Harremana

    OEH - Bilaketa

    344 emaitza fama bilaketarentzat

    Sarrera buruan (3)


    Sarrera osoan (341)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    jakintsu.
    tradizioa
    Tr. Jakintsu es la forma general en los dialectos guipuzcoano y vizcaíno. Hay algunos ejs. de jakinsu en Mendiburu, Cardaberaz (Eg II 64), Guerrico, Aguirre de Asteasu (I 561), Astarloa (II 185) y Lardizabal, en todos ellos, salvo en Astarloa, junto con jakintsu. Aunque es poco frecuente, jakintsun también se documenta en algunos textos guipuzcoanos: Echagaray (164), Iturriaga (Fab 45), Iztueta (C 7), Lardizabal (216), JanEd (I 15), Udarregi (106), Soroa (AuOst 67), Txirrita (B 100) y Orixe (QA 109); el único ej. vizcaíno de jakintsun es de J.A. Moguel (CrIc 72). Hay además jakintzu en BBatzarN y, salvo errata, jakitsun en San Martin (Zirik 111) que en la misma página emplea jakintsu y jakitun. En los autores septentrionales jakintsun es la forma más general, excepto para los suletinos, que emplean sobre todo jakintsü (jakinsü siempre en Belapeyre y alguna vez en Maister (III 59, 3)); hay jakintsün en Constantin (42) y Casenave (SGrazi 22). Entre los no suletinos emplean jakintsu Dechepare, Leiçarraga (iakinsu ) y Leon (Imit I 2, 2), y, junto al más frecuente jakintsun, Etcheberri de Ziburu (Noel 140), Goyhetche (293), J.B. Elissamburu (Po 199), Hiriart-Urruty (Aurp 190), Zubiri y J. Etchepare (Ber 87). Hay además iakinzu en Oihenart (Po 22). En textos alto-navarros se encuentran tanto xakintsu como jakintsu en Lizarraga de Elcano, jakintsu (33) y jakintsun (12) en Legaz, jakinsu en un texto de Larrainzar de 1905 (FLV 1988, 275) y jakintsun en F. Irigaray (188). v. BOEans 1369 para ejs. de jakin(t)sun alto-navarros y baztaneses. En DFrec hay 54 ejs. (6 septentrionales) de jakintsu, 15 (13 septentrionales) de jakintsun, 3 de yakintsu y 1 de iakintsu.
    sense-1
    1. (V, G-azp-nav, AN-ulz; Urt I 163, Lar, Añ, Izt, Gèze Dv; y- Arch VocGr 207); jakintsun (G, L, B, BN; Dv, H (L, BN); y- Arch VocGr ); jakinsu (BN, S; VP 47v, VocBN .(y-)vEys); jakinsun (AN, BN, S; SP, Ht VocGr 421, vEys, VocB; y- VocBN, VocB ); jakinzu; jakinzun ( y- Lecl); jakintzu (H); jakizu (H) Ref.: A (jakinsu, jakinti); Iz Ulz (yakintsu), Als, ArOñ ; Etxba Eib ; Elexp Berg.
    Sabio, erudito, docto. "Adhibere solertiam, [...] jakintsu agertu" Urt I 163. "Nik errain diziet zenbat pagatu zuen merkatari ongi jakintsu batek (155)" LE-Ir. "Circunspecto, mirado, prudente" Izt. "Jakintsuba, el sabio" Iz Als. Harriet da para iakintsua el sdo. de "qui ne sait pas, qui ignore, n'a pas connaissance", basándose en el ej. de Dechepare, que tiene en realidad el sdo. contrario, y así lo traduce más adelante el propio lexicógrafo. v. jakitun. Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos, salvo en vizcaíno, donde es poco frecuente.
    Ni enuzu iakintsu; klarki erran ezazu, / ehork unsa adi zitzan nahi balin baduzu. E 185. [Skribá] hala deitzen ziraden Iuduén artean iakinsu estimatzen ziraden guziak. Lç Decl ã 6v. Guztiz on, guztiz iakinsun, gauza guztien Kreatzaille eta Iaun. Mat 64. Predikari iakintsuna duk laboraria. EZ Man I 33. Arrantzale iakinsunak bezala. Ax 284 (V 189). Ezagutzekotz ea gizon bat egiaz zuhur, iakinsun <iag->, bihotzdun eta noble denez. SP Phil 200 (He 202 jakintsuna). Iakinsiago, maleziosago eta gu baino azkharrago dira. Tt Onsa 169. Elizako jakinsiek. Bp II 91. Nihor eztela sortzen jakinsun. ES 91 (199 jakintsun). Gazterik lirañena, doaiñik andienekoa, zintzo, yakintsu [...] ta zeru guzien miraria. Lar SermAzc 47. Munduko jakinsu andienak mututurik uzteko. Mb IArg I 360. Juan baiño eztauko bapere bildur bagarik konfesore jakinsu baten oñetara. Zuzaeta 47. Jakintsu iraun zuan Salomonek azkeneraño? Ub 45. Fama andiko teologo jakinsu bat. Gco I 420. Zenbait gizón sándu ta xakintsu. LE Ong 85r. Munduko jakintsu arroak nola nai itz egiten due. AA III 543. Elizan topatu zuten, jakinsuen erdian eserita. Lard 370s. Gazterik jakintsun, apheztu-ta hasi zen / nekhazalen haurren eskolara biltzen. Zby RIEV 1908, 416. Elizako izkiribazale jakintsienen arauera. Ip Hil 197. Gizon iakintsua zan Adalbaldo au. Ag AL 43. Guzur-iakintsu lotsa bakoak / silauko dira lepoan. Azc PB 311. Geiago daki aurtxo onek jakintsu guzti oietako jakintsuenak baño. Inza Azalp 21. Baxenabartar yakintsu hau Doniane Garazin sortua zen. Zub 33 (93 yakintsun). Erri jakintsu, ertitsu, aberats, mizke-mizke bizi izan diranak. Kk Ab II 110. Kimia barrutian ain jakintsu dan Proust. EAEg 18-11-1936, 325. Kartak euskeraz eskribitzeko edo idazteko eztagola euskera jakintsuak añean ikasi bearrik. NEtx Nola 6. Garbi dago jakintsu egiteko gizaldi bat eta bi naikoak ez dirala. JAIraz Bizia 8. Nik liburu batian irakorri najuan, jakintsu bati gañera. SM Zirik 108. Jakintsuak, berriz, bere titulu eta itz puztuekin jantzi oi du bere burua. Vill Jaink 130. Beren burua nesken aurrean jakintsu egiten. NEtx LBB 146. Urteen buruan eskolatu ta jakintsu-fama aundiakin etorria bere errixka artara. Berron Kijote 134. Euskal jatorrizko gizon jakintsu askori edegi eutsezan, uste osotan, bere kontzientzi-ateak . Onaind STeresa 100. Don Jose apaizari zioten gorrotoa jakintsua zalako zan. BBarand 111. Gure Uztaritzeko erakasle jakintsun zintzoek. Larre ArtzainE 131. Euskal jakitunik jakintsuenek erabili eta erabiltzen dutelako. MEIG VII 89.
    v. tbn. (Sólo para autores vizcaínos): Mg CO 269. Añ LoraS 87. JJMg BasEsc 39. Ur MarIl 61. AB AmaE 117. Itz Azald 55. ForuAB 137. Belaus Andoni 4. GMant Goi 9. Altuna 35. Enb 123. Otx 13. Bilbao IpuiB 101. Gand Elorri 221. BEnb NereA 40. Etxba Ibilt 454. Alzola Atalak 131. Ataño TxanKan 108. FEtxeb 66. Ayesta 82. Jakintzu: BBatzarN 243. ForuAB 157.
    azpiadiera-1.1
    (Ref. a animales).
    Izurdarik jakintsuenak, legorrean. (V-m). EZBB II 29.
    azpiadiera-1.2
    (Ref. a cosas).
    Oroi zezala antxiñakoen esakera jakintsua. Ag G 126. Benetan uiolde edo dilubio-aurretikoa, oraingoen iritzi jakintsuz! Erkiag Arran 25. Euskaltzaindiko sarrera hitzaldi jakintsuan garbi aitortzen du ez derizkiela honetan imitagarri. MIH 252. Argitara berria duen idazlan jakintsura. Ib. 342. Ez bakarrik, bestela badirudi ere, izkribu ikasi eta prediku jakintsuetarako. MEIG VII 165s.
    azpiadiera-1.3
    (Con ines. o ablat.).Entendido, versado en.
    Utz diozozute sinhesterat guti jakinsun zarela gauza ispiritualetan. Mih 36. Relijio santutik / al zaude jakintsun? Ud 106. Beha egon nahi zaizkonen jakintsun ezartzea ofizio bati doazkonetan. JE Bur 53. Gauza oketan jakintsun direnen arteko eztabaia. FIr 174.
    azpiadiera-1.4
    (Con reduplicación intensiva).
    Ez bide zun jakintsu-jakintsu atera izan bear, teologian bi urtez bakarrez ari izan omen zan da. Or SCruz 19. Trasimak iakintsu-iakintsu ori. Zait Plat 131.
    azpiadiera-1.5
    (Uso adv.).
    Sentzun aundiagaz eta jakintsu azaltzen ebazan gauzak. Alzola Atalak 110.
    sense-2
    2. jakintsun (Urt III 431, Dv, H). (Con verbos como izan, egon, egin, jarri...). (Hacer) saber, estar enterado de, poner(se) al corriente. "Hortaz jakintsun balitz. [...] Jakintsun egin dut" Dv. Tr. Documentado en textos septentrionales desde finales del s. XVII; al Sur es poco frecuente.
    Handik harat jakinsun izanen zarete berze gainerakotan zer egin beharko duzun. Mong 587. Munduko gauza guziez iakinsun baninz. Ch I 2, 1. Izanen zaretela, Iainkoak bezala, iakintsun onaz eta gaitzaz. Urt Gen 3, 5 (Dv jakintsun; Ol yakitun). Egin zuen Joab gauza hartaz yakintsun. Lg I 316. Saul egin zen yakintsun Daviten solasez. Ib. 278. Herodes yakintsun zen Jesusen obra espantagarriez. Lg II 270. Jakintsun girelakotz distrikt huntako hainitz habitantek [...] Espainiarat ihes egin dutela. Iraultza 102. Bada mundu guztiya / jakintsuba dago / oroitu dala Irunez / errege Fernando. FrantzesB II 68. Baiña ya yakintsu baita / otsoaren lana dela / orduko tretu txar hura. Gy 75. Goizdanik yarri dire beharren yakinsun. Hb Esk 177. Jakintsu egon nai zuela. Lard 139 (216 jakintsun egin). Guk deus ez yakinik ere bertze arteko munduen beharrez, hangoak izan ditezke yakinsun gure erorikoaz. Hb Egia 43. Egia horiez jakintsü eta erremedio horietan pharteliant gure egiteko. CatS IV. Etxeko lagunak azken berri aren jakintsun egin zituen. FIr 138. Zer engañiyo egin dirazun / jakintsun daude auzuak. Tx B I 184. Jakintsun egina bide duk hemen gertatuez. Larz Iru 84. Egia hortaz jakintsun haundi dago jende euskalduna. Larre ArtzainE 333.
    v. tbn. Jakintsun egin: Dv LEd 54. Prop 1905, 145.
    azpiadiera-2.1
    (Con el vb. elidido).
    Yakinsun zerk dakharken ona herritako. Hb Esk 192. Nihortaz gutiago beldurrik ez dute, / yakintsun ez duela bilhatzen gaizkia. Ib. 195. Onelako igurdiziz yakintsu, batean oker-bidera saiesten da; bestean, bide onez dijoa. Zait Sof 171.
    azpisarrera-1
    JAKINTSU-NAHI. Filósofo.
    Iakintsu-naien ainbeste liburu irakurri zitun eta ebatzi. Or Aitork 186. Atsegiñak eman zitidan beste iakintsu-naien liburuetan gerta ez nintzalako. "Philosophorum". Ib. 185.
    azpisarrera-2
    JAKINTSU USTE; JAKINTSU USTEKO. Sabiondo, (el) que se cree sabio.
    Asko aldiz entzun izan diet gizon jakintsu ustekoai [...]. Izt C 76. Sinagogako jakintsu-usteko batzuek jaiki zitzaiozkan. Lard 488s. Misterio horik jakintsü uste ürguillütsier gordatzen tüzün denboran. CatS V. Asko ikusi duan gizonak beti daki zerbait eta sarri jakintsu usteko askok baño geiago. Ag G 3.
    azpisarrera-3
    JAKINTSUNEZKO (Adnom.). De sabios.
    Ihusi dut nik kluba asko / egiten espantu franko, / obratzen aldiz gutizko; / ez kluba arratoinezkoak, / baiña zitoienezkoak, / baita yakintsunezkoak. Gy 304.

    jakintsu

    jakintsu
    << 1 jakin 0 / 0 jalgi >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper