irion.
Tr. Documentado en Leiçarraga con cierta frecuencia, y en ejs. únicos en Axular, Oihenart y Haraneder (y en HeH); aparece tbn. al Sur, en autores cultos de la 1.a mitad del s. XX (D. Agirre, Olabide, Zaitegi, etc.), sobre todo en la 2.a acepción. La forma más empleada es irion (fut. irionen en Leiçarraga, sust. verbal irioite- en Leiçarraga, Axular y HeH), que es la que se encuentra tbn. en los autores meridionales (sust. verbal irioten); hay iriondu (sust. verbal iriontze-) en Haraneder. Una mezcla de ambos sistemas se encuentra en el dicc. de Harriet, que parece interpretar irion sólo como radical (part. iriondu, sust. verbal irioite-); irioitu es un constructo de Larramendi a partir de irioite; Arriandiaga emplea irijon.
1.
(SP, Dv, A (que cita a Lç)),
iriondu (Lar, H (L, BN)),
irioitu (Lar y Lar Sup
).
Enviar, conducir.
"
Irioitea, envoyer. Irion dut. Urari bertzetara irioitea eta eragitea, faire prendre chemin a l'eau par autre part"
SP.
"Enviar, irion, iriondu
"
Lar.
"Conducir, guiar, irioitu
"
Ib.
"Llevar, irioitu
"
Ib.
"Echar, irioitu
"
Lar Sup ( Ax).
Ezen bortha largoa eta bide zabala da perdizionetara irioiten duena.
Lç Mt 7, 13 (He, TB, HeH, Dv, etc. eraman).
Othoitz egiozue bada uzta iabeari, irion ditzan langileak bere uztara.
Ib. 9,38 (He, Dv igor, TB, HeH egor).
Eta beran Spirituak irion zezan hura [Iesus] desertura.
Lç Mc 1, 12 (He butatu, TB yoan arazi, HeH hertxatu, Dv eragin).
Figura hek adoratzeko egin dituzue: hunegatik irionen zaituztet Babilonez alde hartara.
Lç Act 7, 43 (He, TB, Dv eraman).
Estranjerén kanpoak ihesitan irion dituzté.
Lç He 11, 34 (He ihesi igorri, TB ihesera itzuli
).
Eta berék plazer zuten moldera egin ukhan zituzten imajinén ondoan irion izan dirade.
Lç
Adv
** 2r.
Denbora luzeaz bide bat eduki duen urari, ezta erraz bertzetarat irioitea eta eragitea.
Ax 86 (V 59).
2.
(SP, A (que cita O y HeH)),
iriondu
(H (que cita a Lç)),
iriotu
(Lar),
irijon.
Dilapidar, malgastar, derrochar.
"
Ontasunak irioitea, prodiguer, dissiper son bien"
SP.
"Desperdiciar, eriatu, irioitu
"
Lar.
"Malbaratar, destruir, eriatu, irioitu
"
Ib.
"Disipar, gastar"
A.
"
Irijon, ogasuna eralgi"
Arriand, en el voc.
del final.
Han irion zezan bere onhasuna, prodigoki bizi izanez.
Lç Lc 15, 13 (He iriondu izan zuen, Ol irion zun, Arriand irijon leban; TB, HeH, Dv, Leon xahutu, Or ondatu, Ker eralgi, IBk, BiblE jan).
Edozeinek bere on guzia irion duenean.
"Dissipé"
.
O Pr 603.
Hura salhatua izan zitzaion bere etxeko iaunari, nola haren onthasunak irioiten zituen.
HeH Lc 16, 1 (en nota: "Irioitea, bertze batzuek diotena iriontzea, erran nahi da, barraiatuz, gaizki erabiliz, gauzen galtzea eta xahutzea"; Lç irioile).
Ogasuna irioten ziola.
Ol Lc 16, 1 (Arriand irijoten; Or, Ker ondatu, IBk, BiblE alferrik galtzen).
Aigist-ak etxeko aitaren onibarrak irion ditula, batzuk banatuz, bestetzuk alperrik ondatuz.
Zait Sof 45.
3.
iriondu
(H, que cita a He). Disipar(se), desvanecer(se).
Zure fama eta omen ona ketan goana eta iriondua.
He Phil 291 (SP 290 igorri duela).
Kometak denbora laburrik artean iriontzen eta estalzen dire.
Ib. 433.
Aserre itsupenak beingoz irionik, ziñez lurrekoari galdetzen dio: --Miñik artu al dek?
Ag EEs
1917, 214.
4.
iriondu
(H, que cita a He). Disipar, distraer. "Dissiper, en parlant de l'esprit, du cœur; distraire" H.
Ez dezatzula urrunegi diren gauzak [desira], [...] hainitzek egiten duten bezala, zeiñek agianka errho batez nekhatzen eta iriontzen baitituzte bere bihotzak alferrik.
He Phil 390s (SP 386 barraiatzen
).
5.
Gastar.
Cf. supra (2).
Irion (gastatu) bearko duen diruaren kontua ongi ateratzen.
Ir YKBiz 297.
Diru onetaz gañera irioten (gastatzen) duzuna, ordainduko dizut.
Ib. 267.
Bere ogasunak oro irion omen zituen erritarren onerako.
Zait Plat 77.