Harremana

    OEH - Bilaketa

    344 emaitza fama bilaketarentzat

    Sarrera buruan (3)


    Sarrera osoan (341)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    lagundu.
    tradizioa
    Tr. De uso gral. en todas las épocas y dialectos. Lagüntü es la forma propia de la tradición suletina. Se documenta aisladamente laundu en algunos bersolaris (in Tx B II 217 e Imaz (Auspoa 24, 131)). En DFrec hay 341 ejs. de lagundu y 2 de lagüntü.
    En cuanto a su empleo trans. o intrans., los testimonios septentrionales más antiguos corresponden a dos tipos de construcciones: una con aux. intrans. y otra con aux. trans. bipersonal. Se documentan ambas, en proporción similar, en Leiçarraga, Etcheberri de Ziburu, Voltoire (159 / 175s), Gasteluçar (154 / 46) y Belapeyre (I 87 / I 24), y sólo con aux. intrans. en Materre (107), Haramburu, Arambillaga (93 (III 34, 20)), Axular, Harizmendi (78), Pouvreau y Tartas (Onsa 68). A partir del s. XVIII se generaliza el empleo del aux. trans. bipersonal, si bien se documentan algunos ejs. aislados de aux. intrans. (en todos ellos junto al más frecuente trans. bipersonal) en autores como Chourio (III 16, 2), Baratciart (270), Duhalde (84), Duvoisin (LEd 101), Zalduby (RIEV 1908, 767) y Goyhetche (133). Hay además dos ejs. con aux. trans. tripersonal en J. Etchepare (Bur 195 y Ber 28), junto al frecuente bipersonal.
    Para autores occidentales es general el uso del aux. trans. tripersonal salvo ejs. más o menos aislados. Así, el primer testimonio vizcaíno de fray Juan de Zumárraga es con aux. trans. bipersonal, mientras que se atestigua sólo aux. intrans. en Lazarraga y Capanaga, y tbn. intrans. (junto con aux. trans. tripersonal) en Ochoa de Arin. La casi totalidad de los ejs. posteriores de aux. intrans., corresponden en su mayoría a lo que parecen ser construcciones fosilizadas de imperativo, muchas de ellas en contextos con Jauna, Jaungoikoa... etc. Así, se documenta lagun zakidaz en Cardaberaz (CatV 100), Añibarro (EL2 109), Uriarte (MarIl 28), D. Agirre (AL 22), KIkV (115) y Otxolua (151); lagun zakizgu en GavS 31; lagun za(i)kizkit en Aguirre de Asteasu (I 454), V. Moguel (8), KIkG (84) y Txillardegi (Let 142); lagun zakiguz en G. Manterola (Goi 79) y Enbeita (62); lagun akiok en Lizardi (IL 43); lagun dakigula en Orixe (QA 92); lagun dakidala en Akesolo (Ipiñ 5), etc. Fuera de estos contextos hay además en Cardaberaz (Eg II 89): O au egiten banu! [...] ta munduko gauzetatik nere biotza desegiteko nola lagunduko lizakean!
    La construcción con aux. trans. bipersonal se documenta tbn. en algunos autores occidentales (en todos ellos junto al más frecuente aux. trans. tripersonal): Moguel (CO 134 neskatilla [...] danzetara lagunduten dozubenak), Guerrico (I 411 lagun gaitzatzu, II 1 fedea eta esperanza [...] lagundu bear ditugu karidadearekin), Iztueta (C 455 lagundu zeban Errenteriatik Ondarribiara), JanEd (I 37 nik lagunduko zaitut), ArgiDL (17 zaitu ta lagundu nazazu, 103 bedeinkatu ta lagunduko ditut), Orixe (Eus 257 lagun gaitzazu, y Aitork 148 lagundu ginduzun), T. Agirre, Alzaga (Bern 62 lagundu biar nak bankura), Otxolua (53 arazo onetan neuk lagundu zattut), Eguzkitza (GizAuz 167 agintari nagusiak gizabatz txikiagoak [...] lagundu egin bear dabez), Zaitegi (Plat 86 ain mugonez lagunduko duen beste inorgan), N. Etxaniz (Nola 26 Arantza ta Begoñek lagundu ginduzen y LBB 158 lagun nazazu), Anabitarte (Aprika 22 etxeraño lagundu ninduan) o Ayesta (84 txiro jendea lagunduteko). Hay tbn. aux. trans. bipersonal con elkar en construcciones del tipo alkar biogu lagundu (Tx B 228), en Enbeita (58) y Basarri (97).
    Para autores alto-navarros y pirenaicos, el empleo más antiguo (ya desde el s. XVI) corresponde al aux. intrans. Se documenta con aux. trans. tripersonal en Mendiburu (+ aux. intrans. para el imperativo, como en IArg I 345 lagun zakizkigu), Elizalde y Mendigacha (142); aux. trans. bipersonal en Añibarro (CatAN 38), Legaz (27) y en unos versos alto-navarros recogidos en Noe (115), y aux. trans. tanto bipersonal como tripersonal en Lizarraga de Elcano (Ong 59v / Ong 15r), Inza (Azalp 63 y 71), F. Irigaray (183 / menos frec. bipers (181)) e Izeta (DirG 73 / menos frec. tripers. (93)).
    En cuanto al sust. vbal., además del más general laguntze-, hay lagundute- en la mayoría de los autores vizcaínos; lagundutze- en bersolaris y autores populares guipuzcoanos (tbn. en Beovide (AsL 115) y Arana (SIgn 109)); lagunte- en Mendigacha (129); laguneta- en textos vizcaínos antiguos (fJZ, Capanaga (67) y Micoleta (<laguenetan> 14)), y lagunketa- en Arrese Beitia (AmaE 414).
    Para la forma de futuro, en autores orientales hay lagunduren (alternando en la mayoría de ellos con lagunduko) en algunos pocos ejs. de Mihura (119), CatLan (4), Hiribarren (Esk 195), Zalduby (RIEV 1908, 605), Etchamendi (168) y Barbier (Sup 80), y lagüntüren en autores suletinos. La forma más extendida para el radical es lagun. Emplean lagünt los suletinos, y alternando en varios de ellos con lagun, Duvoisin (LEd 2), Laphitz (71), Joannateguy (in Ardoy SFran 353), Barbier (Sup 57), Etchamendi (46), Mirande (Pr 104), Zerbitzari (Azk 85), Mattin (81), Arradoy (SFran 291) y Xalbador (Odol 64); hay lagund en Leiçarraga.
    sense-1
    1. (gral.; Mic 5r, SP, Ht VocGr , Lar, Añ, Lecl, Dv, H); laguntu (S; Arch VocGr , Gèze) Ref.: A; Lh; Lrq (lagüntü); Etxba Eib; Elexp Berg.
     Acompañar. "Laguntzea norbaiti, accompagner [...] quelqu'un. Lagun zakizkit, [...] tenez moi compagnie" SP. "Acompañole hasta su casa, lagundu zion bere etxeraño" Lar. "Acompañarme, lagun zakidaz, lagundu zakidaz" Izt. "Lagun zazu hiriraño, accompagnez-le jusqu'u à la ville" Dv. "Lagun zakidaz (Vc), acompañadme" A. "Accompagner (à l'orgue, à l'harmonium)" Lh. v. LAGUN EGIN. Tr. De uso gral.
    Ze an daz Presebal ilik / Juanikotegaz lagundurik. Mondr 16s. Obato lagunetan zaituela Munsarasko seme lealok enzuten dot. "Que vos hacen mejor compañía". fJZ 99. Unzira lagundu zaizkan. Lç Act 20, 38 (TB, Dv lagundu zuten; Ker lagun egin eutsoen, IBk, IBe, BiblE lagundu zioten). Eta lagund zezan hura [...] Asiarano. Ib. 20,4. Hareraiño laguntzen du leial begirailleak. EZ Man I 59. Lagundu bekio eta egon bidi Sakramendu Santuen aurrean [...] deboziño andiagaz. "Acompañe y esté delante del Santísimo Sacramento". Cap 124s. Nori bere aingerua lagunzen zaika bere heriotzean. Hm 229. Arabak ekarriko dau / Gipuzkoa onestera, / lagun ezteio gerrara. BBizk 23. Zeren gure fediak lagüntü izan behar baitü obra honez. Bp I 45. Zer penitenzija modu da sakramentu konfesinoekuari lagundu biar deutsana? Mg CO 212. Gauza askok lagundu bear deutse ondo egingo dan konfesiñoari. Añ EL2 130. Gure erranek [...] hainitz fruitu erakharriko dute arimetan, baldin horiek oro lagunduak badire exenplu onez. Jaur 390. Apostoluai ostaturaño askok lagundu zieten, ikasbide berriak aditzeagatik. Lard 507. Doña Inesek ospitaleraino lagundu zuen. Laph 36. Apaiñ-apaiñ eginik eta dama askok lagundurik juan zan eliz nagusira. Bv AsL 92. Esan zion lagunduko ote zion bidian. Ib. 180. Osasunak lagundu ezkero ez da faltako ogi puska bat. Apaol 110. Lagundu zituzten komentuko athetaraino. Jnn SBi 107. Harek gida ditzan eta lagünt ditzan zelüko portialano. Ip Hil 30. Josetxo [...] lagundu bear deuskuzu Buenos Airesera, ostera bat egittera. Echta Jos 318. Bainan badute bertze zaintzalerik, Jainko ala debru ez nakike. Batere berek ez dakitelarik, batzuetan eskua laguntzen deie hunek: ikusi ditut [...] basa dentistak lothu hortzak irauten, aztiaren edari itxura gabekoek hilak pizten kasik [...]. JE Bur 195. Egün batez lagüntü nia Ganosse Harrigiliala. Const 43. Ramuntxori ateraño lagundu dio. Alz Ram 27. Etxera zintzo lagundu niyon / gero illunabarrian. Tx B I 76. Enagizu araño lagundu, norbaitek ikusi giñazke-ta. TAg Uzt 61. Etzuten xanpañik ezagutzen egazti jateari laguntzeko. Etxde AlosT 78. Mandatu batzuek egitera lagundu diot. Txill Let 51. Gehienak, Erramun, hameka urte zituen, eta bertzeak, Peio, zortzi urte, aita azken egoitzarat lagundu zutelarik amaren bi aldetan emanik. JEtchep 58. Kanposanturaño lagundu. Salav 23. Senarrak lagundu zien ama-alabei Bilboraiño. NEtx LBB 68. Geltokira lagundu eustan. Gerrika 33.
    azpiadiera-1.1
    Acompañar (con un instrumento musical).
    Jenobeba, ardatzean egiñaz kantari zegoan; Sigifredo berriz bere emaztearen kantari gitarra batekin laguntzen. Arr GB 11. Bere anai Josek pianoz lagunduta [...] abestu zituan. Muj PAm 10.
    azpiadiera-1.1.1
    Asi danian Flora kantari [...] filarmonikak lagunduaz. Iraola 122. Txürülak lagunduko ditu Satanen dantzak. Lf ( in Casve SGrazi 11).
    azpiadiera-1.1.2
    Nai duzu enzun urte txar aietako Baigorritarren kanta soñuekin lagundua? ' Los cantos acompañados de música'. Mg PAb 169 (en boca de un bajo-navarro).
    azpiadiera-1.2
    [Xakolinak] berdin laguntzen derauku bidean mahats-melatuz jorikako pudding tinki bat. JE Ber 28.
    sense-2
    2. (gral.; Lcc, Volt 46, Urt, Ht VocGr 326, VP 54r, Lar, Lar in Aq, Añ, VocBN, Dv, H); laguntu (S; Gèze); lagondu (Volt 52) Ref.: A; AEF 1924, 111; Lrq (lagüntü); AtSac 41; Iz ArOñ; Etxba Eib; Elexp Berg; Gte Erd 207.
     Ayudar, asistir, socorrer. "Ayudar, lagunketea" Lcc. "Laguntzea norbaiti, [...] aider à quelqu'un. Lagun zakizkit, aidez-moi" SP. "Lagundu zait, il m'a aidé" Ib. "Afferre auxilium, laguntza eman, lagundu" Urt I 385. "Auxiliari, lagundu, laguntza eman" Ib. III 228. "(Dios te) ayude, Jainkoak lagun diezazula, dagizula" Lar. "Ayúdanos [...] lagun gaitzak, gaitzazu, lagun zaguzu" Ib. "Apadrinar" Ib. "Dios me valga, Jaungoikoak, Jainkoak lagun dakidala" Lar in Aq 1378. "Aliviar", "apadrinar" Añ. "Ayudar a misa, [...] meza lagundu" Ib. "Seconder, aider, secourir" VocBN. "Lagun nezazu haritzaren arthikitzen, aidez-moi à abattre le chêne. Gosez daudezenak eta beharretan direnak laguntzen ez baditutzu, ez da zuretzat izanen zerurik, si vous ne secourez pas ceux qui souffrent [...]. Le guipuscoan donne le datif pour régime à ce nom verbal; il dira laguntzen dio gizon beharrari. C'est pourquoi il dira lagunduko dizu, au lieu de lagunduko zaitu. D'autrefois, il dit: lagunduko zaitu" Dv. "Lotsak edertasuna laguntzen du" H. "Lagunak, lagun zakidaz; okaranak gorriak dakidaz (V-gip), tengo un buen negocio, ayudadme; litm., compañeros, ayudadme, sé (que hay) ciruelas rojas" A. "Lagun zakidaz Marija, pekaturik ez egiteko (V-ger)" AEF 1924, 111. "Jainkoak laguntzen dauku ou encore laguntzen gaitu, Dieu nous aide" Lh. "Lagúndu, lagúnketan" Iz ArOñ. v. urgatzi. Tr. De uso gral. Con un sust. vbal. como complemento, -t(z)en es la forma más usual en todos los dialectos. Hallamos además, alternando a menudo con la primera, -t(z)eko en Capanaga, Gasteluçar (106), F. Elizalde, Cardaberaz (Eg III 241), Moguel (CO 277), Uriarte (MarIl 67), CatS (iii) y Akesolo (Ipiñ 11), -t(z)era en Voltoire (217), Moguel (CO 287), Añibarro (GGero 7), StPierre (32), Mirande (Pr 91) y Txillardegi (51), -t(z)erat en Elissamburu (Fram 89), y -tzean en Ochoa de Arin.
    Atxeka, lagun akit. (Eugui, 1543). ReinEusk2 80. Libertate osoan ezarri ukhan ditu eta lagundu izan zaie bera ere haién artean ihesi balebila bezala. Lç Adv ** 1v. Fama andia, zatoz nigana; / arren, zaakit lagundu. Lazarraga 1169r. [Begiok] kendu ez badagizu, ni jango nax bear dozun orduan lagunketara. Ib. 1153v. Guzis aunitz lagunzen da meza ongi enzutea [...] obekiago erdesteko [...] gauza guziak. Ber Trat 110r. Epistola akabatu eta respondatzen du mezan lagunzen denak: [...]. Ib. 45v. Zer gauzetako lagunzen zaizkigu Espiritu sanduaren doaiak? Ber Doc 162v. Lagun zakizkit Iainkoa lurrari apartatzen. EZ Man II 48. [Iauna] hunerañoko bidean egin nauzun bezala / [...] othoi lagun nazazu hala. Ib. 116. Zeren hain gogotik lagundu zaiztan neure probetxu on hunen bilhatzen. Harb 197. Zeren Iainkoa bera, legearen emaillea, legearen begiratzen eta konplitzen laguntzen baitzaiku. Ax 496 (V 320). Ez zerok, ez, baiña [...] enekin, ni laguntzen natzaitzuela. Ib. 494 (V 320). Zein gauza lagunduko iaku kastidadea goardeetako? Cap ed. 1893 50. Dotoren liburuek ezin konsolatuko naute [...] zeroni [...] laguntzen ezpazaizkit. SP Imit III 59, 3. Ez deb [...] deklaratu bear nor dan pekatu egitean lagundu zion persona. OA 136. Inori lagundu zaion bera onelako [...] okasioetan [...], edo alkabuetetzat serbitu deban. Ib. 160. Zerren izanik korputz mistiko baten mienbroak [...] laguntzen zaizka alkarri euren orazio eta obra birtutezkoakin. Ib. 43. [Zure amudioak] laguntzen nau ene beharretan. Ch III 8, 2. Zerk lagunduko digu kasto izateko? El 56. Laguntzen ezpadiguzu, galduak gara. Mb IArg II 312. Egiñen ere dut [...] zuk zerorrek artan laguntzen didazula. Lagun zakizkit, bada, zuk niri didazun amore andiagatik. Mb OtGai III 13s. Ondo iltzen laguntzeko ejerzizioak. Cb Eg III 213. Haren baitan izan zazu esparanza eta lagunduko zaitu. Mih 107. Lagüntüren beikütu / etsai hoien kuntre. Xarlem 1260. Nork lagundu zion Jaunari gauz oek guztiak egiten? AA III 337. Handizki lagunduko ditu bere gathe [...] ahalkagarrien phorroskatzen. Dh 270. Lagundu egidazu ondo egiten konzienziako esaminea. Añ EL2 131. Zeiñak lagunduko beitu gidaria konfrarioko lanetan. JesBih 465. Eskutik artuta jaikitzen lagundu zion. Lard 482. Jainkoak ez du lagunduko bihotz gogorra dagokana. Dv Lab 160. Muthila lagundu zuen sukhaldeko lanen egiten. Laph 189. Gogoak ez nau laguntzen zuri jarraikitzerat. Ib. 128. Meza laguntzeko modua. Legaz 59 (v. tbn. en contexto similar Lar Cor 19, Hb Egia 126, ArgiDL 137, CatUlz 56, Or Poem 529, Gand Elorri 110 meza lagundu, Mg CC 154 mezara lagundu, fB Olg 166 meziari lagundu). Hauzoko yende onek lagundu ez bagintuzte nork daki zer bilhakatuko ginen? Elzb PAd 16. Lagundu bear deutsegu euren premiñaldietan. Itz Azald 78. Da ainbeste lagundu deuskun gizonari emondako itza jan? Ag Kr 177. Gizon hori behar diagu lagundu bere orgen altxatzen. Barb Leg 62. Beti zabiltzan makil lodi bat urratsen laguntzeko. Zub 25. Biok izango gaituk laguntzekoak. Nik esango dizkiat kontutxoak... ik ere bai... neri... ireak. ABar Goi 72. Pobrea laguntzen duenak [...]. Zerb IxtS 58. Alaba banindu baño areago lagundu dit Santxa andreak. NEtx Antz 33. Ez dakizu Mayi lagundu behar dutala beztitzen? Lf Murtuts 52. Jainkoak lagundu dezaiola euskera zabaltzen. JAIraz Bizia 9. Neskek ama lagundu behar zuten barneko lanetan. JEtchep 16. Hein hortarat jausten lagundu dutenek, berritz altxatzen lagunduko ahal dute! Larz Iru 112. Baserrian'e lagundu bear du / pixka bat egualdiak. Uzt EBT 68. Rozinanteren gaiñera igotzen lagundu zion. Berron Kijote 115. Aitagiarrebak asko lagundu zigun. BAyerbe 72. Txiro jendea lagunduteko / gogoa beti zenduan. Ayesta 84. Hiztegi horrek asko lagundu digu euskaldunoi. PMuj (in MEIG I 95). Hemen aitortuko ez banu zenbateraino lagundu ninduten arrotz zirelako irakasleek [...]. MIH 369.
    azpiadiera-2.1
    (Tras tema nominal nudo; no se documenta con formas verbales personales).
    Urreak balituzte herrirat ekhartzen / atsegin balukete herritar laguntzen. Hb Esk 109. Gizonaren bizia / andre laguntzia, / konbeni dute elgar / eztiki artzia. Bordel 75. Eskola, eri, pobre laguntzeko diru batzu. HU Zez 151.
    azpiadiera-2.2
    Entzulea kupitzera deitzen dute, ez laguntzera. Alegitan ari dana kupituagoz du laguntzenago. Or Aitork 54.
    sense-3
    3. (V-ger ap. A ; Lar, Añ).
    "Acompañarse, juntarse con gente ruin, perversa [...] gaistoakin lagundu" Lar "Arrimarse, juntarse con otros" Añ. "Hacer relaciones, amistades. Oiñ beiñeon triste ta bakar dagoz, baia laster lagunduko dira, por ahora están tristes y solos, pero pronto se echarán amigos" A. Cf. infra (5).
    Nun egon zarian, nortzukaz lagundu ta ze bidetzuk artu zeure asmo galdurako. Mg PAb 212 (v. tbn. en contexto similar Añ EL1 82 nogaz lagundu). Ta Deungekaz lagunduten bazara, gaistoa izango zara. Añ LoraS 22. Beia, auntza ta ardia alkartu ta lagundu ziran bein Leoi batekin eizan arrapatzen zana alkarren artean partitzeko. VMg 7. Etzaitez lagundu eurakaz, iges egizu onelako miin galdubakgandik. Astar II 194. Galazo biar deutsee eurakaz lagundu edo batutia. Ib. 179.
    sense-4
    4. (G-azp ap. A ; Asp Gehi).
    "Consentir. Eztiet laguntzen izan burutasun oiei (msLond), no he solido consentir a esos pensamientos" A. "Tentamendua lagundu, consentir en la tentación" Asp Gehi.
    sense-5
    5. "Amigarse de nuevo. Umiak asarretu orduko laguntzen die. Sin. aixkiratu" Elexp Berg.
    azpisarrera-1
    LAGUNDU ERAGIN. Hacer acompañar.
    Etxera nai ebala-ta, lagundu eragin eutsan Joneri. Erkiag Arran 70.
    azpisarrera-2
    LAGUNDUXE (Forma con suf. -xe, de valor aprox.).
    Aisan zira. Ez düzü haurrik. Lagüntüxe behar züntüzke haurride gaxo horik. Const 42.
    azpisarrera-3
    NESKA-LAGUNDU. v. neska.

    lagundu

    lagundu
    << lagunabar 0 / 0 lagunkin >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper