Harremana

    OEH - Bilaketa

    344 emaitza fama bilaketarentzat

    Sarrera buruan (3)


    Sarrera osoan (341)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    1 itsaso.
    tradizioa
    Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos. Al Norte, itsaso es la forma propia de los autores labortanos y de la mayoría de los bajo-navarros. La mayor parte de los suletinos (salvo Archu y Casenave), y algunos autores bajo-navarros (Dechepare, López (v. itsasbazter )), emplean la forma itxaso, alternando con el menos frecuente itsaso en Xarlem , UskLiB, Eguiateguy, Inchauspe y Etchamendi. Hay tbn. alternancia de las dos formas en Tartas. Al Sur itxaso es la forma general en textos vizcaínos desde la primera mitad del s. XVIII (aunque hay itsaso en RS y Landucci, y alternando con itxaso, en Moguel (CO )). Hay tbn. itxaso en el Cantar de los Cántabros y en FProsp.. Lazarraga emplea itsaso. En textos guipuzcoanos se documenta itsaso en la segunda década del s. XVII en los Refranes de Isasti (cf. infra , para la misma época, el testimonio de las dos formas itsaso e itxaso en Baltasar de Echave), pero ya desde mediados del s. XVIII se encuentran en los textos tanto itsaso como itxaso en proporción similar (para la primera mitad del s. XIX, hay, por ej., itsaso en Aguirre de Asteasu e Iztueta, pero itxaso en Guerrico y Echagaray (23)), alternando ambas formas en varios autores como Cardaberaz, Lardizabal, D. Agirre, L. Jauregi, Txirrita, Orixe, Lizardi, Munita, Zaitegi, Ibiñagabeitia y Berrondo (v. itsasandi ). En autores más orientales hay itsaso en Mendiburu y Lizarraga de Elcano (Ong 83), e itxaso en un texto de Goñi de mediados del s. XVIII, en autores roncaleses y salacencos y en Inza. La forma itxeso se documenta en un texto de Langarika del s. XVIII y en Azkue (BGuzur 130). En DFrec hay 49 ejs. de itxaso, todos meridionales, y 247 (19 septentrionales) de itsaso.
    sense-1
    (gral.; Lcc <ysçassoa>, Volt 94 <itzçaçoua>, Mic 7v, SP, Deen I 26 <isarsua>, II 8 <siassua>, Urt I 38, Ht VocGr , Lar, Añ, Arch VocGr , VocBN , Dv, H); itxaso (V-ger-arrig-gip, G, AN-larr-araq-ulz-egüés-erro-ilzarb, BN-baig, Ae, Sal, S, R; VP 37r, Lar, Añ, Gèze, Dv, H, ZMoso 69); itxeso (V-arrig, AN-olza; itxesua (det.) V-och; Dv); itxaxo (BN-mix); isaso (AN-gip); ixaso (AN-5vill); itseso (AN-arce; itsesua (det.) AN-ulz-erro); itxoso (V-ger-m); itxosu (V-m); itxusua ((det.).V-gip); ittaso (V-ger); ittoso (V-ger); itzeso (V-arr); etxesu (V-gip) Ref.: VocPir 101; Bon-Ond 138; A; Lrq (itxaso); Iz Als, Ulz (itsesu), ArOñ (itsaso, itxusua); Etxb Eib (itxaso); Holmer ApuntV (itxoso); EAEL 119; Elexp Berg (itxaso).
    Mar. "Marea, itsasoko olak" Lcc. "Itsasoaren gora-beherak" SP. "Itsasoaren bazterrean" Ib. "Itsaso urdina, caeruleum, uherra" Ib. "Itsasoko gobernadorea, amiral" Ib. "Glacial, mar glacial, itsaso jelatua, ormatua, izoztua" Lar. "Oceano" Ib. "Pelitos a la mar, illeak itsasora" Ib. "Mar en leche, itxaso eznetan, geldi, malso dagoena" Ib. "Itsasorako behar diren gauzak, les choses qu'il faut pour la mer" Dv. "Itsasotikakoa da legar hau, ce sable est du sable marin" Ib. Cf. Ech 61v: "A la mar llamen itxasua e itsasua". Cf. Lh: "Itsaso: (BN-lab; Lf), La Nive (riv. )".
    Zeruia, lurra, itxasoa. E 91 (v. tbn. 33, 95, 141). Itsaso gaiztua ematu. Lç Adv ** 5r. Gauza sakona bide da, izan, / itsaso ondarbagea. Lazarraga 1196v. Itxasotati / eta leorrez. Cantabr 3. Itsasoak <is->, errekak, iturriak ta ibaiak irunsi. RS 214. Itsaso urdiña. EZ Eliç 297 (v. tbn. Man I 79). Manazazu kalma dadiñ, haizearen furia, itsasoa eder dadiñ eta mansa guzia. Arg DevB 215. Andiak joan arren/ itxaso gazira. FProsp 25s. Eta ioan nahi baduzu Bineflorat hartuko duzu itsasoa eder eta marea ona baldin untzia handia baduzu. INav 59. (v. tbn. 57) Zeren punta beraren gainean itsasoak hautsten baitu. Ib. 113. [Bidasoa] zeina iragaiten delarik Biriatutik Hendajera itsasoan sartzen baita. ES 161. Itsasoan ta idorrean. Mb IArg II 312 (v. tbn. I 162). Itsasoaren aldeko errietan. AA II 192 (cf. itsasalde). Itsasoan dabiltzan arraiai. AA III 312 (cf. infra ITSASOAN IBILI). Itxasuak baino zabalago da, zerubak baino altubago. fB Ic I 55. Zabaldu zituzan bere ardurak itxasora bere eta ifini eban onzidi edo eskuadratxu bat arerijuen kontra. Astar II XIII. Esan lei itxasoa baxen andia dela zeure larritasuna. Añ EL2 226. Migel Okendo [...] Jeneral itsasoetakoa. Izt C 462 (464 almirante itsasoko; v. tbn. 201). Indar leorreko ta itsasokoen agintari Filipinasetan. Ib. 479. Pedrori agindu zion itsasoan barrunago eramateko. Lard 387 (cf. infra ITSAS BARRU). Gaitz guziek ez behar mainho itsasoko. Hb Esk 97 (v. tbn. 23). It[s]asotan buruz buru egin zuten bi untzik. Hb Egia 131 (v. tbn. en contexto similar Esk 129). Itsasoaren zolan. Dv LEd 63. Adriatiko-itxaso kosta. Aran SIgn 92 (v. tbn. 214). Ainbeste seme emon zituzan itxasorako zoliak. AB AmaE 5. Alderatu zan itsasora. Bv AsL 105. Itxasorako ikasmenak Ferrolen egin. Azc PB 5. Leihorreko bideetan bezala, itsasoaren bizkarrean ere [...] oinez zabilan. Arb Igand 155 (v. tbn. 27). Amalau urte eukazanetik itxasoak austen ibilli. A BGuzur 113 (v. tbn. BeinB 42 y Ardi VI). Denbora eta itsasoa gaiztu. Jnn SBi 56.
    ( s. XX) Urriñetako itsasoetan zear. Ag Kr 79. Itxasoa bare bare [egoan] . Ib. 89. Oituko ziñake itxasotik bizi bear bazunduke. Ib. 144. Arranondon, itxasorako eztanari, legorrean emoten jako lana. Ib. 78. Itxasoa aserre zan. Echta Jos 58. Itxasorako pillotukuntzea ikasi. Ib. 156. Kantabriako itxasoan. Goñi 21. Itxasoko katuak / amolatu zaitu. Iraola 60. Itxaso irakiñak igarotzean. Ag G 253. Denboralia izan arren [...] atera naiz itxasua gogortzen asten zan tokiraño, arrai batzuek ateratzen ote nituen. Ill Testim 26. Itsaso arro nasia [...] baretu. Inza Azalp 49 (111 itxaso). Gixon koitxaduek mututute otorko diena itxosotik. Ort Oroig 34. Ama samiña, itxaso antzekoa da zure miña. Jaukol Biozk 100 (4 itsaso). Galileako itsaso, beste izenez Tiberias. Ir YKBiz 208. Leihor eta itsasoetako harat-hunat. JE Ber 49 (v. tbn. 81). Urrungo itsasoetara doazin itsas-gizon izukaitzak. Or Mi 103 (v. tbn. Eus 283). Itsasoa eztitu zen. Zerb IxtS 85 (v. tbn. Azk 33). Ipar-itsaso bazterreko [...] Saxonak. Mde Pr 248. Itxaso arroaz. Ib. 121. Itsasoaren azalean. Mde HaurB 102. Bare egoan itsasoa. Erkiag Arran 185. Ta soldautzea? Nik itxasotik egin dot. Erkiag BatB 177. Itsasoa ta legorra alkar-musuka. Anab Poli 61. Azkeneko ekaitzak [...] asko naigabetu zuten itsasorako. Ib. 69. Itsasoak bere lekuak bear ditu. (AN-ulz). Inza NaEsZarr 1325. Itsasoan murgildu. MEIG III 95.
    v. tbn. Mat 361. Harb 263. RIs 54. Volt 205. Ax 621 (V 400). O Pr 285. SP Phil 379. Gç 211. Ch III 5, 6. Lar SermAzc 51. He Gudu 131. Mih 8. Lg II 170. Egiat 158 (tbn. 158 itxaso). Iraultza 155. MarIl 346. UskLiB 217. LuzKant 30. Jaur 346. Arch Fab 107. Gy 82. Laph 60. Zby RIEV 1909, 109. Elsb Fram 160. Ip Hil 29. Barb Sup 164. Ox 149. Etcham 44 (169 itxaso). Tx B II 96 (B I 126 itxaso). Zub 118. TAg Uzt 68. Iratz 29. Lf Murtuts 22. Gand Elorri 117 (102 itxaso). Vill Jaink 33 (36 itxaso). Mattin 46. Ibiñ Virgil 92 (49 itxaso). Berron Kijote 105. Azurm HitzB 34. Casve SGrazi 34. Zendoia 171. Larre ArtzainE 151. Itxaso: Tt Arima 3. Ub 15. Mg CO 94. Hual y Samper Mt 4, 18. Bil 58. Sor Bar 42. Apaol 57. EusJok II 31. ChantP 30. Ud 108. Xikito 5. Mdg 130. Kk Ab I 80. Urruz Zer 16. EusJok 38. Laux BBa 138. Otx 32. Eguzk GizAuz 39. EA OlBe 73. SMitx Aranz 214. Munita 145. MAtx Gazt 96. BEnb NereA 63. And AUzt 141. Alzola Atalak 78. Uzt Noiz 64. Gerrika 236. Albeniz 51.
    azpiadiera-1.1
    (Uso fig.). "2.º au fig. se dit des affaires humaines, de choses mêlées de la vie. Egitekoen itsasotik athera nahi nuke, je voudrais me tirer de l'océan des affaires. 3.º se dit de certains abîmes moraux. Bekhatuaren itsasoan hondatua, submergé dans l'océan du péché" Lh.
    Beirazko itsaso bat bezala. Lç Apoc 15, 2 (He, TB, Dv, Ker, IBk, IBe itsaso, Ip, Ol itxaso). Maria, exaltatua, karminatsuneko itsasoa . Lç Decl Mm, 4r. Bekhatuen itsasora [...] erori. EZ Man I 21. Plazeretako itsaso neurrigabeko bat. SP Phil 59 (He 61 atsegiñezko uholdeak). Zuen isurtzen galanki / txit argizko itsaso bat. Lar Gram 384. Suzko itsaso ondorik gabeko hartan. Lg II 190. Penazko itxaso. Cb Eg III 281 (v. tbn. II 298). Koleraren itsaso. Brtc 148. Bekatuko itxasoan erori. Mg CC 156. Munduko itxaso irabiatu [...] onetan. Gco I 460. Argitasunezko itsaso. AA III 326. Atseginezko itsaso batean pulunpatua. Dh 150 (v. tbn. 165). Grazijaren itxasua. Astar II 272. Dolorezko itxaso. UskLiB 101. Burutik oñetaraño odolezko itsaso bat eginda. Lard 455 (v. tbn. odolezko itsaso en Balad 248). Egizu kontu eguzkia dala argizko itsaso bat. It Dial 110 (Dv argizko itsaso, Ur e Ip argizko itxaso). Bekhatuzko itsaso. Hb Egia 102. Damuzko itsaso. Dv LEd 79. Amodiozko itsaso. Ib. 91. Argi-itxaso bat. Aran SIgn 214. Dolorezko itsaso batetan. Ip Hil 29. Atsekabezko itsaso. Jnn SBi 45. Trinidade guztiz Santuaren itxaso edo sakontasun ezagutuezingarria. Itz Azald 26. Errukizko itxaso-baztergabea. ArgiDL 103. Beazunezko itsaso. Jaukol Biozk 4. Jakindiaren itxaso sakon. Enb 108. Zalantzazko itxaso batean igari. Etxde JJ 216. Nekezko itsaso. Erkiag Arran 169. Jakingaien edertasunaren itsaso baztergabean. Zait Plat 155. Kezka itxaso garratz. NEtx LBB 353.
    v. tbn. Gç 161. Jnn SBi 56. Urruz Zer 70. Ldi BB 124.
    azpiadiera-1.2
    (Para expresar una gran cantidad). v. ITSASOAK BETE.
    Ezi, itxaso bat nigar egin ahal nezan ordian, enikezü orano merexitzen zure konsolazionia. Mst III 52, 1 (Ip itxaso bat nigar; Ch itsasoan ur den bezanbat nigar).
    azpiadiera-1.3
    (Uso personificado).
    Tetis, Nereuren alaba, ibaien ama ta itxasoren emazte. Ibiñ Virgil 44.
    azpiadiera-1.4
    (itsas ante adj., posposición, demostrativo...). "Itsas hondargabea, mer sans fonds" SP.
    Itsas hantua. EZ Man II 158. Itsas gaitzean gerthatu. EZ Eliç 26. Zertako sartzen naiz ni itsas hondar gabe hunetan? Ax 9 (V 5; v. tbn. ES 123). Itxas gaiztuak. Arrantz 92. Itxas-arroa. AB AmaE 127. Ez az bilddurtuten itxas-urrunetara joaten? Echta Jos 97. Itsas nasian. Jaukol Biozk 44. Itxas orren zabalan. Laux BBa 128. Itxas urdiña. Laux AB 61. Itxas arrotua bezela, ganezten zan kolkoetatik itz-jarioa ta irrikarkara. TAg Uzt 294. Arbaso gaitzak itsas bururat joaki ditutzu ikusi. Iratz 46. Itsas urdiñ. Or Mi 103. Itsas ugaria. EA OlBe 63. Oi Tiberiade, / itxas danen lege. SMitx Aranz 240 (v. tbn. 211). Itsas irakiñean. Erkiag Arran 162. Itsaserdian. Ib. 68. Itxas-gelgaitzen uin gogorrak. Gand Elorri 134. Itxas lokeak. Ib. 136. Itxas ekaiztsuan. Gazt MusIx 137. Itsas azpitik. Ibiñ Virgil 64. Itsas zaratatsu. Ib. 61. Orrukari ari dan itxas nastuari. NEtx LBB 350. Itsas hondargabean. MEIG IX 99.
    azpiadiera-1.4.1
    (Ante nombre propio).
    Itsas Adriatikoan. Lç Act 27, 27 (He Adriako itsasoa, TB, Dv, Ker, IBe 344n Adriatiko itsasoa).
    azpiadiera-1.5
    (Formando compuestos adjetivos).
    Gizon itsas auzoa / orhoit adi zenbat aldiz Iaunak auen guardatu. EZ Man II 160.
    azpiadiera-1.6
    (Como primer miembro de comp.; las formas sin -o final son las más documentadas; cf. infra compuestos más lexicalizados o frecuentes). "Neneidas, ninfas del mar, itxas anyerusak" Lar. "Anatife, itsas-piru" , "maté, plante, itsas-gorosti; thé de jésuites, itsasdute" T-L.
    [Ondasun guziak] itsas-putzu izugarrian [ondatu] . Mb IArg I 372. Itsas-egoz ta mast-oialez [...] dabiltzan ontzi andiak. Mb IArg II 278. Itsas-olastak. Ib. 281. Larrea, Hiribarren bertze zenbeitekin / eman ditezke gora itsas lehoinekin. / Dardanburu semea ez da itsasoko / bainan balio ditu guziak lurreko. Hb Esk 135. Itxas truju latza. AB AmaE 434. Itxas-zartadak. Ib. 128. Noizbait artuten eben burutik-bera itxas-zaparrada bat. Echta Jos 275 (95 itxaso-zaparrada). Apar zuriak itxas artz gizon jantzalleak zirudien. Ag Kr 14. Urteten deutsie txalopetan itxas bidera. Ib. 30. Itxas-eremu edetsuaren erdian. Ib. 199. Sardiñ sare, itxas aga ta txalopa masteakaz. Ib. 216. Lagunak nasa gañean itxita, itxas aurrera joan zan. Ib. 153 (93 itsas aurrean). Flandretako itsas-uri geienetan. Lh Yol 3. Noeren itsas-etxe zabaletik. Ox 19. Itsas-arraintzariez [egin du solas] . JE Ber 77. Itxas-umiak. Enb 49. Itxas-marrua. Or Mi 8. Laister agindua eman zigun itsas-nagusiak. 'Le grand marin'. Ib. 8. Agur egiten dautzu itxaso-argijari. "A la luz de los mares". Laux BBa 138. Itsaso-otsak. Ldi UO 29. Itxas-arkaitzak. TAg Uzt 105. Itxas-magalean. Ib. 8. Gudaz kanpoko Itxas Arazoen Zuzendari Nagusiak. "Marina civil". EAEg 19-11-1936, 336. Itsas marrumaz. Iratz 125 (116 itxas). Itsas mugan mainatuko. Ib. 61. Itsas-ume bi. Ib. 113. Itsas-urdiñetik zeruarenera, zenbat alde dago! "Azul del mar". Or Poem 521. Nola gizartea / ala itxas-legea / batzutan aserrea, / bestetan barea. SMitx Aranz 234. Itxas-lagunkide. Zait Sof 176. Itsas-zokoetako arraia. Or Aitork 104. Itxaso usaia. JAIraz Bizia 109. Itxasmamu. Arriand Mt 14, 26. Aitaren itsas-agurra betikozkoa izango zala. Ib. 82. Itsas-zaletasuna [erraietan daroe] . Ib. 85. Itxas kataleku zar batzuek. Ugalde Iltz 14. Gela ttipi hark ere itsas-kutsu atsegingarria zuan. Osk Kurl 130. Itxas-zora-kantuz. Onaind (in Gazt MusIx 207). Itsas inguruetako biztanleen artean. Ibiñ Virgil 101. Itsas-zelaiak. 'Les plaines de la mer'. Ibiñ Virgil 79. Itxas amak lurra oeratu nai du. NEtx LBB 351. Itxas-ogerik beiñere ez duken ibai-uretan itoa. Ib. 232.
    azpiadiera-1.7
    Mundu guztia igaro degu, itxas, legor, mendi.NEtx LBB 369.
    azpisarrera-1
    ITSASOA HANDI IZAN; ITSASOA GOI IZAN; ITSASOA GORA IZAN. Estar la marea alta. "Itsasoa goia, sendo da, gorat heldu denean" SP. Cf. itsasandi.
    Baldin itsasoa handi bada [...]. INav 50. Toki beroetan uzten da ura itsasoa gora delarik sartzera zolagune zelhaietan. Dv Dial 113 (Ip itxasua gora denian; It marea goran, Ur itxasoko ur goran).
    azpisarrera-2
    ITSASOA HANDITU; ITSASOA HASERRETU; ITSASOA SAMURTU. Revolverse, enfurecerse el mar.
    Itxasoa samurturik goiti eta beheiti. E 61. Haize bat iaikirik, itsasoa handitzen eta haserretzen hasi zenean. Ax 132 (V 87). Haizea bortiztu zen eta itsasoa handitu. Lg II 163. Itsasoa aserratuta galtzeko perillean. AA III 328. Itsasoa aserretu zitzaien eta ondatzeko zorian jarri ziran. Lard 388. Denbora khanbiatzen da, itsasoa samurtzen, zerua belzten. Laph 222 (v. tbn. 214). Bainan itsasoa handitu eta hasarreturik. Zerb IxtS 66.
    v. tbn. I. haserretu: RIEV 1907, 170. Or Mi 145. Iratz 111. Zerb IxtS 85. Anab Aprika 12.
    azpisarrera-3
    ITSASOA HARTU. Hacerse a la mar, emprender un viaje por mar.
    Itsasoa hartzen du, untziak badarama Indietarat. Arb Igand 28. Eta handik zutela itsasoa hartu Irlandarako. Mde Pr 213.
    azpisarrera-4
    ITSASOA HASERRETU. v. ITSASOA HANDITU.
    azpisarrera-5
    ITSASOA HAUTSI; ITSASOAK HAUTSI. Romper el mar, los mares. Cf. ITSAS HAUTSI. "Sutondotxuan baparri-biparri loari deika dagozanak, itxasoak austen dabilzanen aldean, beste bizimodurik dauke (V-ger), los que andan corriendo los mares" A s.v. sutondo.
    Nola xoria joaten baita / airea ebakirikan, / eta untzia iragaten, / itsasoa hautsirikan. Gç 162. Kalerik kale edo itxasoak austen dabillenartean. A BGuzur 42. [Mundakako gizonak] eztau burua pozik / gizonak ikusten / barrati urten artean / itxasoak austen. Azc PB 238. Itxasoak austen ibillita gero. A (in Azc PB 5). Or gelditzen zarie [...] legorrekoen kontura, gu itsasoak austen gabiltzan artean. Erkiag Arran 83.
    azpisarrera-6
    ITSAS ABERE (i.-abre SP, Urt I 101, H). Animal marino. "Itsas-abreak, grands poissons de mer" SP. "Itsas-abreak, bêtes marines" Ib. s.v. abrea. "Itsas abrea, bête marine" H s.v. abere.
    Itsas-abre, arrain eta zamarki, beren izen frantsesekin. Lf GAlm 1957, 31 (tít.). Goratu egizue Jauna lurrean, / itsas-abere ta itsas-sakonok! Ker Ps 148, 7. Era guztietako piztia, egazti, suge eta itsas abereak hezten ditu gizonak. IBk Iac 3, 7 (Ker itsas-abere).
    azpisarrera-7
    ITSAS-ABERETZAR. "Canis damnosus, giza tzarra, abrea, itsas ábrea, itsas-abretzarra, brutala" Urt IV 145.
    azpisarrera-8
    ITSAS HABUIN. v. ITSAS APAR.
    azpisarrera-9
    ITSASOA GOIEN EGON; ITSASOA GOI-GOIEN EGON. Estar la marea alta.
    Itxasoa goi-goian egoan. Ag Kr 54. Itxasoa goien dagonean. JAIraz Bizia 11.
    azpisarrera-10
    ITSAS-AINTZIRA. Bahía.
    Azken behako bat behar diogula eman itsas-aintzirari. JE Ber 91.
    azpisarrera-11
    ITSASOA IGARO ( itx- Lar, Añ); ITSASOAK IGARO ( itx- Aq); ITSASOAK PASA; ITSASOA IRAGAN; ITSASOAK ATRABESATU; ITSASOA TREBESATU. "Transfretar" Lar y Añ. "Itxaso guztiak igaro eta bazterrean ito" Aq p. 63 (v. tbn. A EY III 209).
    Itsasoa iragan zuten oiñak busti gabe. Tt Onsa 32. Atrabesatu zitunean itxasoak. (Goñerri, 1758). ASJU 1993, 304. Trebesa giniro itsasua. Xarlem 125. Igarotzen dira itxasoak bizitza galtzeeko arrisku andiekin. Mg CC 193 (CO 290 itsasuak irago). Itxasoa pasa zezala. Aran SIgn 40. Itxasoa igaro. Azc PB 318 (v. tbn. Mde Pr 249, Txill Let 130 i. igaro). Lurbira guztiko erri ta itxasoak igaro ditut. Ag G 184. Egiaren ezagutarazteko [...] itsasoa iraganik. Zerb IxtS 97.
    azpisarrera-12
    ITSAS AIRE (Hb). Brisa de mar. v. itsas haize.
    Itsas-airearen beharra badutelakoan. Itsas airea! Hobe lukete arto eta zingar pozi bat. HU Zez 73. Itxas-aidea gooraka dator lasaiki. LMuj BideG 218.
    azpisarrera-13
    ITSASOA IRETSI. "Itsasoa irets, entreprise impossible" Hb GH 1929, 89.
    azpisarrera-14
    ITSASOAK BETE (Para expresar una gran cantidad). "Itxasoak bete pasentzia (V-ger), paciencia grande como el mar" A Apend. v. ITSASO BETE.
    azpisarrerakoSense-14.1
    (Con -ko, adnom.).
    Itsasoak beteko moskorra eukan aldean. Erkiag Arran 18.
    azpisarrera-15
    ITSASO HANDI. v. itsasandi.
    azpisarrera-16
    ITSAS HANDITU; ITSASO HASERRE; ITSAS HASERRETU. Mar revuelto, enfurecido. "Tempestad, mar alborotado. Ifar-aldietako aiziak jarri dabe itxas asarria. [...] Itxasasarria dago gaur, hoy está la mar picada" Etxba Eib.
    Itsaso asarrean / untzia darok galduko. Gç 139. Gelditu zan aizea ta palakatu zen itsaso aserrea. Mb IArg II 351. Tiratu zuten itsas aserretura Santu beraren estanpa. Ib. 281 (311 itsaso aserretu). Itsas-aserretuan. Lard 400. Haizeri eta itsaso hasarretuari manatu zeraien Jesusek. Arb Igand 155. Iskanbilla geroago ta gorago [...] aizealdiak astintzen dun itxas aunditua bezela. TAg Uzt 182. Itxasaundituan egiteko, etzan, noski, marka eskasa egin zuena. Ib. 138 (136 itxasanditu).
    azpisarrerakoSense-16.1
    Gizarteko itsaso asarrean.Or Aitork 20.
    v. tbn. I. haserre: SP Phil 234. Dh 268. Erkiag Arran 157. Osk Kurl 131. Ibiñ Virgil 85. Berron Kijote 153. Itxas asarre: AB AmaE 170. SMitx Aranz 222. NEtx LBB 240. Itxaso asarre: TAg Uzt 93. Itxaso aserratu: Ag Kr 210.
    azpisarrera-17
    ITSAS ANDRE. Mujer de marinero.
    Mundakan bizi dira alan itxas-andrak [...]. / Alargun beti, bauke / lutua soinean. Azc PB 240.
    azpisarrera-18
    ITSASOAN IBILI (Lcc); ITSASOAN JOAN; . "Navegar, itsasoan <isç-> ibili" Lcc.
    Gizonák, badakusat ezen itsasoan ioaitea [...] gure bizién ere peril [...] handirekin izanen dela. Lç Act 27, 10 (He itsasoan ibiltzea). Nola egin behar dituzten bere othoitzak itsasoan dabilzan denboran. Mat 325 (v. tbn. 221). Salbamenduko portura hel itzatzu itsasoan dabiltzanak. Harb 315 (v. tbn. en contexto similar Ax 462 (V 300), Gco I 460 itsasoan dabiltzanak). Itsasoan dabiltzanek [...] behatzenago baitute goiti zerura. SP Phil 245 (He 247 itsasoan dabiltzanen). Itxasoan dijoazanak ez due onekin bearrik. Mg CC 189 (CO 284 itsasuan duazanak). [Marinelak] ekatx ta axearen kontra itxasoan doazanean. Añ LoraS 56. Ala egiten zuen [...] bide luzeren bat igaro edo itsasoan joan bear zuenak. AA I 458 (v. tbn. 538 y II 49). Itsasoan dabillen jendeak izan oi dituen gaixo ta eritasunen gañean. Izt C 469. Amaika aldiz bera ere itxasoan ibilli izanak! Lek SClar 103. Poli denbora puska batean ibilli zan itsasoan oraindik ere. Anab Poli 69. Bertze behin Jenezaretako itsasoan zoan gauaz. Zerb IxtS 85.
    v. tbn. Echta Jos 103 (itx-). Zait Plat 133.
    azpisarrerakoSense-18.1
    (Pl.).
    Itsasoetan luzaro ibilliriko ontziagintari. Ag Kr 93. Edurneren aita be kapitana zan ta itsasoetatik zebilen Patxirena bezela. Osk Kurl 39.
    azpisarrera-19
    ITSASOAN SARTU. Hacerse a la mar.
    Itzultzen da berriro Asisa eta sartzen da itsasuan Siriarako asmuan. Bv AsL 105.
    azpisarrera-20
    ITSAS APAL (-ph- H). "1. mer basse, peu profonde: itxas apal danean, quand la mer est basse. 2. basse-mer, basse marée: Itsas aphal dugu eguerdian, nous avons basse-mer à midi" H.
    azpisarrera-21
    ITSAS APAR (Lar, Hb); ITSAS BITS (Lar); ITSAS HABUIN (itxas gaun DRA). "Alhurreca, espuma de la mar pegada a las cañas y otras matas. [...] itsasaparra, itsasbitsa" Lar. "Écume de la mer" Lh.
    Itsas-afar gogortu edo esponja batekin. Mb IArg I 129. Biltzen baigenitun txirlak, itxas-apar zatiak, aizto-kertenak. Etxde Itxas 41.
    azpisarrera-22
    ITSASO-HARAINDIRATU; ITSASO-HARAINDIRA. Ir al otro lado del mar.
    Yesus ontzian sartu ta berriz itsaso-araindira zanean, gizalde aundia bildu zitzaion. Ir YKBiz 191 (v. tbn. 234).
    azpisarrera-23
    ITSAS HARANTZ ( -ronz Lar); ITSASOTIK HARONTZ ( -ronz Lar). "Ultramar" Lar.
    azpisarrerakoSense-23.1
    "Ultramarino, itsastaronzkoa, itsasotik aronzkoa" Lar.
    Itxas aronzko gobiernukoa; zeñaren kargura dauden Amerikako eta Asiako [...]. EConst 64.
    azpisarrera-24
    ITSAS HARANTZAINOKO. Ultramarino.
    Itsas-aruntzaiñoko epea emango zaie. "Se les da término ultramarino". Berron Kijote 81.
    azpisarrera-25
    ITSAS HAREA; ITSASOKO HAREA. Arena del mar. v. ITSAS HONDAR (b).
    Gehiago direla zure faltak [...] itsas-hareak baino. SP Phil 44 (He 45 itsasoko harea ispi). Eta xutik egon nintzen itsasoko arearen gainean. TB Apoc 12, 18 (He itsasoko harearen). Itsasoko areak baño ugariagoak. Lard 16.
    azpisarrera-26
    ITSASOAREN BESTE ALDE; ITSASOAZ BESTE ALDE; ITSASOZ BESTE ALDE; ITSASO BESTE ALDE (En casos locales de decl.). Ultramar, lugar al otro lado del mar.
    Ethor zitezen itsasoaren berze aldera, Gadarenoen komarkara. Lç Mc 5, 1 (He itsasoaren bertze alderat, TB itsasoz bertze alderat; Dv itsasoz haindira, Or itxasoz aruntza, Leon itsas-haindirat, Ker, IBe itsasoaz best(ek)aldera). Arrats berean joan ziran itsasoaren beste aldera. Mb IArg I 269. Iges egin beza emazteak senarragandik, itsasoaz beste aldera. AA I 561. Itsasoaren beste aldeko bazterretara [joan] . AA III 325. Zertan gan urre-ketara itsasoaz bertze aldera? Gy 44. Ego-aize batek itsasoaz beste aldetik. Lard 88. Oro alde ditut itsasoz bertz'alderat juaiteko. Laph 60. Itsasoz bestalderat berrien heltzeko. Etcham 218. Itsasoaz bestaldean diren eskualduneri. Ib. 235. Arritu ziran yende aiek Yesus itsasoaren beste aldean arkitzen. Ir YKBiz 216. Ez gara gai, inguruko itxasoaz beste aldera bildurrik gabe ta igeritzen pasatzeko. Txill Let 130. Itxasoz bertzaldean dituzketen haurrez. SMitx Aranz 221. Itsasoaz bestaldeko atzerri urrun. Mde HaurB 103. Zer haiz? Itsaso bertzaldera abian? Larz Iru 110. Europak itxasoz bestaldera bialtzen zuan jendetza ura. NEtx LBB 34. Eta itsasoaz bestekaldera eldu ziran. Ker Mc 5, 1 (IBe itsasoaz bestaldera). Itsasoaz beste aldean. MEIG III 126.
    azpisarrera-27
    ITSAS ARMADA (Urt); ITSASOKO ARMADA. Armada, ejército de mar. "Classiarius [...], itsas armadarena, itsas armadákoa" Urt V 191.
    Leorreko martizti eta itsasoko armadaetan. Izt C 493. Aita Sainduak itsas-armada eder bat han eta hemen bildu zuen. Zerb IxtS 109.
    azpisarrera-28
    ITSAS aro (Dv A; itxasaro AN-gip ap. A); ITSAS GIRO. "Temps, par rapport à la navigation. Itsa-aro ederra da, le temps est propice pour naviguer" Dv. "Tiempo bueno o malo para navegar, estado del mar" A. "Itxasaro (AN-gip), tiempo para hacerse a la mar" Ib. s.v. aro.
    Itxaslari onarentzat beti da itxasaro. Otx 37. Atzo baño ekarkorragoa izango al-due arrantzale gizagajoak gaurko jarduna! Aukerako itxasgiroa da. TAg Uzt 146.
    azpisarrera-29
    ITSAS AROTZ. "Itxas arotz (Vc), galafate, calafate, carpintero de buque" A.
    azpisarrera-30
    ITSAS ARRANTZA. Pesca en el mar.
    Bazen alabainan lana, urrun joan gabe: ofizio-lantegiak, ainitz mota [...], edo itsas-arrantza, burdin-bideak. Larre ArtzainE 245.
    azpisarrera-31
    ITSASOA SAMURTU. v. ITSASOA HANDITU.
    azpisarrera-32
    ITSAS-ASUN. Ortiga de mar, acalefo. "Acalyphe, [...] itsas hausiña" Urt I 69.
    azpisarrera-33
    ITSAS HAUTSI. Rompiente (?).
    Eta Florsko irlaz itsaso aldetik badu itsas hautsi bat eta artaz leihor aldetik pasa ahal zaitezke. INav 113.
    azpisarrera-34
    ITSAS AZAL. Superficie del mar. v. ITSAS(O) GAIN.
    Itxas azalez dabillan ontzi polita. AB AmaE 135. Urganean, itsas-azal urdin apalean. Erkiag Arran 96. Itsas-axalean [...] ontzi arina. MEIG I 186.
    azpisarrera-35
    ITSASOAZ HANDIKO. Ultramarino.
    Itxasuaz-andiko gauzak. Kk Ab I 52.
    azpisarrera-36
    ITSAS AZPIKO. Submarino. v. itsaspeko.
    Itxas-azpiko indarra gainditzen. TAg Uzt 231.
    azpisarrera-37
    ITSAS BAGA; ITSASOKO BAGA. Ola de mar.
    Itsas bagaren pare da. Lç Iac 1, 6 (TB itsasoko baga). Itsas bagak eta olastak nai bezala. Mb IArg II 280.
    v. tbn. A BeinB 40 (itxasoko baga).
    azpisarrera-38
    ITSASO BAKETSU. Océano Pacífico.
    Ill zan Itsaso Paketsuan (el mar Pacífico). Etxeg EE 1892a, 365.
    azpisarrera-39
    ITSASO BARE (Vc, Gc ap. A); ITXAS-BARE. Mar serena, mar tranquila.
    Aize gitxi ta itxasbareaz ezin zeitekean egin kalte andirik. Echta Jos 145. Itsaso barean arraun-egoak edatuki. Or Mi 41. Fama dutenak itxaso bare / olatu gabian. MendaroTx 437. Dagonillaren beroak eta itsaso bareak pasa dira. Txill Let 48.
    v. tbn. Ldi BB 56. Erkiag Arran 26. Itxaso bare: Echta Jos 98. Enb 43. Ldi BB 138. TAg Uzt 136. EA OlBe 56. Erkiag BatB 176. BEnb NereA 188. Uzt Sas 309.
    azpisarrerakoSense-39.1
    Itxas-baredun eguraldi onagaz.Echta Jos 274.
    azpisarrera-40
    ITSAS BARNE; ITSAS BARREN. a) Fondo del mar. v. ITSAS HONDAR.
    Hanbat zuri itzultzeko / ordañezko eskerrik / zenbat itsas barrenean / baita arrain gorderik. EZ Eliç 27. Jausi yakuk itxas-barnera. "Al fondo del mar". Laux AB 92. Asto-igararria lepotik dindil ezarrita itxas-barrenean murgildu. Ol Mt 18, 6. Edo il edo itsaso barnera yaurti nazazue! Zait Sof 96. Uhain handi batek itsaso barnerat igorri zuen. "Un coup de vague envoya dans la mer". Ardoy SFran 211.
    b) (barren Lar, Hb, H, Bera). "Altamar, itsas barrena" Lar. "Haute mer" H. v. itsas zabal.
    Zebiltzan itsas-barnean. "Navegaban en alta mar". Or Eus 204 (v. tbn. 386). Ugiñak [...] etozan itsas-barrenetik. Erkiag Arran 193. Iraungo al zuan kortxoak itsasbarren erdira arte? Anab Poli 35.
    azpisarrera-41
    ITSAS BARRU (Lar, H); ITXASBARRU (V-m ap. Zubk Ond). "Altamar" Lar. "Mar adentro" Zubk Ond. v. itsasandi, itsas zabal. Cf. Jaukol Biozk 36: Itsas barrura euzki gartsua sartzera doa, y Altuna 34: Itxaso barruko koralak.
    Jaditxi zenduan / ibiltia armadan itxaso barruan. AB AmaE 96. Iñok eztitu itxas barruetako zuen lanbide garratzak [...] ikusten ondo. Ag Kr 212. Itsas-barrura joan ta joan egin arren, muga ori eztot egundo eskuratu. Erkiag Arran 192. Itxas-barruan bizi dana [arraia], berriz, askoz ere fiñagoa. (In EZBB I 130).
    azpisarrera-42
    ITSAS-BARRURATU; ITSAS-BARRUTU (Lar, H); ITSAS-BARRENDU (Lar, H). "Engolfarse" Lar. "Aller, s'engager en pleine mer" H.
    Itxas-barruratzen zijoazela, arrantzalearen begi ernaiak [...]. Elizdo EEs 1925, 213.
    azpisarrera-43
    ITSASO BELTZ.
    Uste zuten orok uraz haindian ez zela jenderik ez eta ere lurrik. Itsaso beltza deitzen zuten Ameriketarat deraman ur hori. HU Aurp 50.
    azpisarrera-44
    ITSAS BESO. "Brazo de mar, itsas besoa" Lar. v. itsasadar.
    azpisarrera-45
    ITSASO BESTE ALDE. v. ITSASOAREN BESTE ALDE.
    azpisarrera-46
    ITSASO BETE.
    Gran cantidad (de). v. ITSASOAK BETE; cf. itsasbete.
    Ahanzi gabe egitea itsaso bete erreberenziaz. "Faire une mer de reverences". Volt 275.
    azpisarrera-47
    ITSAS BIDAZTI (H (bidasti, bidiasti)). Navegante. v. itsasgizon, itsastar. "Voyageur sur mer; spécialement homme de mer, marin" H, que cita a Mg.
    Itxasbidiaztirik jakitunak ere, ezin eragotzi lezakee ez aize kontrakoa ez [aizegabetasuna] . Mg CC 189.
    azpisarrera-48
    ITSAS BISTA. "Paisaje marino, perspectiva abierta al mar. Mendi aren gañetik, itxas bistia Frantziarañok" Etxba Eib .
    azpisarrera-49
    ITSAS BITS. v. ITSAS APAR.
    azpisarrera-50
    ITSAS-DEMA. Regata.
    Euki eben indarneurtze, itxas-dema edo arraunketa estua. Ag Kr 168 (v. tbn. 172; 54 itsas dema).
    azpisarrera-51
    ITSASO EDER. Mar tranquila, serena. v. ITSASO BARE.
    Nahi baduzu sarthu barnat hartuko duzu itsaso ederra marea ona. INav 17.
    azpisarrera-52
    ITSAS-HEGAL. Borde del mar.
    Itxas egalean arkitzen ziran Israeldarrak. Gco I 118. Itxas-egaleko aazea, ura bera duin ezea. EZBB II 25.
    azpisarrera-53
    ITSAS EKAITZ; ITSASO EKAITZ. Tempestad.
    Itsas-ekaitzek. 'Tempêtes des mers'. Or Mi 150. Itsaso-ekaitz zakarrean. Zait Plat 93 (Sof 152 itxas-ekaitz).
    azpisarrera-54
    ITSAS ELEMENTU. Tempestad.
    Bidean artu zituen itsas-element arrigarriak eta bidetik atera. Mb IArg II 281.
    azpisarrera-55
    ITSAS ERDI; ITSASO-ERDI (En casos locales de decl., en sing.). Alta mar. v. itsas zabal.
    Itsas erdian artu zuten ontzi hau [...] aizerik bageko egunak. Mb IArg II 278. Itxas erditik eroaten dauz / onak [...] / Dongak botaten ondarreraño. AB AmaE 62. Korajez juaten dira itxaso erdira, / beren bizimoduan saiatutzen dira. Arrantz 100. Ugarte deritzanez itxas-erdiko legorra. Ldi UO 37. Iru bider ibillia nauk itxaserdian ondatuta. TAg Uzt 41. Arrantzaleen ontzitxoak portuti itxaserdira. Ib. 108. Ur-tanta bat itxas-erdian baño galduago. NEtx Nola 107. Ontzia doia jostari itxas erdira / urratu eta erdibituaz ura alde bietara. BEnb NereA 149. Itxaso erdian doian ontziak. Gerrika 219.
    azpisarrera-56
    ITSASO-ERREKA (Pl.). Mar y río.
    Itsaso-erreketako arraiena. MEIG VI 102.
    azpisarrera-57
    ITSAS ESKIER. Seguro marítimo.
    Ansó y Compañía. [...] Itxas-eskier egintzak. ArgEgut 1933, 78.
    azpisarrera-58
    ITSAS-ESTU. v. itsas-estu.
    azpisarrera-59
    ITSAS EZPONDA. "Falaise" T-L. v. ITSAS MALDA.
    azpisarrera-60
    ITSAS FRANKO. Alta mar. v. itsas zabal.
    Oba izango dot [...] legorrean tirabira egin [...] eta ez an, itsas frankuan, aztarrenik be utzi barik. Erkiag Arran 126s.
    azpisarrera-61
    ITSAS GAIN; ITSASO GAIN. a) Superficie del mar. v. ITSAS AZAL.
    [Iesus] itsas gainez zabilala. Lç Mt 14, 26 (Ol itxasgañetik, Ker, IBe itsasgainean). Abiatu zen egun batez Iondone Petri, itsas gaiñean, Iesukristo bere nabusiagana. Ax 131 (V 87). Itsas-gainetik dabillala. SP Phil 263 (He 266 itsasoaren gaiñean). Zuri zuri egoan itxas-gane guztia. Echta Jos 95. Itsas gañ dana ikusgarriro zidarturik. Ag Kr 61. Aiziak indar asko du itxaso gañian. Arrantz 27. Zurbilla zan, itxaso-ganera edatuten dan lanbruaren antzekua. Altuna 37. Itxas-ganian. Laux BBa 60. Ez det kuadrilla bizkorragorik itxas gañian ikusi. Tx B 98. Pedron ontzia ekaitz-artean / itxaso-gain beti gallen. SMitx Aranz 169s. Itxas ertzeko ermita batean zan. Itxas ertza baño itxas-gaña obeto. Lek SClar 103. Itsaso gainean beitoa untzi handia. Zerb IxtS 115. Itxas-gain zear. Zait Sof 183. Itsas-gaina bezain higikoi. Lf in Zait Plat XX. Mende artu zenduan itxas-gain zabala. Basarri 45. Amar sarek, alkarreri lotuta, berreun eta ogei braza inguruko luzera artzen eben itxaso gaiñean. Etxabu Kontu 128.
    v. tbn. Itsas gain: Mb IArg II 351. Otag in FrantzesB II 131. Or Mi 131. Gand Elorri 56. Lasa Poem 107. Itsaso gain: Arb Igand 160. Ir YKBiz 213. Itxas gain: AB AmaE 116. TAg Uzt 134. MAtx Gazt 39.
    b) "Itsaso gainera helduak dire, ils ont atteint la haute mer" Dv.
    c) Costa, zona alta situada al borde del mar.
    Karmelo mendia izan zala-ta nago. Au, Mediterraneo itxas gañian dago. Gerrika 255.
    d) (Uso adv.). Por encima del nivel del mar.
    Laugarrengo saill au [...] maldan gora lareun bat metro itsas gaiñ. Munita 70. Lenengo zer ez dun bear esango dizut. Itxas-gain bosteun metrotik gorakorik ez. Ib. 59 (v. tbn. 89).
    azpisarrera-62
    ITSAS GALTZAR. Golfo.
    Bizkai-itsas-galtzarra igarotzean. Or QA 48.
    azpisarrera-63
    ITSAS GARAU. Producto, fruto de mar.
    Arraiakin, magurioakin eta, erabat esateko, itxasgarau guziekin, ardorik onena zuria dala. Egan 1961, 120.
    azpisarrera-64
    ITSAS GATZ. Sal marina.
    Itxas-gatzetan garraztutako eztarri bortitzak. Lek SClar 104.
    azpisarrera-65
    ITSAS GAUZA; ITSASOKO GAUZA (Lcc). Cosa(s) del mar. "Marina, cosa del mar, itsasoko gauzea" Lcc. v. ITSASO-KONTU.
    Nun da bestela itxas-gauzetan / nun da onekin [Txurrukarekin] berdiña? AB AmaE 103. Geu gara ezer ikasi eztogunak, itxasoko gauzea ezpada. Ag Kr 149. Polik, aieri atsegiña emategatik gogoz aritzen zan itsasoko gauzak esaten. Anab Poli 129 (v. tbn. 128). Aspaldidanik dakigu joera berezia duela Ciriquiain-Gaiztarro jaunak itsas gauzetara. MEIG III 56.
    azpisarrera-66
    ITSAS GESAL; ITXAS KRESAL; ITXAS GEZAL. Salitre.
    Itxas-kresalaren arnasak zoraturik. TAg Uzt 213 (v. tbn. 43). Itxas-gezalak eta eguzkiak [...] baltzitu dautsoe zerbait aurpegiko azala. TAg GaGo 36. Ez zan aterako aren sabeletik itsas-gesala. Or Aitork 400.
    azpisarrera-67
    ITSAS GIRO. v. ITSAS ARO.
    azpisarrera-68
    ITSAS GOIBEHE. Nivel del mar.
    Itsasgoibe edo nibelean, ogei ta amabi kilometro barrura. Munita 101.
    azpisarrera-69
    ITSAS GORRI; ITSASO GORRI. Mar rojo. Cf. Gç 108: "Izanen da zure odola gure itsaso gorrian".
    Iragan zezaten itsas gorria leihorrez bezala. Lç He 11, 29 (He, TB, Dv, Ur, Ker, IBk, IBe itsaso gorri, Ol itxaso gorri). Itsas-Gorriaren ertzean topatu zituen. Lard 73 (v. tbn. en la misma pág. itxaso gorri; 70 itsaso gorri). Itsaso gorri ireki zen [...] [izraeldarren] iragaiterat uzteko. CatJauf 26.
    v. tbn. Itsas gorri: EZ Man II 123. LE Ong 74. Hb Egia 5. Mde Po 69. Itxas gorri: Gco I 112. Itsaso gorri: Lç Act 7, 36. Tt Onsa 32. Mb IArg I 194. Ub 27. Hb Egia 6. Inza Azalp 15. Zerb IxtS 35. Itxaso gorri: Ub 25. CatS XII. Itxeso gorri: Luzuriaga 142.
    azpisarrera-70
    ITSAS GUDA. Batalla naval. v. ITSAS GUDU.
    Buruzari asko izanagatik / Azkarrak itxas-gudetan. EE 1880a, 130.
    azpisarrera-71
    ITSAS GUDARI. Soldado de la marina.
    [Señorijoko itxasgizonak] zeintzubek [...] barriztau ditubezan [...] itxasgudarijen [...] garaitza andijak. (1866). BBatzarN 219. Berrogei urtez itsas-gudari izana nauk. 'Quarante ans de [...] service à l'armée'. Or Mi 94.
    azpisarrera-72
    ITSAS GUDU. Combate naval. v. ITSAS GUDA.
    Lepantoko itsas-gudua baino lehenago. Lf (in Casve SGrazi 10).
    azpisarrera-73
    ITSAS IBAI.
    a) (Pl.). Mar y río.
    Bularretan sar bekizkit itsas-ibaien uhainak. Iratz 137. b) Ría.
    [Plenziako] itxas-ibaiaren ertzetako zugaztoi-arteetara. Alzola Atalak 71.
    azpisarrera-74
    ITSAS IBILALDI (G-azp, AN-gip ap. Gte Erd 142); ITXAS-IBILGUN; ITSAS-IBILTZE ( ibilte H, que cita a Astar). Navegación. "Itsasibillaldia egin zuten Mediterraneo aldetik (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 142. v. itsasbide, 1 itsasketa.
    Denpora gustijetan izan da enzute andikua Kantauritarren izena ala itsas-ibilte eta jakiturijan zein da gerran. Astar II III. Ondo ein daizula, ba itxas-ibilguna. Enb 128. Argonauten itxas-ibillaldian. Ibiñ Virgil 50. Ikusten nago itsas ibilaldi honek [...] galera haundiak ekarriko dituela. IBe Act 27, 10 (IBk itsas ibilaldi).
    azpisarrera-75
    ITSAS IBILE. "Itsas-ibillea, navigateur, marin, homme de mer" H.
    azpisarrera-76
    ITSAS IGANDE. "Creciente del mar" Lar.
    azpisarrera-77
    ITSAS IKASTETXE. Escuela naútica.
    Itsas-ikastetxeko ikasleak. Anab Don 107.
    azpisarrera-78
    ITSASO HIL. Mar muerto.
    Zeñari geroztik itsaso illa deritza. Lard 21. Ur handi bat agertu zen eta hedatu. Itsaso hila deithu zuten. Zerb IxtS 19.
    azpisarrera-79
    ITSAS INTA. "Maremme, itsas-intha" T-L.
    azpisarrera-80
    ITSAS IRAKIN; ITSASO IRAKIN; ITSAS IRAKITU. Mar revuelto, enfurecido.
    Gaixtoak itsas irakitua bezala dira, eztute bakerik. Ax 429 (V 278). Igari egieben zerbait itxas irakiñ esnetuaren gañean. Ag Kr 198 (v. tbn. G 359).
    v. tbn. NEtx LBB 241 (itxas irakin).
    azpisarrera-81
    ITSAS ISLA. Isla.
    Ibilli zen Jerusalendik Erromaraño, bai ta bien arteko itsas isletan ere. Mb IArg I 134 (II 301 itsasoko islak).
    azpisarrera-82
    ITSAS IZURDE. Delfín.
    Itxas-izurdeak [...] eraman zuten bere bizkar gaiñean. Ibiñ Virgil 58.
    azpisarrera-83
    ITSAS JAINKO; ITSASOKO JAINKO. Divinidad del mar.
    Itsas-jainko haundi baten beztimendu. Mde HaurB 64. Itsasoko jainkoari oferenda. Ib. 109 (v. tbn. 101, 103, 104). Nerei itxas-jainkoak. Gazt MusIx 66. Glaukua, itsas-iainko bat. Ibiñ Virgil 81.
    azpisarrera-84
    ITSAS JAZAR. "(REusk III 309), combat naval" Dv. "(G?,CancB, L?, Dv), combate naval" A. v. ITSAS GUDA, ITSAS GUDU.
    Irabazirik itxas-jazarra / gelditu zanean sua. REusk III 309. Odolezko burruka gogorrak [...] itsas-jazar ikaragarriak. EE 1882c, 413.
    azpisarrera-85
    ITSASO-JENDE; ITSAS JENDE.
    a) Gente de mar.
    Itsaso jende guztiaren othoitzak biaia ona egiteko. EZ Man II 211. Ontziko itxas-jendea librea ta lotsagabea zan biziro. Aran SIgn 37. b) Egaztia ere itsas-iende da; baiña lurgaiñean ugaritzen da. "Et aves marina progenies". Or Aitork 402.
    azpisarrera-86
    ITSAS JO. (L ap. Lh; Lar, H).
    a) "Mareo, mareoa, itxasjoa" Lar. "Mal de mer. Gauza hitsa da itsas-joa, le mal de mer est une triste chose" Lh. b) "(L), dérangé par le mal de mer. Ez ginen oro itsasjoak, nous n'avions pas tous le mal de mer" Lh.
    azpisarrera-87
    ITSAS JOAIRA (H (+ ioaira, goaira, goaia, guaia), Lh (+ gaaira)). "Courant, mouvement plus ou moins rapide, flux et reflux des vagues de la mer" H.
    azpisarrera-88
    ITSAS KAI. Puerto de mar. v. ITSAS PORTU.
    Itsas-kaietik bana-banaka ontziek joku-lekura. Or Eus 388.
    azpisarrera-89
    ITSAS KALMA. Calma chicha.
    Edo aise kontrakuak edo itxaskalmak. Mg CO 284 (CC 189 aizegabetasun).
    azpisarrera-90
    ITSAS KANPO. Mar abierto.
    Itxas kanpuan denbora txarrak / iñoiz ez barkatzekua. Arrantz 156. Itxas kanpuan txalupak buelta / gizonak antxen itotzen. Ib. 156 (v. tbn. 153). Itxas kanpotik kaio talde bat garraxika dator. NEtx LBB 271.
    azpisarrera-91
    ITSAS KANTU. Costa. v. itsasbazter, itsas hegi, itsasertz.
    Zenbait egunen buruan / aurkitzen da itsas-kantuan. Gy 27.
    azpisarrera-92
    ITSAS KIROL.
    Ikuskarririk ederretatik / itsas-kirolak au âl du. "Uno de los espectáculos más interesantes de las regatas". Or Eus 387.
    azpisarrera-93
    ITSAS KIROLARI. Regatista.
    Itsas-kirolari famatua. Herr 25-1-1968, 2.
    azpisarrera-94
    ITSASOKO (Urt I 339, Dv, H; itxas- Lar, Añ). Marino, relativo al mar.
    Itsasoko habitantei. Lç Apoc 12, 12. Itsasoko sable. Ib. 12,18 (Ip itxasoko hariña). Itsasoko jende guztiaren othoitzak biaia ona egiteko. EZ Man II 130. Itsasoko biaietako othoitzak. Ib. 211. Itsasoko o Patroñak, Birjina dohatsua, San Piarrez [...]. Ib. 136. Ofizio gaitzena duk ere itsasokoa. Ib. 129. Itsasoko othoitzak mariñelentzat. EZ Eliç 426. Lurreko da itxasoko ondasun. Urqz 35. Zenbait athorragorri, itsasoko lehoinak, hurbildu zitzaizkoten eta erakutsi zioten alfer handienak xutikaratzen zirela. Hb Egia 150. Itsasoko tirain. Dv Iudae 13. Lapa, karramarro ta beste itxasoko janariak. Echta Jos 201. Itxasoko bizibidea da nik gogo geien dotzadana. Ib. 97. Itsasoko bañuak artu. Iraola 65. Itsasoko ekaitza. Ir YKBiz 212 (v. tbn. Añ LoraS 8 itxasoko ekatx). Itsasoko ardurak, untzien joan-etorriak. Erkiag Arran 113. Itxasoko landarak. SM Zirik 47. Urdei-azpikuak eta orrelakuak bazirala ta, itxasoko zerbait bialtzia obe izango zala. Ib. 47.
    azpisarrerakoSense-94.1
    Oso urduriturik eta itxasokoari ziñuka [...] erriko gizonik sendoenak noiz itoko ete jakuezan bildurrez.Ag Kr 31. Ez egondu ez-bai / itxasokoen kezkaz, / itzuliko ote zai. SMitx Aranz 206.
    azpisarrera-95
    ITSASOKO HAIZE. Brisa, viento del mar. v. itsas haize.
    Eta baldin baduzu itsasoko haizea [...]. INav 24. Itsasoko aizeak eta bagak darabilte [onzia] . Mb IArg I 199. Itxasoko aize osasuntsuak. Echta Jos 329. Itsasoko eta mendiko haize eroenak. Zerb Azk 13. Eguzkia eta itxasoko aizea artuaz. MMant 31.
    v. tbn. Erkiag BatB 176 (itxas-).
    azpisarrera-96
    ITSASOKO ANDRE; ITXASOKO ANDRA (AN-gip). "En Fuenterrabía les llaman [a las sirenas] Itxasoko-andrak (las mujeres del mar)" BAP 1967, 81.
    Itxasoko Anderearen uliak baxen orijak. Altuna 33. Itxasoko andra arek len baiño bigunago [...] kantetan. Alzola Atalak 41.
    azpisarrerakoSense-96.1
    [Itsas-ertzean] itxasoko andrakantari bat agertu ei jakon kantetan. Alzola Atalak 40.
    azpisarrera-97
    ITSASOKO ARRAIN (-añ Urt I 339). Pez de mar; pescado de mar. v. itsas arrain.
    Itsasoko arrainen natura guzia. Lç Iac 3, 7 (He, TB itsasoko arrain; Ker, IBk itsas abere, IBe arrain). Lurreko loreak, belarrak eta itsasoko arraiak. AA I 465. Itxasoko arraiñik bastuena. A BGuzur 146.
    v. tbn. EZ Noel 123. Ax 24 (V 14). Hm 42. It Fab 168. Itxasoko arrai: Inza Azalp 44.
    azpisarrera-98
    ITSASOKO BARTZ; ITSAS-BARTZ. "Itsasoko fartza (Gim[énés] 143), pou de mer (crust[acé])" Lh. "Itsaspartz, pou de mer" Lf GAlm 1957, 33.
    azpisarrera-99
    ITSASOKO GAITZ.
    Mareo producido por el movimiento del mar.
    Itsasoko gaitzak ez du legerik. Uste gabean eta uste ez duena har dezake. Zerb Metsiko 56.
    azpisarrera-100
    ITSASOKO IZAR. Estrella del mar (ref. a la Virgen María). Cf. itsas izar.
    Ave, Maris Stella. Agur darotzogu, / Jainkoaren Ama, / Itsasoko izar, / Gure erresuma. Gç 144 (v. tbn. en contexto similar Mat 288, Harb 82, Dh 86, Ip Hil 29, Jnn SBi 34, Or Eus 203, SMitx Aranz 187 itsasoko izar; Gco I 460, Astar II 272, Azc PB 25, ArgiDL 166 itxasoko i.).
    azpisarrerakoSense-100.1
    Gure eroslearen ama, / garaziaz bethea, / itsasoetako izar / bai zeruko athea.Hm 177.
    azpisarrera-101
    ITSASOKO KANTORE (AN-gip). "En Irún son conocidas las sirenas como Itxasoko-kantoriak (cantoras del mar)" BAP 1967, 81.
    azpisarrera-102
    ITSASOKO KUKUSO. "(Gim[énés]), puce de mer (crust[acé]" Lh.
    azpisarrera-103
    ITSAS-KOLPE. Golpe de mar.
    Betbetan itsas kolpe batek haizatu zuen untzia harroka bidetik. Laph 60. Esan dirate itxas golpiak onak dirala. Iraola 55. Ango itxas-kolpiak / ta urro-borroiak. Tx in Imaz Auspoa 24, 57. Itxas-kolperen batek bakarrik eten oi zun tarteka, txutxuputxuka misteriotsu eta aldagaitz (cuchicheo misterioso y monótono) au. Etxde Itxas 187.
    azpisarrera-104
    ITSASOKO MIN ZURI. Mareo producido por el movimiento del mar.
    Ikusi al dituzute iñoiz moruak eta beltzak itsasoko min zuriak jota? Aien arpegiak! Anab Poli 13.
    azpisarrera-105
    ITSASO-KONTU; ITSASOKO KONTU. Cosas del mar. v. ITSAS GAUZA.
    Itsaso-kontuz aritzen zanean [...] guztiak adi-adi. Anab Poli 128 (v. tbn. en contexto similar 127 itsasoko kontu). Itsasoko konturik ez jakiñagatik. Ib. 51.
    azpisarrera-106
    ITSASOKO ONTZI. Nave, embarcación. v. itsasontzi.
    Itsasoko untziak, barkha handiak. Ax 115 (V 77).
    v. tbn. Mb IArg I 199 (onzi). Itxasoko onzi: fB Ic I 37.
    azpisarrera-107
    ITSAS KOSTA. Costa. v. itsasbazter.
    Jendetze guzia itsas kostán zegoen. Lç Mt 13, 2. Itsas kostako [...] sablea. Lç He 11, 12 (He, TB, Dv itsas bazter). Itsas-kosta hegian. Gy 82.
    azpisarrera-108
    ITSAS LAN (H); ITSAS LANBIDE. "Itsas-lanak, travaux de mer" H.
    Zeñari dagokan itxaslanbide guziak, armadako jarduerak eta agiñtariak izentatzea. EConst 65. Burnigintzan, itsas lanetan, eta beste beargai nekosoetan. Izt C 183. Itxas-lanetan trebea. EE 1880a, 130.
    azpisarrerakoSense-108.1
    Itsasoko lanbidean eta osterontzeko eginkizun [...] guztietan.Izt C 461.
    azpisarrera-109
    ITSAS LANGILE. Pescador, marinero; práctico de puerto; estibador.
    Ekatxak [...] bertan galdu ainbeste gizon eder, mendean arturiko itxas-langillerik geienak. Ag Kr 196. Pilotuaren agindupean, lurrin-makinattoaz ziarduen itsas-langileek, huntzia beste toki batera astiro astiro eramaten. Osk Kurl 129. Zamak gora ta behera [...] lanean ari ziran itsas-langileak. Ib. 124.
    azpisarrera-110
    ITSAS LANPERNA. Percebe.
    Itxas lanpernak. SM Zirik 47.
    azpisarrera-111
    ITSAS LARRAIN.
    Guzia utzi ginun, etxea, itsas-larraina. 'L'anse (du rivage)'. Or Mi 10.
    azpisarrera-112
    ITSAS LASTERKARI. "Corsaire" T-L.
    azpisarrera-113
    ITSAS LEGAR (L, BN ap. Lh; Dv A). "Sable de mer" Dv.
    azpisarrera-114
    ITSAS-LEHOR; ITSASO-LEHOR.
    a) (Pl.). Mar y tierra. Cf. itsaslehor.
    Itsaso-leihorren / soberano. Monho 140 (94 itsas-leihor). Ikastetxe bat zegon mendi galdor batean, zoragarri itsaso legorretara begi-bitarte zabalaerekin. Or QA 148.
    Itsaso-legor-aizeen idurikizun. Or Aitork 232. b) Costa.
    Hiru ehun lekhutan / dago itsas leihorra. Balad 139. Itsas leihorretako sarkuraren idekitzea ardietsiko deiela [langileer] bizitzeko behar dituzten guziak horrela ukan ditzaten gatik nasaiki eta merke. JE Bur 116.
    azpisarrera-115
    ITSAS LUR (Pl.). Mar y tierra. v. ITSAS-LEHOR.
    Itsas-lurreri nausitu. Iratz 112.
    azpisarrera-116
    ITSAS MAINU. Baño de mar.
    Itsas-mainu baten hartzeko. JE Ber 86.
    azpisarrera-117
    ITSAS MALDA (G ap. A; Dv). "Falaise" Dv. "Costa escarpada, derrumbadero hacia el mar" A.
    Gelditu ginen itsas-malda batean. Prop 1882, 244.
    azpisarrera-118
    ITSAS MAREA. Marea.
    Hala nula itxas mareak untzi bat horrat hunat erabilten beitü. Mst I 13, 5 (SP, Ch, Leon uhinek, Ip itxas ühainek).
    azpisarrera-119
    ITSAS MENDI (Pl.). Mar y monte.
    Itsas-mendien ertza ubelik, gorririk. Or Poem 533. Itsas-mendien artean. Iratz 125 (v. tbn. 169, 178). Herriko itxaso-mendieri beha. Alzola Atalak 121.
    azpisarrera-120
    ITSAS MERLA. "Falun" T-L.
    azpisarrera-121
    ITSASO-MUGA. Horizonte.
    Itxaso-mugan suturik / [...] geldi-geldiro jeisten ari da / eguzki-litsa gorriya. EA OlBe 65. Zure jauntzi ñabarren petralak noiz dira / Itsas mugan mainatuko! Iratz 61.
    azpisarrera-122
    ITSAS MUTIL. Marinero, pescador (joven). v. itsasgizon.
    Erakusteko itxas-mutillai / Gubernatutzen ontziak. EE 1880a, 132. Bermeoko neskai [...] / eta itxasmutilai. Azc PB 181. Agintariak zein menpekoak, itxas-mutillak zein gatzemalleak. Echta Jos 280. Jordaens-en itsas-mutil mardul gorrailtsu bat iges zijoan. Lh Yol 44. Itsasmutilek lehorrera hurbiltzen ari ote ginen susmoa izan zuten. IBk Act 27, 27 (Ker itsasgizon, IBe marinel).
    azpisarrerakoSense-122.1
    Boskarren agerraldia: Itxas mutilletan.A BGuzur 129 (tít.).
    azpisarrera-123
    ITSAS MUTUR.
    a) Cabo.
    Buena Esperanzako itxas muturra. Goñi 12. Ariusi, Kio ugarte iparraldeko itxas-muturra zan. (Interpr?). Ibiñ Virgil 47. b) ITSASO-MUTUR. Lengua de mar.
    Arteka batetarik uzten zuen itsaso-muttur bat sartzera alhorreraino. JE Ber 84.
    azpisarrera-124
    ITSAS NAIA. "(S; Foix), vagues de la mer" Lh.
    azpisarrera-125
    ITSAS NESKA. Sirena, ninfa del mar.
    Itsas-nesken dantza-leku izandako arkaitzetan. Mde HaurB 74. Undina eta itsas-nesken artean. Ib. 108 (v. tbn. Po 71).
    azpisarrera-126
    ITSAS OBO. Horizonte marino.
    Ikusgarri dun [Bolibiko zabaldia] [...]. Itxas-oboa bera txiki iduritu zitzaidanan eta etzidanan eragin aunditasun onek aiña. Or QA 50.
    azpisarrera-127
    ITSAS OIHAN (Pl.). Mar y bosque.
    Itsas oihanen marrumak. Iratz 152.
    azpisarrera-128
    ITSAS OLATU; ITSASOKO OLATU. Ola.
    Itxas olatu irakiñetan. AB AmaE 47. Itxas olatu gorrion osiñetatik. Zait Sof 58. Itsasoko olatuak barna doan txaluparen brankari. Zait Plat 40. Itsas olatu zakarrak. Zendoia 115.
    v. tbn. Itsasoko olatu: Osk Kurl 126. Ibiñ Virgil 115. IBe Iac 1, 6. Itxasoko o.: Eguzk GizAuz 48. MAtx Gazt 96. NEtx LBB 361. Alzola Atalak 64.
    azpisarrera-129
    ITSAS HONDAR (L ap. Lh; Lar); ITSASOKO HONDAR. a) Fondo del mar. "Profundo del mar, itsas ondarra" Lar. "(Ax), fond de la mer" Lh. v. ITSAS HONDO.
    Hunda ledin itsas hundarrean. Lç Mt 18, 6 (Ker itsas ondar; He itsasoan behera, TB, Leon itsaso zola, Dv itsasoaren zola, Samper itxasoaren barne, Echn itsasoko zola, Ip itxason barna, Ol itxas barren, IBk itsaso sakon). Zure miserikordiaren itsas hondarrera egotzi. Mat 230. Eta beruna bezala itsas-ondarrera eroririk. Ax 115 (V 76). Itsas hondarreko arrainei. ES 142. Botako balebe itxasoko ondarrera [...]. Itz Azald 102.
    v. tbn. Echta Jos 121 (itxaso ondar).
    (Pl.).
    Arri bat samati lotuta, itxasoko ondarreetara boteetia. fB Ic I 91.
    v. tbn. Ur MarIl 51. Jetxitzen du besteak itxasoko ondarretaraño. Ag G 81.
    b) "Itxas-ondarra, arena. Itxas-ondarra, Portland-a eta burdiñia, gaurko elemento nausixak etxegintzarako" Etxba Eib.
    Itxasoko ondar edo areak baño pekatu geiago. Cb Eg III 303. Itsasondarreko ugarteetara. 'Aux îlots sablonneux du rivage'. Or Mi 144. Itsas-ondarra. "Arena de la playa". Or Eus 173. Itsas-ondar-gaiñean gelditu zan zain. Ker Apoc 12, 18 (Ol itxasondar).
    v. tbn. Ur (G) Apoc 12, 18 (itsasoko o.). Aran SIgn 214 (itxasoko o.). TAg Uzt 37 (itxas-ondar).
    azpisarrera-130
    ITSAS HONDARTZA. "Itxas-ondartza, playa. Sin. ariatzia. Itxas-ondartza garbi ederrak dira gure aldietan" Etxba Eib.
    azpisarrera-131
    ITSAS HONDO (Lar). Fondo del mar. "Profundo del mar, itsas ondoa" Lar. "Bucear, buzeatu, murgillean itsasondotik gauzak ateratu" Ib. v. ITSAS HONDAR.
    Eramaiten naiz itsas-hondora eta tenpestak hondatu nau. SP Phil 130. [Botatzen dute] itsas ondoko lezera. Mb IArg I 199. Errota-arria lepotik zintzilik ezarri ta itxas-ondora [bota] . MAtx Gazt 24. Errotarri bat lepotik erantsi eta itsas ondora [amildu] . IBe Mt 18, 6.
    azpisarrera-132
    ITSAS OHOL (itsasol Lar H). "Carta de marear" Lar.
    azpisarrera-133
    ITSAS ORRO (Lh; itxas orrua V-gip ap. Etxba Eib; itxas orroi V-gip ap. Elexp Berg). "Mugissement de la mer" Lh. "Estruendo del mar. En la metereología aldeana de ciertos lados, juega gran papel la fuerza con que se deja oír este estruendo. Itxas-orruak gogor entzutzen dira gaur, hoy se deja sentir fuerte el mar" Etxba Eib . "Entzun... itxas-orroiak die eta laster da negua" Elexp Berg .
    Andik itsas-orroa entzuten da. 'Où l'on entend la mer'. Or Mi 51. Itsas-orroaren eta ugiñen bildurrez. Or QA 203. Itsas orroaren oiartzun. Erkiag Arran 20. Gau illuneko itxas-orruak. BEnb NereA 149. v. tbn. Iratz 61 (itsas-orro;
    v. tbn. 24). SMitx Aranz 234 (itxas-orro).
    azpisarrera-134
    ITSAS OSIN. Fondo del mar, abismo marino. "Cafareo, profundidad de mar insondable, itsasosina, urleiza" Lar. "Gouffre" H (sg. Lh, pero no se encuentra).
    Ugin-barrenak argiz-josiak, / itsas-osiñan par illargiak. Loram Y 1933, 251.
    azpisarrera-135
    ITSASO OZEANO. Océano.
    Bizkaia da Espainiako parte bat itsaso ozeanoaren kosta bazterrari dagokala. ES 110 (v. tbn. 176). Don Pedro de Zubiaurre [...] jeneral ospatsu itsaso Ozeanokoa. Izt C 472 (v. tbn. 471).
    azpisarrera-136
    ITSAS PELEA. Combate naval. v. ITSAS JAZAR.
    Armak artu ta gerrarako bezala izanen dira itsas-pelearako. Mb IArg II 290.
    azpisarrera-137
    ITSAS PIZTIA; ITSASOKO PIZTIA. Monstruo, animal marino.
    Murgildu zan Balendin; eta batera ta bestera, itsaspiztien idurira, ixurkia usainduz ibilli. TAg Uzt 40. Lurraldetik itxasora begira, berriz, itxaspiztien iduri, zaindari bi ditu erriak: ugarte bi. Ib. 10. Itsasoko piztiarik larriena. MEIG III 56.
    azpisarrera-138
    ITSAS PORTU. Puerto de mar.
    Heltü gira [...] Ostioko itxas portiala. Xarlem 1431. (v. tbn. 1521) [Hong-Kong-go] itsas-portutik. Prop 1906, 158. Canton deitzen den itsas-porturat. JE Ber 68. Erri aundi bat eta itxas portu aundia dagoz mendiaren oiñian. Gerrika 255.
    azpisarrera-139
    ITSASORA IRTEN; ITSASORA ILKI; ITSASORA JOAN. Salir a la mar, hacerse a la mar.
    Ungi gidatzeko untzi itsasora illkhia. EZ Man II 133. Beren bizimoduaren billa itsasora irteten ziraden guztiak. Izt C 425. Arranondotarrak urten ei eben itxasora guztizko egualdi garbi onagaz. Ag Kr 84. Gaur illuntzean urtengogu itxasora. Echta Jos 142. Ta gero urten genduan barriro itxasora Santanderrerako. Ib. 96. Itxi itxasora joateari ta ibilli alogerean. Ib. 115 (v. tbn. 94). Bañan biyotz-biyotzez / ondo errezatu, / itxasora juatian / danak alkar artu. Arrantz 93.
    v. tbn. TAg Uzt 224 (itxasora erten).
    azpisarrera-140
    ITSASORAKOAN. "En allant à la mer" Dv.
    Ura da ontziko gaisoak itsasorakoan lenenik billatzen duten [...] gauza. Mb IArg II 278.
    azpisarrera-141
    ITSASO SAMUR. Mar revuelto, enfurecido.
    Itsaso samurrean sartzerat. Laph 214.
    azpisarrera-142
    ITSAS SEME; ITSASEME. Hombre de mar.
    Arrantzale euskalduna [...] Guretzat ere janari billa joaten dakian itsas-seme jatorra. Erkiag Arran 116 (v. tbn. 106). Amaika itsasorate egiñiko itsaseme. Ib. 14 (v. tbn. 20).
    azpisarrera-143
    ITSASOTIK HARANZKO. Ultramarino.
    Itxasotik arunzko bizitza erreza jakin erazi. Ag G 250.
    azpisarrera-144
    ITSAS TRONPETA. "Trompa marina" Lar.
    azpisarrera-145
    ITSAS TXANO.
    Itxas-txano gorria. 'Bonnet de marin'. Or Mi 23.
    azpisarrera-146
    ITSASO TXIKI. Bajamar. v. itsasbehera.
    Itsaso txikia zegoen eta kresalaren usai sakorra erruz. Txill Let 52.
    azpisarrera-147
    ITSAS TXOKO. "Cala de mar", "caleta" Lar.
    azpisarrera-148
    ITSAS UBANARE (Lar, Izt C 45). "Alga, yerba en el fondo del mar, itsas ubanarea" Lar.
    azpisarrera-149
    ITSAS-UDARE. "Aubergine" T-L.
    azpisarrera-150
    ITSAS UGARTEDUN. "Archipiélago, [...] itsas-ugarteduna" Lar.
    azpisarrera-151
    ITSAS UHIN (SP, -iñ Urt I 339); ITSASO-UGIN; ITSAS-UHAIN (L ap. Lh; uhañ S (Foix) ap. Lh); ITSASOKO UHIN ( -iñ Urt I 339). "Vague de mer" SP. "Undae aequoreae" Urt I 339.
    Perilez inguraturik itsas-uhinen artean. Mat 300 (v. tbn. 359). Itsasoko uhinen gainean. Arb Igand 154. Itxas-uñaren gorroto-bitsak. Enb 61. Itsas-ugiñak arri-tartera sartzen. Or Eus 225 (v. tbn. BM 74, Aitork 255 y 414; Mi 95 itsasoko ugiñ).
    v. tbn. Hm 84. Iratz 125. IBk Iudae 13. Itxas uiñ: Zait Sof 178. Itxas ühain: Ip Imit I 13, 5. Itsaso ugiñ: Ir YKBiz 412. Itsasoko uhin: He Iudae 13. Dv LEd 67. Ox 186. JE Ber 76. Itxasoko uin: Laux BBa 16. Otx 29 (ugiñ). Eguzk GizAuz 48.
    azpisarrera-152
    ITSAS UR (L, BN, S ap. Lh; Dv, H (s.v. itsasoko)); ITSASO-UR; ITSASOKO UR. Agua de mar; (el) agua del mar. "Eau de mer" Dv.
    Itsas-ur xortik hartu gabe. SP Phil ẽ, 1r (He VII ur gazi). Lehen beno lehen ezpada itsasoko urian [...] xahatzen, errabiatzen baita eta hiltzen. Tt Onsa 139. Garbitu beharko tutzue hur gaziz edo itsasoko hurez. Mong 593. Zeren gazia den ta edateko ez ona itsas-ura. Mb IArg II 278 (I 194 itsasoko ur). Zer da ur xorta bat itsasoko ur guziaren aldean? Dh 165. Reatiko ondoko itxas ur andia inguratzen duten arrokak. Echve Dev 425. Beti jiraka biraka dabiltza itsasoko urak, kurpilla bezala. It Dial 109 (Dv itsasoko urak, Ur, Ip itxasoko (h)ura(k)). Itsas-urean abiatu zan, lur-leorrean bazijoan bezala. Lard 474. Kresala, gipuzkoarrez gezala, itsasura da. RIEV 1907, 167n. Itxas ura egoan oraindiño Murguarne inguruan. Echta Jos 341 (90 itxasoko ur). Itxaso-ura baño egun miñagoak izan ditiat. Or Mi 94 (19 itxas ur). Onela betetzen dira zantzu bixikoetan baizik egitzen ez diran itsas-urak. Or Aitork 409 (394 itxasoko ur, Eus 134 itsasoko ur). Ekaitz egunetan, itsas-urak irakiten diarduen denporaletan. Erkiag Arran 117 (49 itsasoko ur). Itxasoko ur gazia. Anab Aprika 84. Azi ta ugaritu zaitezte itsasoko urak betetzeraño. MAtx Gazt 15. Garbiena ta zikinena dateke orobat itsasoko ura: alegia, arrainek edan dezakete [...], gizonentzat ordea, ezta edateko on. Zait Plat 33. Itxasoko ura zu baziñake, agortzeraiño edango nuke. NEtx LBB 333 (353 itxas ur). Itsas ura pozoin jendentzat, osagarri arrainentzat. EZBB II 25.
    v. tbn. Itxas ur: AB AmaE 436 (139 itxasoko ur). Itsasoko ur: Ax 604 (V 388). Izt C 175. Mde HaurB 74. Anab Poli 25. Ibiñ Virgil 77 (101 itxas-). Itxasoko ur: Itz Azald 26.
    azpisarrera-153
    ITSAS USTAI. Horizonte.
    Urrunean zeru-barren edo itxasustai (horizonte) ondo eratua. Echta Jos 248.
    azpisarrera-154
    ITSASOZ. a) Por mar; por el mar. "Navegar, (c.) itxasoz edo ontzian ibilli" Añ.
    Egiten du itsasoz eta leihorrez [...] hanbat [...] ioan ethorri. Ax 492s (V 319). Mundu guztian eztelarik eskualduna baino [...] itsasoz, eta leihorrez suharragorik. ES 399. Errana da, Alexandre Handiak, itsasoz zioala, sentiturik haizek zakherskon urriñ onak [...]. He Phil 484 (SP 478 itsaso zabalean zebillala). Itsasoz dabiltzanak irabanz andiak egin naiez. Mb IArg II 345. [Gauzak] itsasoz ekartzekoak diranean badira ontziak. AA III 349. Itsasoz dabiltzanek asko pena ikhusten dute. Dh 200. San Gregoriok diño gure bizitzea itxasoz doianena legez dala. Añ GGero 53. Bazterrez ta itxasoz / illabete biyan / beren ustez egondu / dirade guardiyan. Echag 23. Itxasoz banuazü fortuna egitera. Etch 676. Gizonak badohazi itsasoz bertzekin; / Emazteak ibiltzen saski arrainekin. Hb Esk 228. Ala itxasoz nola idorrez. EE 1880a, 130. Etzaitez ioan, erantzun eusten, / izurdak legez itxasoz. Azc PB 127. Prantziatik aurrera, Burdeostik zear, amalu edo amasei egunean itxasoz joanda. Ag G 251. Europa guztira salgaiak ugari itsasoz zabaltzen zituena. A Ardi 37. Goazen gu ere itsasoz. Lh Yol 39. Gaur zoaz gudari, / Itxasoz ibilteko, / Seme maite ori. Enb 99. Ontzian sartu ta itxasoz eta legorrez Euskalerriratu da. Anab Usauri 92. Ingurraztiz jabetzerakoan, azaldu bezate lurrez edo itxasoz ibilli al izateko baimena. EAEg 3-3-1937, 1195. Eta garaitikoak itsasoz elduko ziran. Erkiag Arran 182. Nor mentura zitaken itsasoz joaiterat biziaren galtzeko irriskuan. Ardoy SFran 128. [Venezian] taxiak itsasoz. Zendoia 137. Dana itxasoz izan biar eta bertan arerioa nagusi. Gerrika 64. Lehorrez, itsasoz eta airez darabilzkiten bonbatxoak. MIH 338.
    v. tbn. Tt Onsa 3. It Fab 202. Bordel 126. Izt C 33. Lard 507. Bv AsL 120. Arr May 170. Elsb Fram 123. LuzKant 142. Or Mi 51. Ir YKBiz 187. Iratz 178. Itxasoz: Ur MarIl 21. Lard 506. Afrika 48. Aran SIgn 32. Ud 138. AB AmaE 40. GMant Goi 38. Kk Ab II 67. Ldi UO 25. SMitx Aranz 89. JAIraz Bizia 31. Gand Elorri 56. Basarri 8. Etxabu Kontu 156.
    b) A mares.
    Egun guziz odola itsasoz ixurtzen. Hb Esk 27.
    azpisarrera-155
    ITSAS ZABAL; ITSASO-ZABAL. v. itsas zabal.
    azpisarrera-156
    ITSASO-ZALE. Aficionado, amante del mar.
    Itxaso-zale baldin bazera ankapean itxasoa. Basarri 159. Olerkari itxasozalea. Alzola Atalak 79 (v. tbn. 80). Mutiltxoa nintzanean, itxaso zalea nintzan. Etxabu Kontu 126.
    azpisarrera-157
    ITSAS ZAPI. Vela.
    Itsas zapirik ez dakarren ta laur arraun baizik ez dituen txalupa. Mb IArg II 281.
    azpisarrera-158
    ITSASOZ HARAINDI; ITSASOAZ HARAINDI; ITSAS HARAINDI; ITSASO HARAINDI (En casos locales de decl., en sing.). Lugar al otro lado del mar, ultramar.
    Eta goan ziren itsasoz haindira, Jerasatarren eremuetara. Dv Mc 5, 1. Bertze Eskual-herri bat nahi duzula itsasoz haindian asentatu. Arb Igand 25. Ihesi itsasoaz haindirat. HU Zez 68. Ardurenik itsasoaz haindirat baitoa onaren ala berriaren keta. JE Bur 204. Itsas-haindiko lurretan nork ez du ezagutzen [Argentina]? Lf GH 1927, 406. Itsaso-araindian arkitu zuten. Ir YKBiz 216. Ta yoan ziran itsaso-araindira, Galilearen aurkez-aurke dagon Jerasatarren lurraldera. Ib. 188 (v. tbn. 184 y 215). Itsas-haindirat heltzean, Jerasatarren herrirat ethorri ziren. Leon Mc 5, 1.
    azpisarrerakoSense-158.1
    (Con -ko, adnom.). Ultramarino.
    Itsasoaz haindirateko ur xirripa guzien ithurria. JE Bur 213. Itxasoz haraindiko Keltetarrei esker. Mde Pr 283.
    azpisarrera-159
    ITSASOZ HARANTZ (En casos locales de decl.). Ultramar.
    Laister jarriko zerala usten det / [...] [Amerikara] bidian, / [...] Itxasoz auztik berdiñ jotzen det [...]. EusJok II 139. Joan ziran itxasoz aruntza, Jerasatarren aldera. Or Mc 5, 1. Itsasoz arontzeko Amerikara joan-bearra. Or SCruz 144. Itxasoz aruntz amesen billa erritik zigun aldegin. NEtx LBB 270.
    azpisarrera-160
    ITSASOZ HARAT; ITSASOAZ HARAT. A ultramar.
    Segituzió Ama onak itsásos arát. LE Urt (ms.) 113v. Itsasoaz harat joaiten. Arb Igand 154. Hirirat edo itsasoz harat bihotza amets bazoazte. Iratz 178.
    azpisarrera-161
    ITSASOZ BESTE ALDE. v. ITSASOAREN BESTE ALDE.
    azpisarrera-162
    ITSAS-ZERU; ITSASO-ZERU (Pl.). Mar y cielo.
    Itsaso-zeruak elgar unkiz. Iratz 113. Itsas-zeruen urdiñak. Erkiag Arran 194.
    azpisarrera-163
    ITSAS ZEZEN.
    Arlesko ondartzako ugarteetan itsas-zezenak larrean zebiltzen. 'Bœufs marins'. Or Mi 103.
    azpisarrera-164
    ITSAS-ZIDOR. "Estrecho de mar, itsas estua, txidorra" Lar. "Itsas-xidorra, passage étroit en mer, d'étroit pas" H.
    azpisarrera-165
    ITSASOZ ITSASO. Cruzando los mares.
    Itsasoz-itsaso helduak ziren Asiako hegietarat. JE Ber 68. Anartean, itsasoz itsaso bazoan Frantses. Ardoy SFran 245.
    azpisarrera-166
    ITSASOZKO. "Qui est de mer. Itsasozko bidaia, voyage en mer" Dv.
    Ala itxasozkoak non legorrezkoak. Echag 214. Itsasozko ibilleraren gañean guztiz jakinduri andikoa. 'En materia de navegación'. Izt C 483. Itxasozko azañetan. Aran SIgn 213. Legorreko edo itxasozko Gudaritzari badagozkio. EAEg 27-10-1936, 148.
    azpisarrera-167
    ITSAS ZOLA; ITSASO ZOLA. Fondo del mar. v. ITSAS HONDAR.
    Aurthik balezate itsaso zolarat. TB Mt 18, 6 (Leon itsaso zola; Dv itsasoaren zola, SalabBN itxasoaren zola, Echn itsasoko zola). --Norat aurthiki haurra? --Hortxet itsas zolara. Balad 139. Itsas-zolaraino sartua. Or Aitork 125. Itsaso zola jo. Ardoy SFran 245.
    v. tbn. Laph 223. Itsaso-zola: Ir YKBiz 254.
    azpisarrera-168
    ITSAS ZORU. Fondo del mar. v. ITSAS HONDAR.
    Eta bat batean urak alde bitara partitu ziran eta itxas zorua legorturik ikusi zuen. Gco I 118.

    itsaso

    itsaso
    << iskin 0 / 0 itzal >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper