OEH - Bilaketa

344 emaitza fama bilaketarentzat

Sarrera buruan (3)


Sarrera osoan (341)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
heldu.
sense-1
I. (Vb.). Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos, si bien con una variada distribución de sus acepciones; la forma heldu es gral., salvo suletino heltü, roncalés eltu (hay heltu alguna vez en Oihenart: cf. O Po 48). En DFrec hay 523 ejs. de heldu.
azpiadiera-1.1
1. (V, AN-gip, L-côte, S; SP, Urt I 176, Ht VocGr 418, Lar, VocS , , Lecl, VocBN , Dv), heltu (R-is-uzt, S; VocS (s.v. arriver), Gèze), eildu (AN-erro) Ref.: Bon; A (eldu, eltu); A Apend (eildu); Lrq; Iz R 288 y 402; Etxba Eib ; EAEL 269; Gte Erd 209.
Llegar, arribar; alcanzar, extenderse, (no frec.) durar; bastar, ser suficiente, (con lanera o similares y empleado gralmte. en oraciones negativas) dar abasto, abarcar; (sobre todo en construcciones como en gogora, burura, etc. heldu) venir; (sólo en autores vizcaínos y septentrionales) llegarse, acercarse, ir (además hay en Capanaga el euf. emazteagana heldu; HErot cita Bena beinkuagatik / eztizu harek krimarik / zunbatetan ezta heltu / Marzelina bestereki de la obra Chiveroua eta Marceline con el mismo valor). "(Que se) llegue aquí, datorrela, eldu dedilla " Lar. "(Ven) acá, atoz ona, atoz onara, eldu ona, zato onat " Ib. " Hori batera heldu da, cela revient au même" Dv. " Ez daiteke hel bere zorren pagatzera, il ne peut parvenir à payer ses dettes" Ib. " Ene hitz guziak gaizki helduak dire zure baithan, toutes mes paroles sont mal reçues chez vous" Ib. " Bururat heltzea, réussir, achever" Ib. "Atteindre, léser" H. " Lan handiarekin bizi dira (G-azp, AN-gip), eldu ezinde bizi dire (V-arr, G-goi), [...] bi buriak ezin helduz bizi da (BN-arb)" Gte Erd 209. AxN explica helduz (408) por allegatuz. v. iritsi, ailegatu. Tr. Es propio de las tradiciones vizcaína y septentrional desde sus primeros textos, si bien en esta última (pero quizá todavía no en suletino) parece haber perdido terreno ante la 2.a acepción y sus formas defectivas, aunque no deja nunca de documentarse bien. Lo hallamos tbn. (con el compl. en ines.) en el alavés Lazarraga. No hay testimonios en guipuzcoano antiguo sino en Irazusta (12) y, aunque es empleado por Larramendi, parece faltar en Cardaberaz y Mendiburu y muchos autores de las épocas posteriores (que emplean heldu sobre todo en las acepciones 8.a y 9.a), si bien se encuentra con mucha frecuencia en los del s. XX. No lo hemos encontrado en ningún texto alto-navarro. Hay sust. vbal. eltzaite en CatLlo (eltzaiteko (92), eltzaiten (14), eltzait-artian (89)).
Zenbait andre hel baledi oneriztez hargana, / zein gizonek andriari emaiten du ogena? E 125. [Baptismoan] aditzera emaiten zaikunaren probetxua gure bizi guzira eta hilera heltzen dela. Ins G, 7r. Urdinetan asi azkero / prestu ezta seizaroa, / iñok ze bez aurki gero / ze aldia eldu doa. "Suele llegar" . RS 166. [Hill etzatzue] bi urthetaraño heltzen / diren haurtxo xeheak. EZ Noel 73. Bidean gaude horra heldu nahiak. Harb 147. Zeren burhasoen maradizioneak anhitzetan heltzen zaizte umei, eta gelditzen dira maradikatuak. Ax 258 (V 172). [Ea] elduten dan emazteagana dagoanean bere kostunbreakaz edo izorrarik. Cap 113. Iaunetan zein da latzena? Ezdeuseti iauntzera heldu dena. O Pr 259. Zergatik deitzen düzü Katolika? Mündü orotara helzen delakoz. Bp I 38. [Erromarrak] heltzen ziren lekhuetan entseiatzen ziren bere hitzkuntza Latinaren sar-araztera. ES 108. Ezen hari orobat zaio baliatzea gezurraz edo egiaz, baldiñ heltzen bada gure enganatzerat. Ch III 30, 3. Okasino baten eldu jakan aenbeste tristeza. Urqz 25. Ona noraño eldu zan San Agustiñen santutasuna. Lar SAgust 15. Obra aphaler ihurk estekatü behar diala gorenetara ezin heltzen denian. Mst III 51. Arzai berri bat eldu dala abeletxera. GavS 21. Bere anaiek ez zuten nahi ezagutu haurridetzat, behartu ere zuten heltzerat Toberen herrirat. Lg I 219. Iseiatüren dira haren ehortzetala helzez. Mercy 34. Ezta gure ganat heldu azkenari birali zioen guthuna. "N'est pas parvenue" . Birjin 202. Laster eldu ziran. Ub 69. Soldata eltzen etzaie askotan beren janzirako. Mg CC 151. Iru ta lau urtean konfesioko ta komunioko sakramentuetara eldu gabe. Ib. 210. Triste, larri, argal / zagozan gizonak, / eldu arin, laster / artuten indarrak. EL1 174 ( EL2 184 erdu ). Gogortasun au txito sarri eltzen da arimiak urteteraño. CrIc 31. Ortik atera ezazue kontu, nolako santidadera eldu zan. Gco I 471. Seindutasunik goreneraino ere hel niteke. Dh 119. Ogeta amar urtera eldu ez danek ez ditubala irakurri biar. fB Ic I 69. Konfesoriak aginduten badeutsa ezteila tabernara eldu bere. Astar II 132. Gure oihua zuganat hel bedi. JesBih 464. Lürrez aserik hel dadin zelüko borthala. Etch 550. Eldu gera Jesusen bizitzaren zatirik gogoangarrienera. Lard 436. Nola bada, Jauna, zu hain ona zarelarik, heldu izatu naiz zu damuztatzeraino? Dv LEd 94. Buruaz zeruraino heltzen den digante batekin. Ib. 71 (Cb Eg II 33 allegatzen). Arrangurarik duten guziek aita handiaren ganat nahi lukete heldu, eta [...] bederen sotana hunkitu. Laph 213. Zomat gaiza xakitra obligatruk dago kristiaîa arrazoîara eltan denian? CatR 19. (CatAe, CatSal ellegatzen) Paduara eldu baño legua batzuez leenago. Aran SIgn 35. Orai beraz, heldua nere sailaren burura, hautsiko ditut gorputz hilkor huni estekatua naukaten lokharriak. Jnn SBi 117. [Haren egiteak] ez baitire, hurbiltzeko ere, gogoan lituzken tzarkerien erdikalara heltzen. HU Zez 179. Harrigarri da zenbat lur eta zenbat etxe saltzen diren urte bakotxean, nausiak beren egitekoetarat ezin helduz! Ib. 65. Ene orena ezta orano heltü. Ip Hil 147. Ude barrie ondo eldute egoala, Doniane aurretxuen. A BGuzur 129s. Moduonekotasunagaz gure Jauna artutera eldutea. Itz Azald 161.
( s. XX) Eztud esprantza andirik el dain karta kaur orren eskiuetra. Mdg 142. Bere gogora etzala eldu / senar-sundan bizittea. Echta Jos 232. Aski luke zenbeit urte hotan heldua den heinean egoitea. JE Bur 53. Ez al da orrenbesteraño elduko. Ag G 157. Egun tristeak eldu zitzaizkan Bentura gaixoari. Urruz Zer 13. Abadia eldu da amasei tantura, ta mutilla dago sei tantuan ondiño. Kk Ab I 98. Aspaldian Pasioniaren kantatzeko uhuriala heltü nahirik zen. Const 40. Irebazi al dan apurre bier-bierrekora be ezta eltzen. Kk Ab II 156. Euren alaitasunaz, eltzen ziran lekuetako jendiaren gogua irabazten eben. Ib. 168. Tolosarat heltzean, ukondo bat egiten duke ibaiak. JE Ber 44. Goiti gan, gan, gan, noizbeit heltzen da gaineko burura. Barb Leg 129. Bakaldunaren belarrijetara olakorik eldu badattek. Otx 174. Langille bakotxari zenbat elduko litzakeon eztakigu. Eguzk GizAuz 113. Antxe baidago guzion Ama / gu noiz elduko begira. SMitx Aranz 59. Zeru-deiaren adira / eldu kristauak Mendira. Ib. 59. Oituzko liburuak urrenez urren ikasirik, Kikeronen liburu batera eldu nintzan. Or Aitork 58. Apez baten moltsa ez zitaken moldetegietako dirutze ikaragarrietarat hel! Zerb Azk 63. Ez zaigu idazkirik heldu 600garren urtea baino lehenagoko denboratik. Mde Pr 230. Sorhuetan barrena joaki, ordu pare batian eldu ahal izan ziran. Etxde JJ 277. Oraintxen eldu zaizkit gaztigatzera bat-batean gaizkituta gero azken-atsa emana dela. Ib. 49. Afalduten ziarduelarik eldu zan Zuriñe. Erkiag Arran 128. Arako bertso bat eldu yakan gomutara. Ib. 60. Ikusmena hel bezainbatean zabaltzen zen haien aitzinean ondar zuri mehea. Mde HaurB 98. Udazalerik heltzen ez zen itsas-golko txiki bat eriden zuen. Ib. 65. Urtearen itzulikatzerat ahal bezala heltzen ziren. JEtchep 53. Emeki emeki bizidunen motak berezituaz joan ziran, gizonaganaiño eldu arte. Vill Jaink 63. Utz nezazu lehenik harat heltzerat! Larz Iru 44. Ez ote zen urrunago eta gorago heltzen apez bilakatuz? Ardoy SFran 133. Bera orotarat ezin helduz, ordaintzat haurrak erietarat igortzen zituen. Ib. 164. Artzaitzatik nekatuta eltzen ziranean, etxea otza ta gauza guziak ipurdiz gora arkitzen zituzten. NEtx LBB 96. Gure xoko huntarat treinarik ere ez da heltzen. Xa Odol 47. Denbora gutxiz amaika gauza / eldu zitzaizkan burura. Uzt Noiz 21. Amabi urtera eldu nintzanean. Etxabu Kontu 15. Eldu zan bada zorioneko / etxeratzeko eguna. FEtxeb 109. Guregana direnak berak ere, sarri aski, ale bakarretan heldu zaizkigu. MIH 284.
azpiadiera-1.1.1
(Con inesivo en vez de alativo). " Eldu zan mikea Sibilian, an bere buztana eperdian (V-ple-oroz-arr)" A.
Bere bidea ekarrela, el zidin ribera utra kaudaloso baten. Lazarraga A, 1146v. Oi oraingaño ez nax ni eldu / oi bada ogei urtean. Ib. A24, 1196r. Txoria, gaztetegian ezpadagik abia, / zaarza gatxen eldu dok ire bizia. RS 396. Zeruak etxirik egon ziran / bost milla urtean, / gizonika eldu etzan / Paradisuko atean. MPortal 49ss. Arren, aiuta gaitzatzu hel gaitezen portuan. EZ Man II 149. Zegati da katolikea? Zegati elzen dan mundu guztian. CatAnz 6. Zelan geuk iges egiten dogun eldu eztein geure biotzetan. Urqz 17. An Elduta billostu eben. Oe 157. Zuk bere bazenduke / egingo bearra / eta ondo nekatu / garriko azurra, / ez eldu iños bere / ardan-tokietan; / dirua bazeunkake / esturasunetan. Zav Fab, RIEV 1909, 37. Guzurra esan arren gizonak mendian, / bera baño len dala elduten errian. AB AmaE 246. Eldu gineanean / bear zan lekuan / Ai, Ama, zeinbat negar / geuk egin genduan! Azc PB 316. Heldu ginanian Mutriku horretan. Balad 60. Eldu giñan bada parc Landon-en. Anab Aprika 27.
azpiadiera-1.1.2
(Con dativo en vez de alativo). "Égaler, être à la hauteur" H.
Eztaguala erri areetan euren odolari eldu al leikijonik. Astar II 98.
azpiadiera-1.1.3
(HeH Voc, Lh).
Comprender.
Bainan hekiei etzitzaien heltzen hitz hori, eta estalia bezala zitzaien, halatan non ezpaitzuten aditzen neholere. HeH Lc 9, 45 (Lç etzuten aditzen, He etzuten konprenitzen).
azpiadiera-1.1.4
Hacer, cumplir (sentido temporal).
Lau urte laste eldu dirade / nik bertso-lana utzirik, / bitarte ortan nere buruak / etzuen artu etsirik. Uzt Sas 279.
azpiadiera-1.1.4.1
(Part. en función de adj.).
--Gaur bizi izan balitz, berrogei urte arek ere. [...] --Eta zuk berrogei ta lau eldu-elduak. NEtx Antz 76.
azpiadiera-1.2
2. (G-nav, AN, B, L, Ae, BN, S; SP, Ht VocGr 389, Lar, Urt I 6, Aq 927, Lecl (s.v. hortik), VocBN, Dv, H), heltu (Gèze s.v. venir). Ref.: A; Bon-Ond 154; Iz IzG, Ulz; Gte Erd 151; EAEL 26; Echaide Nav 320s. Venir; (menos frec.) ir, llegar.
No es siempre fácil distinguirlo por el significado de supra (1); sí, en cambio, por la forma: en esta acepción es verbo defectivo, empleándose prácticamente sólo en presente y pasado imperfecto, con la particularidad de que el primero se expresa por medio del part. + aux. de presente (heldu da), y el segundo de part. + aux. de pasado (heldu zen). "Heltzea. Il n'a guère d'emploi qu'au présent, à l'imparfait, en général des modes qui tiennent du présent, et à la voix neutre" H. "Le participe passé heldu a un sens présent dans le sens d''arriver': Ex.: heldu da, il arrive; heldu zen, il arrivait. Au parfait, il retrouve sa valeur normale: heldua da, il est arrivé; heldua zen, il était arrivé. Heltzen da signifie: il y arrive, il y atteint" Lf Gram 641. Según EAEL 26, heldu da "viene" se opone a heldu ze "ha venido" sólo en Mezkiritz (AN-erro; tbn. en AN-ulz ap. Iz Ulz 424), mientras que hay siempre heldu da / etorri da al Sur (más Sara y Ziburu) y yin(a) da al Norte. En Urketa (BN-ad) y Domintxiñe (único lugar suletino donde documenta esta acepción), en cambio, la oposición es heltzen da / heldu da. "(Atea jo dutenean) barrura! heldu! (BN-arb)" Gte Erd 270. "Eldu zara? Bai, zu ere bazuazi? Bai, zu ere bai" fórmula de alocución (Lecaroz). v. erdu.
Tr. Propio de la tradición septentrional y alto-navarra. Maister (III 57, 1) lo usa a veces con las formas del no defectivo (heltzen...); tbn. Xalbador, con el sdo. de 'acomodarse' (v. infra).
Zeru eta lur ororen kreadore handia / munduiaren iuiatzera rigoroski heldu da. E 49. Eta zen preparazioneko eguna, eta Sabbath eguna haren ondoan heldu zen. " Le jour du Sabbath s'ensuivait" . Lc 23, 54 (He, Dv hastera(t) zihoan ). Jesus, Gillen, zein deskoloriturik eldu zaren. (Valdorba, 1594). ReinEusk 94. Espainiako armada parte unetarat urbiltzen dela eta juiatzen duela edo Baionara edo Arrolexara gainera eldu dela. CartEsp 458. Zure fabore sainduen / heldu gare eskale. EZ Noel 171. Ontasun handia heldu zaika herriari halako heken khentzeaz. Ax 31 (V 18). Zeren kofesatzera heldu dena bekhatutan dago, zeren hala ezpalego, ez luke zer kofesaturik. Ib. 535s (V 344). Haren izena Ioana / ez ote gaizki emana? / Ezi orai heldu dena / nola lizate ioana? O Po 35. Dirua eman deozazun karta onekin eldu denari. CartVera 265. [Jondane Johane Batistak] erakustia Jesüs Krist heltü zela. Bp II 112. [Hektika] heldu baita berotasun lankita bat denbora luzez eta aphur bana emeki emeki hezurretan barrena sarthuz. ES 182. Esperantza horrek [...] beroturik heldu natzaitzue neure obrattoaren ofrendatzera. Ib. 403. [Pensatu bear dugu] nor eldu den sakramentuan, norengana eldu den, nola eta zer fineki. El 76. Heldu da izpiritu gaixtoa eta arrapatzen du haren bihotzean erein izan dena. He Mt 13, 18. Ezi jüstua ezta nahasiren, zer nahi beita Jinkuganik hel dakion. Mst III 46, 4. Galdegin zioen nondik heldu zen eta norat zohan. Lg I 237. Bere bizitze pasatu guzia gogorat heldu zaio. Brtc 117. Jangoikoaren eskutík, ésku onetík eldudá. LE Ong 53v. Jainkoari loria gehiago heldu zaio gure anaiekin eta lagunekin baltsan egiten ditugun ongietarik. JesBih 393. Zuri nigarrak eragin eta odola jauzarazi, eta niri nigar mulko bat ere ez heldu! Dv LEd 107s. Mendoza, bertze Portuges bat, Franzizkori heldu zaio untzi bat galdu duela. Laph 210. Zer egin behar da komuniatzeko mementua heltü denian? CatS 79. Ikhusi tut harmadak heldu Erromatik. Elzb Po 201. Hil-harrietara heldu naizenean, ikhusten diat elizako athean nere hegineko edo handixagoko haur multxo bat. Elzb PAd 19. Parise egun dohatsu da ikhusteaz bere erregea egoitera heldu zakola. Elsb Fram 87. Hel hunat. HU Aurp 109. Iturri batzuetarik ura bero-beroa eta beltz-beltza heldu da. HU Zez 16.
(s. XX) Xo! Norbait heldu! Barb Sup 156. --Hots, ama, higi zaite! [...] --Heldu naiz, heldu, haurra; bazkina hunen sartzeak emaiten baitazkit lanak! Ib. 17. --Hots, Maria, heldu zira, bai edo ez? --Heldu, heldu... Huna, Andre! Ib. 152. Doala bada helduan-heldu ene ixtorioñoa. JE Ber 33. Gure ihiztariak, xilintxarik ez entzutearekin [...], heldu dira zer iragaiten den behar dutela ikusi. Barb Leg 131. Nola mandrainak baitziren, urthe guziez heldu ziren beren etxetarat sosik gabe. Ib. 142. Kaiko, nondik eldu yaiz? Yanzi 117. Norbait eldu duk. Nor ote? TP Kattalin 182. Horra nun goiz batez, Goliath desafioka ari zen denboran Dabid gaztea, artzain bat, harat heldu den bere bi anaia gerlarien jatekoarekin. Zerb IxtS 53. Gure herrirat heldu direnek ez dute gehiago joan nahi. Zerb Azk 7. Behi bati kalitxak heldu zaizkonean, aski da gorozti aldaxka bat herriz kanpotik ekartzea. Ib. 101. Haurrak onddoketa eta gaztainketatik heldu entzuten zituen. JEtchep 24. --Neska, nun hiz?. Mugi adi! [...] --Heldu nun... Heldu nun... Larz Iru 46. Bederen, zurekin Europarat ereman nezazu... Ale... Heldu naiz zurekin! Ib. 106. --Uzten zitut... Barnekoen zerbitzatzerat joaiten niz. (Jalitzen da). --Heldu niz ba ni ere. Ib. 14. Etzen haatik manatzerat heldu, eta zuen larderia guzia nahi zuen baliatu jaun Apezpikuaren erraner jarraikiz. Ardoy SFran 160. Pettarrian lehen etsaiak / aizatürik bezaiñ sar[r]i, / bestelibat tzaizkü heltzen / guretzat gaixtagin gorri. Casve SGrazi 144. Goizetan heldu zen harat klasako soldado gazte multxo bat. Larre ArtzainE 177.
azpiadiera-1.2.1
(Con el verbo en -t(z)en en vez de alativo).
Hel zitzaizkigü salbatzen. Casve SGrazi 64.
azpiadiera-1.2.2
(Part. + aux. de presente con valor de imperativo).
Anton, heldu haiz gibeleko salaraino! Larz Iru 112.
azpiadiera-1.2.3
"Zure ala belkigu o eldu bekigu, venga a nos el tu reino" Bera.
azpiadiera-1.2.4
(Aizk app. ( Ax), H). (Acompañado de complemento provisto de suf. -tik). Proceder, provenir, descender, derivar; ser transmitido (por tradición o herencia). (Cuando el objeto es una oración subordinada, ésta se construye con bait-, salvo Inchauspe, que emplea el subjuntivo con -(e)n). Tr. Muy común en toda la tradición septentrional; encontramos además ejs. guipuzcoanos en Guerrico, AzpPr y algún autor moderno, todos ellos dudosos en cuanto al tiempo vbal.
Haren [Adanen] arrazatik heldu garen guziok gure naturaz Iainkoaren hiraren eta punizionearen digne baikara. Adv *** 1v. Eztira ez nigar guztiak doloretik heldu. Ax 501 (V 323). Minik handienak, burutik heldu direnak. O Pr 646. [Mina] erorzetik heldu zaionean. Mong 590. Trabaillutik heldu den irabazia. ES 180. Handik heldu da bethi arrazoiñaz gobernatzen baita. Ch I 3, 3. Hekien eskasetik heldu zaie jentillei salbamendua. He Rom 11, 11. Hantik heltzen düzü orano [...] ezpeitüt ene büria goiti erazitzen gaizarik hoben direnen egitera. Mst III 55, 3 (SP, Ch handik heldu da, Ip heltü düzü, Leon hortako ). Nondik heldu othe da bada Jainkoak hunen dorpheki yazartzen baidaroku? Lg I 255. Nondik heldu othe da bada Jainkoak hunen dorpheki yazartzen baidaroku? CatLan 22. Ezin beraz uste izan dezaket Jainkoaren nahitik heldu dela hain gutiren salbatzea. Brtc 143. Nundik onera etorri zera? Eta eranzun zion: eldu naiz Jaungoikoagandik. Gco I 421. [Izpirituko sosegua eta bihotzeko bakea] heldu baitire gure gutizien mortifikatzetik. Jaur 164. Arboletarik heldu dira arnoa, sagarra, gaztaina eta bertze fruitu guziak. Dv Lab 15. Heien otoitza ez dela ezpainez barnagodanik heldu. HU Zez 35. Beti keñuka zaude / loruaren gisa, / esanaz nagusitzen / zerala aixa, / ori da jaiotzetik / eldu zaizun gaitza. AzpPr 96. Eta nontik heltü zait ene Jaunaren Ama jin dadin enegana? Ip Hil 78. Hanitx beitü distiatzen / Zure ganik heltü argiak, / bethatzen tü bazter güziak. UNLilia 12. Arraultza ollotik eldu da. Inza Azalp 35. Kantu ezti bat entzuten da, zerutik heldu balitz bezala. Ox 45. Tokietan, toki arau, [...] berez sortzen diren landare mota etarik eldu da tokiaren izena. FIr 166. Eskaleretarik petik gora heldu den argiak iatzartzen bezala nu. JE Ber 66. Sendagailu gehien-gehienak ez ote dire landaretarik heldu? Zerb Azk 88. Goi-mailletako izaki bizidunak eboluzioz azpikoetatik eldu direla. Vill Jaink 52. Castilla aldeko zelaietarik heldu ziren lanoak. Ardoy SFran 73.
azpiadiera-1.2.5
(Con subordinada causal). Suceder (porque), proceder (de). v. infra (3).
Eta baldin eskualdun batzuek hala mintzo badira, hori heldu da zeren erdarak edo gaztelaniak mintzaira molde hau hartu baitu Arabiatik. ES 134s (v. tbn. 108 y 133). Badakizu zergatik eztutzun lauster izaten zeruko konsolazioneak? Hori heldu da zeren nekhezegi galdegiten baititutzu orazionean. Ch III 30, 1. Jinkoak hek nere baitan emendatzen baditu, hori heldu da zeren nitaz egin nahi baitu bere semearen imayina perfet bat. Mih 95.
azpiadiera-1.2.5.1
(Con instr.).
Eta hau heldu da Eskualdunek bere hitzkuntza propiala ez estimutan idukiz eta [...] Eskuaraz iskiribatu faltaz. ES 398.
azpiadiera-1.2.6
(T-L). Venir a ser, devenir; resultar, salir; seguirse, deducirse, inferirse. "Revenir, coûter", "suivre, résulter" T-L.
Zuzenez eta ethorkiz Erresuma guztiko iaun eta Errege heldu denak. Ax 576 (V 370). Hamar birjina hetarik bortzak heldu ziren erhoak eta elgerrak, eta bertze bortzak zuhurrak. Tt Onsa 72. Oren hauk partitzen tut 32 haize laurdenez, eta heldu dire 9 oren. INav 159. Eta nola lehen ez baitzen hitzkuntza bat baizik [...], arrozoinez heldu da mundu-herri guzian izan zen lehenbiziko hitzkuntza izan zela Scythiarrena. ES 386. Gaineko opserbazione hautarik naturalki heldu dena da. MarIl XV. Gai ederra heldu da Dubut atzarria, / liliak bezala du beztiren herria. Hb Esk 135. Iguzkiaren bidez egiten den gatza hainitzez merkeago heldu dela. Dv Dial 114 (It atera, Ip jin ). Nik erran nahi nuena zen, holetan bi aldiz iraultzera, heldu direla bi lan. Dv Lab 28. Gormandizazko bekhatia, / ala hi gora phikatü; / desobedientzia heltü / zelakoz handürreria. UNLilia 10. Zoin egunez adoratu zuten Magoek Jesu Kristo? Trufania egunean, heldu baita Urtharrilaren 6an. CatJauf 58. Hunenbertze kilo dea behi hunen hazta? Ederki: egungo saltzapenaren neurrian, aberea hauta delarik, heldu da hunenbertze urre. JE Bur 172. Zenbat heldu dituk sei eta lau? Sei eta lau hamar heldu dituk. GAlm 1955, 49 (ap. DRA ).
azpiadiera-1.2.7
(Dv, H, Lh). (Empleado gralmte. con ongi, gaizki, etc.; cuando no se precisa (lo que sucede muy raramente), se sobreentiende el sentido positivo). Salir bien o mal parado, ir(le) bien o mal, salir bien o mal, tener (o no) éxito. "Zuk errana eginik ez naiz ongi heldu izan, je ne me suis pas bien trouvé d'avoir suivi votre conseil. Gaizki helduko zare hori egiten baduzu, si vous faites cela, il vous en mésarrivera. Ez naiz hain ongi heldua lehen non berriz hasiko bainaiz, je n'ai pas un si bon succès auparavant, pour que j'y revienne" Dv, que cita además a Ch. "Bere egitekoetan nahitara heltzen zaio, il lui réussit à son gré dans ses affaires" H in m. "Eniz gaizki heldu, je ne m'en trouve pas mal" Lh. "Ongi heldu zara?, ¿vas bien? (AN-gip-5vill, B, BN-lab)" Gte Erd 151 (junto a untsa zirea? de BN-arb).
Ezta gibelat behatu behar, zeren hala behatzeaz izatu da gaizki heldu denik. Ax 467 (V 303; cf. AxIp 546: peril da gaizki hel zaiten ). Zeren animaliak, bere adimendu gabearekin ere, eztira lehen gaizki heldu diren lekhura berriz bihurtzen. Ib. 469 (V 304). Bertzeak helduko dire bere xede guzietan, eta zu ez batetan ere. Ch III 49, 4. Andere izkontü batez zen erhotü [...] amorioa hel eztaitekianari jarraikiago zelakoz. Egiat 219. Hek entzun ukhanaz baldin bat ongi bada heldu, / hala egiñaz hamar miller, aldiz, zaie urrikitu. Gy 83. Lan horren garbitzeko / denbora behar du, / luzaturikan ere / ezta gaizki heldu. Bordel 118. Aberezainak thorra betza lasto zamuka batekin abereak eta urez garbi; ez da gaizkiago helduko. Dv Lab 226. Ukhazu hautan sinheste, eta ez zare gaizki helduko. Laph 210. [Hirur merkhatariak] gizon erneak, beren eginbidetan osoki ohartuak eta handizki heltzen zirenak. Arb Igand 101. Nahi bazare ontsa heldu, zozoek lehen hitza atheratu artio igurik zazu bethi. JE Bur 38. Gaur ikusiko nor helduko den hobeki, zu othoitzean arizanik, ala ni dantzan jostaturik! Barb Sup 53. Bertzeak beren urratsetan ontsa heltzen ikusiko ditutzu. Leon Imit III 49, 4. Gauzak oro ongi heltzen balinbazaizkit. Barb Leg 138. Ongi egiten baduk hik ere, ongi helduko haiz. Zerb IxtS 11. Kafe bat, ihardetsi zuen muthiko gazteak ez nahiz eta gizona kexarazi, menturaz kafe bati amor emanik hobeki helduko zela. JEtchep 93.
azpiadiera-1.2.8
(Dv, H). (Con ongi, gaizki, etc.). Acomodarse, ajustarse, ser lo adecuado (o sus antónimos, según el caso); avenirse (con). "Haxeriari etzaio ongi heldu otsoa bezala mintzatzea, le langage du loup ne convient pas au renard. Ontsa gaizki heldu zait goan behar izatea igande egunarekin, devoir partir en jour de dimanche est chose qui me contrarie fort" Dv. "Oinekoak ongi heldu zait [sic], les souliers me vont bien. Gaizki heldu dire elkharrekin, ils vont mal ensemble. Xiria ezta ongi heldu xilhoarekin, la cheville ne s'adapte pas bien au trou" H. "Ez dira elkarrekin ongi heldu (AN-5vill)" Gte Erd 202 s.v. konpondu.
Ezta pontu hunetara gaizki heldu Pierres Damiano daritzan doktor batek kontatzen duena. Ax 246 (V 166). Zeren eskiribatzera, chipia, chipichoa, gizonchoa, haurchoa ezta ongi heldu euskaraz ongi minzatzen direnen artean. Ib. 18 (V 9). Zure borondatea biz enea eta ene borondatea berraikio zureari eta harekin ongi hel bedi bethiere. SP Imit III 15, 3 (Ch iunta, Mst izan ). Parabola eder bat dago iarririk Eskrituran S. Matheu baitan; zeren onsa heldu baita, bide hunzaz ikhusi behar dugu [...]. Tt Onsa 71. Hautxe da Lojikoek batasunaz emaiten duten definizioa, zeina hagitz ongi heldu baitzaio Eskuarari. ES 139. Mintzaira lodiegia ere ezta ongi heldu eskuararekin, hala nola I eta X lodiki erraitea. Ib. 134. Maitaturen duzue zuekin ungi heldu dena, eta higunduren duzue zuen etsaia. Lg II 147. Gainerakoan ongi heldu da meditazionea, igandetan, Jainkoa zerbitzatzeko arrazoinen gainean. Dh 53. Badira belharrak elkharrekin ongi heldu direnak, eta badira elkharri kalte egiten dioetenak. Dv Dial 49 (It elkarrekin ongi datozenak, Ur alkar ondo artuten, Ip alkharreki untsa jiten ). Gure lanaren xedeari obeki doakio, egokiago eldu zaio Axularrek diona. FIr 186. Azken molde hortan heltzen nintzan hobekienik. Xa Odol 41.
azpiadiera-1.2.8.1
Salir adelante, arreglarse(las) (con).
Zeren eta oro emaiten dituena beti aberats baita... bertzentzat, beretzat doidoi... heltzekoa baizik izanen ez badu ere. HU Aurp 111. Kintsenarekin (Mugerren dioten bezala) ezin hel bethi. Manex Barrandegik bihotz onez laguntzen zuen. Ox 194.
azpiadiera-1.2.9
(-t(z)era heldu). Llegar a, venir a, suceder que. "Gauza hori gerthatzera heldu balitz, si cette chose venait à arriver!" Dv.
Ustez naiteen / hel erortera / zu zirateen / leku berera. O Po 46. Hainak bada nahi baitutzu ongi ezagutu, nihorekin mintzatzera heldu zarenean, solasari guardia emozu. ES 196. Kontseiluak berak izenda ditzake faltatzera heldu litazken bertze kargudunak. JesBih 415. Zer balia lakioke Ebanjelio Sainduko langile bati mundu guzia Jainkoari irabaztea, baldin bera heldu balitz galtzera? Jaur 127. Ordukotz gerthatzen da aziendek odolean sarthua dutela izurria, et[a] gero hiltzera heldu dira. Dv Lab 215. Herrien erdiak apezik gabe gelditzerat heldu litazke. HU Zez 30. Ber[r]iz el gitian artio salutatra. Mdg 70.
azpiadiera-1.2.9.1
(Con dat.).
Alhor hartan hel badakit ereitera hazia / eta ene bada ere lastoa eta bihia, / ez batori ahal duket ezetare berzia. E 135s (cf. Lf NotesE 156). Baldin lana gelditzera heldu balitzaio eritasunez edo ezin bertzez, begiratzen dio, ixtripuak dirauno, egunean eguneko ogia. JE Bur 200.
azpiadiera-1.2.10
( -(r)ik heldu ). Acabar de. Cf. fr. venir de + infinitivo 'avoir (fait) très récemment, avoir juste fini de'.
Oren berean ere, erortzen gare higuintzetik heldu garen huts beretan. MarIl 111. Erreparatu zuten Salbatzailearen ohorea [...] pederikatuz gurutzefikatua izaitetik heldu zenaren Jainkotasuna. Jaur 201.
azpiadiera-1.2.11
(H). Crecer, desarrollarse.
Ene bulunbariek ukitu landan, artho eta ogi hautak heldu dire. Hb Egia 132. Xara berantago eta aphalago helduko da. Dv Lab 370. Maiz eta ardura abereak erdi-goseak dagode alhapidetan, eta gero txarrak heldu dira. Ib. 132. Ergiei hamar hilabethetan heldu zaizkote lehenbiziko aintzineko hortzak. Ib. 238. [Artzainek] sasietan heldu diren arbolak arradizaraino xahutzen dituzte. Ib. 307. Pentzeak eta artoa ontsa heldu omen dituk lur berri horietan. JEtchep 66. Erein ondoan ez omen da aski axolatu nola heldu zen uzta. Ardoy SFran 314. Ez da jorratu behar ez den landarerik / lurrean heldu denik, ez eta bertzerik. Xa Odol 119. urten ere usoak gaizki heldu omen. Ib. 255.
azpiadiera-1.3
3. (heltü S ap. A; H). (Con aux. intrans., uni- o bipersonal). Suceder. Tr. Sólo septentrional; bien documentado ya en Dechepare y Leiçarraga, sólo tiene una tradición continuada entre los autores suletinos y mixanos; aparece tbn. en Pouvreau, Duvoisin y los bajo-navarros Elissamburu y Barbier. Hay ejs. seguros de uso con part. pasado más auxiliar, con aspecto imperfectivo (cf. supra (2) ), en Maister, M. Elissamburu y Barbier.
Kirisailuiari nola hiri hel eztakia: / berzer argi egin eta erratzen dik buruia. E 245. Hel ahal lekidizkigun gaitz guzietarik delibratu. ABC A, 8v. Konta zitzaten gauza guziak eta zer demoniatuei heldu izan zaien. Mt 8, 33 (He, TB, SalabBN, Dv, Leon gert(h)atu). Halakorik hel badadi. Etchart 7.2r. Orazioniak bizia luzatzen du, Errege Ezekiari heldu zen bezala. Tt Arima 46. Despazienziatzen eta nagitzen dire gauzak heldu eztirenean hekin gogara. "Cum non bene eis successerit" . SP Imit III 7, 2. Zer ikhusten zien miragarrienik? --Apostolietan heltü zen berritarzüna. "Le changement arrivé" . Bp II 76. Ene lixenziareki hori heltü düzü, amurekatik hanitxen bihotzetarik phensamentiak ager litian. Mst III 46, 3 (Ip heltü da; SP gertatzen da). Eztela deus ere heltzen mündian haren manüz edo permisionez bezik. CatLan 24. Eta hel baledi zonbait Konfrai haitatietarik ezin asestitzen lizan [...]. Mercy 31. Ezagutu zizin, harendako Meza erranarazitzen zien aldi oroz hala heltzen zela. AR 253. Ikusiren dün orano / zer zaiña heltüko, / Xarlemaiñak behai / ferafutre ütziko. Xarlem 215. Zer nahi malhür edo akzident faxus hel <b-> dakizün. UskLiB 74. Gerthakari txarraz nihor guti orhoit baita hel dadien artean. Dv Dial 66 (Ip heltü; It gerta, Ur jazo). Zer heltüren zen Gizuner Jinkuak ezpalü ükhen pietate haiez? CatS 24. Gezurrak handiago eta sinhetsarazteko aiseago, nik ez dakit nola heldu den hori. Elsb Fram 71. Bere baithan egiten du ikusi behar duela, zer helduko balinbazaio ere. "Advienne que pourra" . Barb Leg 127. Bere ziloan egonez ere, barurik bethi egoitea heldu baitzitzaion, hil edo bizi, gauaz, herrestaka egiten zituen atheraldi batzu. Ib. 137. Edozer heldurik ere, hark behintzat bere irabazia eraikiko zuela erabaki zuen. Mde HaurB 80.
azpiadiera-1.4
4. (V-arr, S; SP, Urt Gram 363A, Lar, Dv, H) Ref.: A Apend; Lrq; AtSac 41 (que lo recoge sólo en L'Hôpital-St-Blaise (S)).
Socorrer, ayudar. (Con aux. intrans. bipersonal). "Ayúdanos, el akigu " Lar. " San Migel, eldu zakidaz emen (V-arr), socorredme" A Apend. Cf. hel. Tr. Propio de la tradición septentrional, fuera de la cual se encuentra una vez en Moguel (cf. el testimonio de A Apend ) y en Orixe. Bien documentado en los autores antiguos; a partir de fines del s. XVIII el empleo es regular aunque menos frecuente y prácticamente sólo en imperativo (como sucede, por otra parte, en los testimonios meridionales).
Ordu hartan hel zakitzat, othoi, ama eztia. E 81. Hire graziá gure miseriari balia eta hel dakión. Ins A, 1v. Ezen zu zinaizkidala / falta gabe helduren, / noiz ere baitzitzaizkidan / etsaiak oldarturen. EZ Eliç 221. Nork eskua emanen dio? Nor helduko? Nor lagunduko zaika? Ax 559 (V 357, que corrige innecesariamente nork helduko). Esperantza baitut [...] hortik [zerutik] helduko zatzaizkidala, eskua emanen derautazula. Ib. 11 (V 5). Egizu egin ahala zure aldetik eta Iainkoa helduko zaio zure borondate onari. SP Imit I 7, 1 (Ch, Leon lagundu, Mst sokhorritü, Ip lagüntü). Pobre behar bat ikusi dut eta enatzaio heldu izan ahal bezala. SP Phil 157 (He 159 lagundu). Sinhesten dut, Jauna; hel zakizkit ene sinhetsgogorrean. He Mc 9, 23 (Lç hel akio ene inkredulitateari ). Praiska, Praiska, eldu zakidaz; galduba nas betiko. Mg PAb 76 (Arr BAP 1948, 518 atozkit). Hel zakizkit, arren, zure loriaren ta nere salbamenduaren etsai izigarri hau gudukatzen. Dh 108. Berriz bekhatiala eroriko nüzü, heltzen ezpazitzaitzat. UskLiB 12. Oihu egiozu zure pena eta zure aflikzioneen artetik hel zaizkizula. MarIl 35. Aizuak laster jun ziren emazte gaxuri helzera. Etch 624. Ez da hargatik lotsatzen Iñazio. Badaki [...] Jainkoa goizxago edo berantxago helduko zaiola. Laph 238. Nahi balinbadugu egiazki Andre-dena Maria hel dakigun gure behar-orduetan. Jnn SBi 51. Hel zakitze eror eztitian. Ip Hil 150. Santa aundiak, el zakizkigute! Or Mi 12. Oi, jan behar nau! Iretsi behar nau! Hel zakizkit! Zerb IxtS 61. Geure zaintzailea, / gaur hel zakizkigu! Mde Po 18 (en EG 1950 (3-4), 7 otoi, zatozkigu!).
v. tbn. O Po 25. Gç 42. Bp I 93. Ch III 48, 5. Brtc 181. Dv LEd 101. Leon Imit III 48, 5. Xa Odol 183.
azpiadiera-1.4.1
"Servir la messe" Lh.
azpiadiera-1.5
5. (SP, Dv, H) .
(Aux. trans.). Conducir, llevar, hacer llegar, enviar. v. helarazi. Tr. Sólo septentrional; aparece en varios autores clásicos, y se documenta con frecuencia a partir de mediados del s. XIX.
Fin honera hel gitzazu. E 113. Paulen salbura heltzeko kargua hartu zutenék. Act 17, 15 (He gidatu, TB, Dv lagundu). Otoi egiten derautzut ene letrak segurki hel itzazun. Volt 206. Hel nazazu, Iongoikoa, hetarik izatera. EZ Man II 49. [Aingerua] ethor zedin berri haren / Mariaren / heltzeko beharrira. O Po 56. Finirazten nündian emaztiak hanxe, / ezpaleit Jinkuk heltü Xaho Atharratze. Etch 184. Eta gerla izan zenean hartan dezidatua, / kurrierez heldu zuen orotara mezua. Gy 153. Azken judizioko turutak bere deia heltzen duenean munduaren bi bazterretara. Dv LEd 257s. Eskua hel dizadazu eta lagunt nezazu. Ib. 81 (Cb 39 eskua indazu). [Iñazioren etsaiak] Fedearen tribunalerat heldu zuten beldurtu behar zela Iñazioz. Laph 108. Nere ganaraino harriak eta lur-muiloak ezin helduz, errabia gorriaren bortxaz [...]. Elzb PAd 41. Aingeruek eta Sainduek heltzen diotzite Jainkoari gure othoitzak. CatJauf 102. Behakoa urrun heltzen zuelarik. JE Bur 11. Nork zakien bertzalde noraino heltzen zuten besoa ixtudiantek. StPierre 33. Heltzen dio abarño bat / on dakion jal bidetzat. Ox 101. --Zer ari hiz tenore huntan bidean? [...] --Behiak heldu ditiat Harizpuruko bordarat. JEtchep 111.
v. tbn. Mat 221. Zby RIEV 1908, 294. HU Zez 141. M. Elissagaray GH 1929, 238. Zerb Azk 45. Xa Odol 277.
azpiadiera-1.6
6. (BN-baig ap. A ; Dv).
Pertenecer, tocar, corresponder. Frente al uso de Leiçarraga, TB, HeH y Duvoisin, tanto Haraneder como los ejs. de los diccs. de Duvoisin ("Galdatzen du zuzenez heldu zaiona, il demande ce qui lui revient de droit") y Azkue ("Zuzenez eni heldu zen (BN-baig), me pertenecía en derecho") reflejan que las formas defectivas de supra (2) han pasado tbn. a esta acepción. Cf. infra (9), sobre todo en su acepción de 'afectar, tocar'.
Aitá, indak onhasunetik niri heltzen zaitadan partea. Lc 15, 12 (He heldu zaitan, TB helzen zautan, HeH heltzen zaitan onthasuna, Dv heltzen zaitan zuzena).
azpiadiera-1.7
7. (Dv).
