Azpisarrerak (sarrerak) (3)
garbi.
Onom.:
Garbisso maiorino. (Cardeña, 963) ApV 93.
Garsia garbissoaiz de navarzato. (1098) Arzam 248.
Garbiss Maniz. (Leyre, 1098) ApV 93.
Ybanart garbiçe. (1366) Arzam 248.
1.
(gral.; Lcc, SP, Urt I 92, Ht VocGr 411, Lar, VP 33r, Añ, VocBN , Gèze, VocCB , Dv, H, VocB). Ref.: A; Bon-Ond 155; Lh; Iz ArOñ 232; Etxba Eib; Gte Erd 25 y 130; Elexp Berg.
Limpio. "Pura cosa, gauza garbia" Lcc. "Enxuto" Ib. "Net, pur" SP. "Inmaculado, naturik bagea, guziz garbia" Lar. "Curioso, dispuesto con aseo" Ib. "Claro, opuesto a turbio, txaua, garbia" Lar y Añ. "Propre, ordonné" Gèze. "Etxe garbia, maison propre. Emazteki garbia, femme propre, ayant des habitudes de propreté. Toki huntan urak garbiak dire, les eaux sont pures dans cet endroit. Qui est de pur. Hura da Jakoben ithurria, ur bizizko eta garbizko ithurria (He) [...], la fontaine d'eau vive et pure" Dv. "Lenago erreka garbixak, arrañez jositta" Etxba Eib. "Andrakume garbixa, etxian eta soñekuan agertzen da" Ib. Cf. ez-garbi. v. xahu. Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos, salvo en roncalés. Es menos frecuente en suletino, aunque se encuentra en Eguiateguy (271), Etchahun (656) e Inchauspe (Hil 260). Sólo hemos encontrado un ej. de garbi en Leiçarraga. En DFrec hay 533 ejs.
Jandoneanez Bautistea, / Zeruan santu argia: / mundu guztian zelebratzen da / jaun onen eguzaria; / tenporea da ebilteko / azeptoa ta garbia. Lazarraga B22, 1198v. Maindre garbia eta txuria. Ber Trat 11v. Atxinarik dituz mereziduak / zegaiti dituezan garbi eskuak. EgiaK 90. Plazer da ohe [...] garbian etzatea. Ax 480 (V 310). Nola baita xuri eta garbi bortuko elhurra. Tt Onsa 23. Mirail garbi batean / miraturik bisaia. Gç 212. Zeruko atsegintztegi garbi ederra. Mb IArg I 62. Garbia [...] okatzen da [...] ikusteas [gargaxuak eta mukiak] . (184). LE-Ir. Kristalik garbienak baño argiagoak. AA III 352. Arropa xuri, garbia. Dh 148. Ostatu garbi txukunetan. Izt C 130. An daukate beren etzauntza zillarra baño garbiago. It Dial 35 (Ur, Dv garbi; Ip xahü ). Alemaniako Yuduak askitto dira garbiak. Algeriakoak [...] daitezken zikhinenak. Elsb Fram 166. Ibai ta erreka garbiak. Ag G 11. [Paula] eguzkia baño garbiagoa, baratzuria baño zindoagoa [dek] . Ib. 242. Errekako ur garbi gardenian. Kk Ab II 155. Karrikak zillarra bezain garbi. JE Ber 102. Abere garbi batzu sakrifikatu. Zerb IxtS 14. [Aritzaren] zura oso ona da, garbia, txukun-erreza. Munita 44. Aize garbi ta osasungarria. Etxde JJ 56. Alkondara garbiak. Erkiag Arran 40. Ura, krixtala bezain garbi. JEtchep 15. Garbi usaiña dauke izarak. Erkiag BatB 110. Letra ederra, garbia eta bardiña. Alzola Atalak 63. Lastoarekin badauzkazu, beiak ipurdiak garbiak eukiko dituzte. JAzpiroz 112. Liburuaren orri garbi batean. MEIG V 132.
Limpio. "Pura cosa, gauza garbia" Lcc. "Enxuto" Ib. "Net, pur" SP. "Inmaculado, naturik bagea, guziz garbia" Lar. "Curioso, dispuesto con aseo" Ib. "Claro, opuesto a turbio, txaua, garbia" Lar y Añ. "Propre, ordonné" Gèze. "Etxe garbia, maison propre. Emazteki garbia, femme propre, ayant des habitudes de propreté. Toki huntan urak garbiak dire, les eaux sont pures dans cet endroit. Qui est de pur. Hura da Jakoben ithurria, ur bizizko eta garbizko ithurria (He) [...], la fontaine d'eau vive et pure" Dv. "Lenago erreka garbixak, arrañez jositta" Etxba Eib. "Andrakume garbixa, etxian eta soñekuan agertzen da" Ib. Cf. ez-garbi. v. xahu. Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos, salvo en roncalés. Es menos frecuente en suletino, aunque se encuentra en Eguiateguy (271), Etchahun (656) e Inchauspe (Hil 260). Sólo hemos encontrado un ej. de garbi en Leiçarraga. En DFrec hay 533 ejs.
Jandoneanez Bautistea, / Zeruan santu argia: / mundu guztian zelebratzen da / jaun onen eguzaria; / tenporea da ebilteko / azeptoa ta garbia. Lazarraga B22, 1198v. Maindre garbia eta txuria. Ber Trat 11v. Atxinarik dituz mereziduak / zegaiti dituezan garbi eskuak. EgiaK 90. Plazer da ohe [...] garbian etzatea. Ax 480 (V 310). Nola baita xuri eta garbi bortuko elhurra. Tt Onsa 23. Mirail garbi batean / miraturik bisaia. Gç 212. Zeruko atsegintztegi garbi ederra. Mb IArg I 62. Garbia [...] okatzen da [...] ikusteas [gargaxuak eta mukiak] . (184). LE-Ir. Kristalik garbienak baño argiagoak. AA III 352. Arropa xuri, garbia. Dh 148. Ostatu garbi txukunetan. Izt C 130. An daukate beren etzauntza zillarra baño garbiago. It Dial 35 (Ur, Dv garbi; Ip xahü ). Alemaniako Yuduak askitto dira garbiak. Algeriakoak [...] daitezken zikhinenak. Elsb Fram 166. Ibai ta erreka garbiak. Ag G 11. [Paula] eguzkia baño garbiagoa, baratzuria baño zindoagoa [dek] . Ib. 242. Errekako ur garbi gardenian. Kk Ab II 155. Karrikak zillarra bezain garbi. JE Ber 102. Abere garbi batzu sakrifikatu. Zerb IxtS 14. [Aritzaren] zura oso ona da, garbia, txukun-erreza. Munita 44. Aize garbi ta osasungarria. Etxde JJ 56. Alkondara garbiak. Erkiag Arran 40. Ura, krixtala bezain garbi. JEtchep 15. Garbi usaiña dauke izarak. Erkiag BatB 110. Letra ederra, garbia eta bardiña. Alzola Atalak 63. Lastoarekin badauzkazu, beiak ipurdiak garbiak eukiko dituzte. JAzpiroz 112. Liburuaren orri garbi batean. MEIG V 132.
(Tras gen.).
Au jantziyaren garbiya! Echag 42. Bere naiaren garbia agertu zidanean. " La bondad de su intención" . Berron Kijote 160. Ez zan naasten egiaren garbia maltzurkeriakin. " La verdad y llaneza" . Ib. 125. Aren itz-lauaren garbiari. " Calidad de su prosa" . Ib. 32. [Lizardiren] izpirituaren gardena eta garbia! MIH 175.
Au jantziyaren garbiya! Echag 42. Bere naiaren garbia agertu zidanean. " La bondad de su intención" . Berron Kijote 160. Ez zan naasten egiaren garbia maltzurkeriakin. " La verdad y llaneza" . Ib. 125. Aren itz-lauaren garbiari. " Calidad de su prosa" . Ib. 32. [Lizardiren] izpirituaren gardena eta garbia! MIH 175.
(V-gip, G-azp, AN, BN-arb; Ht VocGr 423, Añ, Dv). Ref.: Iz ArOñ (mendírakaari); Gte Erd 247; ZestErret (zeru). Despejado, libre. "Serain, arraso, garbi" Ht VocGr. "Raso del cielo, garbia, odoi bagea" Añ. "Iguzki garbia, soleil sans nuages, jour serein" Dv. "Gau garbia, nuit claire, sereine" Ib. "Zeru garbia, ciel sans nuages" H. "Mendírakaari, (animal) que tira al despejado (garbíra) del monte" Iz ArOñ 175. "Biar zerua garbi izain da (AN-gip, BN-arb), biar oskarbi egingo du (G-azp)" Gte Erd 247. "Garbi, raso, sitio despoblado de árboles" (AN). "Garbian, en el raso" (AN-5vill).
[Beldurtu naiz] eztiren bideak asko segur eta garbi, baden bitartean zenbait trabu edo behaztopa harri. Ax 16 (V 6). Mullatuko duzu plazer duzun lekuban. Leku guztietan leku ona da eta garbia. INav 54. Gau garbian. Mb IArg I 237. Konfesinoe garbi estalki ta guzur bagia. Mg CO 9. Illea moztu eta burua garbi-garbi utzi zion. Lard 145s. Aro eder, garbia hautatzen da. Holako lanak ez du nahi ez uri-haizea [...]. Dv Lab 382. Zoin garbi den zerua! HU Zez 94. Zeru garbi [...] odei bagea. Ag AL 34s. Urten ei eben itxasora [...] egualdi garbi onagaz. Ag Kr 84. Arratsalde garbia. Ox 83. Egun garbi ederra / zelarik [...] / iguzki beroan. Etcham 221. Bidea garbi billatu zuten eta [...] asi ziren beheraka. Etxde JJ 45. Egun-senti garbi, goxo, paketsu bat. Lek SClar 133. Eguraldi garbia bazan, bazegoan zer ikusia. BBarand 74. Mendigain garbia, leguna. AZink 161. Zeru garbiak. MEIG I 154.
[Beldurtu naiz] eztiren bideak asko segur eta garbi, baden bitartean zenbait trabu edo behaztopa harri. Ax 16 (V 6). Mullatuko duzu plazer duzun lekuban. Leku guztietan leku ona da eta garbia. INav 54. Gau garbian. Mb IArg I 237. Konfesinoe garbi estalki ta guzur bagia. Mg CO 9. Illea moztu eta burua garbi-garbi utzi zion. Lard 145s. Aro eder, garbia hautatzen da. Holako lanak ez du nahi ez uri-haizea [...]. Dv Lab 382. Zoin garbi den zerua! HU Zez 94. Zeru garbi [...] odei bagea. Ag AL 34s. Urten ei eben itxasora [...] egualdi garbi onagaz. Ag Kr 84. Arratsalde garbia. Ox 83. Egun garbi ederra / zelarik [...] / iguzki beroan. Etcham 221. Bidea garbi billatu zuten eta [...] asi ziren beheraka. Etxde JJ 45. Egun-senti garbi, goxo, paketsu bat. Lek SClar 133. Eguraldi garbia bazan, bazegoan zer ikusia. BBarand 74. Mendigain garbia, leguna. AZink 161. Zeru garbiak. MEIG I 154.
Bihar goizian egingo ditu / garbia eta izotza.
Mattin 74.
"Begi garbia, œil pur, exempt de tout ce qui peut troubler la vue, sans tache. Syn. xahua" H.
Zure begi garbien aitzinean giristino leial bizitzeko. Harb 94. Adiskidetasun sainduak eztu begi garbirik eta ohorezkorik baizen. SP Phil 301. Gobernadoreren begia etzen aski garbi [...] hekien loriaren ikusteko. Jnn SBi 146. Eta non da jendea begia aski garbi duena, ahalkatu gabe, harri begira egoteko. Ib. 33. Gauza guziak begi garbiago batez ikhusten ditut. Arb Igand 118. Izaki [...] danen ederra ikusteko [...] zuan begi zoli-garbia. Vill ( in Gand Elorri 11 ). Irakurri zaidazu begi garbiz, zeruko Amari otoitz egiñaz. MAtx Gazt 9.
v. tbn. Mb IArg I 129. fB Ic I app. 21.
Zure begi garbien aitzinean giristino leial bizitzeko. Harb 94. Adiskidetasun sainduak eztu begi garbirik eta ohorezkorik baizen. SP Phil 301. Gobernadoreren begia etzen aski garbi [...] hekien loriaren ikusteko. Jnn SBi 146. Eta non da jendea begia aski garbi duena, ahalkatu gabe, harri begira egoteko. Ib. 33. Gauza guziak begi garbiago batez ikhusten ditut. Arb Igand 118. Izaki [...] danen ederra ikusteko [...] zuan begi zoli-garbia. Vill ( in Gand Elorri 11 ). Irakurri zaidazu begi garbiz, zeruko Amari otoitz egiñaz. MAtx Gazt 9.
v. tbn. Mb IArg I 129. fB Ic I app. 21.
Gelditu zen ekuste oso garbiarekin.
Mb IArg II 311.
Lengo bista oso garbiarekin gelditu ta irakurten asi zan.
Cb Just 67.
Ioango naz [...] neure bekoki garbia erakusten.
Ag AL 82.
Bekoki gazte garbian.
Or Mi 98.
(Ht VocGr 339, Lar, Añ (V, G), H). (Aplicado tanto a personas como a acciones). Puro, casto; honrado, honesto; inocente. "Sincero" Añ. "Garbi atheratuko naiz, je sortiré justifié" Dv. "4. Kontzientzia garbia, conscience nette. Syn. xahua (quoique moins propre par ce sens eta moins employé). [...] 9. pur, chaste. Bizitza garbia eramatea, mener une vie chaste. Gazte garbia, jeune homme, jeune fille chaste" H.
Alegra bidi zure biotz garbiori. fJZ 99. Jauna, garbiago egin nazazu. Miserere 332. Preza ezak kastitate garbia. EZ Eliç 121. Kasto, garbi eta onhest izaitea. Ax 402 (V 262). Alharguntza garbi batetan. SP Phil 413 (He 417 garbi ). Beti donzella eta garbi. OA 28. Da gure infantea bioz garbi zalea. Acto 380. Intenzione garbi hura. Ch III 33, 2 (Mst, Ip xahü ). Dohatsu bihotz garbitakoak. He Mt 5, 8 (Mat 159, Ber Doc 93v, Cap 19, El 17, Iraz 47, Oe 42, Lg II 146, AA I 624, CatB 82, CatLuz 29, Dv, Samper, Echn, Ur, SalabBN, CatAe 68, CatSal 69, Jnn SBi 84, Ol, Or, Leon, Ker, IBk garbi; Lç, TB, Ip xahu, CatR 69 xain, Hual argi, IBe xalo ). Atseginz garbizko bizitzan bizitzeko. Mb IArg I 237. Garbi edo kasto izan. Cb CatV 42. Biotz garbidunak norzuk dira? Ib. 64 (Añ CatAN 67 biotz txau garbidun; v. tbn. en contexto similar: AA I 622, GMant Goi 104, KIkG 79, Enb 95, Ir YKBiz 118 biotz garbidun ). Plazer garbi eta inozent hetan. Mih 63. Plazer gozoz ditu betetzen / garbien bihotz-barrenak. Monho 146. Ez dozu enzungo emen berba garbi ta zuzenik, ta bai birao ta zantarkerijak. Mg PAb 71. [Esklabuak] ez deutse begiratuten ugazabaren aurrerapenai borondate garbijagaz, ta iges egin albadabe kastiguti, largaten deutsee biarrari. Mg CO 50. [Jentilak ebanjelijoko] lege garbira eta zuzenera [ekarri] . fB Olg 142. Persona honesta ta garbija. JJMg BasEsc 124. [Maria] garbia edo birjiña zala. Lard 365. [Aur] kulpa gabeko garbi-garbia. Ib. 367. Zure esposa [...] garbi eta kulpagabea da. Arr GB 90 (v. tbn. May 35). Bizitze garbi bat. CatJauf 129. Jolas garbi errugabekoetan. Ag G 139. Kulparik gabeko emakume garbi au. Ill Testim 24. Garbi daukat nik bihotza. Ox 170. Oitura on garbiak. Enb 98. Kontu garbiya nai duenak ez / ijituakin tratatu. Tx B II 65. Bere jokabidea, garbia ta zuzena. Etxde JJ 31. Gizon garbia / onraua eta zuzena. (In SM Zirik 98 ). Hanbat bertute garbiren jabea. Xa Odol 76. Nere aita zana sinismen berokoa uan eta izketan garbia. Ataño TxanKan 129. Neskatxa gazte garbi bategan / Espirituak sortua. Ayesta 106. Hori ez da joko garbia. MIH 172. Kontzientzia garbia. MEIG I 167.
Alegra bidi zure biotz garbiori. fJZ 99. Jauna, garbiago egin nazazu. Miserere 332. Preza ezak kastitate garbia. EZ Eliç 121. Kasto, garbi eta onhest izaitea. Ax 402 (V 262). Alharguntza garbi batetan. SP Phil 413 (He 417 garbi ). Beti donzella eta garbi. OA 28. Da gure infantea bioz garbi zalea. Acto 380. Intenzione garbi hura. Ch III 33, 2 (Mst, Ip xahü ). Dohatsu bihotz garbitakoak. He Mt 5, 8 (Mat 159, Ber Doc 93v, Cap 19, El 17, Iraz 47, Oe 42, Lg II 146, AA I 624, CatB 82, CatLuz 29, Dv, Samper, Echn, Ur, SalabBN, CatAe 68, CatSal 69, Jnn SBi 84, Ol, Or, Leon, Ker, IBk garbi; Lç, TB, Ip xahu, CatR 69 xain, Hual argi, IBe xalo ). Atseginz garbizko bizitzan bizitzeko. Mb IArg I 237. Garbi edo kasto izan. Cb CatV 42. Biotz garbidunak norzuk dira? Ib. 64 (Añ CatAN 67 biotz txau garbidun; v. tbn. en contexto similar: AA I 622, GMant Goi 104, KIkG 79, Enb 95, Ir YKBiz 118 biotz garbidun ). Plazer garbi eta inozent hetan. Mih 63. Plazer gozoz ditu betetzen / garbien bihotz-barrenak. Monho 146. Ez dozu enzungo emen berba garbi ta zuzenik, ta bai birao ta zantarkerijak. Mg PAb 71. [Esklabuak] ez deutse begiratuten ugazabaren aurrerapenai borondate garbijagaz, ta iges egin albadabe kastiguti, largaten deutsee biarrari. Mg CO 50. [Jentilak ebanjelijoko] lege garbira eta zuzenera [ekarri] . fB Olg 142. Persona honesta ta garbija. JJMg BasEsc 124. [Maria] garbia edo birjiña zala. Lard 365. [Aur] kulpa gabeko garbi-garbia. Ib. 367. Zure esposa [...] garbi eta kulpagabea da. Arr GB 90 (v. tbn. May 35). Bizitze garbi bat. CatJauf 129. Jolas garbi errugabekoetan. Ag G 139. Kulparik gabeko emakume garbi au. Ill Testim 24. Garbi daukat nik bihotza. Ox 170. Oitura on garbiak. Enb 98. Kontu garbiya nai duenak ez / ijituakin tratatu. Tx B II 65. Bere jokabidea, garbia ta zuzena. Etxde JJ 31. Gizon garbia / onraua eta zuzena. (In SM Zirik 98 ). Hanbat bertute garbiren jabea. Xa Odol 76. Nere aita zana sinismen berokoa uan eta izketan garbia. Ataño TxanKan 129. Neskatxa gazte garbi bategan / Espirituak sortua. Ayesta 106. Hori ez da joko garbia. MIH 172. Kontzientzia garbia. MEIG I 167.
Etzaidak iduri Engraziren garbi iraunak burukomin aundirik eman dizaikakenik.
Etxde JJ 114.
Ni ere ez nago garbi zurekiko. Barkatzen al dizkidazu [...] zuri egindakoak?
Etxde JJ 278.
Zeñi etzaio [...] odola berotuko ganboar oiek egin dituztenak gogoratuta? [...] --Eta oñaztarrok garbi al zaudete?
NEtx Antz 45.
Ezagutzen ditugu / aien [eiztarien] pikardiyak / zakurrak e gaiztuak / dirade erdiyak; / ito're badakite / egiten ardiyak / baña beren buruak / dituzte garbiyak.
Uzt LEG II 308.
(Con complemento con suf. -tik o (menos frec.) -z). (Estar) limpio de, libre de; ser inocente de. "Garbi naiz ohointza hortaz, je suis innocent de ce vol" Dv. "Net, sans faute, sans reproche. Hortarik garbi naiz, je suis net de cela" H.
Adamen kutsutik garbi konzebitua. EZ Man II 30. Eztire osoki garbi afekzione humanoen zikhiñetik. Ch III 49, 2 (SP eztira libratuak, Ip eztira libro ). Garbi izan behar du bi bizio handitarik. He Gudu 56. Etsaiak egozten ziozkaten gauzaetatik garbi zegoala. Lard 526. Garbi naiz, inozent hunen odoletik. Dv LEd 11. Lehen bekhatutik / garbi-garbia. Zby RIEV 1908, 286. Ur berak arrainez garbi; / nehundik bat ez ageri. Ox 128. Zor ortaz garbi omen zeukan bere burua. Zait Plat 17. Orain garbi nago lotura ortatik. NEtx LBB 75. Gu baino garbiago aurkituko dira [...] kutsu orretatik. MIH 85. Jainkoak daki "eskolastikotasunez" garbi xamar nagoela. Ib. 193. Salatzen duen bekatuaren kutsutik garbi egotea. MEIG I 258.
Adamen kutsutik garbi konzebitua. EZ Man II 30. Eztire osoki garbi afekzione humanoen zikhiñetik. Ch III 49, 2 (SP eztira libratuak, Ip eztira libro ). Garbi izan behar du bi bizio handitarik. He Gudu 56. Etsaiak egozten ziozkaten gauzaetatik garbi zegoala. Lard 526. Garbi naiz, inozent hunen odoletik. Dv LEd 11. Lehen bekhatutik / garbi-garbia. Zby RIEV 1908, 286. Ur berak arrainez garbi; / nehundik bat ez ageri. Ox 128. Zor ortaz garbi omen zeukan bere burua. Zait Plat 17. Orain garbi nago lotura ortatik. NEtx LBB 75. Gu baino garbiago aurkituko dira [...] kutsu orretatik. MIH 85. Jainkoak daki "eskolastikotasunez" garbi xamar nagoela. Ib. 193. Salatzen duen bekatuaren kutsutik garbi egotea. MEIG I 258.
(Junto a izen, omen, etc.).
Buena (reputación, fama, nombre).
Ainhoan aurkhitzen da yeinderik maitena / Bethidanik izan du omen garbiena. Hb Esk 138 (80 izen garbi ). Norberaren entzute on eta izen garbiya baga geratutea. Itz Azald 136. Nere gurasoen izen garbia [...] loitu. Ag G 274. Euskera ill-eta, gure izatea / ta izen garbia eroiko dira illundira. Jaukol Biozk 53. Bogotan ondo erakutsi det nere izen garbiaren jabe naizela. JAIraz Bizia 111. Etxekoen izen garbia loitzea. Etxde JJ 98 (v. tbn. 163, 99, 100).
Ainhoan aurkhitzen da yeinderik maitena / Bethidanik izan du omen garbiena. Hb Esk 138 (80 izen garbi ). Norberaren entzute on eta izen garbiya baga geratutea. Itz Azald 136. Nere gurasoen izen garbia [...] loitu. Ag G 274. Euskera ill-eta, gure izatea / ta izen garbia eroiko dira illundira. Jaukol Biozk 53. Bogotan ondo erakutsi det nere izen garbiaren jabe naizela. JAIraz Bizia 111. Etxekoen izen garbia loitzea. Etxde JJ 98 (v. tbn. 163, 99, 100).
(Lar, Añ, Dv, H). Puro, sin mezcla. "Genuino" Lar. "Mondo, limpio, sin mezcla", "neto, limpio" Ib. "Obrizo, oro obrizo, urre guziz garbia, txaua" Ib. "Estilo castizo, esaera kastiza, garbia" Ib. "Hombre blanco, gizon prestua, garbia, jatorri onekoa" Ib. "Hidalguia, agiria, leñuna, jatorri garbia, noblezia" Ib. "Ogi garbia, froment net" Dv. "Pur, sans mélange d'autre chose. Arno garbia, du vin pur. Ogi garbia, froment sans mélange d'orge, [...] ou d'autre grain. Diru garbia, argent pur, sans alliage" H. "Euskara garbia maite du ez frantsesarekin nahasia (BN-arb)" Gte Erd 157.
Ethor zedin emazte bat aspik garbizko ungentu prezio handitako boeita bat zuela. Lç Mc 14, 3. Ea Sarako euskara denz Euskal-herriko hoberena eta garbiena. Mat XV. Erein zuen [...] ogi bihi garbia. Ax 120 (V 79). Urrerik garbienaz. SP Imit IV 1, 4 (Ch phuru, Mst, Ip xahü ). [Eskuarak] zenbatenaz nahastakadura gutiago, hanbatenaz garbiago. ES 96. Eskualdunen leinu ohorezkotik eta arraza garbitik. Ib. 117. [Alondegira] ale ta grano huts garbia eramaten da. Mb IArg I 203. Nasgabeko hebreo garbia. Cb EBO 6s. Español garbiak, San Vicenteko Pontean bateatuak. Ib. 42. Urre garbi pin piña. Izt C 69. Bere gurasoak, odol garbi goienekoak. Aran SIgn 1. Herriko arno garbi xorta bat. HU Zez 184s. Esakera garbiak [...] euskel usaindunak. FIr 160. Ez xinatar garbia! Frantses edo europano odola bederen ukan behar zuen. JEtchep 82. Euskara garbia zuen maite, ez frantsesarekin nahasia. Xa Odol 26. "Euskal hitz garbiak", hots, bestetariko etorkia inork [...] igerri ez dienak. MEIG VII 94. Euskara argi eta garbizko gabon-kanta ederrak. MEIG I 77.
v. tbn. Mg PAb 196. Añ MisE 123. Urruz Urz 32. MendaroTx 36. Ataño TxanKan 17. AZink 166. Larre ArtzainE 19.
Ethor zedin emazte bat aspik garbizko ungentu prezio handitako boeita bat zuela. Lç Mc 14, 3. Ea Sarako euskara denz Euskal-herriko hoberena eta garbiena. Mat XV. Erein zuen [...] ogi bihi garbia. Ax 120 (V 79). Urrerik garbienaz. SP Imit IV 1, 4 (Ch phuru, Mst, Ip xahü ). [Eskuarak] zenbatenaz nahastakadura gutiago, hanbatenaz garbiago. ES 96. Eskualdunen leinu ohorezkotik eta arraza garbitik. Ib. 117. [Alondegira] ale ta grano huts garbia eramaten da. Mb IArg I 203. Nasgabeko hebreo garbia. Cb EBO 6s. Español garbiak, San Vicenteko Pontean bateatuak. Ib. 42. Urre garbi pin piña. Izt C 69. Bere gurasoak, odol garbi goienekoak. Aran SIgn 1. Herriko arno garbi xorta bat. HU Zez 184s. Esakera garbiak [...] euskel usaindunak. FIr 160. Ez xinatar garbia! Frantses edo europano odola bederen ukan behar zuen. JEtchep 82. Euskara garbia zuen maite, ez frantsesarekin nahasia. Xa Odol 26. "Euskal hitz garbiak", hots, bestetariko etorkia inork [...] igerri ez dienak. MEIG VII 94. Euskara argi eta garbizko gabon-kanta ederrak. MEIG I 77.
v. tbn. Mg PAb 196. Añ MisE 123. Urruz Urz 32. MendaroTx 36. Ataño TxanKan 17. AZink 166. Larre ArtzainE 19.
Puro (en cuanto al lenguaje).
Cf. garbizale.
[Aita Cardaberaz] ez zen hain garbia edo, dirudienez, garbitasunak ez zion Aita Mendibururi adina axola. MEIG III 132.
[Aita Cardaberaz] ez zen hain garbia edo, dirudienez, garbitasunak ez zion Aita Mendibururi adina axola. MEIG III 132.
"Net, en parlant de produit, de biens. Irabazi garbia, gain net. Zer onthasun garbi du? quelle fortune nette, quel biens nets et sans charges a-t-il?" H. Cf. GARBIAN, GARBIRIK.
Biurtu kenduba baño geijago eta bere ondasun garbijetati emon ainbeste limosna? Mg CO 73. Ez da onthasunik oihanak bezenbat mozkin garbi ematen duenik. Dv Lab 304. Jokoak dun irabazirik garbiena auxe da: jokoetxeak kentzen dun orrenbesteko au. TAg Uzt 181. Eman iru milla duro botatzea, ta orduan ere, ogeita amabost milla duro garbi garbiak eskuan. Munita 69. Irabazi garbiak, ezer jarri ez, eta guztia jaso. Erkiag BatB 154.
Biurtu kenduba baño geijago eta bere ondasun garbijetati emon ainbeste limosna? Mg CO 73. Ez da onthasunik oihanak bezenbat mozkin garbi ematen duenik. Dv Lab 304. Jokoak dun irabazirik garbiena auxe da: jokoetxeak kentzen dun orrenbesteko au. TAg Uzt 181. Eman iru milla duro botatzea, ta orduan ere, ogeita amabost milla duro garbi garbiak eskuan. Munita 69. Irabazi garbiak, ezer jarri ez, eta guztia jaso. Erkiag BatB 154.
Claro, evidente. "Gauza garbia, chose claire, évidente" Dv. "Clair, précis, net, sans ambigüité. Hori da eiki ihardeste garbia, voilà bien une réponse claire, nette" H.
Badire froga garbiak. Monho 42. Zure barri garbirik ez dakit. Mg PAb 52. Tratuba klaru klaru garbija ez danian itunduteko [...] jakitun [...] bategaz. JJMg BasEsc 196. Seinale garbia zen / ez ginela fida. Bordel 40. Egia ziertoro onen sinistgarririk garbiena. Izt C 211. Ez dago ahantzirik Erro mendietan, / orroitzapen garbiak han bizi mendetan. Hb Esk 157. Hauzia garbia da. Dv LEd 194 (Cb Eg II 107 klaroa ). Frogantza garbia. Dv Lab 195. Mutil zarraren bentaja egi eta garbiak. Xe 241. Irakaspen garbia [...] edo zoinek errexki buruan sar eta koka lezaken bat. JE Bur 180. Jatunak gerana bai, gauza garbi ziurra da. Ag G 347. Arri-zantzurik garbiena da. " La señal más clara de pedrisca" . Or Eus 342. Arkeolojizko ondakiñak [...] Pirene-lantzearen aztarna garbiak dira. JMB ELG 64. Siñale garbi bat utzi. JAIraz Bizia 93. Gauza garbia dago: kapitana maite du. Ib. 116. Azalkizun argi ta garbiak ialkitzen ditu. Zait Plat 61. Ageri garbiaren kontra [...] thematuz. Larz Senper 68. Ez det ikusten / arrazoi garbia. Uzt Sas 309. Zure bertsua beti izaten da / garbia eta klarua. Uzt LEG I 227. Arrazoi garbitan agertu du. Berron Kijote 162. Azkenerako, bidetxigor garbi-garbia egin nin, bidetik ukulluraño, muntoan. Ortan pentsa zenbat atzera-aurrera ez nitun egingo. Ataño TxanKan 128. Gauza garbiegirik etzuten jakingo. Insausti 217. Atera dezagun [...] bekatuen kontu garbia. MIH 281. Dialektika jokoaren adibiderik garbienetakoa. MEIG VIII 46. Erantzun garbia eman zion. MEIG VI 180.
Badire froga garbiak. Monho 42. Zure barri garbirik ez dakit. Mg PAb 52. Tratuba klaru klaru garbija ez danian itunduteko [...] jakitun [...] bategaz. JJMg BasEsc 196. Seinale garbia zen / ez ginela fida. Bordel 40. Egia ziertoro onen sinistgarririk garbiena. Izt C 211. Ez dago ahantzirik Erro mendietan, / orroitzapen garbiak han bizi mendetan. Hb Esk 157. Hauzia garbia da. Dv LEd 194 (Cb Eg II 107 klaroa ). Frogantza garbia. Dv Lab 195. Mutil zarraren bentaja egi eta garbiak. Xe 241. Irakaspen garbia [...] edo zoinek errexki buruan sar eta koka lezaken bat. JE Bur 180. Jatunak gerana bai, gauza garbi ziurra da. Ag G 347. Arri-zantzurik garbiena da. " La señal más clara de pedrisca" . Or Eus 342. Arkeolojizko ondakiñak [...] Pirene-lantzearen aztarna garbiak dira. JMB ELG 64. Siñale garbi bat utzi. JAIraz Bizia 93. Gauza garbia dago: kapitana maite du. Ib. 116. Azalkizun argi ta garbiak ialkitzen ditu. Zait Plat 61. Ageri garbiaren kontra [...] thematuz. Larz Senper 68. Ez det ikusten / arrazoi garbia. Uzt Sas 309. Zure bertsua beti izaten da / garbia eta klarua. Uzt LEG I 227. Arrazoi garbitan agertu du. Berron Kijote 162. Azkenerako, bidetxigor garbi-garbia egin nin, bidetik ukulluraño, muntoan. Ortan pentsa zenbat atzera-aurrera ez nitun egingo. Ataño TxanKan 128. Gauza garbiegirik etzuten jakingo. Insausti 217. Atera dezagun [...] bekatuen kontu garbia. MIH 281. Dialektika jokoaren adibiderik garbienetakoa. MEIG VIII 46. Erantzun garbia eman zion. MEIG VI 180.
Batzuek bat, besteak bestea erantzun zioten, eta ikusirik ezer garbirik ateratzen etzuela [...].
Lard 522 (la misma expr. en Or SCruz 86, Bilbao IpuiB 120, NEtx LBB 71).
Fácil, inteligible.
Orra amabi bertso / euskera garbiyan. Arrantz 101 (la misma expr. en JanEd I 88 y Ud 18).
Orra amabi bertso / euskera garbiyan. Arrantz 101 (la misma expr. en JanEd I 88 y Ud 18).
"Egia garbia, pure vérité" Dv. "Pur dans le sens de entièrement, absolument. Syn. hutsa. Hori da haurkeria garbi bat, c'est là pour enfantillage. Erho garbi bat da, c'est un fou fieffé" H. "Lapurreta garbia, robo manifiesto" A EY III 311. "Zure atzoko lagunori, kaskajua benetakua, zoro garbixa" (V-gip). Cf. ERO GARBI, ZORO GARBI.
Haur da egia garbia eta elizak errezibitua. Ax 619 (V 399). Jaunaren hitzaren plazan / errebolta garbi-garbia / predikatzen du elizan. Monho 38. Egija garbijak esan ta minduten bazara, zeuria izango da erruba. Mg PAb 47 (v. tbn. VMg 81, AA II 63, Izt C 179, Bil 93, Laph 84, AzpPr 42, Arr May 20, GH 1922, 726, Izeta DirG 123 egia garbi; Mb IArg I 74, Lard 446 egia garbi-garbia; Azc PB 305 egiak garbiak ). Zoro garbi bat da isten deutsana Jaungoikuaren bidiari [...] esamesen bildurrez. Mg CO 281 (v. tbn. Añ EL2 76, Lard 170, Eguzk GizAuz 115, AB Olerk 18 zoro garbi ). Guzur garbija. Ib. 285. Euneko seian. [...] Au usura garbia da. AA II 188. Beti egarriyak, / eale garbiyak. JanEd II 134. Ori lapurreta garbia da. Eguzk GizAuz 147. Urak joan ta presagiñen astea, zorakeri garbia da ta. Ib. 185. Zer da [kopla ura] [...] humorismo garbi-garbia baizik? Lek SClar 136. Gizonak gizona dauka menpeko ta otsein garbi, abere bai litzan. Erkiag BatB 146. Neska ori tonta garbi bat dok. Gerrika 131. Mamia euskal mami garbi ez bada ere, euskal azal ederrez jantziak agertzen zaizkigu. MIH 238.
Haur da egia garbia eta elizak errezibitua. Ax 619 (V 399). Jaunaren hitzaren plazan / errebolta garbi-garbia / predikatzen du elizan. Monho 38. Egija garbijak esan ta minduten bazara, zeuria izango da erruba. Mg PAb 47 (v. tbn. VMg 81, AA II 63, Izt C 179, Bil 93, Laph 84, AzpPr 42, Arr May 20, GH 1922, 726, Izeta DirG 123 egia garbi; Mb IArg I 74, Lard 446 egia garbi-garbia; Azc PB 305 egiak garbiak ). Zoro garbi bat da isten deutsana Jaungoikuaren bidiari [...] esamesen bildurrez. Mg CO 281 (v. tbn. Añ EL2 76, Lard 170, Eguzk GizAuz 115, AB Olerk 18 zoro garbi ). Guzur garbija. Ib. 285. Euneko seian. [...] Au usura garbia da. AA II 188. Beti egarriyak, / eale garbiyak. JanEd II 134. Ori lapurreta garbia da. Eguzk GizAuz 147. Urak joan ta presagiñen astea, zorakeri garbia da ta. Ib. 185. Zer da [kopla ura] [...] humorismo garbi-garbia baizik? Lek SClar 136. Gizonak gizona dauka menpeko ta otsein garbi, abere bai litzan. Erkiag BatB 146. Neska ori tonta garbi bat dok. Gerrika 131. Mamia euskal mami garbi ez bada ere, euskal azal ederrez jantziak agertzen zaizkigu. MIH 238.
(Mente, inteligencia) clara.
Memori argiyak / sentidu garbiyak / ederki jarriyak. AzpPr 131. Arrazoietan garbia / oraindik ere sano dauzkat / belaunak eta gerria. EusJok 68. Naiz oso zentzu garbiyan egon / eta igual da erana. Imaz Auspoa 24, 157. [Leibniz] munduan izan den adimendurik garbienetako baten jabea. MEIG VI 57.
Memori argiyak / sentidu garbiyak / ederki jarriyak. AzpPr 131. Arrazoietan garbia / oraindik ere sano dauzkat / belaunak eta gerria. EusJok 68. Naiz oso zentzu garbiyan egon / eta igual da erana. Imaz Auspoa 24, 157. [Leibniz] munduan izan den adimendurik garbienetako baten jabea. MEIG VI 57.
"Argi garbi, clara luz" A.
Espiritu Santuaren argi garbiz. Mb IArg I 194. Artha gehiagorekin begiraturik, argi garbitan atzeman dut [...]. Dv 3 Reg 3, 21 (Ol goiz argitan, Ker egun argitan ). Izarren dirdai garbiak. Or QA 58. Argi garbiz diztira. Gazt MusIx 109.
Espiritu Santuaren argi garbiz. Mb IArg I 194. Artha gehiagorekin begiraturik, argi garbitan atzeman dut [...]. Dv 3 Reg 3, 21 (Ol goiz argitan, Ker egun argitan ). Izarren dirdai garbiak. Or QA 58. Argi garbiz diztira. Gazt MusIx 109.
Claro, nítido (en el habla, en la voz).
Nok miña garbijagua daben igarteko: matxin akerra makerrakoren aker adar okerra [...]. Au zuzen esaten dabena, miiñak larrapastadarik egin baga, miñ garbikua da, ez motela. Mg PAb 176. Irrintzi bat garbia, indartsua, luze-luzea. Ag AL 145. Auots garbia ta atsegiña. TAg uzt 201.
Nok miña garbijagua daben igarteko: matxin akerra makerrakoren aker adar okerra [...]. Au zuzen esaten dabena, miiñak larrapastadarik egin baga, miñ garbikua da, ez motela. Mg PAb 176. Irrintzi bat garbia, indartsua, luze-luzea. Ag AL 145. Auots garbia ta atsegiña. TAg uzt 201.
"Líquido en las cuentas, garbia" Lar.
Pobria izan arren / azaltzen naiz argi: / zor artzekuak kito / kontuetan garbi. Tx B II 102.
Pobria izan arren / azaltzen naiz argi: / zor artzekuak kito / kontuetan garbi. Tx B II 102.
(Dinero) auténtico.
[Biarra da] diru garbi edo ona zerbait erosteko. Mg CO 62. Orra [...] berreun dukat garbi / eta pagau bertatik. AB AmaE 238.
[Biarra da] diru garbi edo ona zerbait erosteko. Mg CO 62. Orra [...] berreun dukat garbi / eta pagau bertatik. AB AmaE 238.
Aurkez aurke, edo neure musu garbijetan [esan]
.
Mg PAb 49.
Alik eta ebaki txiki ta garbiena egiñaz [adarrean]
.
EEs
1916, 253.
(Juego, jugador) limpio.
zantzaren, [...] Larralden ukaldi gogorrek eta joko garbiak. JE Ber 8. Bai jasotzalle garbi, ederra / bai maneju aundikoa. Basarri 84.
zantzaren, [...] Larralden ukaldi gogorrek eta joko garbiak. JE Ber 8. Bai jasotzalle garbi, ederra / bai maneju aundikoa. Basarri 84.
"Garbi-itxi, dejar de todo con salud (V)" A Apend. "Garbi itxi nau sendagarri onek; garbi gelditu naz leengo gatxetik" A Apend 35 (ap. DRA).
"Sano, no nocivo (hablando de alimento). Jan garbia emoteko agindu dau mendikuak gaixoari (V)" DRA.
[Ostatuko] su, ohe on, jateko garbi, soinekorik beharrenak han ediren baititzazke merkeenik. JE Bur 210. Etxe-ogi garbia jaten. Barb Sup 183. Askaondoak [garbitu] [...] janari berri ta garbia [...] ixuri [beiei] . TAg Uzt 24.
[Ostatuko] su, ohe on, jateko garbi, soinekorik beharrenak han ediren baititzazke merkeenik. JE Bur 210. Etxe-ogi garbia jaten. Barb Sup 183. Askaondoak [garbitu] [...] janari berri ta garbia [...] ixuri [beiei] . TAg Uzt 24.
"Paper garbiak, papiers réguliers, authentiques" Dv.
2.
(Uso adv.).
(En) claro; claramente; de modo transparente.
"
Garbi letrak esan, pronunciar bien las letras"
VP
50r.
"Limpiamente. Eiñ biar dana, garbi eiñ
"
Etxba Eib.
"
Eztu garbi hitzegiten, gauzak tapau nai dituelako (V-gip, G-azp-goi)"
Gte Erd 130.
"Con claridad. Garbi esplikaidazu
"
Elexp Berg.
v. garbiki, garbiro.
Tr. Documentado principalmente al Sur, donde es de uso gral. desde finales del s. XIX.
Aski klar eta garbi minzo da. Tt Onsa 147. Artu emonetan zindo ta garbi ibili ezpazara. Añ EL2 151. Enperadore jaunak / garbi esan beza. Afrika 53. Garbi esplikatu. Xe 226. Garbi mintzo badire. Arb Igand 23. Eskutur maukiagaz ezpanak igortzi ezkero, garbi doa gauzea. Ag Kr 49. Zuzen ibilli dala garbi dago. Mok 14. Garbi asko esan dizudala uste det. Alz Ram 35. Auziak onek ditu ebakitzen garbi. Or Eus 15. Langilleakin bakea nai dauan ugazabak, garbi jokatu bear dau. Eguzk GizAuz 152. Garbi idatzi, bai esakeraz, bai itzez. Etxde AlosT 9s. Eztiat ulertzen, Mattin. Mintza adi garbi. Etxde JJ 114. Kontuak egin garbi, paperetan. Erkiag BatB 130. Garbi-garbi aditu zan aren "atxi!" bat. NEtx LBB 180. Ahal bezen garbi entseiatuko naiz ene kasuaren esplikatzera. Xa Odol 292. Berak esaten ebana ondo ta garbi idazteko aginduaz. Etxabu Kontu 12. Gabaz non ibilli dan / garbi ezagun da. Ayesta 112. Neri beti garbi itzegitea gustatzen zait. Albeniz 91. Asmatzaile horiek [...] kondenatu egin behar ditugu garbi. Txill ( in MEIG VII 133 ). Nor izan zen garbi dagoela uste dut. MEIG IX 28. Garbi eta jator mintzatzen da. MEIG VII 125. Ez ditut gauzak horren garbi ikusten. MEIG VI 155.
Aski klar eta garbi minzo da. Tt Onsa 147. Artu emonetan zindo ta garbi ibili ezpazara. Añ EL2 151. Enperadore jaunak / garbi esan beza. Afrika 53. Garbi esplikatu. Xe 226. Garbi mintzo badire. Arb Igand 23. Eskutur maukiagaz ezpanak igortzi ezkero, garbi doa gauzea. Ag Kr 49. Zuzen ibilli dala garbi dago. Mok 14. Garbi asko esan dizudala uste det. Alz Ram 35. Auziak onek ditu ebakitzen garbi. Or Eus 15. Langilleakin bakea nai dauan ugazabak, garbi jokatu bear dau. Eguzk GizAuz 152. Garbi idatzi, bai esakeraz, bai itzez. Etxde AlosT 9s. Eztiat ulertzen, Mattin. Mintza adi garbi. Etxde JJ 114. Kontuak egin garbi, paperetan. Erkiag BatB 130. Garbi-garbi aditu zan aren "atxi!" bat. NEtx LBB 180. Ahal bezen garbi entseiatuko naiz ene kasuaren esplikatzera. Xa Odol 292. Berak esaten ebana ondo ta garbi idazteko aginduaz. Etxabu Kontu 12. Gabaz non ibilli dan / garbi ezagun da. Ayesta 112. Neri beti garbi itzegitea gustatzen zait. Albeniz 91. Asmatzaile horiek [...] kondenatu egin behar ditugu garbi. Txill ( in MEIG VII 133 ). Nor izan zen garbi dagoela uste dut. MEIG IX 28. Garbi eta jator mintzatzen da. MEIG VII 125. Ez ditut gauzak horren garbi ikusten. MEIG VI 155.
En limpio, en neto.
Garbi beretzat ogetairumilla ogerleko. Echta Jos 334. Agerrek egun guziez bortz liberakoa garbi atheratzen du. JE Bur 59. Jo gentzake berrogei ta amar milla pezetaren irabazia garbi-garbi. Munita 66.
Garbi beretzat ogetairumilla ogerleko. Echta Jos 334. Agerrek egun guziez bortz liberakoa garbi atheratzen du. JE Bur 59. Jo gentzake berrogei ta amar milla pezetaren irabazia garbi-garbi. Munita 66.
Orduerdian eun aldiz orrek / [arria] bizkarrera garbi jaso.
Basarri 84.
Txalaren narrua alik garbien urratu-erazoa izan zan.
Erkiag
batB
56.
3.
(V)
Ref.:
A;
Elexp Berg
.
(En exprs. como garbi utzi, garbi gelditu, 'dejarlo seco, matarlo', 'morir'). "Muerto, seco. Ots baten garbi itxi eben, de un tiro le dejaron seco" A. " Baztarra jo eta garbi geldittu zan " Elexp Berg.
(En exprs. como garbi utzi, garbi gelditu, 'dejarlo seco, matarlo', 'morir'). "Muerto, seco. Ots baten garbi itxi eben, de un tiro le dejaron seco" A. " Baztarra jo eta garbi geldittu zan " Elexp Berg.
Jentillik zeuekana etortzen bazaitzue, arrixakin tripan jo, segidan errementau egiten xostek tripak eta. Orduko tonikia auxe zan. Arrixakin jo tripan eta garbi.
(V-gip).
Gand Eusk
1956, 219.
ARGI ETA GARBI.
v. argi.
ERO GARBI,
ESKU GARBI,
EUSKALDUN GARBI,
EZTARRI GARBI,
SALDA GARBI,
ZORO GARBI.
v. ero, esku, euskaldun, eztarri, salda, zoro.
GARBIAN.
a)
"En substancia" Lar. v. GARBI-GARBIAN (a).
Kintalak garbian 15; dozenak 1. erVal 203. Eun ta berrogetamar milla pezeta garbian geratu zirala-ta nago. Gerrika 153.
Kintalak garbian 15; dozenak 1. erVal 203. Eun ta berrogetamar milla pezeta garbian geratu zirala-ta nago. Gerrika 153.
Ortara, kolpeak jaso eta ezpailuke garbian ezer aterako.
Etxde JJ 128.
b)
(Poner) en claro.
Aspaldi garbin jarri uan Irizartarra zala. Ez al da onela? Lab EEguna 86.
Aspaldi garbin jarri uan Irizartarra zala. Ez al da onela? Lab EEguna 86.
c)
Totalmente, rotundamente.
Goralpen orreik merezi ez dituanik ezin daikegu garbian ukatu. Onaind STeresa 11.
Goralpen orreik merezi ez dituanik ezin daikegu garbian ukatu. Onaind STeresa 11.
d)
En limpio, en copia limpia.
Lau bertso edo poesia, eskutitzian garbian ipiñi baño leen, pentsu zaku baten idatzi nituanak. Gerrika 229.
Lau bertso edo poesia, eskutitzian garbian ipiñi baño leen, pentsu zaku baten idatzi nituanak. Gerrika 229.
GARBI BAIETZ.
"Imprécation. Garbi baietz, je vous joure que oui. Syn. fundi!" Lh.
GARBI-ESKAINTE.
Ofrenda de pureza.
Garai ontan egindako garbi-eskeintea ta maiatz-lorea bezain atsegarririk bai ete zaio besterik ezer Jaungoikoari? TAg Uzt 51.
Garai ontan egindako garbi-eskeintea ta maiatz-lorea bezain atsegarririk bai ete zaio besterik ezer Jaungoikoari? TAg Uzt 51.
GARBI-GARBIA
(Con valor adv.). "Errazu garbi garbia, dites tout net" Dv.
Mentaberriren zintzurrak / xahutzen tu garbi-garbia / Bardozko etxe-bazterrak. Monho 36. Eta niri hurbil, garbi garbia, entzuten dut oihu bat. Barb Leg 149. Garbi garbia ageri zen: Circus-Circus! [avionaren] bi hegalpetan. JEtchep 41. Elhe alferrik gabe dio, garbi garbia: "Frantses, badakizu [...]". Ardoy SFran 141. Etzutena [...] garbi garbia atxiki behar Frantsesek [...] erein fedea? Ib. 241s.
Mentaberriren zintzurrak / xahutzen tu garbi-garbia / Bardozko etxe-bazterrak. Monho 36. Eta niri hurbil, garbi garbia, entzuten dut oihu bat. Barb Leg 149. Garbi garbia ageri zen: Circus-Circus! [avionaren] bi hegalpetan. JEtchep 41. Elhe alferrik gabe dio, garbi garbia: "Frantses, badakizu [...]". Ardoy SFran 141. Etzutena [...] garbi garbia atxiki behar Frantsesek [...] erein fedea? Ib. 241s.
GARBI-GARBIAN.
a)
"En substancia, garbian, garbi garbian" Lar. "Garbi garbian, en résultat net, en produit net. Garbi garbian aurkhitu dira laur zakhu ogi, il s'ont trouvé quatre sacs de froment net, sans mélange d'autre chose, sans tare" H.
b)
Limpiamente, inocentemente.
"Ipuin-Barreka" onek, [...] beste era batera barre eragingo deutsu, irakurle. Umien antzera, aor: gozo-gozoro, garbi-garbian. Bilbao IpuiB 10.
"Ipuin-Barreka" onek, [...] beste era batera barre eragingo deutsu, irakurle. Umien antzera, aor: gozo-gozoro, garbi-garbian. Bilbao IpuiB 10.
GARBI-GARBI EGIN.
v. garbitu.
GARBI IKUSI.
Ver con claridad (ref. a la percepción paranormal).
Mediumak [...] begietaz baliatu gabe, hurbil edo urrun dauden zerak "garbi ikusten" ditu. Mde Pr 323. Uki-metagnomilariak ez du gauzaren lehengo nahiz oraingo edestia bakarrik garbi-ikusten baina [...] gerokoa ere. Ib. 327.
Mediumak [...] begietaz baliatu gabe, hurbil edo urrun dauden zerak "garbi ikusten" ditu. Mde Pr 323. Uki-metagnomilariak ez du gauzaren lehengo nahiz oraingo edestia bakarrik garbi-ikusten baina [...] gerokoa ere. Ib. 327.
GARBI-IKUSLE.
Clarividente.
Garbi-ikusleak geroa ere ikus dezake. Mde Pr 327. Horregatik da garbi ikusle edo araugaindiko ezagutzale. Ib. 349 (v. tbn. 313, 324, 326).
Garbi-ikusleak geroa ere ikus dezake. Mde Pr 327. Horregatik da garbi ikusle edo araugaindiko ezagutzale. Ib. 349 (v. tbn. 313, 324, 326).
GARBI-IKUSTE.
Clarividencia.
"Garbi-ikustea" edo ikus-metagnomia. Mde Pr 323. Beste garbi-ikuste mota bat, kristalean ikustea dugu. Ib. 324.
"Garbi-ikustea" edo ikus-metagnomia. Mde Pr 323. Beste garbi-ikuste mota bat, kristalean ikustea dugu. Ib. 324.
GARBI-IKUZI
(V-ple-arr-arrig-oroz-m ap. A; garbikuzi V-oroz ap. A Apend). "Limpieza y lavado. Se dice de la limpieza y aseo que ofrecían los amos además del sueldo y manutención" A. "Garbizuzia ondo eginda parau da" A Apend.
[Egurraren prezioaren] igoteak [...] diru-gose gorrie sortu oan, da urte gitxiten basorik geienak ondo-ondotiko garbi-ikuzie euki euden.
Akes
Ipiñ
23.
GARBIRA,
GARBIRAT.
a)
"Egiteko hori garbirat ezin atheratu dute, ils n'ont pas pu tirer au clair cette affaire" Dv.
b)
En limpio, en total.
Berreun dolar naiz irabazi / mantenuakin garbira. Auspoa 77-78, 282.
Berreun dolar naiz irabazi / mantenuakin garbira. Auspoa 77-78, 282.
c)
(Pasar) a limpio, (poner, copiar) en limpio.
Makinaz garbira pasatze-lana, gure alaba Mirarik artu zuan bere gain. (In BAyerbe 8 ).
Makinaz garbira pasatze-lana, gure alaba Mirarik artu zuan bere gain. (In BAyerbe 8 ).
d)
Claramente.
Artzai-etxea nolakua dan / nik esango det garbira. Auspoa 39, 61.
Artzai-etxea nolakua dan / nik esango det garbira. Auspoa 39, 61.
GARBIRIK.
a)
(Estar, etc.) Limpio, puro, impecable.
Oi dafinela / republikea garbirik, / bazterrok bere / oi ondo gobernadurik. Lazarraga A28, 1203r. Aren arima ager dedin [...] Iaungoikoaren aurrean [...] garbirik. Ber Doc 160v. Garbirik dagoz [frakak]? Mic 12v. Garbirik ibilli behar dugu haren [Iainkoaren] begien aitzinean. SP Imit I 19, 1. Munduan beste lorarik / emon nai eban frutu ederra / konserbetako garbirik. Urqz 78. Sortuta jaio zan / beti garbirik, / pekatua urruti / berorrenganik. Oe 160. Prestuki ta garbirik bizitzerat entseiatzen. Dh 55 (v. tbn. Astar II 196 garbirik bizi ). [Garbituten bada uragaz] geratuten da garbirik. Astar II 286 (v. tbn. garbirik egon en contexto similar en Iratz 79, Erkiag Arran 187, BEnb NereA 151). Gauden lotsatürik / [...] arimak garbirik. Etch 654. Komulgetako ustez / garbirik barrua. AB AmaE 340. Emakumean izena ioian / garbirik eskontzeagaz. Azc PB 169. [Eskualdunen fedea] garbirik dago eta ezin bentzutua. Zby RIEV 1908, 607. Arimea pekatuaren loitasunetik garbirik imintea. Itz Azald 125. Idazkelea garbirik eta eraz eukiteko. Kk Ab I 84. Garbija nintzan, garbirik nago. / Beti garbirik iraun nai neuke. Enb 49. Berak legez non leukon garbirik gogua! Laux BBa 122. Gizartean agertzen bagara garbirik. " Si aparecemos de buena conducta" . Or Eus 133. Garbirik [...] / gure Jainkoak beti / begira dezala [gure astekaria] . Etcham 214. Apaizgorako ames jasoek ekarri nabe garbirik. Gand Elorri 110. Sortzez garbia bere sorrera / [...] Jesus Jaunaren sorreran bardin / garbirik bere gorputza. BEnb NereA 195.
Oi dafinela / republikea garbirik, / bazterrok bere / oi ondo gobernadurik. Lazarraga A28, 1203r. Aren arima ager dedin [...] Iaungoikoaren aurrean [...] garbirik. Ber Doc 160v. Garbirik dagoz [frakak]? Mic 12v. Garbirik ibilli behar dugu haren [Iainkoaren] begien aitzinean. SP Imit I 19, 1. Munduan beste lorarik / emon nai eban frutu ederra / konserbetako garbirik. Urqz 78. Sortuta jaio zan / beti garbirik, / pekatua urruti / berorrenganik. Oe 160. Prestuki ta garbirik bizitzerat entseiatzen. Dh 55 (v. tbn. Astar II 196 garbirik bizi ). [Garbituten bada uragaz] geratuten da garbirik. Astar II 286 (v. tbn. garbirik egon en contexto similar en Iratz 79, Erkiag Arran 187, BEnb NereA 151). Gauden lotsatürik / [...] arimak garbirik. Etch 654. Komulgetako ustez / garbirik barrua. AB AmaE 340. Emakumean izena ioian / garbirik eskontzeagaz. Azc PB 169. [Eskualdunen fedea] garbirik dago eta ezin bentzutua. Zby RIEV 1908, 607. Arimea pekatuaren loitasunetik garbirik imintea. Itz Azald 125. Idazkelea garbirik eta eraz eukiteko. Kk Ab I 84. Garbija nintzan, garbirik nago. / Beti garbirik iraun nai neuke. Enb 49. Berak legez non leukon garbirik gogua! Laux BBa 122. Gizartean agertzen bagara garbirik. " Si aparecemos de buena conducta" . Or Eus 133. Garbirik [...] / gure Jainkoak beti / begira dezala [gure astekaria] . Etcham 214. Apaizgorako ames jasoek ekarri nabe garbirik. Gand Elorri 110. Sortzez garbia bere sorrera / [...] Jesus Jaunaren sorreran bardin / garbirik bere gorputza. BEnb NereA 195.
(Con reduplicación intens.).
Oñetakuak garbi-garbirik ezpadagoz. Kk Ab II 158. Ortz garbi-garbirik bada. Iguzkia itxutzeko diñakoa. JAIraz Bizia 33. Ernani guzia zutik, oso-osorik eta garbi-garbirik utzi genduan. Alkain 59.
Oñetakuak garbi-garbirik ezpadagoz. Kk Ab II 158. Ortz garbi-garbirik bada. Iguzkia itxutzeko diñakoa. JAIraz Bizia 33. Ernani guzia zutik, oso-osorik eta garbi-garbirik utzi genduan. Alkain 59.
b)
"Net en parlant de poids, de mesures. Garbirik hunenbertze atheratzen da" H.
GARBI-SOIL.
"Firmamento limpio" VocB. "(B), cielo limpio, estrellado" A.
Abiñe maitagarria, / garbi-solleko txingia; / entzun ezazu maiteki nere / biotz-eskaria. EA OlBe 47.
Abiñe maitagarria, / garbi-solleko txingia; / entzun ezazu maiteki nere / biotz-eskaria. EA OlBe 47.
GARBITAN
(Poner) en limpio.
Aipatu nizun ipuina bukatuxerik dut, garbitan ipintzen ari naiz orain. Mde Pr 192 (195 garbitan ezarri). Paperan ipiñi nitunan [...] zirriborrotan; baiña biaramonagoan, garbitan. Or QA 134.
Aipatu nizun ipuina bukatuxerik dut, garbitan ipintzen ari naiz orain. Mde Pr 192 (195 garbitan ezarri). Paperan ipiñi nitunan [...] zirriborrotan; baiña biaramonagoan, garbitan. Or QA 134.
GARBIXE
(Forma con suf. -xe, de valor aprox.).
[A. Meager-en itzak] garbixeagoak eta obeto neurtuak balira nai nuke. Ag G 312n (refiriéndose a unos versos que hacen elogio del vino).
[A. Meager-en itzak] garbixeagoak eta obeto neurtuak balira nai nuke. Ag G 312n (refiriéndose a unos versos que hacen elogio del vino).
GARBIZUN.
"Ur-garbizun ioaitea, aller querir de l'eau nette" SP. v. GARBIZURA.
GARBIZURA
(SP (s.v. ura) y Dv (s.v. urzu), que citan a O). A por (...) limpio. v. GARBIZUN; cf. urzun.
Ur-garbizura, iturburura. "Pour avoir de l'eau claire" . O Pr 457.
Ur-garbizura, iturburura. "Pour avoir de l'eau claire" . O Pr 457.
JOKO GARBI.
v. joko.
Egoitza
- B
- BIZKAIA
- Plaza Barria, 15.
48005 BILBO - +34 944 15 81 55
- info@euskaltzaindia.eus
Ikerketa Zentroa
- V
- LUIS VILLASANTE
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
Ordezkaritzak
- A
- ARABA
- Gaztelako atea, 54
01007 GASTEIZ - +34 945 23 36 48
- gasteizordez@euskaltzaindia.eus
- G
- GIPUZKOA
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
- N
- NAFARROA
- Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
31002 IRUÑEA - +34 948 22 34 71
- nafarroaordez@euskaltzaindia.eus
Elkartea
- I
- IPAR EUSKAL HERRIA
- Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
64100 BAIONA - +33 (0)559 25 64 26
- +33 (0)559 59 45 59
- baionaordez@euskaltzaindia.eus
