Harremana

    OEH - Bilaketa

    343 emaitza fama bilaketarentzat

    Sarrera buruan (2)


    Sarrera osoan (341)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    jalgi.
    tradizioa
    Tr. Documentado ya en Dechepare, es usado por autores bajo-navarros y suletinos; desde mediados del s. XIX tbn. se encuentra en algún escritor labortano y en el XX en algunos meridionales. Los suletinos emplean sólo jalk(h)i hasta principios del s. XIX; a partir de esta fecha hay tbn. algunos testimonios de jelk(h)i. Durante el s. XX se va imponiendo entre los bajo-navarros la var. jali, documentada desde fines del siglo anterior, o antes, si tenemos en cuenta el sust. vbal. yalte- que usa Goyhetche (37 y 245), además de un más usual yalgiten; cf. en BN-ad yaltzen / yali (EAEL 28 y 252). En DFrec hay 19 ejs. (8 septentrionales) de jalgi, 9 de jalki, 6 (5 sept.) de jali, 3 de ialgi y 1 de yalgi. En algún autor meridional como Ibiñagabeitia el uso de la var. jalki puede deberse a identificación con jaulki, jalki 'desgranarse'.
    etimologikoa
    Etim. Para su posible relación (alternancia e -/ja- , de e- + e- ) con elki, ilki, y tbn. con jaulki, v. FHV 63, nota 7, y 515.
    sense-1
    1. (BN; SP, Ht VocGr 426, Dv, H; y- Lecl, VocBN ), jalki (-kh- S, -kh- Gèze, Dv (S), H), jali (BN-arb-ad-lab; Dv (BN), H), jelgi (BN; Dv, H), jelki (Dv (-kh-, S), H), jaulgi (H), jaulki (H). Ref.: A (jalgi, jali, jelgi); Satr VocP (ialgi); EAEL 28, Gte Erd 169, 182, 193, 212.
    Salir. "Halga, impératif du verbe yalgi [...]. Halga hebentik berhala, sors d'ici tout de suite" VocBN . v. ilki.
    Ene arima ialgiren da falta gabe kanpora. E 221. Orduian ere, nahi baduk onsa ialgi dagia, / onsa hari gomenda'di, nik diosat egia. (Interpr?). Ib. 97s (sg. Lafon (Notes E 151), ialgi funciona ahí como sust., y traduce la frase 'qu'elle te fasse bien sortie'). Zenbeit erro kharmin goiti ialgiten denek trubla etzaitzatenzát. Lç He 12, 15. Hortik yalgiz geroz. Echaux 155. Batak erraiten du behatzea, eta bertzeak so egitea [...]. Batak ilkitzea, bertzeak ialgitea . Ax 17 (V 8). Isiz fraide sar nendin, eta ahalgez ialgi enendin. O Pr 283. Ezta hantik ialkiten. Bp I 72. Mündü huntarik jalki. Mst I 19, 6. Etxetik jalgiten duzu. AR 244. Hitz nobliagorik jalk eztaite emaztiaren ahotik. Egiat 237. Ez baziren Frantziatik jalgitzen. Iraultza 15. Jelki zinen Jerüzalemenko hiritik. UskLiB 37. Praubia zenian jalkhi. Etch 476. Axeri bat ialki zen oihanen artetik. It Fab 258 (en un texto escrito básicamente en labortano). Lanyer orotarik zaitekela yalgi. Gy 222. Bihotzian sarthu zaut ezbaitzaut jelgiko. ChantP 222. (190 jelki) Hiritik jelki unduan. SGrat 12. (13 jelkhi) Ez zeie jali. HU Zez 129 (47 jalgi). Gure Elizatik jalitzen diren populu xizmatikoak. CatJauf 27. Ez da behinere etxetik jalgia. JE Bur 207. Elurretik bizirik / jalgiko ahal dun. Etcham 175. Bihurgune batean jalitzen zaio Basa-Jauna. Barb Leg 126. Nola nahuzue bada jal nadin? Lf Murtuts 47. Erroak ialkitzen dira enbor igarretik. Ibiñ Virgil 83. Boloniatik jalia bere "dotor" tituluarekin. Ardoy SFran 135. Baigorrin treina baginuelakotz, izan dugula goizago jalgitzeko fagorea. Larre ArtzainE 87.
    v. tbn. Saug 176. Tt Onsa 126. CatLan 43. Monho 42. Bordel 105. Hb Egia 76. LuzKant 47. Ox 174. Zub 119. Or Mi 137. Iratz 189. Osk Kurl 200. Jalki: Tt Onsa 90. AstLas 21. Xarlem 345. FrantzesB II 16. Arch Fab 105. CatS 103. Or Poem 557. Jali: Ox 63. Zerb IxtS 90. Larz Senper 84. Jelki: Const 20. Casve SGrazi 100.
    azpiadiera-1.1
    + jalkitu. Salir, proceder.
    Gaixteria ialgiten da bethi gizonetarik. E 123. Inhar batetarik su handi ialgi daite. O Pr 633. Gaixtuen següranza [...] bere bürietan dien sinhestetik jalkiten da. Mst I 20, 3 (SP sortzen, Ch heldu da). Jende güziak lakikila nontik den jalkitü. Egiat 262. Zeren eta Errege haren odoletik jalkitzen beitziren. CatS 96. Akitaniako leinutik jalkitzen den egiazko Kantabroa. Guilbeau EE 1880a, 166. Onatx Dionetik ialki Kesar-en izarra. Ibiñ Virgil 60. Gutartetik jalia da. Ardoy SFran 29. [Pastoralak] Frantziako teatro xaharretik jalgi dira. Lf (in Casve SGrazi 8). Barne-bizitzatik jalgiten, iturritik ura lez, jakituria ta goi-argia. Onaind STeresa 128. Eta bakotxak nundik jali zen ez beza nehoiz ahantzi. Larre ArtzainE 345.
    v. tbn. Bordel 95. Jalki: AstLas 32. Jali: CatJauf 24.
    azpiadiera-1.2
    jalki, jalgitu, jelki. Salir, resultar.
    Lehen nümero jalkiten dena / Parisen plazatü date. Xarlem 9. Departamendü huntan etzen Renaud baizik / hamar depütatüetan paubren hunik jalki. Etch 592. Ene ezkontza jalgi da / Fama aundikua. LuzKant 146. Ez denik haur bat bederen / Amerikano jalgitu. Ox 148. Haurretarik bat beizik etzen jelki zerbait balio zianik. Const 42.
    v. tbn. Mde Pr 137.
    azpiadiera-1.3
    Salir (en defensa de, a favor de, etc.).
    Bere jabe puisantak hari althe jalki. Etch 78.
    azpiadiera-1.4
    (Lh), jalki (A).
    "(?), caber en suerte dinero de la lotería, herencia, etc." A.
    sense-2
    2. (SP, Dv), jali (H), jelgi (BN-mix ap. A ), jelki (-kh- S ap. A ).
    Sacar. "Mettre dehors" SP.
    Birazka jandarmen artean jalgi dituzte kanporat ixtudiantak. HU Zez 162. Bekhatutik jali gaituena. CatJauf V. Eztena dauk jali [sugeak]. Ox 123. Bilur bat jalgi zuen zakutik. Mde Pr 157. Oihal beltxaren barnetik [...] jalgitzen zituzten oro. Larre ArtzainE 100.
    azpiadiera-2.1
    Sacar, obtener.
    Soldadorik hoberenak handik jalgitzen ditu gobernamenduak. HU Zez 122. Zer nahi dute [Dreyfus-en auzi] hartarik jali orai? Ib. 91. Doi-doia bizitzekoa jaliz geizki lanthu lur poxi batetarik. Herr 6-6-1958, 2. Nundik jalgi duke Platonek gauzez kanpoko gauzen ideia hori? Lf (in Zait Plat XXI). Hartarik zerbait on jalitzeko esperantzan. Larz Senper 24. Zer jaliko zinuen / sanjakor hortarik? Mattin 86. Harri hortarik jalgitzen bide zuten, Bankako oletan, hamar bat kilometra haratago, Aldudeko bidean, brontza, kobre, eta nik dakita zer burdinki. Larre ArtzainE 38.
    azpiadiera-2.2
    Sacar a la luz, publicar.
    Larzabal jaun aphezak azkenik jalia duen komedia. Herr 16-5-1963, 3.
    azpiadiera-2.3
    Producir.
    Frantziak jalgi ditu, 1959-an, zazpi ehun eta hogoi-ta-hamar mila hozteko-tresna. Herr 20-10-1960, 1.
    sense-3
    3. Emitir, proferir (palabras, etc.).
    Abokatak asko bertze ateraldi xuxen eta sarkorren artetik hau du gure arabera jalgi orotarik handiena. HU Zez 134. Zuk hitz bat jalgi orduko. Ib. 194. Bortz egia jali zituen phedeikariak. Barb Sup 5. Nik ere phentze-alorretan / jalgitzen tut nereak [kantak] . Etcham 74. Hitzik jali gabe. Larz Senper 62. Buruz ondo jantziaren itzak dira, zentzunez, zuurtasun aundiz jalgiak. Onaind STeresa 92.
    azpiadiera-3.1
    Presentar, representar.
    Bainan probintzietan aintzina ["mystère" direlakoak] jalgi zituzten. Lf (in Casve SGrazi 10).
    azpiadiera-3.2
    Difundir.
    Zafraka ibili dutela ere, fama jali dute. Larz Senper 50.
    azpisarrera-1
    JALGI-BERRI. Recién salido.
    Bazuketen ere haren begiek arrosa jalgi berriaren eite. SoEg Herr 10-4-1958, 1. Hemendik jali-berri den andere horrek dionaz. Larz Senper 48.
    azpisarrera-2
    JALGI-LEKU. Lugar por donde sale.
    Hatsaren yalgi lekhua. Gy 167.
    azpisarrera-3
    JALGI-PUNTU. Instante de salir.
    Khanderallü egünin, / ekhiaren jelkh' phüntin. Etch 388.

    jalgi

    jalgi
    << jakintsu 0 / 0 jauzi >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper