatu oi ditu [...] esnatzean, jan ondoan eta lotarakoan. AA III 360. Yikitzian, itxetik ateratzean, elizan sartzean, yaterakoan eta loterakoan. (B, s. XIX). BOEans 447. Elizan sartzean, jaterakoan ta lotarakoan egin bear da "Aitaren". KIkG 5. Kopeta jo ta gogora zaio / gauzak irauliz inguru / zer gerta ere, lotarakoan / utzi zula oaburu. "Al ir a la siesta" . Or Eus 343. Gabaz, ostera, lotarakoan, ez daki dirua nun gorde. Erkiag BatB 167. Arnasik lotarakoan ere ez da gelditzen. MAtx Gazt 90. Gauean, lotarakoan, hautspilaren azpian gordetako prasa. (In EZBB I 41 ).
azpisarrera-161
LOTATIK Tr. Documentado al Norte desde el s. XVI, siendo la forma general lotarik. Al Sur aparece a mediados del s. XVIII y su uso es algo menos frecuente que en la tradición septentrional; las formas más usuales son lotatik y lotarik; hallamos lotik en Arradoy.
azpisarrerakoSense-161.1
a) (V-gip ap. Iz ArOñ y Elexp Berg; lotarik SP, Dv; lotik S ap. Gte Erd).
"Lotarik ilkitea, sortir du sommeil" SP. "Lotarik atzartzea, se réveiller. Lotarik iratzartzea, réveiller. Dans certains endroits, on confond ces deux manières de dire" Dv. "Herotsak lotik eki nüzü (S), herotsak lotik iratzarri nüzü (S)" Gte Erd 213.

Ordu dela lotarik iratzar gaitezen. Rom 13, 11 ( TB, Dv lotarik; He lokhumatik, BiblE lotatik ). Artzaiñen maniurek / lotarik iratzartzen [gaituzte] . EZ Noel 59. Lotarik iratzarri nahi [zuen] . Ax 47 (V 30). Bata orazionetik eskatu zen grazia ardietsirik eta berzea lotarik. SP Phil 495s (He 503 lotarik ). Edanetik atseginz zikinera, andik lotara, lotatik konfesi onzerik bagekora. Mb IArg I 198. Atzar gaiten, atzar lotarik. Monho 36 (v. tbn. el mismo ej. en Zby RIEV 1908, 291 y Barb Sup 13). Esnatzen aizenean / goizean lotatik / ostikoka bota zak / andrea aldetik. It Fab 253. Lotarik bezala iratzartzen ari ziren. Arb Igand 53. Arin jaiki-ta lotatik nator, / bañan zer lua! Burubidetan! / T'egin dedana lokulusketan. Inzag EEs 1915, 5. Arana-Goirik itxartu eban / Euzko-semia lotati. Enb 35 (40 lotatik ). Orduan da lotatik doi-doirik esnatzen. Or Eus 52. Lotarik iratzartzen ari balire bezala. JEtchep 115. Nafarrako errege ohiak bere azken lotik iratzar-arazi. Ardoy SFran 63. Bizi berria / lotatik esna / zaiguk baso-mendietan. NEtx LBB 263. Bakez dauden txoriak / lotatik atera. Ayesta 144. Kasik ernatu bainaiz / oraintxe lotarik. Mattin ( in Xa EzinB 97 ). Mg CC 182. AA II 10. Ag AL 118. Ir YKBiz 356. Mde HaurB 16. Gand Elorri 160. Lotarik: CantIzp (ap. H).
azpisarrerakoSense-161.2
b) (lotarik S ap. Lrq). Durmiendo; durante el sueño. "Durant le sommeil" Lrq. v. LOTAN.
Samuel ttipiak entzun zuen lotarik boz bat bere izenaz deitzen zuena. Lg I 252. Jainkoak Adami lotarik emeki / sahetsetik zion hexur bat ebaki. Zby RIEV 1908, 206. Nik uste lotarik ere erdaraz amesten diren. Arb Igand 21. --Ditekena da hoi! Lotarik ari zinen... --Bai zera lotarik! Nik ere Akelarre nuen hola hola, nere etxean. Barb Sup 119. Nahi duk zer jan, zer edan, / eta lotarik egin lan? Ox 103. Herodes hil zenean, Jaunaren aingerua agertu zitzaion Josepi lotarik. Leon Mt 2, 19 (Ip lotarik; Lç, Echn, Ur (G), Ol, BiblE ametsetan, TB amets batean, Samper lotan, Dv, SalabBN lo zago(e)larik ). Lotarik zure begi blüa / ezagun nizun eni so. Mde Po 51. Gauaz lotarik aments txar batzu eginak zituen. JEtchep 54. Atzarririk, berdin lotarik, kontzientziaren danga ilhun zorrotzak, bihotza penatuko [dautzu] . Larz Senper 18.
azpiadiera-2.1
( Erdi lotatik ).
Noizbait, haatik, karabinero batek ekartzen dauzkigu gure paperak: erdi lotarik, kirrimarra batez sinatu daizko aitzindari nagiak. JE Ber 13.
azpisarrera-162
LOTIK. v. LOTATIK.
azpisarrera-163
LO-TOKI. Sitio para dormir, lecho; dormitorio. v. LO-LEKU, lotegi.
Txabolaetako lo-tokiari deitzen zaio etzauntza. Izt C 224. Etzuen izan ostatu ta lotoki edo etzauntza oberik. Aran SIgn 36. Lotokian, biotz gañean, elizan daukagun "Santo Kristo" orri begiratu dezaiogun askotan. EgutAr 14-3-1959 (ap. DRA ). Lotoki zirtzil bat idoro dau, etxe narras batean. Erkiag BatB 182. Txillarra-puska batzuk bota lurrean [...], eta ura zan gure oia edo lo-tokia. BAyerbe 49. Ala, lo-toki ori edo abitazioa lotarako erakutsi zidan. Albeniz 132.
azpisarrera-164
LO UTZI (lo itxi V-och ap. A Apend). "Lo itxi eban, lo dejó aturdido" A Apend. "Al tal escribano le dejó aturdido, eskribau ori lo itxi eban (V-och)" A EY III 250.
azpisarrera-165
LO-UXI. "Lo-uxi, [...] siesta" A Apend.
azpisarrera-166
LO-XISKA. "Loxiska, sueño ligero" A Apend.
azpisarrera-167
LO-XORTA. "Lo xorta bat egin du, il a un peu dormi" Dv. "Lo xorta bat egitea, faire un peu de sommeil" H.
Lo xorta bat egin orduko jeikitzen da eta othoitzean hasten. Laph 38.
azpisarrera-168
LOZ (G-nav). "Loz, loegiten, durmiendo" Ond Bac 404.
azpisarrera-169
LO ZAHARTU (AN-larr). "Lo zartu, sueño retrasado" Asp Leiz.
azpisarrerakoSense-169.1
" Lo zartua nago " Asp Leiz.
azpisarrera-170
LO ZABAL (L, S). Ref.: A; Lrq. "Sueño tranquilo" A. "Sommeil profond" Lrq.
azpisarrera-171
LO ZAKAR (BN-baig). "Lo zakar, sueño torpe; noche desasosegada" Satr VocP (s.v. zakar).
azpisarrera-172
LO-ZAKU (L, S, R-uzt). Ref.: A; Lrq. "Dormilón" A. "Grand dormeur. Ezbesteko lo-zakia, hi!" Lrq.
azpisarrera-173
LO-ZARATA. "(V-och), ronquido al dormir" A.
azpisarrera-174
LOZKO (Adnom.). v. LOKO.
Haur erran zezan Iesusek haren herioaz eta hek uste zuten lozko lokhartzeaz erraiten zuela. "Du dormir de sommeil" . Io 11, 13 (Dv lo egiteaz). Ameak... alde-egin ei-eban andik, lozko naiko bat egin legijantzat, nekatuta ixango zala-ta. Euzk 1930, 280. (ap. DRA, que traduce "de sueño")
azpisarrera-175
LO-ZOR. "Lo-zorrak euki, tener sueño atrasado; litm.: deudas de sueño (V-och)" A EY III 339.
azpisarrera-176
LO-ZORIAN. A punto de dormirse.
Senargeiak etortea luzatu egiten ebala-ta guztiak lo-zorian eta lotan geratu ziran. Ker Mt 25, 5 (He, Dv, Ip, SalabBN, Ur, Leon, BiblE logaletu, Ol logale [...] gelditu).
azpisarrera-177
LO-ZULO (Lar H). "Casa, guarida de animales" Lar. "Guarida, cueva para dormir" Lar DVC 261.
"Gaztelu zaarreko lo-zulo maitea" gogoratu zitzaion. Anab Poli 43. Orra Gaztelu zaarreko lo-zulotik nola aldatu zan, [...] Elizondoko etxe eztitsura. Ib. 8.
azpisarrera-178
LO-ZURRUNGA.
azpisarrerakoSense-178.1
a) (H; lo-zurrunka V-gip, G-to, L, R-uzt). Ref.: A y Elexp Berg (lo-zurrunka ).
Ronquido.
Entzuten zuan aitak [...] semien lo-zurrunga lodia. Ag G 25.
azpisarrerakoSense-178.2
b) Roncando. " Lo-zurruka (B), lo-zurrunda (AN-5vill), medio dormido" A.
Peillonean lo zurrunka zeuden ordurik egokienean. NEtx LBB 179.
azpisarrera-179
LO-ZURRUNGAN. Roncando. "Lo zurrungan dago, il dort en ronflant, il dort profondément" H.
Arte hartan, lo zurrungan zagon anaia Batixta. Laph 236. Norbaitek berinazko tranpa idekitzen du [...] ohean sartzen eta berehala lo zurrungan hasten. Arb Igand 77. Biritxiak lo zauden, lo xurrungan. JE Bur 80. Lo zurrungan eman zen Ellande gaizoa. Barb Sup 74. Orai zuri beha nago / lo zurrungan egoki, / zenbatenaz urusago / naizen ni bazinaki! Iratz 19. Bihar arteo beren oheetan / lo-zurrungan. Mde Po 92.
v. tbn. GH 1961, 191 (ap. DRA).
azpisarrerakoSense-179.1
(Con adj.).
Ohean zabal-zabala lo zurrunga ederrenian. Zub 43. Ilik bezala, baño lo zurruka itsusi batean. FIr 191.
azpisarrera-180
LO-ZURRUNGATU. "Ronfler en dormant" H.
azpisarrera-181
LO-ZURRUNGAZ. "Lo zurrungaz [...] egotea, ronfler en dormant" H (s.v. lozurrungatzea).
azpisarrera-182
LO-ZURRUZTADA. "Bere lo-zurruztadak entzuten ziran urriñetik, sus ronquidos se oían desde lejos" Etxba Eib.
Eskolan ziran zartxuenak ipinten ebazan guri erakusten, eta beti bera lo zurrustada baten. Gerrika 21.
azpisarrera-183
LO-ZURRUZTADETAN. Roncando.
Zaldunak ekin zetsan beriala lo-zurruztadetan, baña matrallian eskua zabalik ebala, guztiz esna. Etxba Ibilt 468.
azpisarrera-184
UR-LO. v. ur.
lo
<< 1 lema 0 / 0 1 lotu >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper