gorde.
Tr. De uso frecuente al Sur en casi todas sus acepciones; al Norte es general sólo en la de 'ocultar(se)'; con otros significados --además de algunos autores modernos influidos por la tradición meridional, como Mirande y Xalbador--, lo emplean Dechepare, Leiçarraga, Axular, Tartas, Belapeyre y Haraneder ('guardar, almacenar'), Etcheberri de Ziburu ('guardar, almacenar', 'encerrar, tener preso', 'cumplir, observar', 'proteger', 'guardar (respeto)' y 'reservar') y Pouvreau ('conservar' y 'reservar'). La forma de sust. vbal. gordatze la emplean los autores suletinos, Leiçarraga y --alternando con gordetze -- Haramburu (377), Barbier (Sup 124), Oxobi (181), J. Etchepare y Larzabal; al Sur sólo la encontramos en CatAnz ((5); cf. tbn. "guardador, gordaitan deuena " en Lcc); gordete se encuentra en Betolaza y Arzadun. El radical gorda lo usan los autores suletinos, en alguna ocasión Pouvreau (Phil 132) y Barbier. Sólo encontramos algún ej. de part. gordatu en Belapeyre (II 49) y Barbier (Sup 7), y gordetu en Hiribarren (Esk 141), Elissamburu (Fram 66) y F. Irigaray (151). Golde no se documenta en los textos. En DFrec hay 271 ejs. de gorde .
Etim. Préstamo románico; v. FHV 168.
1. (gral.; Lcc, Mic 7r, Lar, VP 20r, Añ, H), golde (G-to, BN-baig) Ref.: A (gorde, golde); Iz ArOñ ; Elexp Berg; Gte Erd 194 .
Guardar, almacenar, recoger. "Guardar, gorde egin" Lcc. "Almacenar, zertegian sartu, gorde, bildu" Lar. "Ahorrar, reservar de lo que se había de gastar, [...] bear dan gauzatik zerbait gorde" Añ. "Depositar" Ib. "Diru gordea, argent serré, enfermé" H s.v. gordea. "Goithiak gorde zaitzue, levez, gardez, conservez les restes" Ib. s.v. gordetzea.
Bihi hunak gorde gabe behar dizi xahutu. E 241. Zuetarik batbederak bere baithan ezar dezan apart, Iainkoaren benignitatez ahal dezana gordatzen duela. 1 Cor 16, 2 (He gorderik [...] duena, Ker gorde dagiala; Dv aldaratu, Ol y Bibl bildu, IBk e IBe aurreratu ). Atera dau biotzori, / gorde dau kalza-mudoetan. Lazarraga A25, 1197v. Alogoroak oi neukala / zuretzat ondo gorderik. Ib. A27a, 1201v. Berba dollorok gorde egizu. Ib. A27b1201v. Ez eugia, gorde uts. "El no tener, todo es guardar" . RG A, 35. Obe da gorde ze ez eske. RS 320. Elizan olio saindua gordetzean. EZ Man II 92. Gorde zazu erremusina probearen golkhoan. Ax 219 (V 146). Dobladu daigua ta kaxan gorde bite. Mic 15r. Abariziosak ere oro iresten du edo gordatzen. Tt Arima 106. Hura [besteren hona] gordatzen edo bortxatzen dienek. Bp I 100. Bere etxean gorde ote deban edo iduki arma bedaturik. OA 158. Gari onak edo anima garbiak gordeko ditu zeruko bere ganbar eder-ean. Mb IArg I 202. Zuek gorde dezutenaz kontentu gera gu. Cb Eg III 338. Kutxa gordetzeko eragin zuan [...] kanp-etxetxo bat. Ub 29. Etxeko-andriak gorde daruaz [giltzak] . Mg PAb 71. Ostutako gauzak gorde diozkatzun norbaiti. AA II 177. Erlikijak beti gorde eta euki biar dira modu onian. Astar II 51. Mana gordeta zeukaten urrezko ontzia. Lard 81. Lur onak ur asko artu ta gordetan dau. "Conserva" . Ur Dial 44 (It gordetzen; Dv, Ip begiratzen). Bere gordairua gordetzen zuen lurra. Otag EE 1881b, 114. Lau zurikoak gorde. Azc PB 319. Koprian gordeta idukiko du nere bataioko papera. Moc Damu 9. Janariak gordetzeko lekua. Ag G 14. Diruba norberak gorde. Kk Ab I 104. Bilkiñak asmatuko dituzte ta nai aña bilduta tximistoa gorde. Anab Usauri 103. Gutxik dakite irabazten, banakak gordetzen. ABar Goi 59. Pilotak an gordetzeko. Or Eus 420. Legearen aginduz gerorako gorde bear dana. Eguzk GizAuz 153. Ez dago an bera [euria] gorde lezaken zuaitz-azpiko orbelik. Munita 20. Hango edo hemengo biltegietan gordetzeko. Zerb Azk 21. Beiñe dirurik ezpaitu gorde. Mattin 127. Zazpikoak patrikan gordeta. BBarand 9. Emon morral bana, bere barruan jateko ontzia eta edaria gordeteko ontzia. Gerrika 68. Pilota txar bat duzula beti xoko batean gordea. Larre ArtzainE 334.
v. tbn. ZBulda 65. Lar, carta a Mb 280. VMg 28. Añ LoraS 93. Gco I 425. fB Olg 14. It Dial 27. Izt C 458. Sor Bar 60. PE 70. AB AmaE 280. Urruz Urz 18. Arr May 162. A BGuzur 119. Alz Ram 107. Lh Yol 32. KIkV 62. KIkG 49. Jaukol Biozk 3. Lab EEguna 115. Otx 36. Lek EunD 35. JMB ELG 80. TAg Uzt 205. SMitx Aranz 104. JAIraz Bizia 27. SM Zirik 113. Arti Ipuin 66. Zait Plat 22. Osk Kurl 215. Vill Jaink 87. Erkiag BatB 96. Alzola Atalak 76. Berron Kijote 80. Etxabu Kontu 15. Ataño TxanKan 42. MEIG VIII 115.
Encerrar, tener preso. " Soldaduak karzelan gordetzen zutela " H.
Bañan nola Erregeak utzten baitu semea, / zeren huts egin duen, gazteluan gordea. EZ Man I 120. Presondegi kaiolatu baten gordetzeko. VMg 41. Gaizkile ustekoa batek atzi, besteak gorde giltzapean. MIH 321.
v. tbn. Ag AL 39.
2. (V-och-oroz-ger-m-gip, G, AN-gip-5vill-larr, L-côte-sar, BN, S; SP, Urt I 19, Ht VocGr, Lar, VP 36v, Añ, Arch VocGr, VocBN, Gèze, Dv, H), gordetu (G-nav, AN-burg; Urt I 19, VocS ), gordatu (S) Ref.: A (gordatu); EI 166; Lrq; AtSac 44; Etxba Eib; Asp Leiz2 (izkutatu); EAEL 380; Elexp Berg; Gte Erd 108.
Ocultar(se); desaparecer, ocultarse a la vista. "Celar, encubrir" Lar, . "Cacher" VocS . " Iges eiñ karzelatik eta artzaiñ batek gorde dittu " Etxba Eib.
Aitzur zezan lurrean eta gorde zezan bere nabusiaren dirua. Mt 25, 18 (He, Dv, Ur, Ip, Echn, Ker, IBk, IBe gorde; Ur (V) ezkutau, Hual altxatu, Ol ostendu). Dohain hura berzetarik dadukazu gordea. EZ Man II 82. Ihes egin zuen, gorde zen. Ax 434 (V 283). Bana gordatzen du, eta / salhatze' ezta sori. O Po 32. Humiltasunak gordetzen eta estaltzen dituelarik bertuteak. SP Phil 211. Bertze izarrak oro gorda bite. Tt Onsa 56. Bere izena gorde diana. Bp I 21. Bere gogoan estalirik eta gorderik daduzkan gauzak. ES 381. Alferrik ni gal-arazteko gordetzen haiz. He Gudu 139. Laidatü behar dien [...] gaizen ümilki gordatzen. Mst III 54, 7. Gordeko naz zuen begietatik. Mb IArg I 315. Gorde izan du bere umea. Lg I 376. Bere bilhoetzaz ere bolharra gorde. Egiat 160. Nola gorde zan ta libratu zan Jesus aurra? Ub 65. Esaten nituban arinenak, ta astunenak gorde. Mg CO 268. Nork estali ta gorde du tragoen artean gorderik iduki nai zuan gauza? AA III 378 (cf. GORDERIK). Haren azpian errexki [...] gordetzen baita hantustearen phozoina. Dh 68. Gordetzen ditu gizonen begietan bere dituen [...] kalitateak. Jaur 357. Gorde zen botxü baten gibellian. Arch Gram 90. Jesus gorde edo ezkutatu zitzaion. Lard 468. Eztaite gorda mendin-gañen egina den hiria. Ip Mt 5, 14. Gorde da ni ez ikhusi nahiz. Prop 1876-77, 3. Orduezkeroztik gorde zan erritik. "Ha desaparecido" . Otag EE 1881b, 110. Nun zare gorde? AB AmaE 152. Batere gorde gabe soldadu aintzindari bat zela. Jnn SBi 129. Arria tira eta eskua gorde. EZBB I 42. Aldi huntan iguzkia da histu, gorde, kukutu. HU Zez 94. Arriya tira ta eskua gorde. Iraola 50. Bertaratu naizenean gorde zait ur gañetik [neska txikia] . Ill Testim 27. Ez zakien gehiago nun eta nola gorda bere burua! Barb Sup 8. Barneko ilhundura dezakea gorde? Ox 77. Emazte tramada bat, kapotxinaz gorderik. Const 30. Bada-ezpadan gorde apellidu ori. Kk Ab II 183. Xutitzen zaion mendoiak erdi-gordetzen duelakotz. JE Ber 85. Itsus litzakela-ta, gorrotoa gorde. Or Eus 19. Eskandalu auek luzaroan ezin gorde ditezkela. Etxde JJ 165. Nazka ematen dizut. Etzait au gorde, ez. Txill Let 89. Toki itsusi hoien gordatzeko. JEtchep 75. Zertako gorde ager ditakena? Ardoy SFran 281. Dukian bildurrez gorde biarrian. Etxba Ibilt 486. Ta gorde giñen ikusteko zer egiten zun gure aitak . Auspoa 77-78, 22. Aita gorde egin zaio; nunbait ez du korajerik. TxGarm BordaB 39. Bere kezka eta kexadura ezin gordez. Larre ArtzainE 49. Ez ditu bere hutsak gehiegi gorde. MIH 273.
v. tbn. Mat XII. Harb 339. Mih 36. Brtc 161. Xarlem 1523. VMg 30. Zav Fab RIEV 1907, 537. Echag 143. UskLiB 107. Etch 126. It Fab 193. Gy 241. Hb Egia 100. Arr GB 66. CatS 87. ChantP 378. Xe 185. PE 147. Zab Gabon 41. Sor Bar 96. Bv AsL 134. Elzb Po 199. Zby RIEV 1909, 227. Lap 46 (V 25). Arb Igand 100. Azc PB 221. Ag AL 53. Itz Azald 171. CatJauf 19. Echta Jos 259. Alz Ram 127. Lh Yol 25. Inza Azalp 15. Mok 13. Enb 201. Tx B 134. Etcham 134. PierKant 60. Otx 34. Ldi IL 64. Ir YKBiz 120. TAg Uzt 116. Iratz 101. Zerb IxtS 99. JAIraz Bizia 42. Munita 19. Mde Pr 162. Anab Poli 78. Erkiag Arran 42. Bilbao IpuiB 64. Akes Ipiñ 16. Ugalde Iltz 40. Arti MaldanB 223. Basarri 49. Gand Elorri 63. Osk Kurl 74. Vill Jaink 131. Onaind in Gazt MusIx 153. Larz Senper 130. Salav 68. Ibiñ Virgil 102. NEtx LBB 265. Xa Odol 182. Berron Kijote 18. Gerrika 181. Gordatu: GAlm 1951, 48 (ap. DRA). Gordatze-: FrantzesB II 15. Larz Senper 28. Casve SGrazi 160.
Gure sekretuaren gordeak, agerrak baino hobeki zerbitzatzen dik ongia. Larz Senper 120.
(SP, Urt I 19, Ht VocGr 336, Lar, , Gèze, Dv, H, A) .
(Part. en función de adj.). Secreto, oculto. "Oculto" Lar, . " Leku gordea (BN-baig), escondrijo" A. Cf. O Not 51: "Cuerdo [...] a Vasconico korde vel gorde, id est occultus, textus, reconditus" (la primera var. es probablemente facticia).
Baina bihotzeko gizon gordea [...] zein baita Iainkoaren aitzinean prezioso. "L'homme qui est caché" . 1 Petr 3, 4 (He, Dv gordea ). Gauza gordea, urre gorri. "Guardada" . RIs 36. Apostoluek egin zuten egin haren galdea, / ordean erran zitzaien zela gauza gordea. EZ Man I 77. Grazia miretstekoa, estalia eta gordea. SP Imit IV 1, 10 (Ch gordea; Mst gorderik daguena, Ol osten). Har ezazu hunen estatu / humilla eta gordea. 116. Bekhatu eta krima gordeak. CatLav 67. (V 42) Alferkeriaren bizioan badela pozoiñ gorde bat. He Gudu 125. Lurpe gordean arkitzen diran urre ta zillar. Mb IArg I 161. Santua gordea, baztertxoan sartua, erretiroan eskutatua bezala. Cb Just 129. Profetak atsegin gorde bat izan zuen. Lg I 345. Bere jujamendu segret edo gorde batez. AR 308. Zenbait bekhatu gordez hila bada ene arima. Brtc 155. Zein itsuski derautzuten ekarri / pozoin gordez herio kolpea! Iraultza 17. Gauza gorde estaliak. Ub 46. Zure bekaturik ezkutuenak, gordeenak. Mg CC 141. Indar gorde eta ezin bentzutu batez. MarIl 72. Yaun gorde haren ezagutzari darraizko. Hb Egia 2. Luterren dizipulu gorde bat. Laph 83. Sasipe gordean. AB AmaE 150. Gogorazio gordeetarañokoak. Arr May 47. Bizitze aphal, gorde eta eskerniatü hartan. Ip Hil 142. Emazteki nigar nasai, ahal bezain ixil eta gorde [...], amarenak. JE Bur 136. Sare gordeak hedatuak ginauzkan! StPierre 36. Gordeak zituen tiro-gaiak. FIr 140. Eun dukatak or daude pikope gordean. Lek EunD 31. Ixilkiak (gauza gordeak) ezagutzea. Ir YKBiz 172. Aspalditik lokarri gorde batzu ukan ditugu. JEtchep 75. Ba-dauzka barnean beste zenbait gogo gorde eta estaliak. Vill Jaink 140. Alemanen kontrako armada gordean (Resistence clandestine). Larz ( in Alzola Atalak 117 ). Periko etzegoan onekin konporme ta bazebilzkin bere pentsamentu gordeak. TxGarm BordaB 153. Gauzen muin gordeari. MIH 168.
v. tbn. Mih 127. Monho 154. Dh 108. JesBih 33. Gy 319. Dv LEd 105. CatS 26. Jnn SBi 15. Lap 177 (V 78). CatJauf 58. Or Eus 311.
(V, B), gorde (Vc, BN-baig ap. A), golde (V?, BN-baig ap. A).
Reservado, discreto.
3. (Lar, , H) Respetar, cumplir, observar. "Guardar las fiestas, las leyes, los Mandamientos" Lar (Añ tbn. s.v. guardar). "Hitza gordetzea, garder, tenir sa promesse" H.
Irugarrena, eguzariak gordetea. Bet 10. Bizi guztian sainduki gorde behar legea. EZ Man I 124. Bizkaiak egin dituz gorde Pazkoak. EgiaK 86. Mandamentu oneek gordeetako. Cap 55. Domekak da jaiak gordetea. Arz 23. Kontentauko da gorde daianagaz emon jakan konsejua. Urqz 22. Urrengo abisoak Maisu Euskaldunak gorde bear ditu. Cb EBO 50. Emongo deutsela onai gloria, bere mandamentuak gorde zituelako. Oe 14. Nola gorde zuen Israeldarrak heren itza? Ub 34. Gorde bear diran jaiak eta pestak. Ib. 175. Jangoikuaren esana gorde ez ebalako. Mg CO 61. Gorde ondo domeka ta jaiak. EL1 78. Neurririk batere geienean ez gordetzea edo erraz aserratzea. Gco II 60. Ezin gorde baditezke Elizaren zeremoniak. AA I 57. Bein emandako itza gorde bear zala. Lard 115. Beti obeidu eta gordeko ditubela [...] Elexa Katolika Apostolikiaren agindubak. (1870). BBatzarN 247. Nola ongiena gordeko zuten erregla. Bv AsL 76. Zelan gordetan dira jaiyak? Itz Azald 91. Agintari eta zaindari guziei erabaki au gorde dezatela agintzen diet. EAEg 10-10-1936, 13. Iztun zaarren legeak nola dituten gordetzen itzetan eta silabetan. Or Aitork 33. Andrentzat kanpoko itxurak dira ondo gorde biar diranak. SM Zirik 25. Eiñdako promesa gordetzera. Etxba Ibilt 482. Altube jaunak finkatutako legeak, euskarak gorde behar lituzkeenak izango dira agian. MIH 252.
v. tbn. CatBurg 9. fB Olg 42. fB Ic III 344. JJMg BasEsc 32. Astar II 64. CatLlo 88. CatBus 24. Afrika 36. Legaz 4. Azc PB 22. Ag Serm 190. ForuAB 143. KIkG 28. Enb 153. Munita 14. Mde HaurB 31. Akes Ipiñ 27. Vill Jaink 103. Gazt MusIx 109. AZink 16.
4. (V ap. A ; Lar, VP , , Dv, H).
Proteger(se); cuidar; librar (de), preservar; abrigar(se), proteger(se) de las inclemencias del tiempo. "Acoger, recibir a alguno" , "cuidar", "custodiar", "defender" Añ. "Abrigarse, calentarse, defenderse del frío, otzetik gorde(tzea) " Lar, . " Txakur ganaduak gordetzekoa " VP 17r. "Recatarse" Ib. 50v. "Salvar" A.
Garaianago, erria gordeago. (Divisa en una torre de Plencia, 1603). ASJU 2011 (2), 61 (v. tbn. Guerra CantAnt 13: Garaian altuan nago / Erriya gordeago, divisa de la casa de Garay). Lar abre edo xorien ahotarik gorderik [defuntuak] . EZ Man II 99. Neure Angeru Goardakoa, emon zineana gorde nengizun. Cap 124. Gorde gagizan berba deungetarik. Arz 26. Aize ta eraunsi gaistoetatik gordetzeko eman dizkigu geren itxeak. Mb IArg I 310. Piztietatik dala / naiz lapurretatik / zuk gordeko dituzu. GavS 24. Zuk gorde ta anparatzeko. Cb Eg III 299. Jainkoak gorde zituan, suak bat-ere erre gabe. Ub 51. Ez euriti, ez eguzkiti gizona gordeetako. Mg PAb 58. Aingeru gordetzallea, zaindu ta gorde nagizu gaur. EL1 5. Etsai gaixtoaganik gorde benaza ni. LE Ong 41v. Gordetzen ditu egopean, otz egiten badu. AA II 74. Bere burua gorde eta etsaiak galdu naiez. Lard 146. Jauna, gorde gaitzatzu, galduak gera. Ur Mt 8, 25 (He, Ur (V), Echn, Hual, Ker, IBk, IBe salba(tu), Dv, Ip begira, Ol yagon). Katibutasuneko perilletik gorde bazuen ere. Aran SIgn 87. Artaldiak jaon, gorde eta zainduteko. Itz Azald 49. Arriskuetatik gorde. ArgiDL 62. Ori andretzat suertatzia / Jainkoak gorde nazala. Tx B I 61. Ardijak gordetan. Laux BBa 108. Bizi bat gorde ala galaraztea? Ir YKBiz 113. Aien berotik ez diteke iñor gorde. Or Aitork 217. Gorde etziran guziak, oñaztarren eskuetan il ziran. NEtx Antz 14. Gorde daiguzan geure buruok. Bilbao IpuiB 212. Berekoikeriatik nork gorde izan dezagun. Vill Jaink 155. Autsagandik kopetak (mototsak) gordetzeko. Etxba Ibilt 474. Eskatzen dautset nik gorde daitezala olako ereti ta jausbideetatik. Onaind STeresa 28s. Nolabait ere burua gorde egin nai bala arrixkutik. AZink 66. Elur da euritikan gorde ta / aizetik ondo babestu. Insausti 206.
v. tbn. CancVizc 367. Oe 5. VMg 71. Gco II 69. Astar II 265. Zav Fab RIEV 1907, 93. CatLlo 97. Echag 165. CatBus 58. BBatzarN 185. Afrika 67. Arr GB 23. Xe 201. Ud 95. Bv AsL 205. Apaol 50. Ag AL 155. KIkG 80. Enb 78. JMB ELG 79. Ugalde Iltz 23. Basarri 9. MAtx Gazt 99. Ibiñ Virgil 109.
(Con compl. en instr.).
Ni otso orren ortz-agiñetaz gordetzea gaba bakar aunen lana dikagu. Lh Yol 26.
(V, G, L, BN; Lar) Ref.: A; Elexp Berg; Gte Erd 2.
"Abrigado lugar, leku beroa, otzetik gordea " Lar. " Toki gordean (V-gip, G-azp)" Gte Erd 2.
5. Guardar (respeto, etc.). "Honrar, respetar, lotsea gorde " .
Gorde behar errespetua. EZ Man II 8. Alkarri leialtasuna gordetzeko. OA 76. Ez deutsazube ezeri lotsarik gorde. Mg PAb 208. Begiramentu au etzitzaion beti gorde. AA I 428. Oien truke beti gorde izan zion gogortasuna. Lard 40s. Leialtasuna gorde diodan bezela. Arr GB 74. Begiramen oriek gorde itzatzu bestientzat. Bv AsL 179. Lagun urkoari zor detsagun maitetasuna gorde gura genduke. Ag Serm 529. Andreari zor zaion itzal eta begirunea gorderik ba-ote dan. Lh Yol 31. Agintzen duten erri-gizonai mendetasuna gorde. Munita 31. Iñori eztio itzalik gordetzen. Etxde JJ 105. Berorren borondate aundi orri zor diodan legea gorde. NEtx Antz 35. Ez diola Orixeri ere [...] begiramenik gorde. MIH 292.
v. tbn. VMg 30. JJMg BasEsc 231. Berron Kijote 61.
6. (H).
Reservar.
Hek Elizako Prelatei dagotzala gordeak, // zergatik deitzen baitire kasu reserbatuak. EZ Man I 21. Zure beldur direnentzat gorde dadukazun eztitasunen mulzua. SP Imit III 10, 1 (Ch gorde; Mst begiratzen, Ol altzatu). Oriek Apezpikuarentzat gordeak daude. Ub 219. Gorde zuan Jangoikoak egun bat bera onratzeko. Mg CC 192. Gorde bear due Jaunarentzat [...] amorio guztia. AA III 398. Asteko zazpi onetatik bat bakarrik gorde eban beretzat. Astar II 75. Berariaz arentzat gordeta zeukan aragia. Lard 155. Neretzat gorde biar zenduke / arreba aberats ori. PE 151. Ugazabarentzat gordeta euki oi zan sukaldeko aulki zabalean. Ag AL 109. Erria euskozaletzearentzat alegin-zati eder samur bat gorde dezagun. Ldi IL 144s. Arantz ortan txoko bat gorde neretzako. SMitx Aranz 36. Leku bat gorde ziola bere haur-amets garbietan. Mde HaurB 24. Ia guretzat gorde / toki eder ura. Uzt Sas 34. Jan-gela bertako gazteentzat gordea zeukaten. JAzpiroz 168. Aita San Juan, luza / goitar intzentsua [...], / Gordetzen badidazu / urte osasuntsua, / urrengo urtean ere / egingo det sua. AZink 174. Erdaraz ari zirela elkarrekin, "behekoentzat" gordetzea euskara. MEIG VII 36.
v. tbn. JJMg BasEsc 252. Añ EL2 139. Bil 165. Arr GB 122. Tx B II 261. Enb 113. NEtx Nola 31. Ibiñ Virgil 104. Azurm HitzB 42. Berron Kijote 112.
7. Mantener(se), conservar(se). " Jentia hor dabill linea gorde ezindda " Elexp Berg.
Zeinen bizitzea gorde degigun Iaungoiko guztiz poderosoak. Cap (ed. 1893) pró. Errazki begiratzen eta gordetzen badira urthe bethean azukrez edo eztiz konfituraztaturik [gereziak] . SP Phil 162 (He 164 konserbatzen ). Valladiliko salea / Gipuzkoar[ra]i berea / txintxurrak sarri gorde deuste. (Interpr?). BBizk 7. Beren izkera gorde izan da. Cb EBO 12. Jainkoaren hitz iskribitu-gabea da [...] eskribituak ez dauden egia batzuek gorde zituana. Ub 108s. Gorde deutsalako bizitzia. Mg CO 171. Gorde bear dala usanz eder au. AA II 17. Munduan arkitzen diran gauzai nork gordetzen ote die duen izatea? AA III 337. Beti bardin ta beti garbiro gorde dabeela Jaungoiko bakarraren sinistute ta ondra. fB Ic I IV. Ume azitzeko gorde bear dira Epaillean jaioak. It Dial 100 (Ur gorde; Dv, Ip begiratu). Aren izena etxean eta etxekoetan beti gorde dedin. Lard 162. Osasunean sendo gorde dute. Arr GB 110. Sendotu ta gorde eban / luzaro bizia. Azc PB 85. Amak bere garbitasun ta osotasun guztia gordetzen zuala. Inza Azalp 57. Gure izkera gorde ta landu. Ldi IL 136. Latiñezko forma gorde diot. Mde Pr 247n. Jainkoak gorde zaitzala beti euskaldun. Anab Poli 80. Jainkoa ukatu ondoren, itza, alere, nai dute gorde. Vill Jaink 133. Bizia gorde dezaten, jateko gosea eman die [Jaunak] . MAtx Gazt 39. Zazpi urtian ixillian gorde doten bezela barruko su au. Etxba Ibilt 459s. Ez ote geran geure izkuntza / garbi gordetzeko trebe. Olea 81. Bein ikusia gorde / begien aurrean. Ayesta 121. Itzultzaileek gorde dute [...] liburuaren bizia. MEIG II 84.
v. tbn. VMg 71. JJMg BasEsc 155. Zav Fab RIEV 1907, 93. Echag 267. Izt C 236. Bil 47. Aran SIgn 85. JanEd I 23. AB AmaE 169. Bv AsL 26. Ag AL 90. Txill Let 120. SM Zirik 94. Ugalde Iltz 24. Arti Ipuin 35. Osk Kurl 117. Alzola Atalak 94. NEtx LBB 291. Xa Odol 261. Berron Kijote 22.
Eta guk geuk, gorabera jakiñak gordeta ere [= 'guardando las diferencias'], ez al dugu berdintsu jokatzen? Txill Let 138.
8. (, H).
"Abstenerse de hacer cosa mala, bekatutik, jotik gorde " . "Evitar" Ib. " Zuhurra gordetzen da ardotik " H.
Gorde zaite bada aurrerakuan orrelan berba egiteti. Mg PAb 49. Beste batzuk egitetik bear gera gorde. Vill Jaink 75.
9. (Part. en función de adj.). "(Vc), económico" A.
Aurkituten dira guraso ondo eukijak, baña ain gordiak ze ez deutseen lagunduten biar legez. JJMg BasEsc ed. 1845, 252. Ni, zorionez ama zana bezelako gordea izan. A Ardi 46.
10. (Part. en función de sust.). " Eztot nik izan ez gorderik ez galdurik, en nada me he entremetido; litm.: no he tenido ni ganancias ni pérdidas (V, msOch 104)" A EY III 284. Cf. GORDE-GALDUAN.
HAIZE-GORDE. v. haize.
EZIN GORDEZKO (Dv). Imposible de ocultar. "Qu'on ne peut cacher. Zure hutsa ezin-gordezkoa da, [...]" Dv.
Napar-ardoagana / zun ezin-gordezko griña. Or Eus 195.
GALDU-GORDE. v. galdu.
GORDE-AGERKA. Mostrándose y ocultándose.
Algerian, bur-bur-bur gorde-agerka, alhan dugula bethi gerla itsusia. SoEg Herr 14-2-1957 (ap. DRA ).
GORDE-ALDARE. Altar cubierto.
Ostegun Ostiral santuetan gorde-aldare ontara agertuak egiñez. Or MB 359.
GORDEAN (V-ple, L ap. A). A escondidas, en secreto.
Zehatu dute gordean eta ageririk. Hb Egia 147. Gordean egiozu zure Aitari othoitz. Dv Mt 6, 6 (He, Echn, Hual sekretuan, Ur (G y V) ezkutuan, Ip gorderik, Ol isillean). Zure Aitak gordian ikhusten beitü. Ip Mt 6, 6. Pekatariak egiñagatik / pekatu ustez gordean. PE 22. Oso gordian egiten da au / naiz batzuk kontatu dana. Uzt Sas 178. Nere gizonak eguneko bi pitxar ardo eskas dizkin; gordean edaten duanez gañera ori! Ataño TxanKan 159.
(Estar, tener, etc.) oculto.
Txikiak [pekatuak] esan, aundiak utzi, / irutatik bi gordian. Xe 345. Beste onlako gordian egon nai duen batengatik. Iraola 127. Beren urteak bakarrik edukitzen ditu ixilikan edo gordean emakumeak. EgutTo. (ap. DRA) Orain bistara azaldu zaigu / len gordian egondua. Tx B II 34. Duten dirua gordean edo atzerrira bidean jartzeko. "Evasión u ocultación de capitales" . EAEg 8-11-1936, 246. Gordean ezkutatu behar dela. Arti Ipuin 49. Gordean egonik ere betiko iturri. Gazt MusIx 219. Gordian ezin egon dirade, / ain dirade dotoriak. Uzt Sas 321. Gordean eukiko bait-zuan. Berron Kijote 108. Gordean zegoen edertasuna. MIH 175.
v. tbn. Yanzi 200. AZink 43. Larre ArtzainE 300.
(Tras gen.).
Txitak sasipean piztien gordean egon oi diran antzera. AZink 77. Andik bereala, aitaren gordean, xarra-xarraka, nere gosaria artuta, an azalduko uan ama gaxoa. Ataño TxanKan 127.
"(G-bet), a la gallina ciega, juego de niños" A.
(Estar, etc.) cobijado.
Neguan etzuan asko billatzen. Nunbait gordean egoten ziran [trikuak] . BBarand 53.
GORDE-ANTZEAN. Veladamente.
Beti egizale ta maitazale, maite-gaia gorde-antzean landu ba du ere. Or Y 1933, 406.
En secreto.
Aretxek eman zidan poza gorde-antzean eukitzeko. Berron Kijote 111.
GORDE-BILAKA. "Apodidrascinda, haur jokoa, gordebillhaka jokóa" Urt II 168.
GORDE ERAGIN.
a) Hacer cumplir.
Onelako lege edo pena bat ifiñi ta gorde eragiten badezu. Cb Eg III 387. Ala gorde eragiten dizkigu [...] obligazioak. Gco II 85. Probinziako Alkateak, Batzartarrak eta Auzoak onela bete-erazorik gorde-eragin dezatela zuzenki. Izt C 140. Berak [Moisesen legea] zintzo gorde, eta besteai gorderagiteko txit kontu andikoa zan. Lard 493. Zeuben albuan eukiko nozube [Bergarako alkartasuna] zaindu ta gorde eragiteko. (1854). BBatzarN 173. Iaunaren legea gordeaz da gorde eragiñaz. Ag AL 131. Lagi au bere atal gustijetan gorde dagijela ta gorde-eragin. ForuAB 143.
b) Hacer esconder.
Neure diru gosiak gorde eragin eustazan [kapa bat, amabi diru ta urrezko kana bat] . Mg CO 176.
c) Hacer guardar (un comportamiento).
Honestidadea gorde eragiten digun birtutea. Gco II 39. Birtute bat janean eta edanean fin ona, neurri ona eta modu ona gorde eragiten diguna. Ib. 57s. Ez erakutsijak ta gorde eragiñak gurasuak, modestija ta erretirua eureen erraijetako frutubei. JJMg BasEsc 122.
d) Hacer conservar, hacer mantener.
Fama ona gorde eragiten du [tenplanzak] . Gco II 63.
v. tbn. AB AmaE 174.
GORDE-GALDUAN. "Ganar: como quiera a veces gana y a veces pierde, gorde galduan" Izt. "(V, ...), a la ventura" A. v. GALDU-GORDEAN.
Emetikan [txoriak] uxatu, / andikan bere bai, / gorde-galduan aiek / ez eben ibil nai. / Diruaren balioz / bolanderak non-nai. Ayesta 143.
GORDE-GORDEAN (Tener) muy en secreto.
Zuur aski ta gorde-gordean eukitzen zuan bere osabak [nexka] . Berron Kijote 138.
GORDE-GORDETA. Muy oculto.
Gaxuxak ordun artean gorde-gordeta euki zun zima sukorra azaleratu zula noizpait. Etxde JJ 77.
GORDE-JAKI. Alimento en conserva.
Giltz aren azpian Valenciako gorde-yaki guztiak bai legozan. Or Tormes 39.
GORDE-MAHATS. "Raisin que l'on conserve" H s.v. mahatsa.
GORDERIK (S ap. A; Lecl). "En secret" Lecl. " Oraino gorderik atxiki dute (BN-arb)" Gte Erd 180.
Eta zure Aita, gorderik egiten dena ikusten duenak, emanen darotzu saria. He Mt 6, 4. Ya mezua ere gorderik her egorria zuten. Gy 40. Zure Aita gorderik othoi ezazü. Ip Mt 6, 6 (Dv gordean). Laugarren egunean, gorderik izkiribatzen dituzte [buruzagia hautatzeko] botzak eta zigiloaren pean ezartzen. Laph 183.
GORDERIKAKO. "Clandestin, ixilkako, gorderikako" T-L.
GORDE-SAGAR. v. gordesagar.
GORDETIK. "Desde un escondite (G-goi)" A Apend.
GORDEZ (Estar, etc.) oculto, en secreto.
Ordian drano ezaba eta gordez bizi nahi izan zela. Bp II 34. Desertüko ihizik badabilza gordez. Etch 108. Sasu-zokotan gordez egonik. Xa Odol 197. Ageriyan gertatu / uste zana gordez. Yanzi 150.
En secreto, secretamente.
Asiki hedatzeko gordez arimetan. Hb Esk 6. Batzu agerian, bertzeak gordez, arno saltzen. HU Zez 27.
GORDE-ZULO. "Antrum, gordelékhua, gordezillhoa" Urt II 156.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper