OEH - Bilaketa

344 emaitza fama bilaketarentzat

Sarrera buruan (3)


Sarrera osoan (341)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
kutsatu.
tradizioa
Tr. La forma kutsatu , propia de la tradición labortana, compite entre los guipuzcoanos con kutsutu (hay un sólo ej. septentrional de esta última, en Arbelbide (Igand 48)). K(h)otsatu, empleado ya por Leiçarraga, se documenta en textos de autores bajo-navarros. Los suletinos usan k(h)ozatü (Inchauspe tbn. khozütü ). Hay además kutzutu en la Marcha de S. Ignacio (RIEV 1931, 352) y kosatu en un ej. septentrional moderno. En DFrec hay 30 ejs. de kutsatu y 1 de kutsutu, todos ellos meridionales.
sense-1
1. (AN-gip-5vill-ulz, L-sar, B, Ae; SP, Lar, Añ (AN), H, VocB ; kh- Urt I 420, Ht VocGr 374, Dv, H), kutsutu (G, AN, L; Dv (G), H), kutsetu (AN-araq-ulz-erro, B), kutzatu (kh- H), kutxetu (AN-ulz), kusatu (AN-burg), kotsatu (BN; kh- VocBN, H), kozatu (Sal, R-uzt; SP, Dv (S)) kosatu, kozutu. Ref.: A (kutsatu, kutsutu, kotxatu, kozatu); Lrq (khozatze); Echaide Nav 242; Izeta BHizt (kutsetu).
Contagiar(se), contaminar(se) (sentidos prop. y fig.). "Kozatze, corrumpere, inficere" O Not 51 ( SP). "Tacher" SP. "Inficionar" Lar y Añ. "Babosear la comida o bebida, tocándola con los labios, aunque sin babas" Lar. "Communiquer une maladie, infecter, contaminer, souiller" Dv. "Khutsatugabe, qui n'a pas été souillé" Ib. ( A). "(v. int.). contracter une contagion" y "(v. t.) contaminer" Lrq. Tr. Documentado en autores septentrionales, alto-navarros y, en menor medida, guipuzcoanos; a partir de la tercera década del s. XX tbn. aparece en algunos autores vizcaínos.
Adamen leinu guzia khotsu hunez khotsatu izan delá. Ins G, 2v. Bekhatu hura zeinetzaz kutsaturik sortzen baikara. Mat 161s. Eztezakela deus uki kutsatuko auenik, / eta ezin senda mina emanen daroenik. EZ Man I 16. Eritasun hunez kutsatua gerthatzen den Eliza gizona. Ax 361 (V 239). Gaxtoak ona koza diro. 'Le méchant est capable d'infecter' . O Pr 604. Errazki iujeatzen dute bertzeak kutsatuak direla berek besarkatu duten bizioaz. SP Phil 344. [Heriotzak] bere usiki gaixtoaz kozaturik eta korronpiturik parte bat gizonari eramaiten du eta hiltzen. Tt Onsa 139. Halako eskuara ere erdaratik kutsatua dela. ES 135. Etzinduen suge zarrak ez kutsatu ez erakarri. Lar STomas 2. [Adamen] desobedienziak / oro guntian kozatu. StJul 33r (<coçatu>; en la ed. de 1891, 109 <çocatu>, de donde DRA: "Zokatu, var. de kozatu"). Ez ahal da bat bekhatu hartaz kutsatzen ez denik. Lg I 322. Nork predestinatu / zuén ama, zuén / kutsatzetik preserbatu. LE Kop 26. Lujuriako pekatuarekin iñoiz ere kutsutu eta loitu edo zikindu bage. Gco II 44. Ez ere [ezkabiak] kutsatuko / kanpoko ardiak. It Fab 181. Jentil baten etxean sartuta beren Eliz-lanetarako kutsutu zitezen bildurrez. Lard 450. Azpiko usainak [...] bazkak khutsatzen dituzte. Dv Lab 218. Adam [...] bekhatiaz khozatürik. Ip Imit III 55, 2 (SP lizundu, Ch gaixtatu, Ol narriatu, Pi gaiztotu, Leon kotsatu). Eri ta kutsatuai laguntzera. Ant EE 1884b, 286. Gizon legen-arrak kutsatua. Bv AsL 36. Errepublikak bere erhokeriaz khotsa ez ditzan. Elsb Fram 134. Gexo kutsukorrak (edozeñi kutsutu edo itxasi egitten yakozanak). ForuAB 123. Lizarragaren adiskidea baitzan, kutsutu egin zan aren nereganako gorrotoaz. Or SCruz 141. Beren bizi guzikotzat [tuberkulosaz] kotsatuak. JE Med 109. Beren gaitza besteai ez kutsatzeko. Ir YKBiz 143n. Gauez ekartzen dan ura [...] gaizkiñak kutsututa dagola. JMB ELG 86. Kutsututzat artu litezken leku eta tresnak botikaz garbitu bearko dira. EAEg 5-12-1936, 462. Alderdikeriak kutsutu gabeko aitorra. Etxde JJ 192 (226 kutsatu). Zeure bularren estul orregaz geu bere kutsuturik jarteko. Erkiag BatB 190. Ondorengoak ere kutsatuak utzi ditzakezu. MAtx Gazt 43. Munduko hats gaixtoak kosatu aintzin. Herr 15-12-1966, 3. Gudaren alde izketan ari dala bat somatu orduko, beste gabe espetxera bialiko nikek, lagunik kutsatu ez dezan. Ataño TxanKan 240. Emen badabil [umea], kutsatuko dek eta il. JAzpiroz 47. Latinarekin kotsatu zen mintzaira. Larre ArtzainE 191 (ib. 223 kutsatu). Uste du Umandik erdalkeriak bera gutxiago kutsatu duela Axular [...] baino. MIH 85.
v. tbn. He Gudu 43. Dh 179. Auspoa 97, 22. Arb Igand 114. Ag G 66. A Ardi 58. Mok 7. FIr 155. Zait Sof 66. Basarri 74. Arti MaldanB 200. Vill Jaink 178. Xa Odol 111. Ayesta 70. Kutsa: Gazt MusIx 139. Kutsetu: MurSerm 86. Kutsutu: Ur Ps 105, 39. Aran-Bago ManMed 224. Ag G 217. GMant Goi 79. Anab Usauri 53. Zait Sof 116. Kotsatu: Arch Gram 123 (128 kozatu). Laph 121. HU Aurp 213. Prop 1907, 41. Zub 19. Etcham 207. Khosatu: Ip BulaS 6 (9 khozütü).
azpiadiera-1.1
(En sentido no peyorativo).
Zeure garazia sainduaz ene obra guziak kutsatzea gatik. Harb 305. Nor [da] Euzkadiko egimen-lorak / kutsau dituan erlia? Enb 145. Edertasun zoragarriz kutsututakoak [olerkiak] . Aitzol ( in Laux BBa VIII ). Asabaen etxeko ats beroaz kutsatzea [ertia]. Ldi IL 126. Burukide onen asmoaz ongi kutsututako norbaitek eginkizun au bere gain artu bearko du. "Compenetrada con el propósito" . EAEg 31-10-1936, 180. Badegu Englanderrikoaren antzeko Bazkun bat: 1931gn. azaroaren 27garreneko Oroaginduak agintaritzaz kutsutu zuana. "Declarada entidad oficial" . Ib. 2-3-1937, 1187. Anboto guzia sendotasunez kutsutua dagerkizu. EgutAr 11-7-1942 (ap. DRA ). Iparraldeko elur-girotan kutsututako aizeak. Etxde JJ 25. Inguru guztiak biziaz ta pozez kutsatuten zitualarik. Erkiag Arran 96. Eta Bergson, haren mistikaz kutsatua ez othe? Lf ( in Zait Plat XIV ). Amodio horrek laster kotsatu bazuen Frantsesen izaite guzia. Ardoy SFran 296. Asteasuk adar-jotzaille fama badu lenago ere; eta gure gai-jartzailleak [...], naiz angoak ez izan, kutsatu ziran nunbait. Insausti 236.
azpiadiera-1.2
Su eman eta erre ere iru edo lau fardo entretel eunezkoak, zorzitaraño suaz kutsatu ere bai.CartAnd 393.
azpiadiera-1.3
(H, Dv (kh-)), kutsutu (G ap. A ; H) .
(Con complemento en ines.). " Ez naiz egiteko hortan khutsatzen, je ne participe pas à cette affaire, je n'y suis pas mêlé" Dv. " Kutsatzen zara bertzeren bekhatuan [...] (Harb)" H (s.v. khotsatzea copia khutzatzen). "Mezclarse, contaminarse" A. Harriet y Azkue citan a Lardizabal.
Zerengatik hark bekhatu / egiten duenean / herori ere kutsatzen / baitaiz haren hutsean. EZ Eliç 118. Adamen haragiko partaletasunaz gizona kutsatzen da bekatu orijinalean. Hm 208. Kutsatzen zenaz geroz, bere aithorraren arabera, Saulen heriotzean. Lg I 298. Ohoin estalki baliatuz edo bertzela ebaskoetan edo bidegabetan kutsatzen edo parte hartzen dutenek. Brtc 65. Ezkondu gabe ta aragizko lanetan gorputzez edo gogoz bat-ere kutsutu gabe. Ub 224 (cf. infra). Etzala odol artan kutsutu. Lard 186. Ez giñan aiekin kutsatuko Profeten odolean. Ir YKBiz 403. Ez bere [lagunen] oitura lasaietan geigo kutsutzeagatik. ABar Goi 58. Barkoxeko erri guzia kutsuturik zegon zitalkerizko pekatu berberean. Etxde JJ 178.
v. tbn. NEtx Antz 71.
azpiadiera-1.3.1
(Part. en función de adj.).
Zenbeit arima fidelek bere gose izpiritualean liburu khutsatu hura azarkaturik. He (pról. del Nuevo Testamento).
azpiadiera-1.3.2
(Sin sentido peyorativo). "(B), participar. Ameriketarik etorri den diruan kutsatu naiz ni ere " A. " Kutsutu (G-bet), asociarse, participar de algo" Ib.
Gizonak etzirela misterio hartan kutsaturen, Izpiritu sainduak berak sor-araziren zuela haren erraietan [...] umea. Lg II 99. Aurten Erroman izan ditugu / funtziyo gustagarriyak, / kutsutu dira Españiako / probintzi eta erriyak. Ud 142.
azpiadiera-1.4
(L ap. A; vEys, kh- Lh), kutsutu (vEys), kotsatu (kh- H) .
(Con compl. en sociativo). "Fornicar" A. "Usan algunos para significar el 'coito' (FSeg)" Ib. "Se croiser (en parlant des animaux)" Lh.
Emaztekin kutsatu nahi eztuenarentzat. Ax 367 (V 242). Baldin emakume orrekin kutsutzen bazera. Lard 21s. Bertzeren emaztearekin ez khutsa. Dv Mt 5, 27 (Ip nahasi, Leon lizundu; Ol ez izortu, IBe ez nahas ezkontza).
azpiadiera-1.4.1
(Part. en función de adj.). "Dueña, la mujer no doncella, emakume kutsatua " Lar.
azpiadiera-1.5
(Con coml. en sociativo). Relacionarse, tener trato social.
Gai au utzi atzera eta zenbat jenderekin kutsutu eta lardaskan ibili naizen jarri nai det bistan. Albeniz 230. Bakarren bat igoal izango da, nerekin kutsututakoa, aitatu gabe. Ib. 231.
azpiadiera-1.6
(Part. en función de adj., en composición).
Nexka maite-kutsatuak zurbill ta sukarrez esan zion. 'Énamourée' . Or Mi 92. Naiko lan bait-zizun gizagaixo erdal-kutsatuak euskera aaztu maite-berriaren biurri ezigaitzak menderatu eziñez. Markiegi ( in Ldi IL 10 ).
sense-2
2. (G ap. A ), kutsutu (Gc ap. A).
" Kutsatu (G), estrenar" A (que cita el ej. de AA).
Onek egiña zeukan aitz bizian obi berri bat, besterekin kutsatu gabea. AA III 4. Piano berri kutsatu gabea erosteko. A Ardi 24.
sense-3
3. " Kutsutu, infringir leyes (FSeg)" A. " Jaiak kutsutu, infringir las fiestas (FSeg)" Ib. (s.v. kutsu).
sense-4
4. " Kutsutu (G-azp), untar" A.
sense-5
5. (Part. en función de adj., tras ahaide ). (Pariente) lejano. v. kutsu (II, 2).
Aide kutsatuak ere bagera-ta (Medelen aitona nere amaren bigarren kusua zan). A Ardi 32s.
kutsatu
<< kudeatzaile 0 / 0 lagun >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper