Harremana

    OEH - Bilaketa

    344 emaitza fama bilaketarentzat

    Sarrera buruan (3)


    Sarrera osoan (341)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    galarazi.
    tradizioa
    Tr. Galarazi es la forma propia de la tradición septentrional no suletina; aparece tbn. más al Sur, en Bilintx, Beovide, Mendigacha, Inza, Iraizoz y Orixe (en quien, si bien usa más variantes, es la más frec.). Galerazi es general en textos suletinos y la más empleada por los escritores guipuzcoanos; los vizcaínos emplean sobre todo galerazo, que aparece tbn. en Cardaberaz, Iztueta, Lardizabal y, junto al menos frec. galerazi, en Aguirre de Asteasu (v. ambos en AA I 124), en quien, con todo, el sust. verbal es siempre galerazte- (como en Eguzkitza (GizAuz 194)). Hay galazi, con cierta frecuencia junto a galerazi, en autores guipuzcoanos del s. XX (es forma única en Anabitarte), así como en algún alto-navarro como Yanzi (167); galazo, en algún caso junto a galerazo, en autores vizcaínos, ya desde Añibarro y Astarloa (en quien tbn. hay galaazo ). Hay galarazo en Añibarro, Echeita y, junto a galerazo, en Uriarte. Las formas en galdu- (galduerazo, galduerazi, etc.) aparecen por lo general en autores que emplean tbn. formas en gal-: hay galduerazo en Añibarro, Moguel, Astarloa, Arrese Beitia, Otxolua y Erkiaga; galduerazi en Illarramendi, Lizardi, Orixe, etc.; galduazi en Illarramendi, Inza, Orixe y Etxaide; galduarazi en Illarramendi, Alzaga y N. Etxaniz. Por último, hay galorozo al menos una vez en el guerniqués Canala-Echevarria (ap. DRA ). En DFrec hay 1 ej. de galarazi, 2 de galazi, 7 de galazo, 59 de galerazi, 1 de galerazo y uno de galduarazi.
    sense-1
    1. (G, L, BN, R; Urt, Lar, Dv, H); galerazi (G, B, L, BN, S; H); galerazo (V; Lar, Añ, H); galazo (V; H (V)); galazi (AN-ulz, B); galarazo (V; H (V)); galduerazo (Añ); galazotu (H (V)) Ref.: A (galarazi, galerazi, galazo); Lrq (galeraz); Iz Ulz (denbora); Izeta BHizt (galazi); Gte Erd 213, 194.
     Hacer perder, hacer que se pierda; quitar, privar; destruir. "Auferre spem omnem, [...] esparantza guziak galarazi" Urt III 164. "Descarriar, [...] bidea galerazo" Lar. "Descuidar, hacer que otro se descuide, [...] arreta galerazo" Ib. "Privar de sentido, [...] kordea galerazo" Ib. "(Hacer) perder" Lar, Añ. "Impacientar, [...] pazienzia galerazo" Ib. "Destetar, [...] bularra kendu, galarazo" Añ. "Denbora ederrik galázten dioté" Iz Ulz. "Hacer perder. Etorri gara zuri lana galaztera. Denbora galazi" Izeta BHizt. "Aur unek denbora aunitz galazten daut (G-azp, AN-gip, B), denbora galarazi daut (BN-arb-ciz, S)" Gte Erd 194 (nótese que las refs. dialectales se refieren a la construcción, y no a la forma del verbo). ). v. galdu (5).
    Galarazi zerauztela biziak. Ax 354 (V 235). Entendimentua galerazaiten deskuenak. Cap 70. Gaizki erranez gal erazi den ohoriaz züzen egin behar deia? Bp I 102. Parabisua galarazitzen darotzula eta irabaz arazitzen ifernua. Gç 57. Galarasten daroku denbora solas eta goan ethorri alferretan. Ch III 54, 11. Bekhatu batek [...] kuraiea gal-arazterañokoan khexatzen bazaitu. He Gudu 159. Debozione soberak gal erazi ükhen dütü. Mst III 7, 2 (SP galdu dute bere burua, Ch galdu dire, Ip galdü dütü). Eritasun gaistoak gal-erazteko S. Franzisko Xabier-ek izandu zuen ta duen eskua. Mb IArg II 299. Bil-arazi baitzituen bere erresumako indar guziak gizon bakhar haren gal-araztekotzat. Lg I 288. Barur handi hark gal-arazi darozkitzun indarrak. Lg II 130. Luzamenduek bethiere karitateari zerbait galarazten diote bere merezimendutik. Mih 52. Zeren gal bai zinezake nihork ezin gal-araz diezazuken Jainkoaren amodioa. Brtc 212. Erretora bere ahotik / nahi zuten galarazi, / bainan hark egiaz bertzerik / ez diote irakatsi. Monho 40. Santa bati ere galeraziko dio pazienzia. Mg CC 122. Bekatu bakar batek galerazi bearra anbeste penitenzia! Ib. 138. Berein bider galdu ta ezaindu dot [inozenzia], ta galduerazo deutset beste askori. Añ EL1 63s. Galarazo badeutsazu otseiñari soldatea. Añ EL2 151. Solhas horiek jenden errespetua eta amodioa galarazi ziotzaten. Laph 83. Ezerk galeraziko etzidan barrungo pake eta sosegu bat [...] arkituaz. Arr May 202. Bekhatü beniala da grazia [...] gütan flakatzen diana, bena osoki hura gal erazi gabe. CatS 55. Bi onzi ondatzen ikusteak galerazi zien bizitzaren esperanza guzia. EE 1884b, 115. Pleka artze horrek gure gazteriari galarazi dio erreboteko jokoaren gostu eta antze guzia. Zby RIEV 1908, 86. Gogoeta horrek galarazi ziozkan loa eta jana. Jnn SBi 164. Gal-arazi nahi dugu emeki-emeki haurren gogotik erlisionea. HU Aurp 84. Ontzietara igaro-ta, ordikeria laixter galarazitzeko, jabeak makilka batzarre ematen zieten. Lh Yol (17 galerazten) 26. Pekatua, Jaungoikoa galduazten diguna. Inza Azalp 152. Mañarian bizkaitarrak sekulako mutil-sailla galduerazi zioten Letonari. Or SCruz 31. Osasuna eta bizia bera gal-araziz. JE Med 96. Ori dek aldia alperrik galduerazteko bidea, mottel! Sabiag Y 1933, 425. Astia orrela galtzea ta galdu-eraztea. Ldi IL 58. Erderatiko itzak botatzeko lotsa erriari galdu arazteko. NEtx Nola 8. [Aur] asko ta asko, bizira baño len galduaziak. Or QA 96. Egin ufa aizeak eta gure ontzi-oialak puztu, ta gure begitik itsas-egia zigun galerazi. Or Aitork 114. Gizon lizunkor orrek burua galdu azten ziok. Etxde JJ 149. Haien zoriona gal-erazi nahi zuten gaiztoak. Mde HaurB 98. Ordu erdi bat edo / zigun galarazi. Zendoia 105. Besteeri denborarik ez galarazteko. Larre ArtzainE 158.
    v. tbn. Mat 165. EZ Man I 98. Harb 374. SP Phil 484. CartUrruñ 134. ES 172. CatLan 15. Prot 70. Iraultza 79. Dh 187. TB Mt 10, 28. Jaur 204. Dv LEd 176. Gy 93. Hb Egia 14. Bordel 183. Bv AsL 144. Arb Igand 137. CatJauf 89. Mdg 145. Ox 149. Ir YKBiz 490. Zerb IxtS 9. Or Aitork 168. Larz Senper 72. Galerazi: O Po 23. Ub 209. Egiat 249. Xarlem 1374. AA III 563. AstLas 30. UskLiB 85. Etch 110. Mustafa 10 (ap. DRA). Xe 283. Ud 152. Legaz 40. Apaol 70. Ip Hil 218. UNLilia 16. Moc Damu 25. EusJok 21. Etxde JJ 269. Ibiñ Virgil 56. NEtx LBB 350. Balad 217. Berron Kijote 46. Casve SGrazi 60. MIH 136. Galerazo: Cb Eg II 98. Mg PAb 174. CrIc 109. JJMg BasEsc 20. Lard 166. Galazo: Or Tormes 111. Galazi: Ldi IL 138. NEtx Nola 24. Anab Aprika 81. Galduarazi: Ill Pill 31. Alz Ram 67. Galduerazi: MAtx Gazt 77. Galduerazo: Mg CO 116. Astar II 117. AB AmaE 453. Otx 65. Erkiag BatB 150. Galduazi: Ill Pill 10. JanEd II 113. Galaraazi: CatLan 111. Galeazi: Lrq Larraja 143.
    azpiadiera-1.1
    (Part. en función de adj.).
    Kreitu galarazoa atzera leengo senean iminteko. Añ EL2 153 (EL1 138 fama galdua).
    sense-2
    2. (G, L, BN, R); galerazi (G, B, S); galerazo (V; Lar, Mg PAbVoc, Añ (V)); galarazo (V; Añ); galaazi (G-ap); galaazo (G-azp); galazo (V; Añ, H); galazi (G-azp, AN-araq); galezi (AN-5vill) Ref.: A (galerazi, galarazi, galazo); Satr VocP (galazi); Gte Erd 213, 224; ZestErret (galaazi/galaazo).
     Impedir, estorbar, obstaculizar (bidea galarazi 'cortar el paso'); (mucho menos frec.) reprimir. "Barajar, desechar, embarazar" Lar. "Frustrar" Lar, Añ. "Impedir" Mg PAbVoc. "Estorbar", "impedir", "embarazar", "obstar" Añ. "Empêcher" H (que cita a fB). "Hacer desistir" Satr VocP. "Le cortó la palabra, [...] hitz egitea galerazi dio (G-azp)" Gte Erd 224. "Herotsak loa galerazi ditazüt (AN-gip, BN-arb, S), orrek lo asko galazi dit (G-azp), makina orren burrunbak lo egiten galezi dit (AN-5vill), loa galazo uzten (V-arr)" Ib. 213. v. eragotzi. Tr. Al Norte sólo se documenta en los suletinos Belapeyre y Maister. Al Sur, lo encontramos en Lizarraga de Elcano y en autores vizcaínos de la 1.a mitad del s. XIX; se hace muy frecuente desde su 2.a mitad, tbn. en escritores guipuzcoanos, y sobre todo en el s. XX. Cuando el objeto es una oración, el verbo gralmte. es un sust. verbal -t(z)ea; con todo, en bastantes autores, sobre todo en los vizcaínos del s. XX, hay -t(z)en, a veces junto a -t(z)ea; tbn. hemos encontrado -t(z)eko en Moguel (cf. CC 185 onean irautea galerazitzen diguten gauza guzietatik CO 277 onian irauteko ) y Astarloa; conjugado con aux. de subjuntivo sólo lo hemos encontrado en Iturzaeta (Azald 15).
    Eztitzen okher, ez gal erazi, nork bere Parropian zor dütian eginbidiak. Bp I 147. Gühauren amurio propi ütsiak, egiaz iuiatzia ehiñera gal erazitzen deikü. Mst I 14, 1 (Ip gal erazitzen). Ez laguntzekó, baizik galarasteko. LE Matr2 81. Gabaz lua galerazoten badeutsa bere negarrakaz [seintxubak amari] . CrIc 56. Asi zan Abisai ebagi nairik buruba Sauli, baña galerazo eutsan Dabidek. JJMg BasEsc 180. Sutunik, galaazoten deutsela atzekuai sazerdotia ikustia. Astar II 198. Bere seme edo alabiaren pekatuba galazoterren. Ib. 203. Bera eukitera elzeko galazoten deutsezan estropezu gustijak. Ib. 21. Ea mezatan zeure guraz egon bazara [...] berbaz, lo, albora begira, besteai galarazoten. Añ EL2 138 (EL1 130 eragozten). Pekatu andiya da seiñari bautismoa galerazotia? CatLlo 57. [Iturriko ura] daramate etxe jakiñetara, zuzeneko bidea galerazorik. Izt C 92. Gizonen borondatiaren gaiñetik dagozan jazoerak galerazo izan badabe bere euren arreglu edo zerkoneria. (1856). BBatzarN 175. Iñork galerazi gabe elizan sartu zan. Arr May 82. Galerazi Patxiri astakeri ori egitea. Apaol 89. Ezkontza ori galerazitzeko moduba egiñ dezan. Moc Damu 23. Gauzak eurak direan legez ikusten galerazoten deutsena [estalgiya] . Itz Azald 56.
    ( s. XX) Umeari zugatzera igoten galarazo. Echta Jos 33. Gizapila iskanbillatsuak ibilpidea galerazitzen diote. Ag G 188. Birijetako miña, min bizija ta beste asko erraz galazo leitekez. ForuAB 95. Ekaitz izugarriak etortzea galerazi ziolako. EEs 1918, 86. Otoitza galaraziko liguketen gogorazio [...] guziak garaitzeko. Inza Azalp 126. Elurrak galarazi egiten du mendiz ibiltzea. Or SCruz 66. Karlistai galarazi egin zien bidea. Ib. 94. Galazo gurarikan / zu niganatuten. Enb 120. Euskalerrian euskalduneri / lana egitia galazi. MendaroTx 172 (cf. -t(z)en galazi ib. 99). Autoridadiak nun dira, olako astakeriak ez galazoteko? Kk Ab II 128. Ez diea galeaziko, noski, errezoik. Lek EunD 36. Ezin galazi dizaizuteke iñork Estadoarenak eztiran ikastoletan euskera [...] irakastea. Ldi IL 64. Nik ez dizut galeraziko nai ditutzun elizkizun guztiak egiten. ABar Goi 53. Gizartekeriaren aurrerapen eta garaitzea galerazotzeko. Eguzk GizAuz 34. Sarbidea galerazteko. Ib. 177. Zenbait sendakintza-gai erostea galerazi egiten digute oraingo zer-nolak. EAEg 8-3-1937, 1228. Aurrari negarra galarazirik. "Cohibito". Or Aitork 236. Au egin bear dut nere burua galeraziko ez badut. Txill Let 107. Ez eudien ondo artu zatitze hori, eta galazoteko alegiñak be egin zituezan. Akes Ipiñ 26. Eta iñork anarkista izan nai badu, nork galeraz lezaioke? Vill Jaink 187. Min det berriro zure lan burutsu ori galaztera etorri bearra. NEtx LBB 114. Sasoi dunari lanik / ez galerazi. Uzt Sas 50. Guri loa galerazteko. Ataño TxanKan 145. Lorik galerazi ez baldin badit ere, arantzatxo bat badaramat geroztik zirika. MEIG IV 71.
    v. tbn. Bil 32. Galerazi: Mg CC 185. Aran SIgn 37. Xe 287. AzpPr 110. Goñi 42. Ill Testim 14. GMant Goi 112. Eguzk RIEV 1927, 425. TP Kattalin 195. Tx B I 241. Sabiag Y 1934, 25. Or QA 130. Erkiag Arran 153. Zait Plat 114. Basarri 174. Mde HaurB 48. Ugalde Iltz 46. Ibiñ Virgil 107. Olea 179. Berron Kijote 190. JAzpiroz 109. Galerazo: Mg CO 277. Añ EL2 141. A BeinB 42. Ag Kr 129. Kk Ab I 37. Otx 173. Erkiag Arran 23. Bilbao IpuiB 28. Galazo: Añ LoraS 43. Or Tormes 109. Osk Kurl 144. Galazi: Iraola 131. Ill Pill 20. Inza Azalp 138. Or Eus 145. Anab Poli 110. Arti MaldanB 218. Galdu erazi: Ill Testim 11.
    azpiadiera-2.1
    galerazi; galerazo; galarazo (Añ); galaazi (G-ap); galaazo (G-azp); galazi (G-azp-goi, AN-gip-5vill); galazo (Añ) Ref.: Gte 263 ; ZestErret (galaazi/galaazo).
     Prohibir. "Eizean ibiltzia galazita dago (G-azp-goi, AN-gip), arrantzan egitia galazita dago (G-azp-goi, AN-gip-5vill)" Gte Erd 263. v. debekatu. Tr. Documentado en autores vizcaínos desde comienzos del s. XIX; es especialmente frec. en el s. XX, encontrándose en toda la tradición meridional.
    Turkoai [edatea] galerazi edo eragotzi zien [...] Mahomak. Mg CC 149. Zegaitik deritxazu, galerazo deutsula Jangoikuak jaatia arbola onen frutatik? JJMg BasEsc 33. Bostgarren [...] mandamentubak galazoten deuskuzan gauzetatik bat da orditutia. Astar II 121. Jaungoikuak galerazi digulako. Ag Serm 253. Frantzian gaur Eliz-inguruak edo prozesiñoiak legeak galerazota dagoz. Ezale 1897, 218a. Zer galerazoten da agindu onetan? Itz Azald 100. Galerazo eban eriotzearen beian [...]. Ib. 85. Agindu du galerazia gelditzen dela esantako iturritik ura artzea. Goñi 72. Osagilleak galaraso ebala gexoari berba egittea. Echta Jos 344. Jaungoikoaren Mandamentu edo Agindu bakoitzaz galarazia ta zillegi utzia. Inza Azalp 22. Pellok galazi zion alabai / nerekiñ ezkondutzia. Tx B III 26 (I 267 galerazi). Kalaorrako Gotzai jaunak jai ura, egiten zan bezela, galerazi egin zuan. Eguzk RIEV 1927, 423. Basarritarren kosetxa danak / beren kabiyan gordeta; / ta gu gosiak Amerikatik / ekartzia galazita. MendaroTx 150. Txeketarren izkuntza zearo eskoletan galaztea erabaki zun. Ldi IL 163. Maiztertzea be galerazo bear dan gauzea dala. Eguzk GizAuz 129. Lan batzuek ilgoran galazita daude. JMB ELG 82. [Primo de Riverak] jokoa ta jokoetxeak galerazi zituan zearo. TAg Uzt 173. Oroagindu onek galerazten dituan artu-emanak. EAEg 19-11-1936, 339. Aren erria bien artean zatikatu zuten, aren lege ta biltzarrak galerazi, aren izkera debekatu. Mde Pr 34. --Galazi egin zidan. --Galazi? Zer gero? --Gaxuxarekin geiago ibiltzen. Etxde JJ 57. Biurria mutilla; zer galazi uratxe egin bear. Anab Poli 13. Sagar bat geunkan galazorikan ta bera andreak proba. BEnb NereA 164. Beste lanetarako ez naiz gauza eta medikuak gogor galerazten dit gañera. Uzt Sas 22. Bertan jolas egitea galerazota be ba-egoan. Etxabu Kontu 193. Galerazitako tokian ardiak dabiltzanean. JAzpiroz 22. Uste genduan lauroi itxiko euskuela itxaron salara pasetan, baña ori galerazota egoala esan euskuen. Gerrika 206.
    v. tbn. Or Aitork 127. Galerazi: Lek EunD 20. JMB ELG 66. Basarri 123. MAtx Gazt 61. Ataño TxanKan 148. MEIG IV 69. Galerazo: Mg CO 87. Ur MarIl 56. Azc PB 23. KIkV 66. Altuna 26. Galarazo: Ur BulaAl 16. Galazo: Akes Ipiñ 16. Onaind STeresa 62. Ayesta 133. Galorozo: Canala Jesucristo 62 (ap. DRA).
    azpiadiera-2.2
    (Part. en función de adj.).
    Galarazoa daukagu gozoagotzat? Añ LoraS 186. Frutu galazoa. Ib. 186. Liburu galerazoai. Ur BulaAl 22.
    azpiadiera-2.3
    "Fiesta de guardar, [...] (V) jai galazoa" Añ.
    azpiadiera-2.4
    Molestar. "Musikak galaazi ite al dizu?" ZestErret.
    --Barkatu; galeraztera natorrela badakit bañan presa det [...]. --Aurrera Isabel; ez dizugu zer barkaturik. ABar Goi 28. Neri ez galerazteko egin dio kiñua [neskak txakurrari] . Txill Let 30. --Zertara zatoz onera? --Galerazten al dizut? Lab SuEm 191. Amari lanean ez galeraztearren. Ataño TxanKan 41.
    sense-3
    3. galerazo (Lar, Añ).
    Descalabrar.
    sense-4
    4. galazo.
    (Sust.). Prohibición.
    Galazo au ta beste gustijak, Endore jaunak zaindu biar dabez. (1918). ForuAB 151.
    azpisarrera-1
    GALARAZI-EZIN.
    Inevitable.
    Alatsu txoriak, uda-ondoz, / negua du galazi-eziña. 'Que no podía evitar'. Ldi BB 96.
    azpisarrera-2
    GALARAZTEAR.
    A punto de perder(se).
    Josafat sarthu zen alientzian Achab Israelgo erregerekin, eta horra zerk gal-arazter zuen errege prestu hura. Lg I 358. Historio bat, ondore handiak izan zituena Judean eta gal-arazter zuena tribu oso bat. Ib. 236.

    galarazi

    galarazi
    << gaizto 0 / 0 galdu >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper