OEH - Bilaketa

344 emaitza fama bilaketarentzat

Sarrera buruan (3)


Sarrera osoan (341)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
1 ezi.
tradizioa
Tr. Documentado desde Dechepare, es frecuente sobre todo en textos alto-navarros y suletinos.
sense-1
1. (S; Gèze) Ref.: A; Lrq .
(Conjunción explicativa). Pues, puesto que. v. ezen, ezik.
Heuskaldun den gizon orok altxa beza buruia, / ezi haien lengoajia izanen da floria. E 259. Ene giarrabak eztu kulparik ezi ene eskuk egin du. (Atondo, 1549). ReinEusk2 83. Otoi egiten dizut anula dezazuen zuen sentenzia [...] ezi guk ala egin dugu gureaz. MRos 10.1v. Deüs hunik egin detekela [...] manüia gaberik, ezi berzela egin bageneza, püni ginteske. Etchart 5.1r. Haren izena Ioana / ez ote gaizki emana? / Ezi orai heldu dena / nola lizate Ioana? O Po 35. Mezan algarreki elhestariek bekhatü egiten dieya? Bai handiki, ezi Jinkoa desohoratzen die. Bp I 107. Hanitx sübitoki eta inprobistki hiltzen dira, ezi Jinkuaren semiak gütienik ihurk uste dianian jin behar dü. Mst I 23, 3 (Ch ezen, Ip ezikere). Aita, barkabezóte, ezi eztakite zer aidiren. LE Ong 109r. Zelietako Jinko Jauna, zuri gomendatzen nüzü, / ezi ene best'erresursak or'akabi ziztadatzü. Etch 246. Eztezazüla ükhen beldürrik Maria zure emaztiaren etxekitez, ezi hartan sorthü dena Espiritü Saintiaganik düzü. Ip Mt 1, 20 (Lç, He, TB, Dv ezen, SalabBN ezik, Echn, Hual, Samper zeren). Bai, khario izan behar dü, ezi arrain-küsküdün hanitx behar date bildü suñeko baten tintatzeko. Ip Dial 21s (It zeren, Ur zerren, Dv ezen ). Ez dakigü zerentako etzen jarraiki soldado zerbütxiari, ezi ofizier zen eta bazian aski eskola aitzinatzeko. Const 37. Oraidanik algarreki gütük; ezi zunbat nahi maltzür eta faltsü izanik, eztitik Jaun Errejentak izan direnak khanbiatzen ahal. Mde Pr 52.
v. tbn. SermAN 2v. CatLan 143. Egiat 206. Xarlem 120. UskLiB 89. ChantP 174. CatS 90. PierKat 51. Lf Murtuts 28 (puesto en boca de un suletino).
azpiadiera-1.1
(Reforzado con bait- ).
Orduán ezaunduzué Abade sanduak zergátik itenzión abantálla birtútean ainbérze, ezi aipátzeas solamente izéna, lotsatubaize demónioa. LE Matr1 4. Hots emazü, arren, / behar dizügü partitü, / ezi garaitzen bazütü / nahi beitzütüt lagüntü. Xarlem 494. Flakatürik zirela plañitzen ziradin, / ezi bidaje handin izan beitziradin. Etch 374.
sense-2
2. (Dv) .
(Como introductor de segundo término en comparativas). " Nik badut testimonio jagokoa ezi Juan (LE Io 5, 36), j'ai un témoin plus grand que Jean. Un Labourdin dirait ezen ez Joannes " Dv. v. EZI EZ.
Zure irudi ederrak eta maina jentilak / gaizkiago zauri nizi ezi dardo zorrotzak. E 191. Egunari iguzkia, gau beltzari ilhuna / lehen faltaturen dira ezi hura gugana. Ib. 95. Baletsa Iaungoikoari / har nenzan zerbitzari / [...]. Orduan pausu nuke / eta nihaur neduke, / handiago baninz ezi / baroin, kont' edo duke. O Po 38s. Kristok naiago lukela sartu zaldis beterik dagon estrabi batean an oinkazka dezaten ezi ongi amarrenak egiten estituenaren agoan. SermAN 7. Amatunáu ni yágo ezi bere bizia. LE Ong 104v. Oh! ilbanitza lenágo ezi ofenditu! Ib. 27r. Orren maipean egon, / ala nola txakurtxoa, / etxideten apurtxoa / obe dut ezi nion. LE Urt 439.
azpiadiera-2.1
(Con bait-, cuando su oración lleva verbo conjugado).
Hartüren dit erresolüzione lehenago mila bizi banütü haien gaitzeko [sic, por galtzeko?] ezi bekhatü murtal bat eginen beitüt. UskLiB 71. (v. tbn. UskLi 56)
sense-3
3. (Partícula introductora de orac. completiva marcada con -(e)la ).
Seguratzen zitut ezi gizon terrible bat dela. Echaux 155. Ofrezitu zinduten ezi len maiatzeko eraguren zinuela [poderea] . MRos 10.1r. Nik diozüt [...] ezi bai personak bai lürrak herri huntakoak direla. Etchart 7.1r. Erran baderaukat ezi / oro harena nizala / [...] bana horregatik hura / ezta nizaz arrengura. O Po 20. Jakin ezazü ezi, etsai zaharrak egin ahala oro egiten diala zuri zure hunialako desirküntiaren gal erazitzeko. Mst III 6, 4 (Ch, Ip sólo -(e)la). Lege parabaléi, ezi estakiéna óngi doktrina, dagóla zokoan atzendurík bizi guzian, zer laistérrak elizará aitzeagátik explikázioa? LE Prog 116. Lagüner diezü huntü bi kobla, / üdüritürik ezi merexi ziela. Etch 336.
v. tbn. Tt Onsa 106. AstLas 29. UskLiB 69.
azpiadiera-3.1
(Con subjuntivo).
Erraten du ezi diputatu jaunek prozeso egin dezena igorri dadin Franziako Konsejuara. MRos 10.1r.
azpiadiera-3.2
(Con -(e)n ).
Ustez ezi [...] hartarik landa izanen den nurbait, [...] hobekiago haren lehen iseia ezariren dianik. Mst XVI.
sense-4
4. (En oraciones consecutivas, con hain en el primer miembro; Oihenart marca además con -(e)la el auxiliar). Que.
Haren eder izana / da hain gauza bekana, / ezi eztuela kiderik. O Po 31. Da ain andia deboziogau ezi Sn. Tiagok asistitzen diote peregrinoei mundugontan eta berzean. SermAN 4r. Berzebatzúk [...] dire ain biótz értxiak, ezi daude beti afanaturik ez utzináies kéa ere etxétik. LE Prog 110. Ain ezindurík zégo, ezi etzeike gorátu goatzeán. LE Ong 66v.
sense-5
5. (Precedido de negativa). Sino, a no ser.
Algegabea eztaike diberti dibersiogortan, ezi biotza korronpiturik. LE Bail 224.
azpisarrera-1
EZI EZ. (BN, S; Gèze, Lh). Ref.: A; Darric RIEV 1911, 26; Lh.
a) (Como introductor de segundo término en comparativas). Que; que no. "Johane handiago düzü eziez Allande (S-saug), Jean est plus grand qu'Arnaud" Lh. Al parecer, en suletino baino (beno) no es lo mismo que ezi ez, que sería más bien como el francés plutôt que. v. supra (2) y EZEN EZ.
Hobe da nekezia ezi ez soberania. Bela 32. Nahiago dut arsto iasan nezan bat, eziez zaldi egotz nezan bat. O Pr 649. Hobe da galdu eziez galduago. Ib. 625. Haboro bekhatu egiten dute, eziez lehen. Tt Onsa 171. Lehen hil eziez bekhaturik egin. Tt Arima 55. Jinkuatan haboro eziez bere beithan fidatzen denarentako. Mst III 36, 1 (Ch baiño, Ip beno). Hartzen gogo hobez dü, eziez emaiten. Ib. 54, 4. Hizandu baizue esku geiago emateko ezi ez beso erditxitzeko. LarraSerm 60. Aisa admitilezakéte edozéin bekátu obéki, ezi ez trabáju edozéin. LE Prog 108. Eztela mündian zikatzagorik ezetare nardagarriagorik eziez gizona. Egiat 205. Persuna praube bati ebatstia bekhatü handiago bat da, eziez aberatsari ebatstia. CatS 87. Maria dohatsiago dela Jinkoa fidelki zerbützatüz [...], eziez Salbazaliaren ama izanez. Ip Hil 155.
v. tbn. Bp I 18. Mercy 25. UskLiB 86. Eziz: Bp I 85. UskLiB 100.
(Con bait-, cuando su oración lleva verbo conjugado).
Hanitxez behar dü barnetik izan berthütusago, eziez kanpotik üdüri beita. Mst I 19, 1 (Ch ezenez). [Ni nüzü] hanitxez praubiago eta mesperetxatiago, eziez beitakit eta bentura beineinte erraitera. Mst III 3, 5 (Ch erran ahal dezakedan baiño, Ip dakidan beno). Gloria haboro eman düzüna Jinkuari zure afekzionerik xipienaz, eziez eman beitere kreatürek orok bere akzione handienetzaz. Mercy 22. Hirur mila urthez lehen eziez libürüak, dotorak ta eskolak gerthü beitziradian mündian, dügün Job Santia beha berze biziaz dioanian: [...]. Egiat 183.
(Con bait- y negación).
Historia irakurtu nahi dianak edirenen du gehiago laudario zure etxe ohoratiaren antikitatiaz, eziez nik ezpainiro erran. Tt Onsa 3s. Oren batetan barnen bide gehiago egiten diela eziez zaldün batek ezpeitiro egin 1726. urthetan. Egiat 251.
(Con -(e)n en vez de bait-).
Hanitzez behar dü hobiago izan barnetik, eziez kanpotik üdüri dian. Ip Imit I 19, 1.
(Al frente de una condicional).
Ordian alageratürenago da ihur, aragiaren penitenziaz heziz, eziez bethi boxi hunez hazi ukhen balin balü. Mst I 24, 5. Nik instantian goititzen dit ezpiritü aphal bat, eternitateko egia habororen enthelegiala, eziez hamar urthez eskoletan estüdiatü balü. Mst III 43, 3 (Ch hamar urthez eskoletan estudiatu dutenak baiño, Ip eskoletan ikhasi dianak beno hobeki).
b) (En expresiones del tipo nork..., eziez... 'quién... sino...').
Nurk dü borroka azkarrago bat, eziez bere büriaren goitzera iseiatzen denak? Mst I 3, 3 (Ch nork... baiño, Ip nurk... zoina). Zerk haboro destorbatzen eta khexa erazitzen zütü, eziez zure bihotzeko erortokidüraren aski hil erazi gabiak. Ib. 3 (Ip zerk... beno). Nori da berset hau doi eziez jende gaztiari. Egiat 199.
c) Y no. v. EZEN EZ (b).
Haita ezazü bethi aphürrago, eziez haboruago ükheitia. Mst III 23, 1 (Ip gütiago ükheitia eziez gehiego; Ch ezen ez).
d) (Sin negación previa expresa; parece que es el mismo eziez el que confiere a la oración el valor negativo). (No)... sino.
Legia dü gidail, [...] berze argirik eziez egiarena ta fama hona baizik begien aitzinian gidail. Egiat 255. Zer zokhorri dereizkü emaiten gure minetan? Eziez sordheizten harek dü nahi meskabü heltü behar direnetzaz dezagün haren khoziaz trenka osagarria. Ib. 239.
e) (Con hain o similar en el primer miembro). (Tan(to))... como.
Beldürra, aren zonbait aldiz ezta haiñ gaisto eziez uste beitügü. Egiat 251. Gizon güziak ber gaiatik dirade, alabadere haiñbeste kasta direla eziez dierri beitirade, hen artian üdüri lizateke. Nontik arren banaite hori? Ib. 165. Arimal güzietan batere ezta zorthia haiñ txar dianik eziez gizonak. Ib. 265.
azpisarrera-2
EZI EZ ETA (Como introductor de segundo término en comparativas). Que; que no. v. EZENEZ ETA.
Lehen khonta litake zelüko izarrak, eziez eta haren abantailla berheziak. Mercy 13. Hobe da gien bezala egoitia / eziez eta hilzia. Arch Fab 119.
azpisarrera-3
EZI BESTELA. Porque si no. Cf. EGLU III 84.
Zure lege saintiak eztizü unhesten behar beno haboro eta haboruenik plazer egiten dienen txerkhatzia; ezi bestela aragia ezpiritiaren kuntre altxa litezü. Mst III 26, 4 (Ch zeren bertzela, Ip zeren bestela). Baliatü zaik, malerusa, / jalki behiz hebeti, / ezi bestela ikusiren ian / bertan beste airerik. Xarlem 218.
azpisarrera-4
EZI ZE. No sólo... (sino también)... "Ori ezi ze, beste danak be fuengo dia (V-gip)" Gte Erd 36 (junto a ez eze, ez ezik, de otras zonas).
azpisarrera-5
ZEREN EZI. Ya que.
Berze áskok gaizki enpleaturík bizia galdudúte eméngoa ta ángoa... Kuida bukátzeas óngi noiz nai déla, zeren ezi ontará doáie guzía. LE Ong 19v.
ezi
<< estali 0 / 0 faltsuki >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper