Harremana

    OEH - Bilaketa

    343 emaitza fama bilaketarentzat

    Sarrera buruan (2)


    Sarrera osoan (341)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    goren.
    tradizioa
    Tr. Documentado más frecuentemente en textos septentrionales. En autores meridionales son escasos los ejemplos anteriores al s. XX; en dicho siglo su empleo es más frecuente. La forma goreen se encuentra en Astarloa (cf. tbn. quizá <gorën> , una vez en Ubillos), y goiren (goirengo ) en Kirikiño y Akesolo (cf. tbn. goirenengo en B. Enbeita). En DFrec hay 39 ejs.
    sense-1
    I. (Adj. superlativo).
    azpiadiera-1.1
    1. (gral.; SP, Lar, Añ, Dv, H). Ref.: A; Lrq (/goén/); Iz R 403.
     (El) más alto. "Sumo" Lar, Añ. "Zeru goien, goren, cielo empíreo" A (s.v. zeru). "Goruéna, lo más alto" Iz R 403. v. goien.
    Bakea dela zeruan eta gloria lekhu gorenetan. Lç Lc 19, 38 (He, Dv gorenetan, TB gorenetako lekhuetan; Ol, IBk goienetan). Alzifrea altxatzen da arboletan gorena. EZ Man I 36. Iar zaite bethi lekurik beherenean eta gorena emanen zaitzu. SP Imit II 10, 4 (Mst gorena; Ol goi-goiena). Xara gorenen gaiñetik agertzen dut kopeta. Gy 63. Ziminoek, orroa entzutearekin, / zuhaitz gorenetarat jo baitzuten arin. Ox 130. Urek mendi gorenak estali zituzten eta begieri gorde. Zerb IxtS 13. Eliza gorenean, erriari itzal emanaz. NEtx Antz 151. Alpesetako mendi gorenen Savoie lurraldekoa zen. Larre ArtzainE 211.
    v. tbn. Mat 61s. Ax 26 (V 15). INav 50. Bp I 143. ES 192. Egiat 212. UskLiB 46. Hb Esk 78. Dv LEd 278. ChantP 134. CatS 97. Jnn SBi 13. HU Zez 55. SMitx Aranz 35. Txill Let 37. Erkiag BatB 93.
    azpiadiera-1.1.1
    (Delante del nombre al que determina).
    Midikuak ere eztio eritasunari, goren pontuan denean, ezin bertzez baizen purgarik emaiten. Ax 302 (V 201). Giristinoaren perfekzioneko goren puntura ardietsteko. SP Phil 432. Olerkari fin eta goren maillako hura. AIr (in Izeta DirG 12).
    azpiadiera-1.1.2
    (V, G, L, BN, S ap. A ; Lar, Añ, H), goreen.
    Supremo, el más alto. "2.º sublime. 3.º soberano" A.
    Zeren eztuk ostatatzen / Iaun guztien gorena? EZ Noel 50. Da gauza guzien Jaun gorena, soberanoa ta nagusia. Ub 127. Juezik gorena <gorëna>. Ib. 134. Zeruko izpiritu gorenek eta garbienek ezin beha baitiezokete ikhara seindu batekin baizen. Dh 132. Ez da egundeino ikhusi izan kalitaterik arraroenezko eta berthuterik gorenezko bilduma bat hoin miragarririk. MarIl 118. Garbitasunan ispillua ta / onoidadetan gorena. Enb 33. Otoitzak oro Zure / aulkira, Aita goren, / Semearen bitartez / ditugu zuzentzen. Or BM 88. Jainkoa da ereslari goren, munduko eratzalle bikain ori. Gazt MusIx 70. Sor zaite egunaren aintzindari Lukiper goren. Ibiñ Virgil 54. Nahiz gutarik urrun den bere kargu gorenen gatik. Larre ArtzainE 257. Ez da agian zinemak [...] mendera dezakeen helbururik gorena. MEIG I 174.
    v. tbn. Hm 148. SP Imit III 21, 2. Bp I 65. Ch I 2, 4. He Gudu 83. Lg I 250. Mst I 2, 4. Mih 30. Brtc 12. Monho 106. Gco I 459. JesBih 397. Jaur 180. Gy 42. Hb Esk 53. Jnn SBi 42. Ip Hil 33. HU Zez 204. Azc PB 31. Itz Azald 21. Zby RIEV 1908, 286. JE Bur 144. Ox 147. Kk Ab II 136. Etcham 38. Aitzol in Laux BBa VI. Otx 121. Ldi IL 37. Zerb IxtS 73. Zait Sof 73. Arti MaldanB 232. Mde Pr 305. Erkiag BatB 179. Vill Jaink 85. AIr in Izeta DirG 11. Ardoy SFran 92.
    azpiadiera-1.2
    2. (El) más antiguo.
    Zeltek egin gerletan, / menderik gorenetan, / ez nihoiz etsitu. Hb Esk 22.
    sense-2
    II. (Sust.).
    azpiadiera-2.1
    1. (gral.). Ref.: A; Gte Erd 266.
     Lo más alto, parte más alta. "La cumbre" A. "Sukarra gorenean du (BN-arb)" Gte Erd 266.
    Ez oiñhazerik ere hain zorrotzik, eta bortitzik, gorenera denean, ematzen eta eztitzen eztenik. Ax 600 (V 386). Fortunaren gorenean, / eman nauzu tronuan. Arg DevB 58. Ebanyelioko perfekzionearen gorenera igaitea. He Gudu 29. Iauna, izan bedi glorifikatua zeruetako gorenean. Brtc 25. Igan nadin zeru-goreneraino, jauts nadin ifernuaren zolaraino. Dh 203. Anaia notaria hasi da lanean, / gaiek emanen dute laster gorenean. Hb Esk 121. Goren hartan dagola hura xutik. JE Bur 150. Ara edur-zuriz, zuri, Oiz gorenak. Laux BBa 6. Mindun biotz, ber-bera, lur ikutzeke gorenetara igo digu. Aitzol (in Laux BBa XII). Gorenean ipiñi dut mahaia zuentzat. Mde Pr 305. Zeru gorena dago hodeiez betea. Arti MaldanB 221. Lehen mailekoa zen, kolorez bederen, urrezkoa, gorenean ibili zirenendako. Larre ArtzainE 134.
    v. tbn. MarIl 85. Barb Y 1933, 327.
    azpiadiera-2.1.1
    "Gorenean izana duk (L, S, Sal, R), ha empezado a declinar (en fortuna, fuerzas, fama), lo más próspero ha conocido ya" A.
    azpiadiera-2.2
    2. (Ref. a Dios). "Gorenaren Semea" LE-Ir.
    Gorenari laudorio demogun hañitzetan. EZ Man II 17. Gorenaren bertuteak itzalduko zaitu. Hm 81. Biz zure gogoeta guzia gorena baitan. SP Imit II 1, 4 (Ch Jainkoaganat altxatua, Mst Jinkuatan). Gorenaren profetak [...] / umilki tu gerizatu / dohainik ederrenak. Monho 106. Aundia izango da ta Guziz-Gorenaren seme deituko da. Ir YKBiz 7.
    azpiadiera-2.3
    3. "(V-och), el bolo superior, último del juego de bolos" A.
    sense-3
    III. (Uso adv., con ).
    azpiadiera-3.1
    1. Lo más caro posible. Cf. GORENA (B).
    Bakotxak salzen dabela al daijan goreen. Astar II 169.
    azpiadiera-3.2
    2. En lo más alto.
    Goren egoan etxe orretara juaten giñan. Gerrika 70.
    azpisarrera-1
    GOI-GORENGO.
    Superior, muy alto.
    Leku goi-gorengo bat. Kk Ab II 72. Goi-gorengo aldizkaria. MIH 136.
    azpisarrera-2
    GORENA.
    azpisarrerakoSense-2.1
    a) (Sal ap. A ).
    A los umo. v. GORENAZ.
    Bigez edo gorena hirurez. "Au plus". Lç 1 Cor 14, 27 (TB gorena; He, Dv gehienera(t), Ol, IBk ge(h)ienez).
    azpisarrerakoSense-2.2
    b) (Con ahalik, ahal den, etc.). Lo más fuertemente posible, con la voz más alta.
    Kanta zagun guziok / ahalik gorena, / lauda zagun Maria. Gç 67 (v. tbn. gorena en el mismo contexto en UNLilia 6).
    azpisarrerakoSense-2.3
    c) (Con ahalik, ahal den, etc.). Lo más alto posible.
    Zure ganik hartu dut / egun nik ordena / kantu-lana altxatzeko / ahalik gorena. Mattin 40. [Eltzea] al zan goraena bota, puska asko egin zedin. BBarand 169.
    azpisarrera-3
    GORENA EGIN.
    "(BN-baig, S, R), pasar la crisis de una enfermedad" A.
    azpisarrera-4
    GORENAZ (L, B, BN, S, R), GORENAZ ERE (L; Ht VocGr 329). Ref.: A (gorena); Gte Erd 133, 144.
     Como mucho, a lo sumo. "Gorenaz 1000 libera pagatu beharko dituzu (BN-arb)" Gte Erd 144. v. GORENETIK.
    Gorenas ere, (eriotzeak) ez dezake berandutu anitz. (260). LE-Ir. Gorenaz ehun ta berrogoita hamarreko bat?... Guti. Ardoy SFran 223. Gorenaz ere neri gertatu zaidana zaio gertatuko hari ere. Larre (in Xa Odol 11).
    v. tbn. Bordel 197. Arb Igand 121. JE Ber 74.
    azpisarrera-5
    GOREN-BARRENAK.
    "(BN), los límites" A.
    azpisarrera-6
    GORENEKO, GORENGO. (Adnom.). Tr. Hay goreneko en la tradición septentrional y gorengo en la meridional. En DFrec hay 13 ejs., meridionales, de gorengo.
    Dasta detzagun atsegin Zeru gorenekoak. EZ Man I 129. Saindutasunik gorenekoak. Jaur 141. Yabe on goikoa, gorenekoa, horra zer erran nahi den Yainkoa. Hb Egia 1. Eleizea da alkartasun oso bat, gorengoa. Itz Azald 51. Gorengo abarrak ia zeruetan zituana zan aritza. Ag G 208. Goirengo mallea, sobresaliente . Kk Ab I 108. Gorengo jezarten dana, bera jausteko be urrien dago. Otx 14. Gure idazle gorengoena, Axular ospetsua. Aitzol (in Ldi UO 3). Irlandar goreneko kastak, Goidelarak. Mde Pr 222. Adimen gorengoari arrazoizko ekiña menperatu zenion. Or Aitork 421. Ondorean gorengo / artzulotara joanen gaituzu. Gazt MusIx 195. Gaztelu orren len-mailla ta bizitokietatik asi ta gorengoetaraiño eltzea. Onaind STeresa 119. Zeanuriko gorengo baserrien gañeko aldetxuan dago. Gerrika 70. Hurbileko ala urrungoen, apaleko ala gorenekoen beharrorduak. Larre ArtzainE 121. n horrek 0 balio dezakeelarik beheneko eta 3 gutienez goreneko kontuan. MEIG VI 164. Euskalerriaren sentiera izkutua aztertu nahi duenak ez du gorengo poetengana bakarrik jo beharko. MEIG II 48.
    v. tbn. MarIl 78. EA OlBe 91. Gorengo: Ur BulaAl 49. Echta Jos 266. A Ardi 2. Zink Crit 11. Belaus Andoni 5. Altuna 36. Kk Ab II 187. GMant Y 1933, 191. Eguzk GizAuz 47. SMitx Aranz 108. Akes Ipiñ 14. Zait Plat 35. Gand Elorri 131. Vill Jaink 152. Etxabu Kontu 50. Goirengo: Akes Ipiñ 18.
    azpisarrerakoSense-6.1
    (Sust.).
    Etxeko guztiai, morroietatik asi ta gorengoraiño, gauza on da osasungarriak erakusten iardun oi eban. Ag AL 143.
    azpisarrera-7
    GORENETIK (BN-arb-lab; Dv), GORENETIK ERE (Dv).
    A lo sumo. "Gorenetik ou gorenetik ere, tout au plus, au plus haut" Dv. "Gorenetik sei (BN-arb-lab)" Gte Erd 134. v. GORENAZ.
    Makhur guti batekin; urthe batena edo biena gorenetik. Dv Lab 240. Uste izaiteko da, beraz, gure herriak bortzgarren menderaino doazila gorenetik. Zerb Azk 9. Ez dire Azkainen zenbeit egunentzat baizik, hilabete pare batentzat gorenetik. Ib. 29.
    azpisarrera-8
    GORENGO. v. GORENEKO.
    azpisarrera-9
    GORENGOKO.
    "Gorengoko iladea ta berengokoa (V-arr)" Gte Erd 139.
    azpisarrera-10
    GOREN-GOREN.
    Supremo, más alto.
    Zure arima khoroaturik iarriko da izarrak baño gorago, Zerurik goren gorenian. Tt Onsa 54. Ni nizalarik photere oro diana, eta goren gorenik dena. Mst III 13, 2. Gorén goréna [gradoa] dá sufritzea alegeréki nola sanduek. LE Ong 45r. Bata goren gorena, bestia beeren beerena eta irugarrena onen bijoen erdikua. Astar II 168. Aldazka goren-gorenan, / orra non den lokhartua. Elzb Po 181. Bainan hil denean / eman dute estimu goren gorenean. Xa Odol 193.
    azpisarrera-11
    GOREN-GORENAZ (, VocB ).
    Como máximo. "Goren-gorenaz, estimant au plus haut, tout au plus. Goren-gorenaz zer galtzen ahal dugu?" H. "Goren gorenaz, cuanto más, a lo sumo" VocB .
    Bi, hiru, zortzi egun goren-gorenaz. HU Zez 143. Ameli urrunduxagoa bezala ginuen jendakiaz, amatxiren lehen kusia ginuen naski haren ama xaharra goren gorenaz. Larre ArtzainE 64.
    azpisarrera-12
    GOREN-GORENEAN (V ap. A ; VocB ).
    En lo más alto.
    Goren gorenean aitz baten itzalean bazkaldurik. JE Bur 161. Etxekoandre zarraren gaitasunak goren gorenean jartzen. Ag G 228.
    azpisarrera-13
    GOREN-GORENEKO, GOREN-GORENGO.
    Sumo, supremo.
    Iaso eban goren gorengo mailletaraiño Arnoldoren leiñargitasun da fede ona. Ag AL 101s. Norbere burua ongi ezagutzea baita ikaskizunik goren-gorenekoa. Zait Plat 88.
    v. tbn. Gazt MusIx 83.
    azpisarrera-14
    GOREN-GORENERAINO.
    Hasta lo más alto.
    Maillarik-mailla gauza on guztietan goren-goreneraiño igon eban. Ag AL 168.
    azpisarrera-15
    GOREN-GORENETIK.
    Como máximo.
    Goren-gorenetik berrogoi minuta. Prop 1906, 41. Deus ez dutala erranez geroz... bortz libera, goren-gorenetik... JEtchep 114.
    azpisarrera-16
    GORENIK.
    azpisarrerakoSense-16.1
    a) En lo más alto.
    Igeltsu gordina herrausturik, erdian gorenik den bezala eta ixuria bazterretara. Dv Lab 150.
    azpiadiera-1.1
    Lo más en alto.
    Ohean k... egin duena burua gorenik mintzatzen. EZBB II 74.
    azpisarrerakoSense-16.2
    b) En voz más alta.
    Ikusiko diagu nork eginen duen oraino gorenik kukurruku. HU Zez 131. Berak dire gorenik erraile, bakea eta batasuna balinbadituzte herrian, hari esker dituztela. HU Aurp 90.
    azpisarrerakoSense-16.3
    c)
    Ta entzun nai baduzue, / jainkozko Izateaz / gorenik sentitzea da / jakite guzizko au. "Un súbito sentir". Gazt MusIx 229.
    azpisarrera-17
    GORENIK ERE.
    Como mucho.
    Ez zinituen ez gure buru-muin guriegiak goizegi erakitan ezarri nahiko. Gorenik ere kanpoan zinuen, kaseta batzuetan, artikulutto bat aterako. Larre ArtzainE 122.
    azpisarrera-18
    GOREN-USTE.
    Soberbio. v. handiuste (2).
    Anchisen semea, Troiatik jin zena, / Ilion goren-ustea erre zenian. Ip Dante (ap. DRA ).
    azpisarrera-19
    MUNDUKO GORENA. (Tras oración condicional o similar). Mucho es, mucho sería.
    Sarako merkatuak guti du balio, / azienda guziak ihes egin dio; / behi bat dohanean, munduko gorena, / Harentzat izaten da plaza gehiena. Hb Esk 117. Jaz erditsuek etzituzten beren pazkoak egin. Arthen laurden bat heldu bazaut, munduko gorena! Zerb Ipuinak 83. San Andresen ere [behi] arraza holandesa dute. Hamar suisa balin-badituzte, munduko gorena. Zerb Metsiko 212.
    azpisarrerakoSense-19.1
    Como mucho.
    Herrestan bizi den langileak zer esker dioke sekulan ikusiko ez duen erretretari, edo munduko gorena zonbeit urte bakar-bakarrez baizik gozatuko ez duenari? HU Zez 204. Biziki gauza guti baizik ez omen dezakete tresna hoiek jasan. Beren hazta eta gizon bat edo biena, munduko gorena. HU Eskual 3-9-1909.

    goren

    goren
    << gorde 0 / 0 gorridura >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper