eliza.
Tr.
General en todas las épocas y dialectos. La forma eliza es propia de las tradiciones septentrional y alto-navarra. En guipuzcoano se encuentran tanto eliza como eleiza; las primeras documentaciones son de eleiza (v. PromTo 151 y PredBru 167), pero tanto Ochoa de Arin como Irazusta y Larramendi emplean ambas, así como Cardaberaz, Ubillos y otros autores posteriores. La coexistencia de las dos variantes en guipuzcoano se mantiene hasta principios del s. XX; después, aunque eleiza sigue encontrándose, es bastante más frecuente eliza. En vizcaíno, los primeros textos dan cuenta de la variante palatalizada elexa (grafías <x> y/o <j>), así como el catecismo de Cardaberaz, Añibarro, Astarloa, etc., forma a la que corresponden tbn. sin duda las grafías vacilantes de autores como J.A. y J.J. Moguel y fray Bartolomé (<iss>, <is>, <ss>); elexa domina hasta mediados del s. XIX, pero después, aunque se encuentra todavía algún ej. posterior, compite, incluso en un mismo autor, con eleixa, eliza y, sobre todo, eleiza (ya en Iturzaeta y E.M. Azcue), forma ésta última que pasa a ser la preferida de los vizcaínos del s. XX. En este dialecto hallamos además elisa en ZBulda 24 y en Mg CO 258 y fB Olg 175 (en estos dos últimos sin duda errata por eleisa), y elixa en Azkue (BGuzur 115), Enbeita (83), San Martin (Zirik 42) y T. Etxebarria (Ibilt 471). En Lazarraga hallamos elexa y eleiza, esta última en un poema que muestra rasgos más orientales. Hay elize en CatUlz 4. En DFrec hay 686 ejs. de eliza, 22 de eleiza, 1 de eleixa y uno de elex-.
La pérdida de la -a constitutiva se observa desde Mendiburu y Ubillos en muchos autores guipuzcoanos; ocurre tbn. a veces en EL1 de Añibarro, corregido sistemáticamente en EL2: cf. p.ej. elex guztiak (EL1 122)
Elexa guztiak (EL2 129).
El intento de Sabino Arana de desterrar eliza --cf. Bera: "eliz, iglesia (véanse txadon, templo, y doibatza, el conjunto de los fieles cristianos o santa Iglesia)" y BeraLzM: "Es voz erdérica sustituible por txadon"-- apenas se deja notar en los textos consultados: prácticamente todos los autores que emplean txadon (q.v.) tienen tbn. algún ej. de eliza.
En cuanto a la bastante extendida vacilación entre los suf. -(r)en y -ko en determinados contextos, se documentan sobre todo o sólo con elizako:
aita (gurasoa), artzain, ate, doktor, ezkila (kanpaia), liburu, ofizio y sakramendu, por citar algunos de los más usuales, mientras que con elizaren suelen ir agindu (mandamentu), erakaspen, etsai, fede (siniste), gogo, haur (ume, menbro) y lege. Se aprecia cierta mayor uniformidad entre los autores navarro-labortanos; así, es general entre ellos Elizaren mandamentu (manu...), mientras que Elizako m. sólo se encuentra en autores meridionales o suletinos, muchas veces junto a Elizaren (así, ya en Capanaga mandamentu elexakoak (12) / elexeen mandamentu (55)); del mismo modo, junto al general elizako aita del Norte, que tbn. aparece en algunos meridionales como Añibarro o Guerrico, solo hallamos elizaren aita en Inza (v. infra ELIZAKO AITA, ELIZAREN AITA); el meridional elizako guraso aparece algo más frec. que elizaren, pero prácticamente en los mismos autores (v. infra ELIZAKO GURASO, ELIZAREN GURASO); cf Orixe MB VIII: "Bestela ere esan oi da 'Sancti Patres Ecclesiae', eta oieri, Aita ordez Guraso esaten diet, Elizako Guraso, gure zarrak bezala. Ez Elizaren guraso, Jesukristo Bera baita". Cf. tbn. p. ej. eleisako batzaar (fB Ic III 334) / eleisiaren batzaar (fB Olg 41). De todos modos, no es difícil encontrar vacilaciones tbn. al Norte; cf. p.ej. elizako buruzagi (SP Phil 413, ES 144, Hb Egia 118, HU Aurp 70) / elizaren b. (Mat 108, Lg II 267, Monho 78, Jaur 400, Laph 174, HU Aurp 133, CatJauf 64, Zerb IxtS 86).
Etim. Del lat. ec(c)lesia .
Onom.:
Domnum Galindonum de Lisabe. (928) Arzam 210.
Villa de Licagorria. (1207) Ib. 210.
Lugar de Elessa. (1050) Ib. 209.
Et est prope de illa ecclesia in Liçauerria. (1061) Ib. 210.
In loco quem dicunt Eleicauehea. (1099). Ib. 209.
1.
(gral.; Lcc (de la mano B), IC 441, SP, Deen I 36, Urt I 297, Ht VocGr, Lar, VP 24v, Añ (G, AN), Arch VocGr, VocBN , Gèze, Dv, H),
eleiza
(V-gip; Urt I 296, Lar, VP 72v, Añ (G, AN), H),
elexa
(Lcc, Mic 7, Añ, Dv, H),
elixa
(V-gip),
eliz
(Aizk, VocB),
eleixe
,
elize
(AN-olza). Ref.: A (eliza, eleiza); Bon-Ond 152; Iz ArOñ (elísa), To, Ulz (elíze), R 288, 305 (elizá); Lrq; ContR 531; Etxba Eib (elixia); Holmer ApuntV; Elexp Berg.
Iglesia, templo. "Ecclesiam [uocant] elizera" (voc. de A. Picaud, s. XII) TAV 2.2.12. "Basílica, Iglesia" Lar. "Templo" Ib. (Es posible que algunos lexicógrafos que dan "iglesia" o "église" se refieran tbn. a 'Iglesia, congregación').
Elizara banijoean.
AzkPo IV.
Orko elexaen bere gomuta izango gara.
fJZ 98.
Albadagik ioan adi elizara goizian, / Ieinkoari han gomenda bere etxe sainduian.
E 15.
Eleizara juen oi naiz.
Lazarraga B27, 1204r.
Elexa santa debota bat da / monezterio Barria.
Ib. B22, 1198v.
Aita gurea bein elizara eta orduan nekez.
RG A, 46 (B 11 elexara
).
Oñak otz elexarakoz, bero ezkonzarakoz.
RS 142.
Jaun emen izatu dena da legat bat, zoiña etorri baita elizek Erregeri eman behar dioten diruaren errekobratzera.
CartEsp 464.
Eliza zegienak aldarea, aldarea zegienak abadea.
RIs 30.
Elizara erabiltzeko liburua.
EZ
Eliç
I.
Elizarakoan othoitza.
Ib. 29.
Bazen [Ierusalemeko tenploan] athearen aldean ere kutxa bat, erremusinaren edukitzeko untzi bat; [...] orai ere gure elizetan, kruzifikaren aldean, dagoen bezala.
Ax 229 (V 153).
Elizatik hurranena, Pharadusutik urrunena.
Bela TAV
3.3.4, 19.
Nork bere hiriko elizaren edertzeko zerbait emaiten diana.
Bp II 13.
Ama Birjiña ori Zaragozako gure eleizan debozio andiaz beneratzen da.
Cb Eg III 356.
Elexan errespeto baga dagozanak.
Oe 118.
Nundi dakizu emen ze ordu dan erlojurik ezpadago, enzuten bere ezpada elexakua?
Mg PAb 115.
Etzitzaion iñori meza entzuteko lekurik ematen, beste eliza edo parrokiakoa bazan.
AA III 408.
Zuri dagokizun eran apaindurik irteten bazera Elizara.
Ib. 551.
Bertze seinduen izeneko elizak.
Dh 264.
Gorphutzez Elizan, izpirituz kanpoan.
Brtc 244.
Eleisarako jantzi jaso bat ez daukeela.
fB Ic I app., 21.
San Migelen Elexia.
Astar II 53.
Kristiñau Elexa guztietan.
Añ
EL2
100.
Elizako ate nagusiaren ondora.
Izt C 241.
Andik zortzi egunera elizan / ezkondu ziran.
Bil 82.
Meza egun oroz entzuten du Dominikanoen elizan.
Laph 37.
Ordena da Sakramentü bat zuñek emaiten beitü Elizako eginbiden egiteko pho]r[teria.
CatS 12.
Elizarako deboziyorik / ez degu artzen erdiyak.
Xe 344.
Erriko elizan egin ziran erregu guziakin ez zan euririk iritxi.
Zab Gabon 101.
Gaur dan egunian Santua jaio zan lekua dago eliza egiña.
Bv AsL 24.
Beste lau edo bost etxe inguruan zituala, zegoan eleiza txiki bat, non erregututzen zioten Aita San Blasi.
Apaol 22.
Eta abiatu zen elizaz-eliza, bere Jainkoaren amodioak zaraman toki sainduei buruz.
Jnn SBi 91.
Hirur errege Majen khorpitzak ohoratürik dira Koloñako Eliza Katedral ederrian.
Ip Hil 107.
Eliza hutsean, elizako lau murru hotzeri behar da mintzatu han apeza, igande sainduan!
HU Zez 31.
Elizatik kanpo dabilana Igandetan, ostatuari jarraikitzen da.
Arb Igand 129s.
Elizatik etorreran.
Ag AL 84.
Eleiza bateko atetan eskean.
Itz Azald 23.
(s. XX)
Eliza guztia atietaraño bete ta gero.
Ag Kr 207.
Illunabarrean elizan esaten dan errosariora gizadi andia joaten da.
Ib. 112n.
Ez eban etxetik urteten elizarako baño.
Echta Jos 285.
Irakurtzekoa da eta elizetan kantatzekoa.
JE Bur 159.
Eleizan bezin geldi ta ixillik geunden.
Ag G 102.
Basetxe baten ei eguan (antziñe) egundo elexara ixan etzan mutil bat.
Kk Ab I 10.
Elizan sartzean Aittaren egiteko.
Inza Azalp 125.
Gorphutza elizaratago eta ezkilla miñago.
(L-côte).
Lander Eusk
1925, 44.
Elizaa jentez beterik zen gaintika.
Const 41.
Batek be ez ebala utsik egiten eleizara domeka ta yaietan.
Kk Ab II 173.
Tabernea eleiza egin daben ola ta meatokietako langillerik geienok, gizartekeriak bere sarietan errez sartu ditu.
Eguzk GizAuz 161.
Montorin zorrozkiago jokatu da, higenauten eliza errez.
Lf Murtuts 49.
Elizan ibiltzalea zen.
Ib. 12.
Donostiko Artzai Onaren elizak irurogei ta iru metro ditu luzean.
Munita 101.
Elizako kantu baten emaiten ari'tuk.
Mde Pr 291.
Esan ezak, Lostramo, zer pasa zitzaikan Noruegako eliza protestante artan.
Anab Poli 64.
Zenbat urte eliza batean sartu enaizala!
NEtx Antz 111.
Ez du, noski, elizak azpian arrapatuko.
Or Jaink 19 (ap. ELok 245; expresiones similares en Gte Erd 304 (AN-5vill) y SM Zirik 11).
Zeanuriko Andra Mari eleixara.
Akes
Ipiñ
13.
Elizarik ez dot aspaldion zapaldu.
Erkiag BatB 179.
Ondarribiko eliza zarraren kanpai-otsak.
Alzola Atalak 88.
Plaza ixilik dago, iduri eliza.
Xa Odol 283.
Andrea Oikiakoa zuan, elizaren ondoko etxe batekoa.
Uzt Sas 336.
Hor ere ba da eliza bat pollita.
Etchebarne 94.
Gaiñerakoak erten giñan Matxiñetik, eta elizara.
JAzpiroz 191.
Dimako eleizan imini gendun / ango altara ganean.
FEtxeb 85.
(Como primer miembro de compuestos).
"(Detrás de la Iglesia, a) espaldas, Elizgibelean, Eliz ostean, atzean
"
Lar.
v. infra ELIZA-AITZIN, etc.
Tr. Los escritores septentrionales emplean eliza-, mientras que los meridionales, aunque con excepciones, suelen emplear eliz- (eleiz-, etc.)
Joan zen irugarren aldian S. Franziako Xabierren Eliz aldarera.
Mb IArg I 354.
Zergatik Aphezak baratzein tü Eliza-bortan batheüra presentatzein tüztenak?
CatLan 126.
Eliz bazter baten orazioan.
Mg CC 127.
[Azpeitiko] Eliz-kalian eman ziguten / eskallera bat galanta.
Noe 18.
Hor herriko eliza-arkuazpian baita Lurdeko harpe sainduaren itxura ezarria.
HU Aurp 184.
Saindu-itxura bat niz, Lekuineko eliza-aldare sahetsean nagoena.
JE Bur 72.
[Bataiora zijoan] eliz-kandela ta apaiz-opillarekiñ.
Ag G 70.
Eliz-leio ñabarrak.
Ldi BB 14.
Eliz-ezkillen dandara.
Or Eus 342.
1906ean eliza-miatzeak eginarazi zituelarik orduko gobernamendu higuingarriak.
Zerb Azk 16.
Eliz-kaskotik amar minutuko bidealdian.
Etxde JJ 47.
Edegi ebazan ateak, goiko ta beeko, eleiz-jagoleak.
Erkiag Arran 157.
Eleiza-ateetan zarata bat entzun eban.
Bilbao IpuiB 142.
Ta arekin ordain al izan zuten / eliz-illeten langintza.
NEtx LBB 291.
Familiako eliza-kaderen lekua.
Larre ArtzainE 75.
Templo (en general); lugar de oración.
"
Moroen eleiza, mezquita"
VP
62r.
"Synagogue, zinagoga, judu-eliza
"
DBPT.
(Citamos todos los autores encontrados).
Solinus, Erromeko istoriano batek dio bere libruan bertze orduz Erromen bertze gauza ederren artian bi tenpla edo bi eliza zirela.
Tt Onsa 11.
Elizako ere beloa goihenetik zolalano zatikatü.
Bp II 49.
Deabruaren idolo txarrak izandu zituzten pagoda ta eliz guziak.
Mb IArg II 299.
Salomonen Eleiza.
Ub 42.
Jerusalengo Elizan.
Mg CC 253.
Turkoak beren elizetan jaiera ta begiramentu andiagoarekin zeudela.
AA I 531 (ib. eren elizamoduetan
).
Yerusalengo elexa santan / Yesus eskini zenduan.
Añ
EL2
232 (
EL1 219 Tenplu
).
Kafarnaumgo Sinagoga edo Elizara.
Lard 378.
Vixnu eta Sibaren Elizak.
Hb Egia 58.
Legeak manatzen zioten Juduei beren muthiko sorthu berrien Elizarat eremate hori.
Jnn SBi 14.
Bertan jaso eta eregi eutsen eliza bat Venus eritxon jaungoiko guzurrezkoari.
Itz Azald 12.
Israelgo emakume gurasoak [...] eramaten zuten eleizara [...] usakumetxo bat edo urte barruko arkume bat.
Ag Serm 563.
Jesus umea galdu ta eleizan aurkitzea.
KIkV 107 (KIkG 80 elizan
).
Atsedenaren eliz, zutoiz bete, / osto-pilo ta izar izunak abe: / ta i bertan oianeko yaupaleme.
"Templo del descanso"
.
Ldi BB 122.
Elizako oiala goitik bera urratu da.
Inza Azalp 61.
Karnakeko elizak, Esfinjek eta Cheopsen piramideak izango lueke au jantzi ederrena.
JAIraz Bizia 44.
Arabiar eliza edo mezkita.
Anab Aprika 14.
Santsonek irauzitako eliza-aundiaren ate aietako bat.
Berron Kijote 196.
Tabernakulo edo eliza.
Lard 81 (ib. 81 Tabernakulo edo eliza txiki bat eragin zuen
).
Cf. elizatxo en Ubillos.
2.
(
gral.; Lar,
Añ),
eleiza (
V-gip; Lar,
Añ,
H),
eleixa (
V-gip),
elexa (
Añ,
H (V))
Ref.:
A (
eliza, eleiza
);
Etxba Eib (
elixia
)
.
Iglesia (congregación de los fieles; clero...).
"Apostatar, [...] elexatik edo erlijiotik iges egin
"
Añ.
Tr. De uso gral. Junto al más frec.
Eliza ama (santu, santa o
done), algunos autores emplean a veces
Ama Eliza (santu) (v. EZ
Eliç 106, Cap 12, Bp II 135,
VJ 4, Arz 24, Iraz 14, Astar II 278, Izt
C 238, Itz
Azald 54,
KIkV 9,
KIkG 6, Inza
Azalp 154). Por otra parte, se encuentra con cierta frecuencia
Eliz-ama o
Elizama (ya en EZ
Man II 103, p.ej.). En esta acepción, y sólo en ésta, aparece a veces con
-gan y
baita: así, en Leiçarraga (1 Cor 10, 32)
Iainkoaren Elizagana, Pouvreau (
Phil 391)
Iesu Kristo eta haren Eliza baitan, Haraneder (
Phil 395)
haren Eliza baitan, Aguirre (II 22)
baliatu ote zeran artarako egokiak ez diran moduaz, ez berenez, ez Jainkoagandik, ez Elizagandik, Iztueta (
C 241)
beraren aide leialak egiten diozkate arimaren onerako Elizagandik egin al dagizkiokean laguntza guztiak, Xenpelar (343)
asko gabiltza arrokeriyan / elizagandik igesi, Iturzaeta (
Azald 20)
Elizeagandik iges egiten, e Inza (
Azalp 87)
Elizagan ere sinisten degula aittortzen degu
Ematen drauzut neure fedea eliza sanduak aginzatzen du[en] bekala.
(1560).
FLV
1992, 66.
Halakoén maliziák ez gaixtakeriák ezin enpatxa dezake Elizá ezten Eliza.
Lç
Ins
G, 6r.
Elexa ama santearen sakramentuak.
Bet 12.
Elizari, erregeri eta komun guztiari anhitz okhasinotan egin derauztetzun zerbitzuak.
Ax 9 (V 4).
Heretiko eta Elizatik berheziak.
Bp I 86.
Agustin Elizako dotor saindu handi hura.
ES 172 (v. tbn. MPortal 65 Elizako Doktoreak
).
Ama eliza santa Erromakoak.
Iraz 14.
Eleizak dionez.
Lar SermAzc 45 (
ib. 47 eliza
).
Baditu Elizama santuak eranzuten jakingo dutenak.
CatBurg 20.
Jaio ziñan horduan etziñan zu Jesusen Elizakoa.
Mb IArg I 70.
Elexea gobernetako.
Oe 51.
Hek behar ziren elizaren harroinak edo sustenguak.
Lg II 143.
[Yaundoni Yaunik] eragin eta gobernatu zituen alde hetako [Asiako] elizak, eta beregainki Efesa hiriko eliza.
Ib. 94.
Ez gaitezke <-ixteke> salba Elizan bezik.
CatLan 14.
Zismatikoak dira [...] aparteko Eleiz bat asmatzen ta egiten duenak.
Ub 143.
Aita Santu Erromakoa dala Elizaren buru agiri dana.
Ib. 107.
Eliza katolikoan / dut bakarrik sinesten.
Monho 78.
Ez da Jaungoikoaren eta Elizaren aurrean egiazko ezkonzarik, Apaizaren eta testiguen aurrean egiten dana baizik.
AA I 605.
Erraten dela elizaren othoitz hau: [...].
Dh 104.
Inok Elexien kontra / ezer esaten dau?
FrantzesB
II 30.
[Seme] au izango da etxerako, bestia Eleisarako.
JJMg BasEsc 213.
Jangoikuak batzui deituten deutsee Eleisatik, beste batzubei birjinidadetik mundubaren erdijan.
Ib. 211.
Othoitz egin Elizaren xedetako.
JesBih 396.
Alegera gaiten Elizarekin.
MarIl 84.
Elizaren guraso santuen iritzian.
Lard 2.
Hain da saindua [Eliza], non haren haur tzarrenak, besoak zabalduz, hartzen baitituzte Eliza falso guzietan!
Hb Egia 103.
Elizaren buruzagiari dohakon zuhurtziarekin.
Laph 182.
Elizatik kanpo ezta Salbamentürik.
CatS 33.
Elizaren etsaiak.
Bv AsL 75.
Elizako Aiten librietan.
Ip Hil 191.
Jesu Kristo beraren eta Eliza guziaren izenean.
Arb Igand 94.
Gizonak nasaiki Elizaren arthalderat bilduren dituena.
Ib. 62.
Eleizearen seme leialak.
Itz Azald 51.
(s. XX)
Zer manatzen dauku Elizaren bigarren manamenduak?
CatJauf 86.
Zuzen zen Gobernamenduak [...] azpitik iduk zezan Eliza.
JE Bur 46.
Eleiza Ama Deunaren aginduak.
KIkV 73.
Aukeratu al dezakegu katolikuok auteskundeetan iñor Elizaren kontrako iritzirik duanik?
KIkG 55.
Elizaren gorputzari bataioaz itsatsirik egotea.
Inza Azalp 137.
Aurkalariak Elizaren batasunera itzultzea.
Ib. 134.
Protestante edo Aurkalarien Eleiza.
Ib. 96.
Elizan ere onak ta gaiztoak nasirik arkitzen dira.
Ir YKBiz 175.
Apostoluak berriz yentil-erri guziak Elizara ekarri zituzten.
Ib. 450n.
Eleizearen aurka diñozan guzurrak.
Eguzk GizAuz 81.
Petri edo Harria haiz [...] eta hire gainean finkatuko diat nere Eliza.
Zerb IxtS 86.
Elizaren ixtorioa.
Ib. 115.
Bildotsaren eztai-egunak etorri baitira, ta Aren emaztea (Eliza) apaindurik agertu da.
(Apoc 19, 7).
Or QA 207.
Errege honek Inglaterrako Eliza eraberritu nahi izan zuenean.
Mde Pr 252s.
Elizaren dotriña.
Vill (
in
Gand Elorri 11
).
Etzakien ere egun batez Elizak behar zuela Dohatsuen lerroan ezarri!
Ardoy SFran 95.
Elizak euki daben idazlerik onenetarikoa.
Alzola Atalak 73.
Elexa lutuz dago, / erria bere bai.
Ayesta 120.
Beraz gure Elizak ere, gure Euskal Elizak, hortarik beretik hobe duela jokatzea.
Larre ArtzainE 298.
Kristautasuna baiño / len zituzten jarri, / naiz garizuma gero / Elizak ezarri.
Insausti 352.
Ez du gure [euskalarien] lanbidea, aditzea dudanez, inongo elizak eskumikatu ez inongo legek debekatu.
MIH 204.
(Como primer miembro de compuestos). "Derecho canónico, Eleizaraudea, Elizneurtartea" Lar. "Temporalidades, frutos de los Beneficios y Prebendas, Eleizfrutuak" Ib. "Ecclesiastique, qui est d"église, elizako, eliza-" T-L. v. infra ELIZA-BATZAR, etc.
Tr. Los escritores septentrionales emplean eliza-, mientras que los meridionales suelen emplear eliz- (eleiz-, etc.); cf. elizgizon, p.ej.
Ezen nehor bere buruz ez bere authoritate propriz Eliza kargurik ukhaitera eztela abanzatzeko.
Lç
Ins
G, 6v.
Elexa ta elex-seme guztien onerako.
Añ
EL1
107.
Beste eliza kantu ta erregualdietan.
'Los oficios divinos'
.
Aran SIgn 21.
Ugonote au besteak legez erejea edo Eliza-arerioa zan.
Ezale 1897, 218b.
Eleiza irakasleak, edo Aita Santuak eta Obispoak.
Itz Azald 53.
Elizkariak edo eliz-arrenak.
Ag Kr 204.
Eliz-dotriña beintzat aurrenetik azkeneraño buruz ondo-ondo ikasia.
ArgiDL 127.
Gure egunkaria, ori ere esan bearra dago, katoliko galtzaduna egingo genduke, ez eleiz-orria.
Ldi IL 150.
Eliz-egutegiak beste egun bat badu.
Or Eus 247.
[Jesus] tenploan zen, eliza-jakintsunen erdian jarria.
Zerb IxtS 83.
Salmoek badute Eliz baimena.
Or (ap. MEIG
VIII 52
).
Eliz-uztarriaz aren senar zan ezkeroz.
Etxde JJ 240.
Eliz-gaiei lotuxegi egona dan gure elederrari.
Gazt MusIx 7.
Eliz-Irakasle titulua emotea.
Onaind STeresa 125.
Au argitaratu neban eleiz aldizkari Boga Boga-n.
Etxabu Kontu 143.
Eliz-urtearen barruan.
MEIG I 78.
ABAT-ELIZA.
v. abat.
ELIXA.
"(S), petite église, chapelle, ermitage. Dim. de eliza" Lh. (No incluimos aquí los ejs. de elixa con palatalización meramente fonética).
Jaungoikoaren itza erderaz Eliza ta elixa guztietan azaltzen dabe.
A EEs
1916, 109.
Naba xoko batetan ikusi zien ermita edo elixa bat.
Const 38.
ELIXA-ZAIN.
"(S), ermite" Lh.
Ermitain edo elixa-zainak.
Const 38.
ELIZ ABADE.
Sacerdote.
Ona bada euskera garbi zalia zan geure eleis-abade batek erakutsi euskuna.
Mg PAb 162.
ELIZ ABESTI (T-L).
Canto religioso. "Cantique" T-L. v. ELIZA-KANTU.
Jaunartzerako eliz-abestiak.
ArgiDL 128.
Eliz-abesti eztitsuen doñupean.
Etxde AlosT 77.
v. tbn. MAtx Gazt 89.
ELIZ AGINTARI.
Jerarca de la Iglesia.
Zein da Aita Santua? Erromako eleiz-agintari gorengoa.
Itz Azald 47.
Eliz-agintariak eragotzi egin zuten.
Etxde AlosT 77.
Eliz-agintarienganako mendetasun ta itzal ona.
Lek SClar 139.
Eleiz agintari ta erri agintariak.
Basarri 5.
Gotzaiak Estatutoaren aurka berba egiten baeban, danean zabaldu Eliza agintariak berari esandakoa.
Etxabu Kontu 68.
ELIZA-AITA.
Padre de la Iglesia. v. ELIZAKO AITA, ELIZAREN AITA; cf. elizaita.
Gizasemearen(Yesu Kristo beraren) ezaupide ori, gurutze sandua da, Eliza-aitak uste dutenez.
Ir YKBiz 412n.
ELIZA-AITZIN.
a)
(-aitzine Casve; elizaintzin Dv).
"Place devant l'église"
Dv (s.v. elizathe
).
"Parvis"
T-L, Casve.
Goiz batez harat hunat zabilan Dona Justeko eliza aitzinean.
Laph 85.
Eliza aitzinean gaindi zoan.
HU Aurp 163.
Santizpiritetako elizan bere apez-jauntzi guziak kendurik, [...] eliza aintzinean hanxet erre zuten.
Zerb Azk 94.
b)
"
Elizaintzin, como elexate: anteiglesia"
Garate Cont BAP
1957, 47.
ELIZA-AITZINALDE.
"Frontis de la iglesia" VocB.
ELIZA-AITZINERA,
ELIZA-AITZINERATU.
Ir ante la iglesia.
Soldadoak beren kapitainarekin eliza-aitzinera direnean.
HU Zez 134.
ELIZA-ALABA.
Hija de la Iglesia.
Teresa bateoan eliz-alaba izaten asi zan.
Onaind STeresa 20.
ELIZA-ARROPA.
Ropa eclesiástica. v. ELIZ JANTZI.
Aphezpiku distirant hori bere eliza arropetan.
Lf Murtuts 2.
ELIZ ARTZAIN
(elizartzai(n) Añ). Pastor (eclesiástico). "Cura párroco" Añ. Cf. Elizako (elexako, etc.) artzain: Bp I 17, Lg II 267, MarIlxxii, Hb Egia107, CatSvi, AB AmaE180, CatJauf 34.
Oraindañoko Apezpiku <Af-> ta Eleiz-arzaiak Apostoluen ondorengoak dirala.
Ub 147.
Hondra ditzagula Ipiztikuak edo Obispoak, Elizako agintariak, Sazerdote edo Mez-emalleak, eleiz-arzai ta Eleiz-gizonak.
Ib. 176.
Buruan barriz oraingo Eliz-Artzain edo Obispoak eliz-jaietan erabilli oi daben antzeko txapela.
Ag Kr 42.
Eliz artzain zenbaitek ere predikuak hartan [kornubieraz] egiten zituen.
Mde Pr 255.
ELIZ ATAL.
Pórtico. Cf. 2 atal. v. ELIZ ATARI.
Guraso zarrak billa ta billa, atzenik arkitu egin dute, ta zutik, eliz-atalean begira dagozkio arriturik.
Or Mi 141.
Ilkizunetan âri bizkor bat / bizirik, Eliz-barnean / Domine Iesu-Christe / entzun arte / daukate Eliz-atalean.
"Atrio"
.
Or Eus 416.
ELIZ ATARI
(V-gip, G-azp-goi, AN-larr; Lar (+ eleiz-), Añ (+ elex-), H (V, G); eliza-atari VP 24v). Ref. A; Etxba Eib; Garm LexEV 413. Pórtico, atrio. "Lonja de Iglesia" Lar. "Atrio de Iglesia" Lar, Añ. "Portal, pórtico de Iglesia" Añ. "Arrateko Eliz-ataixan, Abadia zan nausi pelotan" Etxba Eib. v. elizpe.
Eliz atarian jaso zinduenaren ezpañez eskatu zenion Jangoikoari bere bataioa.
Mb IArg I 70.
[Penitente] aek Eleisa ataijan auspazturik negarrakaz erregututen Eleisara juazan Kristinaubai.
Mg CO 229 (CC 154 eliza atarian).
Asko geratzen dira ostatuan [...]. Beste batzuek Elizaren aldeko etxeetan [...]; besteak Elizatarian bertan.
AA II 58s.
Baña eldurik eleixa ataira ezin pausurik egin eban aurrera.
Ur MarIl 69.
Eliz-atarian eskean.
Lard 483.
Bañan elizataria, tenpluz kanpoan dena, utz'azu berex.
Echn Apoc 11, 2 (TB tenplupe, Dv lorio, Ip heipe, Ur atari).
Eliza barrua argiz ta gizadiz betea, ta eliz-ataria liburu, bederatziurren, errosario, kutun, gurutze ta Antonio Donearen irudi saltzallez ornitua.
Ag G 179.
Bizkortxo elizbarrutik elizatarira joanez.
A Ardi 49.
Gizonezkoak sailletan bildurik eliz-atarian, solasian ziarduten meza-ezkilla jo zai.
Etxde JJ 33.
Elizkizun-ondorenean, beste andratxo batzuekin eliz-atadian itzen bat trukatuko zuen.
NEtx Antz 111.
Santa Marinako eliz-atarian.
NEtx LBB 27.
An bertso-papera pranko saldu genduan, eliz-atarian jarrita.
BAyerbe 38.
Eta arratsaldian, eleiza atadian onako galderak.
Gerrika 178.
Han zeuden, bada, eliz-atarian zutik Oteizaren apostoluak.
MIH 230.
v. tbn.
CrIc 164. Echag 71. Lab EEguna 110. Anab Poli 60. JAzpiroz 143. BBarand 14. Eliza atari: Etxabu Kontu 76. Eliz-atadi: AZink 38.
ELIZ ATARIRATU.
Ir a la puerta de la iglesia. v. elizatera(tu).
Mezaren lenen kanpairako Mattin eliz-atariratu zen.
Etxde JJ 147.
ELIZ ATZEKO.
"Sasikoa (V, G), urikoa (V), sasiko umea [...] ta ganera borta esaten dira Eliz-atzeko umeagaitik edo legezkoa eztanagaitik" Ezale 1897, 150b.
ELIZA-BARNE,
ELIZA-BARREN,
ELIZ BARREN,
ELIZA-BARRU,
ELIZ BARRU,
ELIZ BARRUNBE.
a)
(Empleado sobre todo en casos locales).
Interior de la iglesia.
Tr. Mucho más empleado por los autores meridionales; se citan todos los testimonios septentrionales encontrados.
Ongoseak (l'avarice) gizon bat hilik, ihes zegin eliza-barnera, eta ezta geroz hantik atera.
"
Se refugia dans l'Église"
.
O Pr 366.
Jangoikuaren Eleisan (ta ez guztiz Eleis barruban) ikusi zitubalako uso ta beste egazti batzuk saltzen.
CrIc 99.
Oroi zaite, zenbat lapurreta egin ditugun zuk eta nik Eleiza barruetan.
VMg 23.
Eliz-barru guzia bat-batetan su eta gar jarri zan.
Lard 545.
Ondo protxu egiñ ziola nere animari gaba elizbarru galant artan ernai igarotzeak.
Aran SIgn 18.
Etzan eliz-barruan auzoerrietatik etozan gizadientzat aña toki.
Ag Kr 216.
Ene iduriko, erlisioneko zerek ez lukete nahi argi dirdira sobera... Lekuinen bereziki, eliza barnea ez baita izpi bat baizik.
JE Bur 74.
Goizean goizetik azaltzen da eliza barrua argiz ta gizadiz betea.
Ag G 179.
Sei apeo aundik eusten diote Eliz barruari.
J.B. Ayerbe EEs
1912, 45.
Elizbarrutik elizatarira.
A Ardi 49.
Eliz-barrenetik erriaren kantua gora ziyoan.
Or Mi 145.
Ala, elizatik kanpo eta eliza barnean bi gisetara mintzo zirezte aphez horiek.
Barb Sup 7.
Bakarrik zan eleiz-barrenean.
Enb 163.
Ixil zegon eliz-barrua.
TAg Uzt 270.
Atoz Arantzazuko / eliza-barrena, / emen arkiko dezu / euskal Sinismena!
SMitx Aranz 151.
Azkaineko hobi zahar gehienak eliza barnean dire.
Zerb Azk 19.
Gobernuek gorpuek elex-barruen obiratutea galazo euenean.
Akes
Ipiñ
16.
Eskoriatzan eliz barrua / zerutu da goi-arnasez.
NEtx LBB 277.
Otoitz batzuk abestu ondoren, guztiak eliza barrura sartzen ziran.
Etxabu Kontu 76.
(Con suf. -ko, adnom.).
Requiem aeternam [...] ziñoen gerotxuago abadeak, eta eliz barruko guztiak ziñoen biotzean orixe bera.
Ag Kr 208.
Eliz-barruko illuntasunean.
Etxde JJ 34.
b)
Seno de la Iglesia.
Eliz-barrunbean egiten diran lan onen irabazia, Eliz berean bizi diran guzienzat izatea.
Ub 149.
Eliza barnetik etsaiaren laguntzen [...] ari direnek.
HU Zez 201.
c)
"
Eliz-barru, oficios fúnebres que se celebran a lo largo del año"
A Apend.
d)
"
Elizbarren (AN-larr), bajo el coro"
A Apend.
e)
"
Elizbarru, parroquia, territorio de la parroquia"
PMuj.
v. elizbarruti.
Emendi, Zuya ta Zigoitiko mugarrietati aurrera, atzen baten Ubideko eleiz-barrure yatorku barriro.
Akes
Ipiñ
17.
ELIZ BATZAR.
v. elizbatzar.
ELIZA-BAZTER.
"(L), la partie d'une paroisse qui avoisine l'Église" H.
Eliza eta eliza-bazterrak gain gainetik garbitu eta antolatu [...] besta ederrari buruz.
Lf Murtuts 12.
ELIZA BEHEREKO.
"L'Église d'ici-bas" H.
ELIZA-BELAR.
"(BN-mix), frente de una iglesia" Lander (ap. DRA).
ELIZ BERRITZE
(Fiesta de la) Dedicación. v. dedikazio.
Beiñola, Eliz-berritze jaiak ziran Jerusalenen.
(Io 10, 22).
Or MB 293 (Ol adeluak, Or Galdor-pesta).
ELIZA-BILKETA.
Sínodo (diocesano).
Bitoriko eliza bilketak auxe erabaki zuan 1885an: [...].
EgutAr 6-6-1960 (ap. DRA
s.v. elizbide
).
ELIZA-BILZKURRA.
Sínodo (diocesano). Cf. elizbatzarre.
So egizü Frantzian Chalon Saoneko eliza bilzkürrari hilen othoitzentzat.
Egiat 177.
ELIZA-BOBEDA.
"(S; Eskual 1623), 1.º voûte, coupole; 2.º nef d'église" Lh.
Eliza bobedatik behera ikhusten dira herri eta nazione güzietako banderak.
Ip Hil 210.
Eta intsentsatzen zien besua lüzatüz, eliza bobedala huillan hel-erazten zielarik sü untzia.
Const 35.
ELIZA BORROKARI
(SP in m., sin trad. H). "L'Église militante, qui lutte ici-bas" H.
ELIZ BULAR (BeraLzM),
ELIZA-BULHAR (L-ain, BN-mix ap. A).
"Abside, litm.: pecho de la iglesia" A. v. ELIZA-ZERU.
ELIZ DIRU.
"Dinero del culto, obrería, fábrica, fondos y rentas de las iglesias" PMuj.
Zenbat eman bear degu bakoitzak "Eliz-diru"tarako?
KIkG 65.
ELIZ DORRE
(Torre del) campanario.
Horra non eliza dorretik ezkila saindua kantuz abiatzen den.
Arb Igand 67.
Uri andi bateko eleiz-torreak alkarri begiratzen dioten antzera.
Ag G 11.
Ondarribiko eleiza-dorretik gaberdiko amabi ezkil-otsak orduan jatxi ziran.
Lh Yol 45.
Eliza dorreko ezkila.
Barb Sup 38.
Eleiz-torrean juale-otsak.
Enb 110.
Hango eliza-dorre ederreko leiho batek zer tiro parrapatak ez ditu hartu!
Zerb Gerlan 70.
Eliza-dorretik beha eta beha.
Lf Murtuts 7.
Eliz-torrean erloju jator bat ipintzeko.
Munita 115.
Eleiz-torreko kanpai astunen durundua.
Erkiag BatB 36s.
Eliza torreari bueltaka dabiltzan elaiak baiño txoroago.
Gand Elorri 145.
Elgetako eliz-dorretik astiro astiro zabaldu zan illunabarrean Abemarikoa.
NEtx LBB 14.
Ezkil-otsa San Juan eliz-torrean.
Onaind STeresa 20.
Herria bezain ospetsuak dituela Hazpamek eliza-dorre hori goratasunez eta bere plaza-karkana.
Larre ArtzainE 222.
Eliz-torre gisako garibiltoki zurien andana luzeak.
MEIG I 164.
v. tbn. Or Eus 310. Eliza-dorre: EZBB I 91. Eleiz-dorre: TAg Uzt 105. Eleiz torre: Laux BBa 78. BEnb NereA 149.Eliztorre: TAg Uzt 23.
ELIZA-EGILE.
Constructor de iglesias.
Ordu hetan, eliza egilek etzuten beste eliza molderik gogoan.
Ardoy SFran 276s.
ELIZ EHUN.
Mantilla. v. ELIZ ZAPI.
Eliz-euna arturik, jatsi zan beingo baten. Bere mantillatxua eskuan ebala [...].
Erkiag Arran 171.
ELIZ EZKARATZ
(Sc ap. Lrq; eliza-e. S ap. Lh Const). "Nef d'église" Lh. "Parquet ou dallage de l'église (mais non pas 'nef' de l'église, qui est en outre tout l'espace médian de l'église, du dallage à la voûte)" Lrq.
Ari nintzan peredikiaren emaiten. Ikusi nian eliza ezkaratzeko xoko batetan Behigorküko etxekandere xaharra ari zela nigar eta nigar.
Const 28.
ELIZA-FESTA.
a)
(e.-phesta Arch VocGr;
e.-besta T-L).
"La fête locale"
Arch VocGr.
"(Fête) patronale"
T-L.
Tr. Documentado en la tradición septentrional desde fines del s. XVIII.
Lana diala hügünt, merkhatü, eliza besta ta pastorala bakoitzari hütsik egiten eztiala.
Egiat 200.
Elizak debekatzen dituen [...] libertimendu profanoak, bereziki Eliza bestetan.
JesBih 429.
Zure jan edanetan sobre izan zite, ihautirian, eliza besta, ezteietan beste egünez bezain untsa.
UskLiB 75s.
Huna orai nun ditugun udako Eliza besta urtheko alegerenak.
Zby RIEV
1908, 83.
Tirriatzen da herrirat itzultzera zenbeit egunendako, gogoan ukanez orai direla hemengo eliza-phestak.
JE Bur 143.
Egun eliza-besta dugu zelebratzen, / gure patroin saindua denek ohoratzen.
P. Ibarrart (
in
Onaind MEOE 515
).
b)
Fiesta religiosa.
v. ELIZ JAI.
Jainkoaren Ama zerura igo izan zaneko Eliz-pesta edo Asunpzioa.
Lard 536.
Maietzeko illean Mariari egiten zaizkan eliz-pestetara joaten.
Arr May 5.
Elizpest andiak egiten.
Ib. 167.
c)
"
Elizabest, función de iglesia"
VocB.
Eleiz festa bat San Luisen onorean.
Ag Ioan 211.
ELIZ GAIN.
Tejado, techo de la iglesia (del Templo).
[Deabruak Jesus] utzi zuen ango [Jerusalengo] Eliz gañeko egontegi batean.
Mb IArg I 228.
Ibaiko potiñak eta eliz gañen jirak mueta guztietako bandera-kaz apañdurik.
Ag Kr 216.
A, zeñen gauza ikusgarria izango zen ura! Eliza, mundu guzia; eliz-gaña, zerua.
Goñi 113.
Urratzeko eliz-gaiñak.
NEtx LBB 270.
ELIZ GANBARA.
"(G-azp), coro" A EY III 266 A Apend.
Lekaiotegia, Eliz-ganbara edo Korua.
J.B. Ayerbe EEs
1912, 61.
ELIZA-GARAI.
"Eliza-garaia, la parte elevada junto a la iglesia" A s.v. garai.
ELIZA GARAIKO.
"Id. garaitarra, dohatsuen eliza, eliza loriosa, l'Église d'en-haut, de bienhereux, glorieuse" H.
ELIZ GAUZA,
ELIZA-GAUZA
(Se emplea en general para referirse a cualquier "cosa eclesiástica, cosa de la iglesia", pero, en particular, se refiere a las funciones de iglesia, a las ceremonias eclesiásticas y, a veces, a los (últimos) sacramentos; cf. el ej. de Mendiburu). v. ELIZAKO GAUZA.
Batezere Eliz-gauzetan ta gure arimen salbazioari dagozten egikarietan.
Lar Carta a Mb 279.
Beren luzanz beldurti onegatik Eliz gauzak eta sakramentu andi hau artu baño len burua galzen dutenak.
Mb IArg I 188.
Munduko beste erreino ta probinzia askotan baño, gure oietan parrokietako eleiza gauzak ederkiago ta piedade ta debozio andiagoaz egiten dira.
Cb Eg III 354.
Ordenak ematen dizkigu Eliz-gauzak egiteko, guri Zeruko bidea erakusteko behar ditugun Apaizak.
Ub 191s.
Da Sakramentu bat, zeinek Eleisa gizonei emoten deutsen indarra edo poderiua Eleis gauzetan jarduteko.
CrIc 169.
Begira ezer ostu edo ostuteko gogorik izan badozu; [...] ta izan bada Elexaan edo Elex-gauzea.
Añ
EL2
150 (
EL1 136 Elez-gauzea
).
Yai, errezu eta elesgauza oneik.
Ur BulaAl 17.
Beneretako eta elexagauzak agiriyan egiteko Mariyaren beraren sorreriari.
Ib. 5.
Jainkoak Moisesi erakutsi zion non, nola eta nork ofrendak eskeñi eta beste eliz-gauzak egin bear ziozkan.
Lard 79.
Eliz-gauzak zirauten bitartean bere jarlekua iñoiz ere utsik ikusi etzan.
Arr GB 14.
Batez ere Sakramentuen eta beste eliza-gauzen, auzi-kontuen eta jakiunde ta arteetako izenak edo oien antzekoak aipatu bear diradenean.
Aran SIgn 202.
Naiz bera ez izan biziro Eleiz-gauzetara emana.
Etxeg (
in
Ag AL 5
).
ELIZ GELA.
v. elizgela.
ELIZ GIZON.
v. elizgizon.
ELIZ GOI.
Coro.
Bidaurretako eliz-goian zegoala iruditu zitzaion, etxe on artako beste emakume garbien aldamenean.
Ag G 285.
ELIZA-GORAPE.
"Cubierto de la iglesia" VocB.
ELIZA-GUDARI,
ELIZA GUDUKARI (SP in m., sin trad. H).
"L'Église militante, qui combat ici-bas" H.
Elizari deritza eleiz gudaria edo soldadeskan dabillena.
Ub 149.
ELIZ GURASO.
Padre de la Iglesia. Cf. Elizako (eleizako, etc.) guraso AA I 428, fB Ic I 95, Lard 16, Arr May 191, Itz Azald 171, Or MB 998, Zait Plat 102, Gazt MusIx 62.
Platonengandik asi ta eladetar eliz-guraso azkenerainoko idazleen.
Zait Plat 61.
Platoniar berrien eta Eliz-Gurasoen bitartez.
Gazt MusIx 62.
v. tbn. Berron Kijote 18.
ELIZA-GUTUN.
Devocionario. v. ELIZ LIBURU.
Oroitzen naiz, beiñ, nere eleiza-guttuna irakurtuz, [...].
Lh Itzald
II 120.
ELIZ IBILERA.
Procesión. v. ELIZ INGURU.
Santuaren irudi astunagaz eleiz-ibillera luzea egiten dabe.
Erkiag Arran 35.
ELIZ HILARRI
(Urt; eliza-hilerri Ht VocGr
Lecl; eliziarri Urt). "Catacumbae, eliziarri komunak, eliziarri publikoak" Urt IV 293. "Carnarium, caemeteriu, Elizillhárriak" Ib. 250. "Cimetière" Ht VocGr.
Berzekin diezadazu / ontasun hau begira, / ene gorputza altxa dadin / eliza illharrira.
EZ
Eliç
367.
ELIZ INGURU.
a)
(V-oroz-arr-ger-gip, BN-baig ap. A; eliz-üngürü Sc ap. A; elezinguru V-ger ap. A Apend; eliza-i. L, BN ap. Lh).
Procesión.
v. elizbira.
Korpus-egunean bertan erri txikitxu baten urtaroko pozaz egin zan Eliz-ingurua.
Ezale 1897, 218a.
Uste dozue, neure entzulak, ez dabela sarratuten beragan eskutapenik, gaur [Erramuko domekan], urtero legez, egin dan eleiz-inguruak?
Itz Berb I 147.
Eguen-barikuetan eliz-inguru edo birada edo prozesiñoiak baserrietan legez emen bere izan dira.
A Txirrist 197.
Zortzi-urren onetan, egunean egunean ixeten zan Adrian deunaren irudiegaz eleix-ingurue.
Akes
Ipiñ
21.
b)
(En casos locales de decl. sing.).
"Contornos de la iglesia"
A.
Errosarioko denboran elizinguruan pillotan.
AA I 530.
Santa Maria-Aingeruen eliza inguruan ikusten ziran gabaz guztiz argi ederrak.
Bv AsL 22.
Eliza inguruan bide bat badute berri-berritan egina.
Zerb Azk 17.
Goazen berriro Bidarraira, naiz Santa Garazira, naiz illerria eliz-inguruan daukan edozeiñetara.
Or QA 117.
Erriko eliza ingurutik joateorduan etxeruntza.
Alzola Atalak 59.
Eliza inguruko andrak.
Etxabu Kontu 193.
San Migel egunian, prozesionea eliz inguruan.
Auspoa 77-78, 18.
Eliz-inguruan lurrean zuloa egin da sartuko zutela.
BAyerbe 122.
Bere zakurrak erbia ekarri omen zioten eliza ingurura.
BBarand 22.
(Tema nudo, uso adv.).
Etzen ene xedea zure entzuteko. Eliza inguru nindoan, ikusi dudanean yende oste bat han sartzen.
Hb Egia 21.
(Con suf. -ko, adnom.).
Eliza eta eliz-inguruko bazter andiak.
Lard 545.
ELIZ INGURUKA
(Jugar) a procesiones.
Idika [iolastu bear baeben], bera zan itzaiña ta itaurlaria; eliz-inguruka, Abadea; aurreskuka, Piela.
A BGuzur 109.
ELIZA-ISATS.
"Sarothamus scoparius, eliza-jatsa" Dass-Eliss GH 1932, 85, que lo da como de la zona de Ustaritz (BN-lab).
ELIZ HITZALDI.
Sermón.
Jesusen Lagundiko Pierre Lhande Aita izlari jakintsubak egingo du eliz-itzaldiya.
EEs 1915, 179.
Euskal-jaietan aurtengo Iraillaren 22an Joan Bautista Eguzkitza euskaltzañak egindako eleiz-itzaldia.
(Zornotza, 1929; ap. DRA
)
ELIZ ITZULI
(L-ain ap. A; eliza-i. L, BN ap. Lh). Procesión. v. ELIZ INGURU.
ELIZA-JAGOLE.
Párroco.
Eskolauba zarialako sinistiaz, usteko dau zure Elexa-jaola abadiak jakituna zariala.
Mg PAb 162.
ELIZ JAI.
Función de iglesia; fiesta religiosa. v. ELIZA-FESTA (b).
Onegaz amaitu zan eleiz-iaia, eta urten genduan San Iñaziotik.
Ag Ioan 212.
Elizkizuna amaitu ondorean, [...] guztiak ikusi daben elizjaiaren gañeko jardunean, jasten dira arranondotarrak euren etxietara.
Ag Kr 48.
Benetan ikusgarriak, beste uri txikietan egiten eztiran legezkoak izaten dira orduko [Aste Doneko] eliz-jaiak.
Ib. 41.
Gure mendeko elizetan Ama Birjiña Lurdeskoari eliz-jaiak egin litzaizkekela.
Goñi 104s.
Toki artara joateagatik, erraz utziko zituan Meza nagusi, bezpera ta beste eleiz-jai guztiak.
Ag G 19.
Aizu, Brijilla, Malentxoren eliz-jaira [moja sartzeko] etorriko zera.
Ib. 319.
Eliz-jaia politto eguan. Jaupea be [...] apaiz gazte eta JaunGoikotarrak esan ebien.
Euzkadi 16-12-1936 (ap. Alkain 160).
ELIZJAI-ALDI.
Elizjai-aldiak dagozan toki guztietan [Iziarren , Arraten, Arantzazun, Begoñan, edonun] agertuko dira beti arranondotarrak beste errietakoak baño errezago.
Ag Kr 215.
ELIZ JANTZI.
Vestidura eclesiástica.
Eliz janzia artzeko zeremonia santu bat.
Ub 220.
Meza emateko [...] bear diran eliz-jantziak.
Eguzk RIEV
1927, 422.
Eleiz-jantzi ederrez [etorren abadea]
.
Bilbao IpuiB 146.
ELIZ JAUN.
Sacerdote.
Esankizun, arazo ta neke orrelakoetatik eliz-jaunak ateratzeagatik, bada, egin dut librua.
Mb IArg I 54.
ELIZ JENDE.
Clero. v. ELIZAKO JENDE.
Ikusi degu leen, Poloniatzaz ari giñala, Eliz-yendeak zein burubide artu zun.
Ldi IL 168.
ELIZ JIRA,
ELIZ JIRABIRA.
a)
"
Elizjira (V-m), procesión"
A (y Ezale 1897, 132a).
v. ELIZ INGURU.
Ekiten dio Ingurutxoari aal bezin gogotik, erriko-etxe ondoko espaloitik aurrera abiatzen dala bakar bakarrik, eliz-jiretako pauso geldian.
Mok 16.
Eliza-betean errezo-marmarra / Eliz-jirabiran, nekez, barra-barra / zenbait gurutzadun.
SMitx Aranz 140.
b)
Perímetro de la iglesia.
[Katedralak] bost otoigope daukaz eleiz jira guztian.
Ag Ioan 182.
ELIZ KANTA.
Canto litúrgico.
Eliz-kantak neri eragin malkoetaz oroitzean.
Or Aitork 285.
Lurdes koartoetako lanak egiten zebillen, eliz-kanta alai bat kantatuz.
TxGarm BordaB 15.
Mezaren laburpena lehenbizi, euskaraz eta latinez, eta elizkantak.
MEIG II 95.
(v. tbn. III 88)
ELIZA-KANTU.
"Cantique" T-L. "Elixa-kantuak, cantos litúrgicos. Beti egon da Eibar-en koru ederra elixa-kantuetarako" Etxba Eib. v. ELIZ ABESTI.
Hainitzek uste dute san Bernatek egina dela gure eliza-kantu guzietan ezagutuena: Ave, maris Stella.
Zerb IxtS 104.
Eliza-kantuak / eta predikuak / guk eskuarazkuak.
Mattin 47.
Hala maitatuak nituen liturgia, eliza-kantu, katixima eta mintzairetan.
Larre ArtzainE 297.
ELIZA-KAPA.
"Chasuble" Foix. "(L), chape" Lh.
ELIZAK ITXI.
"Eleizak itxi (V), poner impedimentos para casarse" A EY III 302 (
Apend), que cita msOch 104.
ELIZAKO AITA,
AITA ELIZAKO.
a)
"Padres de la Iglesia, Eleizako aitak, gurasoak" Lar. "Elizako aitak, les pères, docteurs de l'Église" H. v. ELIZAKO GURASO.
Borthitz asko dire debotak nekhatu gabe obra beren egiteko, diote Elizako Aitek.
Gç 29.
Baiñan ezin akhabatuzko lana liteke Elizako aitek liburu jainkozko hunen laudoriotan [...] atxeki izan ohi dituzten solhaz ederrak hemen aiphatzea.
He (pról. del Nuevo Testamento).
Zein da lekhua, diote elizako aitek, argitu ez duena ebanyelioaren arraio distiosenez?
Lg II 92.
Era onetan hitz egiten due Elizako Aitak.
Gco II 67.
Elizako Aiten ustia da.
Ip Hil 27.
Ehun eta hogoi eta hamahirurean, Judu bati huna zer erraten zeraukon Elizako Aitetarik lehenak, San Justinek.
Arb Igand 61.
Oren pare bat klase baginuen [...], egun batez teologia, bestean Liburu Sainduak, edo Zuzenbidea, Elizako Aiten Historia eta holako.
Larre ArtzainE 196.
v. tbn. ES 400. Ch IV 18, 1. Dh 131. MarIl 125. Jaur 162. Hb Egia 108. Laph 46. In Lap II. Elexako a.: Añ GGero 3.
b)
AITA ELIZAKO.
Prohombre de la Iglesia.
Hirur jaun izan tüzü aita elizako, / bat aphezküpü eta biga arxebixko.
Etch 568.
ELIZAKO ARTZAIN.
Prelado. v. ELIZ ARTZAIN.
Oraiko elizako Artzain perestü eta iakinsienek egiten eta erakasten derikien anzo.
Bp II 6.
Apostoluen printzeak eta elizako artzainek ikhas zezatentzat bere experientziaz beraz urrikari izaten bekhatoreak bere flakezia guzietan.
Lg II 267.
Eleixako Artzaiñ bat, / ze ondra andia! / etorri da jartera / lenengo arria.
AB AmaE 180.
v. tbn.
MarIl XXII. Hb Egia 107. CatS VI. CatJauf 34.
ELIZAKO ATARI (Añ (+ elex-)),
ELIZAKO ATARTE (Añ (+ elex-)).
Pórtico, puerta(s) de la iglesia. "Cimenterio" Añ. v. ELIZ ATARI.
Eta pasatzen zela Elizako atari batetik, jo zuten ezkila adi zezaten meza erratera zioaiela Sazerdotea.
"Por la puerta de una iglesia"
.
Ber Trat 111r.
Elizako atari ondotik aurreratzeko bildurrez dago.
Inza Azalp 127.
ELIZAKO ATORRA.
Alba. v. elizatorra.
Gero [Sazerdoteak] arzen du Alba, baita elizako atorra.
Ber Trat 10v.
Mahañ Saintü aitzinian, Elizako athorra kharreiazale dozena bat erdi bazen.
Herr 13-9-1963 (ap. DRA
).
ELIZAKO BIDE.
Camino de la iglesia. "(BN-lab), camino fúnebre" A EY I 214. v. ELIZARAKO BIDE, elizbide.
Igandetan Maria / zinez panpina / zapata xabalekin soinmotx urdina / berak egina, / Elizako bidean arin-arina.
Elzb Po 191.
Elizako bidean harat.
Barb Sup 6.
Mundu eroaren ta deabru galgarriaren langiro gaiztoei ostikoz ematea ta Jesusen Elizako bidez ibiltzea?
Mb IArg I 72.
ELIZAKO GAUZA.
Ceremonia, sacramento, etc. de la Iglesia. v. ELIZA-GAUZA.
Meza bat arrastaka entzun edo ikusi, ta ez Sermoe, ez Konfesinoe ta ez Eleisako gauzarik, banakatan baño.
JJMg BasEsc 172.
Bere aitak semiaren il berria jakin zuanian, beriala egin nai izan ziozkan Elizako gauzak, egin bear diran bezela, oituraz egiten diranak.
Bv AsL 125.
(Pl.).
Últimos sacramentos.
v. elizako
(4).
Zenbat ilzen dira garai onean elizako gauzak artu bagez.
Mb IArg I 188.
Sendagiñak etsipena emanik elizako gauzak artuta.
Izt C 240.
ELIZAKO GURASO.
a)
Padre de la Iglesia.
"Padres de la Iglesia, Eleizako [...] gurasoak
"
Lar.
(v. ELIZAKO AITA, ELIZAREN GURASO.)
Mana zan Aldareko Sakramentuaren anz eta iduria, Elizako gurasoak dioenez.
AA I 428.
Eskritura sagraduko loraz apainduta, eleisako gurasuen, ta batzaarren esanez edertuta.
fB Ic I VIII.
Elizako gurasoen iritzian.
Lard 150.
Eleizako guraso Anbrosio santuak gauza onen gañean oso bildurgarriro itz egiten digu.
Ag Serm 512.
Alako lekuetan, dino Eleizako guraso batek, demoninoak esetsi eta burruka geiago egiten dituz.
Itz Azald 205.
Elizako gurasoen artean, Sokrate zinopatzat ederresten dute Iustin gurenak-eta.
Zait Plat 102.
Elizako Gurasoengandik dator Fray Luisen senaren guna.
Gazt MusIx 62.
b)
Prohombre de la Iglesia.
Poloniako etxe andi, noble eta aberats bateko jatorria zan; etxe artatik elizako Guraso sonatu, kapitan azkar, gobernari gañ-gañeko eta gizon andi asko irten ziran.
Arr May 191.
ELIZAKO JENDE.
"Elixako jendia, clero. Garai artan [= 'en aquel otero'], elixako jendiak euzkixa artzen eben" Etxba Eib. v. ELIZ JENDE.
Elizako jendeak gatik eta laikoak gatik.
Harb 446.
ELIZAKO KAPUTXINA.
Mantilla. v. ELIZ ZAPI.
Lau dafaila, hogoi ta bi mihise eta bere elizako-kaputxina berri berri bat.
Barb GH
1925, 693.
ELIZAKO LIBURU.
a)
(elixako l. Etxba Eib). "Devocionario. Elixako-liburuagaz juaten zan mezetara" Etxba Eib. v. ELIZ LIBURU.
Beste anitz arkitzen dira Eskritura Santan, bai ta Elizako libru ta Berri onetan ere.
Mb IArg I 196.
Rituala deritzan elizako liburuan.
AA I 487.
Elizako liburu guziak gal balite ere, enetzat ez liteke deus galdurik.
Laph 46.
Elizako liburu eskuarak.
HU Aurp 203.
Bazütian bi ebanjelio eli: elizako libürietakuak eta Zaragozakuak.
Const 29.
Doi-doia astian behin irakurtuz elizako liburuak.
Zub 18.
Elizako liburuetan len entzungaitz gor ziruditenak, orain ez dira.
"In libris ecclesiasticis"
.
Or Aitork 144.
Ez zan garai aietan irratirik, eta telebistarik ain gutxiago. Baiña bai elizako liburuak etabertso-papera asko gure sukalde zarrean.
BAyerbe 15s.
Han zinuztena denek elizako liburia eta arrosarioak?
Larre ArtzainE 94.
b)
Libro parroquial.
Noiz gertatu ote zan auxe? Orrillaren 14an, 1837garren urtean. Elizako liburu zarrak adierazten dute.
Inzag RIEV
1933, 416.
ELIZ KOMENTU.
Convento.
Arkaitzan gora an zegon lerden / eliz-komentu aundia.
SMitx Aranz 101.
Dukiak aindu eban bere emazte biurra eortzia artarako jaso eban Eliz-Komentu baten.
Etxba Ibilt 490.
ELIZAKO MUTIL,
MUTIL ELIZAKO.
"Monazillo, elexako mutila" Lcc. "Mutill elizakoak, monacillos" VP 62v. v. ELIZ MUTIL.
ELIZA-KOPA.
Cepillo de iglesia.
"Boîte d'église"
Arch UFH.
ELIZAKO SARRERA.
Presentación en la iglesia. v. ELIZA-SARTZE.
Andik berrogei egunera, elizako sarrera esaten zaion oitura izaten baita, arratsaldean, berriz, auzoko andreak amaren sukaldean billera egiten ziteken.
Ataño
TxanKan
153.
ELIZ LAN.
Oficio religioso.
Aaron eliz-lanetan asteko bere apaiz-soñekoak janzirik zegoala.
Lard 95.
Jaunari ofrendak eskeñtzen eta beste eliz-lanak Moisesek, Jainkoari ikasita, erakutsi zien moduan egiten.
Ib. 85.
Eliz-lan guzietara joanaz.
Arr May 157.
Lizarragak ez omen zedukala konpondu-nairik, [Santa Cruz apaizak] Eliz-lanetara aldegiten ezpazun beintzat.
Or SCruz 111.
An ere [Munita apaizak] , bere eleiz-lanak utzi gabe, jarraitu zuan mendi-zugaitz lanetan.
FLab (
in
Munita 8
).
Eliz-lanetan ekin zioten / apaiz jaun agurgarriak.
Uzt Noiz 18.
ELIZ LEGE.
Ley eclesiástica.
Itz oien bidez eman zien Jesusek siñestunen gogo edo animak eliz-legeaz lotzeko [...] eskubidea.
Inza Azalp 107s.
Berez oker egiña da apaiza gerrara joatea Eliz-legeari miñ ematen baitzaio.
Or SCruz 9.
ELIZ LEGELARI.
Legislador eclesiástico.
Eliz-legelari ospetsuenak agirian, liburuetan beintzat, erakusten dutena agertzen saiatu naiz.
MAtx Gazt 12.
ELIZA-LEIHORPE.
"(L, BN-baig), atrio del templo" A.
ELIZ LIBURU.
a)
(eliza-l. T-L).
Libro religioso.
"Paroissien, livre de messe"
T-L.
v. supra ELIZAKO LIBURU.
Euskerazko eliz-liburu batzuetan ikasitakoagaz.
Ag Kr 74.
Euskeraz egundaño argitaratu dan eliz-libururik onena.
ArgiDL 170.
Eleiz liburua idigita, mar-marozka latiñezko zeozer irakurten ebalakoa egin eban.
Bilbao IpuiB 147.
Euskal literaturaren soroan [...] badira zenbait eliz liburu eder, prosaz nahiz hitz neurtuz.
MIH 281.
b)
Libro parroquial.
Bidarriko eliza liburu xahar gehienak galduak baitira.
Ox 189.
Ipiñeburuko eleix-liburu zarretan.
Akes
Ipiñ
12.
Busturiako erretoreak ikusia omen dauka eliz-liburuetan.
MIH 147.
ELIZ LURRUN.
Incienso.
Zerura eskiñitako eliz-lurrun edo intzentsua.
Ag Kr 225.
ELIZ MAHAI.
v. elizmahai.
ELIZA-MANTARRA.
"(Sc), alba de sacerdote" A. Lh ( A) da eliza-manthar. v. elizatorra.
ELIZ MUTIL (G-to ap. A).
Monaguillo. v. ELIZ SAGU.
Abadearen eskuman mutil mokoti bat egoan, alde guztietara adi: eliz-mutilla.
A Txirrist 12.
Apeza, [...] eliz-mutila gurutzearekin altzinean zuela agertu ze.
A Aezk 202.
Sakristau ta eliz-mutillentzat ere.
NEtx LBB 169.
ELIZA NAGUSI
Cf. eliznagusi.
a)
(-nausi H (s.v. nagusia), VocB, T-L; eleiznagusi Lar).
Catedral.
Iaun Migel de Oiharart, bikario jeneral, ofizial eta Baionako eliza nausiko Kalonje Theologari.
EZ Man II 3.
Garizuman fama handiko predikari batek jendetze handia biltzen zuen Barzelonako eliza nausirat.
Laph 51.
Arzediano Iruñeko Eliznagusian.
Izt C 453.
Baionako Eliz-nagusiko zuzelekuan.
Zab Gabon 89.
Eleiz-nagusia edo Katedrala.
EE
1884b, 78.
Eliza-nagusiko, katedraleko, kanonigu batek.
Bv AsL 61.
Baionako eliza nagosian.
Ezale 1897, 39a.
Nagpourko katedrale edo eliza nausiaren lehen aldiko zabalmena eta kontsekrazionea.
Prop 1906, 124.
Lisboako Katedral, Eliz nagusiko Kanonigoen ikastetxera.
Belaus Andoni 4.
Sosegu handienean dago Limburg, ixil ixila bere eliza nausi ederraren oinetan.
StPierre 39.
Iruñako Eliz-nagusi edo Katedralean.
Inza Azalp 16.
Nun da ere, erraiteko, Strasbourgekoan izan ezik, Baionako eliza-nausiak daukan erdiko egoitegia bezain lirainik?
JE Ber 26.
Evreux eta Bordeleko roman moldeko eliza-nausi ederrak.
Zerb IxtS 103.
Johan de Labrit [...] konsekratu zelarik Iruñeko eliza nagusian Nafarrako errege bezala.
Ardoy SFran 47s.
Iruñako eliza nagusiko abeslari ziran.
Etxabu Kontu 46.
Baionako Eliza Nagusian dauden Apez Otoizleen jargietan.
Larre ArtzainE 307.
v. tbn. Hb Esk 155s. ABar Goi 17.
b)
Basílica.
Erroman, Iondone Petriren Eliza Nausian.
SP Phil b, 2v.
Erroman da maiteki begiratua eta errespektatua Andre dena Mariako eliza-nausi ederrean.
Lg II 107.
Batikanoko eliz-nagusian Aita Santuaren meza entzun zun.
Etxde JJ 226.
[Veneziako] San Marken eliza-nagusi xoragarria.
"Basilique"
.
Ardoy SFran 127.
[Belengo] Eliz Nagusi eder artan sartzeko.
Tene (
in
Etxabu Kontu 183
).
San Bizente eliz nagusian ortoztu da.
Onaind STeresa 76 (ref. a la basílica de San Vicente de Ávila).
c)
(eliza-nausi VocB).
Iglesia mayor; iglesia parroquial.
Azkoitiko Eleiza Nagusian kantatuko diran Gabon-Kantaak.
GavS 1.
Bakotxa komulgadu biar da bere Elexa nagusi edo Parrokijan.
Astar II 228.
Markinako Erriaren Eliza nagusian.
Izt C 457.
Azpeitiko Eliza nausiaren bataiotegian.
Aran SIgn 3.
Igandetan juan oi zan Franzisko Asisko eliz nagusira.
Bv AsL 78.
Ciciliako Adana deritzan erriko eliz nagusiko Arzediano egiñ zuten.
Arr May 149.
Aiton-amandre biak jetxi ziran Oñatiko eleiza nagusira aurtxoaren aitabitxi bezela.
Ag G 70.
Eleiznagusiya eta bakartegiyetako eleizak ere bikañak ditu [Azkoitiyak]
.
IPrad EEs
1915, 104.
Eliza Nagusiko atarpetik barrena.
(Quijote IX)
"Por el claustro de la iglesia mayor"
.
Ldi RIEV
1929, 209 (AIr Eliza nagusi, Anab, Or Eliz nagusi
).
Eibarko Andres Donearen Eliz Nagusian.
NEtx Nola 40.
Bi eliz nagusi ta hanitz kapera zauden Arrigorrietan.
Osk Kurl 190.
Ondarroako gaurko eliza nagusia.
Etxabu Kontu 71.
v. tbn. Laph 2. Garit Usand 55. Eguzk RIEV 1927, 422. Jaukol Biozk 106. Lab EEguna 101. Inzag RIEV 1933, 416. Erkiag Arran 35. Berron Kijote 111. AZink 64. Gerrika 244
Uri-Eleiz nagusietako Arkibideak.
"Registros Parroquiales"
.
EAEg
25-10-1936, 132.
d)
Templo principal.
[Titok] errerazi zuan [Jerusalengo] Tenploa edo Eleiz nagusia.
Ub 112.
ELIZAN EGIN.
"Elizan egin bagarik dauko ama (V), tiene la madre sin sacarle las honras, no le ha hecho honras fúnebres" A Apend, que cita msOch.
ELIZAN SARTZE
(T-L, Etxba Eib). "Relevailles" T-L. "Elixan sartu, purificarse la recién parida. Alboko andra gaztiak gaur eiñ dau Elizan sartzia" Etxba Eib. "Elixan sartzia, purificación. Elixan sartzia dator Lege Zarretik (Lev 12, 1-8)" Ib. v. ELIZ SARTZE.
Andre dena Mariaren Elizan sartzearen gañean noela.
EZ Noel 80.
Legeak manatzen ziozkaten ama guziei Purifikazioneko edo elizan sartzeko zeremonia batzu.
Jnn SBi 40.
Bainan elizan-sartzea, zergatik eginen du Birjina Sainduak, eztenaz geroz egundaino hura baithan izatu bekhatuaren notharik ttikiena?
Ib. 40.
Andra Mariaren eleizan sartzea.
KIkV 107.
(tbn. en KIkG 80 y ArgiDL 110)
Cf. EZ Eliç 36: Birjina elizan sartzeko / halaber prestatu zen, Harb 38: Birjina elizan sarzea y Añ EL2 232: Ama Birjinea Elexan sartutea (frente a EL1 219: Jerusalengo Elexan bere Semea Ama Birjiñeak opa ta eskiñi ebanean).
ELIZ OIHAL.
Mantilla.
Eliz-oiala, manteliña, amarauna baño meiagoa.
Ag G 52.
ELIZ ORRI.
Hoja parroquial.
Baña gure egunkaria --ori ere esan bearra dago-- katoliko galtzaduna egingo genduke, ez eleiz-orria
.
Ldi IL 150.
Erdia eskuaraz dagon Elkartasuna eliz-orri pollita.
AIr (
in
Izeta DirG 12
).
ELIZ OTOITZ.
a)
Oficio divino.
Elizan kantuz edo abestuz Eliz-otoitza jartzeko lan asko egin zuten.
Inza Azalp 121.
Eliz-otoitzak egunero egittera beartuak gaude Ordenatuak.
Ib. 121.
Eginbide du praile batek korura agertzea, ta oben larriaren azpian apaiz batek Eliz-otoitza egunero egitea.
Or QA 172.
b)
Oración de la iglesia.
Apeza ari da zuriz jantzita / eliz-otoitzak iretsiz; / Exurge Christe nonbait-or, baiña / Pater noster ziztu biziz.
Or Eus 344.
ELIZA PAIRAKARI
(SP in m., sin trad. H). "L'Église souffrante, du purgatoire" H.
ELIZ PAÑU.
"Olatak elizan oial balzpean eukiten ebezan Lekeition eta Diman. Oial baltz aren izena [...] almandxera zan, Diman eleizpañua" A EY I 206.
ELIZARAINOKO BAT EGIN.
Hacer una visita a la iglesia.
Bere egitekoek zerbeit hutsarte uzten ziotela iduritzen zitzaionean, egiten zuen elizarainoko bat.
Jnn SBi 69s.
ELIZARAKO BIDE.
Camino de la iglesia. v. ELIZAKO BIDE, elizarabide.
Ater baladi, hemendik eta elizarako bide luzean jende onak ez diten busti.
HU Aurp 177.
Elizarako bidean abiatu naizeneko deskantsatzen zait bihotza.
Arb Igand 118.
Elizarako bide ta iturrirakoa / beste kalerik bage badira naikoa.
Or Eus 131.
ELIZAREN AITA.
Padre de la Iglesia. v. ELIZAKO AITA.
Aitta Santuaren aoz Pedrok itz egin du, zioten elizaren Aittak Kaltzedongo Eleiz Batzarrean.
Inza Azalp 101.
Elizaren Aitta Santuak diotenaz.
Ib. 56.
ELIZAREN ALTZO,
ELIZAREN GALTZAR,
ELIZAREN KOLKO.
Seno de la Iglesia. "Gremio de la Iglesia, Eleizaren altzoa, kolkoa" Lar. "Elizaren altzoa, golkhoa, kolkoa, le sein de l'Église, les bras de l'Église" H.
Bataioaren bidez sartzen gera Elizaren kolkoan.
Ub 191.
San Dominikak izan zuen kontsolazionea bihurtzen ikhusteko heretikoetarik oste handi bat Elizaren galtzarrerat.
MarIl 122.
Lokhar hadi Elizaren altzoan!
JE Bur 56.
ELIZAREN GURASO.
Padre de la Iglesia.
Au dioe Elizaren guraso, ta gizon jakiundez, ta birtutez beteak.
AA III 380.
Eskritura sagradubak, ta eleisiaren gurasuak naasteko dantzaak gaiti dinuena.
fB Olg 43.
Elizaren guraso santuen iritzian "argia egin bedi" Jainkoak esan zuenean espiritu oiek sortuak dira.
Lard 2.
Zer da oien esana S. Ireneo [...] S. Agustin. S. Leon ta beste ainbeste Eleizaren guraso ta jakitunen kontra?
Ag Serm 328.
ELIZAREN INGURU.
Procesión. v. ELIZ INGURU.
Barnez egin zuten elizaren ingurua, aldare guzietan othoitz egiten baratuz.
Laph 189.
ELIZARIK GABE.
Sin (pasar por) la iglesia.
Elizarik gabe beste gizon batekin eta onen sei seme-alabekin nastua.
NEtx LBB 46.
Ameriketan geienak elizarik gabe moldatzen dira ezkontzeko.
Ib. 57.
(Con suf. -ko, adnom.).
Elizarik gabeko ezkontza.
NEtx LBB 49.
ELIZ SAGU.
Monaguillo. v. ELIZ MUTIL.
Elizmutillak (beste izenez elizsaguak).
A Txirrist 42.
Lenbiziko eskuekin "Viva la libertad" oju egin ta eliz-sagu egin ziran aiek.
Iñarra Ezale
1897, 301b.
ELIZ SAPAI.
"(G), bóveda de la iglesia" PMuj.
Eliz-zapaia (bóveda) eragiñ zuan Lardizabaldar Martin Segurako seme argidotarrak.
J.B. Ayerbe EEs
1912, 45s.
ELIZ SARTZE.
a)
(V ap. A
),
ELIZA-SARTZE (L, BN, S ap. Lh, que cita a Foix).
"Presentación en el templo"
A.
"Relevailles"
Lh.
v. ELIZAN SARTZE.
Jerusalenera igo ziran, legeak agintzen zuen bezala Amaren garbitzea eta Semearen aurkeztea, edo berebat dana, Eliz-sartzea egitera.
Lard 368.
Emakumeak ez duala aurregin-da geroko eliz-sartzea ostiralean egin bear.
JMB ELG 78.
b)
Presentación de los recién casados en la iglesia (días después de la boda).
Urrengo eguna, igandea, gure eleiz-sartzea eta eztaiak.
JAzpiroz 194.
ELIZA-SELAURU
(e.-selau Sc ap. Lrq; e.-selauri Foix ap. Lh). "Galeries supérieures, spéciales aux églises basques, réservées aux hommes" Lrq.
Eliza selairurat / nuzu igaraiten, / neure doi-doia leku / nunbait hatzemaiten.
Etcham 195.
ELIZ SOINEKO.
Vestidura eclesiástica. v. ELIZ JANTZI.
Santuaren ezurrak berekin eraman naiez, Eliz soñekoak gañean eman ta ortzitu zuten kaja batean.
Mb IArg II 301.
Urteetan sartu zanean, Helik eliz-soñekoak janzi ziozkan [Samueli]
.
Lard 149.
Eliz-soiñekoakaz iantzirik.
Ag AL 100.
Elizako gurutzea, eta haren ondoan doatzi apezak eta beretterrak eliza soinekoekin.
Zub 78.
ELIZAZ.
a)
(V)
Ref.:
A;
Elexp Berg
.
Por la iglesia, eclesiásticamente.
"
Ez ei dauke elizaz ezkontzeko asmoik
"
Elexp Berg.
Nik nai nuke ezkondu lege zarrean [...] eta Premiñak berriz apaiz-aurrean, edo Elizaz.
Urruz Zer 69.
Elizaz elkartu.
Or Mi 22.
Alkar maite dugu eta Elizaz ezin badaiteke ere, legez, Madalenekin uztarpea urratu nai nuke Engrazirekin ezkontzeko.
Etxde JJ 166.
Elizaz ezkondu gabe alkartzen diran giza-emakumeei.
NEtx LBB 68.
b)
"
Elizaz baserritar orrek Lekeitiokoak dira, gizonez barriz Izpasterkoak (V-m), esos aldeanos eclesiásticamente son de Lekeitio, en lo civil pertenecen a Izpaster"
A.
"
Gu, elizaz Elgetakuak ga, eta bestela Bergakuak
"
Elexp Berg.
Gardatarrak Lekeitiokoak dira elizaz, lurrez Izpaztertarrak.
A Morf 391.
Erriz Mendatakoa [da baserria], elizaz Arratzukoa.
Vill (
in
Gand Elorri 12
).
Nire alaba biak be [...] erriz --elizaz ez-- Berriatuakoak dira.
Etxabu Kontu 220.
Elizaz biak dabe / an aginpidea: / bat dala Zaratamo, / Zeberio bestea.
Ayesta 30.
Juan zan ezkontzaz Alegrixen beste bizitzatik Markiñako partera erriz; baña elizaz, emengua.
Gerrika 40.
ELIZ ZAIN.
v. 2 elizain.
ELIZ ZALE.
v. elizazale.
ELIZ ZAPI.
Mantilla. v. ELIZ OIHAL.
"Anjel" deitu eutsan kale baztertxuan eliz-zapia tolostuten egoan emakume gazte batek.
Ag Kr 112.
Buruko eliz-zapiak ipinten ziarduen bidean yoiazala.
Erkiag Arran 170.
ELIZ ZATIPE.
Capilla.
Elizaren ipar aldean agiri da XIVg. gizaldian egindako Eliz-zatipea (kapilla).
J.B. Ayerbe EEs
1912, 37.
ELIZ ZERBITZARI.
Cf. RIEV 1923, 576: " A la elizservizari o Demandadera de la iglesia que cuida de las sepulturas de Casa (Azcoitia, 1781)".
ELIZA-ZERU.
Bóveda de la iglesia.
Oraino egiteko duguna eta berantagoko utzia, hura da eliza-zerua.
Prop 1902, 260.
ELIZAZKO.
Eclesiástico. v. elizako
(3).
XV eta XVIgarren mendeetako kornubitar literatura guztia, berriz, erlijinozkoa dugu, hobeki esan, elizazkoa.
Mde Pr 251.