Encontrar(se), hallar(se); coincidir, juntar(se), reunir(se). " Heltzen banaiz zurekin nihon, si je me rencontre quelque part avec vous" Dv. Tr. Exclusivamente septentrional. Se documenta especialmente bien en textos suletinos y mixanos, si bien hay testimonios, tan tempranos como Materre, más occidentales. Gralmte. intrans., hay un ej. trans. en Oihenart. Aparece generalmente con inesivo y, refiriéndose a personas, con -(r)ekin .
Zenbatetan eroriko ninzen munduko periletan, eta helduko inkontru gaitzetan, baldin zuk [...] [etsaien] gaixtakeriak agertu, khendu eta desegin ezpazinitu? Mat 294s. Lagun artean / hel nadinean, / elhaketan, erhogoan / ez nun dostatzen. O Po 9. Hel dait'asturuz / bertz'anhitz buruz / norbait onts'eginagorik. 'Il peut se rencontrer' . Ib. 14. Edo zoriak / nonbait bi-biak / noiz ere heltzen baikitu. Ib. 14. Nonbait bi-biak heltzen bagira. Ib. 16. Paubren konpaiñian hel zitianian, kortes eta bihoz bera erakus zite. Tt Arima 104. Ihes ezin eginez, hetarik zonbaitetan [jokietan, danzetan...] ihor helzen bada, beste ordiez beno zühürrago eta emiago agertü behar dü. Bp II 40. Obligatia dea ehor bere herrian pesta ezten egün batez besta den lekü edo herri batetan he[l]tzen bada han Mezaren enzütera? CatLan 101. Bere buruei edo bertzei desiratzen diotela leher egitea [...] edo bertze zenbait inkuntru gaixtotan heltzea. Brtc 58. Renaud, hire fama / mündian dük hedatürik; / beldür nük ehizan heltü / seküla gizuneki. Xarlem 276. Kalbariako mendin gaiñen heltü izan bazina. UskLiB 34. Holako kunpañetan eniz oano heltü. Etch 322. Behar da goguan igaran zuin lekhütan izan giren, zuin persunareki heltü giren. CatS 82. Biharamunean partituz etzen Tolosan heltzen ahal behar zuen tenoreko. JEtchep 81. Amenstu leku hortan heltzen garenean, / egizkoaren hatsa galdurik bidean, / leize bat eginen da gure gibelean. Xa Odol 225.
azpiadiera-1.8
8. (V, G, AN, L; Lcc, VP 44r, Lar, Añ, VocZeg 285, VocCB, Dv, H) Ref.: A; EI 147; Iz ArOñ, To; JMB At; Etxba Eib; Elexp Berg.
Madurar, llegar (o llevar) a la sazón (sentidos prop. y fig.). "10. venir en âge, grandir. [...] 11. venir à maturité, en parlant de fruits" H. v. umotu, ondu, zoritu. Tr. Propio sólo de la tradición vizcaína y guipuzcoana. Se emplea más como adj. (v. infra ).
Eldu dedinian [linoa], atera biar da eskuz. Mg PAb 138. Desonestidadeko eskolaan atzijak, ondo eldu bagakuak, zaartuta bere berdiak. fB Olg 59. Arritua norentzat / sagarrak eldurik / ote zeuden arbolan / bildu gabetanik. It Fab 179. Hume bat ongi zoritu gabe, ongi eldu gabe igitatu edo ebaki zuena erioak. LE Urt 434 (ms. 155v sólo zoritu). Iru bikor oiek eldutakoan lertu eta zumua Erregearen edanontzira bota zuela. Lard 52. Denporaz dala eltzen pikua arbolan. AB AmaE 248. Denborak matsak elduko ditu. AzpPr 68. Ondo eldutako ikoa baño bigunago. Ag Kr 177. Osoro zerurako ondurik edo eldurik zeudenen tokia. Inza Azalp 72. Eguzkiak eta intzak pikuak eldu ditunean. Or Mi 3. Utzi urte ta sasoiaren giro ta aldarteak zaletasun ori ondo eldu dezaten. Lab EEguna 68. Iaiotzean izaten asten dira, eltzeko azten dira, ta eldurik zaartzen eta iltzen dira. Or Aitork 87. Griña au, giza-emakumeak eltzen dijoazen neurrian, geitu oi da. MAtx Gazt 27. Mats-mordoak eldu-urran daude. Ibiñ Virgil 92. Ortarako pikoak eldu gabe daudela uste det. NEtx LBB 43. Ondo eldu gabe nagola deritzait lan orretarako. NEtx (carta a Ibiñ 13-XII-1954). Artoak eldu dira. Alzola Atalak 68. Etzala eltzen artorik esan zigun. Jakiña, uda motza izango da an. Uzt Sas 349. Aurra ondo eldu da / amaren ustetan, / alakoren batian / asi da izketan. Ib. 33. Garia heltzean, igitaiaz ekiten zaio. IBk Mc 4, 29 (IBk heldu ). Pakean utzi lorea atera arte, eta garia eldu zai. Albeniz 19. Halako gordin antxa aurkitzen zaio, osoro heldu ez den fruituarena. MIH 303.
azpiadiera-1.8.1
(Referido a nonatos). Formar.
Ondo poztu ziñan, Alostorrea / eldu zalako neregan semea. (Canc. pop. in Or Eus 116 ).
azpiadiera-1.8.2
( Urteetan heldu ). Entrar en años.
Urteetan elduaz zijoan eran, bertute guzietan aurreratzen zan. Arr GB 7. Urteetan elduz zioan eran, ikasbide guzietan aurreratzen zan Platon. Zait Plat 11.
azpiadiera-1.8.3
( VP 44r, Lar, , Dv (V, G), H, A) .
(Part. en función de adj.). Maduro, en sazón; (referido sobre todo a personas) adulto; prudente, juicioso, sensato, experimentado; mayor, de más edad; (referido a nonatos) formado. " Haurrak helduak ditu, il a ses enfants grands. Neskatxa hori ez da oraino heldua, cette fille n'est pas encore nubile" Dv. " Gazte heldua, jeune homme, jeune personne déjà grandis, parvenut a l'âge de raison, à la force de l'âge. Neskatxa heldua, fille arrivée à l'âge nubile" H. "(Vc), persona madura, juiciosa" A.
Eta jan egik sagar eldua. PasqTo 44. Lino azi elduba. Mg PAb 142. Artu zuen mats adar bat mordo elduz beterik zegoana. AA III 297. Bi gizon zar zintzoak, elduak eta errespetokoak zirudienak. Ib. 332. Trateetan ditubee sinpletzat Konpesorerik eldubeenak ta errazoezkuenak. fB Olg 135. Oh, sei zazpi urteko Teresa txikijaren ta umiaren pensamentu andija, sendua ta elduba! fB Ic II 287. Senarraren pazienzija elduba gaiti zitalago, sutsubago ta lotsa galdukuago egiten zan emaztia. fB Ic III 374. Ezkongeijari obeto begiratuko deutsa guraso eldubak ta Jaungoikozkuak, umiak berak baino. Ib. 354. Onelako tokietan ikusten dira arbola batean eta denbora berean lorea, fruta berdea eta eldua. It Dial 40 (Ur elduba, Dv onthua, Ip huntia). Beren arteko guraso eta gizonik elduenak buru zituztela. Lard 123. Judako gizon eldu eta zar guziak. Ib. 184. Intxaur ondo elduaren mamiña. Ur Dial 103. Marubi eldu gorri eder asko zeuden. Arr GB 57. Bera baño elduago zan aizpa bati. Arr May 119. Espiritu Santuaren osotasuna sartu zala bere biotzean eta egin ebala (arimearen aldetik) gizon eldu bat. Itz Azald 133. Bigunago zegoan sasiko masustarik elduena baño. Ag G 40. Elduegi diren morkatik aleak yalki oi bezala. Or Mi 93. Eztauela gizon elduen txixa baño gauza oberik orretarako. Kk Ab II 12. Emaitz eldurik. Markiegi ( in Ldi IL 10 ). Mutil gazte ta gizon elduak / zaiñetan alaitasuna. Or Eus 158. Belar, garo ta / sagar elduen usai ugari. EA OlBe 28. Eman dezagun egun bateko erne-muña dan aurra, ots, aurgaia, ta beratzi illabete zitun aur eldua. Or QA 100. Gaztetan naiz adiñ elduan naiz zartzaroan. Ib. 112. Gazteak aurrena eta elduak gero. Etxde JJ 180. Neskatillatan artu nai die / neska eldueiri gaiñak. And AUzta 119. Zugaz biotzak bakea dauka, / [...] arimak bertso eldua. Gand Elorri 140. Gari elduaren kolorekoa. Erkiag BatB 53. Emakume eldu bat nai litzake andre urtetsu bat zaitzeko. NEtx LBB 69. Ezaguera seguruz eta burubide eldua jadetsi ondoren [...] Jesusen Teresa Deuna [...] Eliz osoko Irakasle iragarten dogu. Onaind STeresa 126. Etxeko jende eldua. Zendoia 33. Katiximako gauzez ariko zitzaizkun jende helduak. Larre ArtzainE 12. Mito gisako zerbait iruditzen zait teoria hazia eta heldua baino gehiago. MEIG III 118.
azpiadiera-1.8.3.1
Hanitz madari ikusten ziran konbentu huntan; heldu helduak, begirako ederrak, gogorako linburgarriak. Osk Kurl 144.
azpiadiera-1.8.3.2
(Con suf. -ko, adnom.).
Nikasi yauna gizon adintsu bat da, sentzun artetsu ta eldukoa. Zink Crit 239. Sinesmen heldukoen artean, jakinduri gaiak darabiltzagu. IBe 1 Cor 2, 6.
azpiadiera-1.8.3.3
Ez aur biurtu ezagueraz, bai gaitzarekiko, gizon eldu zaitezten. (1 Cor 14, 20). Or Aitork 389.
azpiadiera-1.8.3.4
Ni zarra naiz, eta emaztea egunetan txit eldua da. Lard 362. Basarri ta ni zenbat erritan / bertsotarako bilduak, / azkenerako ibilli giñan / urtetan pranko elduak. Uzt Sas 174.
azpiadiera-1.9
9. (V, G-azp-to-goi; Lar, Añ, VocZeg 285, VocCB, Dv (V, G, S), H) Ref.: A; Iz ArOñ (eltzéia), To; JMB At; Etxba Eib; Gketx Loiola; Elexp Berg; Gte Erd 14, 57, 275; ZestErret.
Agarrar(se), asir(se), aferrar(se), coger, empuñar; (en sentidos prop. y fig.) atrapar, pillar; atender, dedicarse (a un quehacer, etc.), tratar (un tema), emprender (un trabajo, etc.); picar, morder (insectos, escorpiones, serpientes y similares), (mucho menos frec.) pinchar, clavar (un objeto punzante); morder (el anzuelo); atacar (una enfermedad o similar); (fig.) afectar, tocar; aprovechar (una oportunidad); (esanari, etc.) atenerse (a lo dicho, etc.); (hitzetik heldu) tomar la palabra (a alguien); (errespetoz heldu) tratar con respeto. "Eldu zion gaitzak, le mal l'atteignit" H. "(V), enconarse (la herida)" A. "(G), morder" Ib. "Irurogei kilo! Irurogei ta amarri ere eltzen dio (G-to), llega también a setenta" A EY III 310. "Acusar" JMB At (cf., tal vez, el ej. de Lard citado infra). "Raspar (una bebida). Ardo mottela, ez du batere eltzen" Gketx Loiola. "Txertoa gaiztotu; infectarse, a causa de una vacuna. Bakuniak heldu zotsan eta gorrixak ikusi zittuan" Elexp Berg. "Alkarri eltzeraño allegatu omen zi(ra)n (G-azp)" Gte Erd 123. "Lanai heldu" ZestErret. v. oratu; lotu, eutsi. Tr. Documentado desde Lazarraga, es propio sobre todo de la tradición guipuzcoana desde Larramendi por lo menos. En vizcaíno se encuentra ya en Micoleta, pero apenas vuelve a atestiguarse (Añibarro y Uriarte son las únicas excepciones) hasta fines del s. XIX, si bien en el s. XX es bastante común. En alto-navarro sólo se documenta en un texto del s. XVI y en Beriayn (Harriet cita un ej. de LE Urt, debido en realidad al editor Iturriaga). Al Norte sólo lo encontramos en Inchauspe. Es bipersonal con dativo sin duda en Lazarraga, Beriayn, Larramendi, Mendiburu y, modernamente, Mirande y Txillardegi; en cambio, ya Cardaveraz emplea el tripersonal que predomina después. Es especialmente frecuente en su acepción de 'agarrar', acompañado casi siempre de un complemento provisto del sufijo -tik .
Ene aldeko lagunoni / elzaen zako flakezia. Lazarraga B26, 1204r. Bada ni el banenkio Alsusaten Olazeneko mutilkoa ba[i]ze lagunik ez luela, nik jakinenike zer egin. (Egüés, 1596). ReinEusk 98. Eldu zitzaizkion bereala eta egotzi zuten labera. " Asieron del" . Ber Trat 111r. Elduteko neure zer eginai. Mic 13r. Esanari el akio zabuan ibilli bage. Lar DT CCIV. Eldu zitzaion Fernandezi burutik oñeraño humore lodi gordin oñazez betetzen zuen bat. Mb IArg II 333. Ondasun usien bazka edo zeboagatik, betiko eriotzaren amuari elduko diot? Cb Eg II 62. Tentau gaikez; baña eldu ta usegin, ez. LoraS 142. Biotzez laster egitea Jesus gurutzefikatuagana, ta [...] berari eldutzea perilla igaro artean. AA III 326. Otsoa / lasterka asi zan / bildotxaren ondotik, / ta nai zuen egin / milla puska gaisoa / lau letagiñakin. / Eltzera zijoala [...]. It Fab 33. Suge batek eldu ziolako. Izt D 181. Sugeen mistoen kausaz, edo sugeak eltzen ziotelako. LE Urt 164 (ms. 58r serpienteén ozkaen kásos ). Eldu eutseen artazijai, ebagi eban soñekua. Ur MarIl 102. Fariseoen Buruak bazkaltzera etxera eraman zuen, ezertatik eldu ote zitzaiokean ikusteagatik. Lard 415. Nurbaitek, ustez odola zela eta zauri zunbait bazükiala, heltü zeion. " Quelqu'un l'arrêta" . Ip Dial 21 (It eldu zion, Ur eldu eutsan, Dv atzeman zuen ). Itxi egidazube [...] eldu dagijodala nik berba beneragarri orri. " Apele" . (1866) BBatzarN 239. Kondearen zaldiari bridatik eldu zion. Arr GB 95. Gerrari laga eta / pakiari eldu. Xe 402. Loak bertatik eldu eustan. AB AmaE 463. Ai nere Jaungoiko maitea! --esan zuan Inaziok buruari elduaz. Apaol 108s. Dituela atzetik bata bestiari eldurik iru ume koxkor. Alz STFer 130. Gorutz burua iasoteko zeri eldurik ez eukala. Ag AL 109.
( s. XX) Samatik elduta eukan lurrean ittoten. Echta Jos 45. Eltzen badiat, sartuko at tiñakuan. Iraola 103. Muskerrak gizonari eltzen dionean. Ag G 126n. Xa, xa! --esan diote zakurrari --elduiok! zatitu zak! Ib. 310. Batean sasiak, oteak edo elorrantzak eldu ziotela, bestean [...], ia egunero zekarden gizonak urraturen bat etxera. Ib. 67s. Gogorapen gaiztoak zuzen zuzen animari eltzen diote askotan. Inza Azalp 148. Santa Cruzen berri ematen dun liburua ikusi ezkero, erriak gogotik elduko diola nago. Or SCruz 8. Erliak eldu eutsian... / amaika ezten zorrotz sartu zan / gaxo aren gorputzian! Enb 166. Zere familiyari / errespetoz eldu. Tx B II 27. Katuak gaztaiari agiñekaz eldu. Kk Ab II 88. Itzetik eltzen diat. Or Mi 113. Egokiera oni ez badiot eltzen. Lab EEguna 105. Arloa ark erakarri oñetik ez ateratzearren, eltzen niela aren erizkerari ta ari-muturrei. Ldi IL 113. Burrukan eldu baiño leenago / itzez luzaro dute ekin. Or Eus 170. Zeribait eldu bear, ta artu zun / basagizonen bizia. Ib. 194. Bereala elduko dio olakoetan [bestek] zoroki jaulkitako itzari. TAg Uzt 35s. Landareak, aunditxoa izanda ere, ondo eltzen dio lurrari. Munita 90. Somorro-gaitzak ez dio eltzen [alertzeari] . Ib. 72. Besotik heldu zitzaidan. Mde Pr 110. Xixpari eldu zion. Etxde JJ 152. Zauritu egin dit biotza bere berriak. Baiñan, el nakion alde onari. Txill Let 53. Atzeratu bagarik, eldu eutsien etze barrie egiteari. Akes Ipiñ 15. Eltzen dio laban txiki batekin atze-aldetik eta, arek atera omen zuan karraxi bizia! Anab Poli 47. Lenengo abaguneari eldu. Anab Aprika 71. Ona beatz au, eskorpion batek eldua. Ib. 47. Jainkoaren auzi au, aitzin-gibel askokoa da, eta saiets guztietatik eldu nai izan diot. Vill Jaink 9. Gizonik ajolakabeenari ere urbildik eltzen dion galdekizuna. Ib. 57. Elduta joateko oitura. MAtx Gazt 74. Goregi zeudela [mats-aleak] eskuz eltzeko. NEtx LBB 148. Estu estu eldurik zeukala. Berron Kijote 179. Batek alderdi batetik eta besteak beste alderditik sareari eldu. Etxabu Kontu 120. Lanik gogorrenari eldu. Ataño TxanKan 64. [Txakurrak katuari] eldu bizkarretik. Ayesta 37. Kolorea gorria. Tximista baiño azkarragoa eta bildurgarria. Eldu ezkero, benenosoa. BBarand 51. Berriro ere bizimoduari eldu egin bear. Albeniz 33. Eta emazteari besotik helduta bagoaz etxe aldera. MEIG I 129.
azpiadiera-1.9.1
(Con bipersonal trans. en vez de tripersonal).
Lenbizi artan illuna eta argia alkar itsasirik eta eldurik, [...] zeñek zein garaituko zuen ibilli ziradela. Lar SAgust 6. Noizpait eltzen baaut... Zait Sof 129. Esku batez gogor eldu zun: --Zaude pittin bat, andrea. Etxde AlosT 99. Oriek [eskorpionak] eltzen dutena il egiten da. Anab Aprika 46. Zerbait eldu nairik bere ezkerreko besoa luzatu ondoren, lurrera erori zan. NEtx LBB 55. Iges egin nai, eldu zuanak uzten ez ta mantala autsita igoal etxera. JAzpiroz 126 (cf. eldu zion ib. 150).
azpiadiera-1.9.2
(Con alativo o inesivo en vez de dativo).
Jaungoikoak indarrak eman ez bazizkan, etzan sasian eldu ta geldituko [amilka zijuala] . ABar Goi 25. Peruk, ostera, non eldu badu. Or Eus 173. Albo bakoitzetik galtzetara elduta bost edo sei urteko motiko potxolo bat eta zortzi urteko neska koskor pertxenta bat. Etxde JJ 92.
azpiadiera-1.9.3
Juntar, unir. Cf. infra (10).
Zerrendak bosnaka elkarri elduak izango dira. Ol Ex 26, 3 (Ur elkarri itsatsiko, Dv elkharri lothuak, Ker alkarri elduta).
azpiadiera-1.10
10. (Part. en función de adj. o sust.). "Allegado" A Apend.
Ama, / zelan elduok negar ezin, / t' aldau atzeak [erostariak] / ainbeste egin? Zav Fab, RIEV 1909, 32.
sense-2
II. Sust.
azpiadiera-2.1
1. (V, G ap. A), heltu. "Llegada" A.
Behin batez bere heltin / Dofinerat juaitin. Balad 115.
azpiadiera-2.1.1
( heldu bat egin ). "Visitar, ir a ver, hacer una visita" PMuj.
Kalte gitxi egiten daben legez balsamuan, eldu bat egin ta bertatik iges egiten daben euliak. LoraS 111. Eldu bat edo ikustaldi bat egin eutsen senar-emazteai bein euren adiskide batek. Ezale 1897, 115. Ezin bere oiturazko baztertxuetara eldu bat egiteke egon. Erkiag BatB 186.
azpiadiera-2.2
2. "Temple, sazón, (c.) eldua " .
azpiadiera-2.3
3. Mordedura, picadura.
Hebreotarrak suge pozoniatsuen ozkada edo elduetatik sendatzen ziran bezala. Arr Bearg 64 (ap. DRA).
azpisarrera-1
HEL-AHAL.
Posibilidad, capacidad de alcanzar.
[Testamentari] guziak hel ahal dakizkeio, eta denbora berean guzien hel-ahalak ditu ixitzen, zeren misterio batzu baiditu zarratzen argituenak konzebi ahal baiño goragokoak. He (pról. del Nuevo Testamento).
azpisarrera-2
HEL-AHALA HEL.
Viniendo apresuradamente.
Muthil gazte, emazteki eta haur zonbat nahi, hel ahala hel, alde guzietarik, bozkariorekin heldu zauzkidala. Prop 1897, 24.
azpisarrera-3
HELDU-ALDI.
azpisarrerakoSense-3.1
a) Visita. v. supra (II, 1).
Bere senarragaz lanean egoanean be, lapikoko ta beste janari guztiak berak zuzenduten ebazan, noizik noizera eldualdi bat etxera egiñaz. Echta Jos 12.
azpisarrerakoSense-3.2
b) Toma, acción de coger.
Bigarren eldu-aldian asmua aldatu eban azeri arek, eta binaka asi zan [mats-mordotik yaten] . Or Tormes 25.
azpiadiera-2.1
Uste zuten etzala / irixten indarrez, / irugarrengo eldu-aldiyan / [arria] jaso zuan errez. MendaroTx 387.
azpisarrerakoSense-3.3
c) Aplicación, dedicación.
Igualeko eldu-aldia egingo ziotek eguneroko lanari. Ataño TxanKan 211.
azpisarrera-4
HELDUAN.
azpisarrerakoSense-4.1
a) (Estar, etc.) maduro.
Arria egin zuan, gariak ia elduan zeudela. JAzpiroz 77.
azpisarrerakoSense-4.2
a) (Bailar) a lo agarrado.
Bakarkakoan baiño / elduan naiago. Insausti 314.
azpisarrera-5
HELDU-ARIN (V, G ap. A), ELTARIN (G-azp ap. Gketx Loiola). "No bien madura (fruta)" A. "Inmaduro, poco maduro. Sagar elt-ariñak" Gketx Loiola.
Lan au eldu-arin eta gazbakoa bada. GMant LEItz 56.
azpisarrera-6
HELDU BADA. v. heldubada.
azpisarrera-7
HELDU-BERRI.
azpisarrerakoSense-7.1
a) (-barri Vc, heltüb. S, heltub. R ap. A). "Noticia de la llegada" A. v. helberri.
azpisarrerakoSense-7.2
b) (heltü-b S ap. Lrq). Recién llegado.
Elduberriak arpegian ezagun zun larri ta arnas-estu zetorrena. Etxde JJ 44. Oraintxe eldu-berri nintzan Elizondotik. NEtx Antz 153. Begirakune zorrotzak egin deutsez alkarreri, an dagozanak eta eldu barriak. Erkiag BatB 190.
azpiadiera-2.1
( heldu-berririk ).
Gudatik elduberririk dan zure aitatxo. Etxde AlosT 53. Hürrüntik heltü berririk / botzik zirekin nizala. Casve SGrazi 34.
azpiadiera-2.1.1
( heldu-berritan ).
Baserritarrok eldu barritan, aberetxeko orman bertan estekatzen zituen abereok. Erkiag BatB 50.
azpisarrera-8
HELDU-BIDE (Fig.). Lugar por el que agarrar.
[Bertsolariak] enpeñatutzen dira, / munduban legia, / elkarri billatutzen / eldu-bidia. AzpPr 106.
azpisarrera-9
HELDU DEN (G-bet, AN, B, L-ain-sar-côte, BN-lab-arb-ciz, helduen G-nav, B, Ae, BN-mix; H). Ref.: Bon-Ond 154; EI 173, 205; Gte Erd 151. (El) que viene, próximo. "Heldu, venant: en todas partes" Bon-Ond 154. En DFrec hay 23 ejs. de helduden, todos septentrionales.
Iragan urthea deitzen da iaz, oraingoa aurthen, eta heldu dena geurtz <-rzk>. EZ Eliç XXV. Heldu den denbora luzean / bethi zaitu laudatuko. 156. Ikhustera goazen bezala heldu den Kapituluan. He Gudu 164 (SP 147 hunen ondoko kapituluan). Heldu den gauean haizaturen du bere garagarra, eta landan etzanen da. Lg I 247. Aurthen hemen naiz, eta beharbada heldu den urthean ez! Dv Lab 83. Heldu den aldikotzat, hau gogoan har zak. Zby RIEV 1908, 764. Alemankeria zer den ez dakienak, ikasiko du heldu den asteko zatian. StPierre 33. Helduden igandean Bixintxoren phesta baitugu Akitzen, haren predikua hik emanen dautak. Zerb Ipuinak 662. Arantzazura erromerian / eldu den urtez etorri. (In SMitx Aranz 194 (puesto en boca de un navarro) ). Suizara goateko asmoa dugu heldu den ilabetean. Izeta DirG 109. Iragan denbora ez da gehiago gure... Heldu dena, ba... Larz Senper 116. Eldu den igandian atoz goizian gure etxera. Auspoa 77-78, 25. Urtatsetako karta ginian lekuko: / Etxerako hintzala heldu den neguko. Xa Odol 201. Heldu den bi egunendako permisionez. Etchebarne 127.
azpisarrerakoSense-9.1
Yudasek bazakien Salbatzailleak othoitzean iragan gogo zuela heldu zen gaua Olibetako baratzean. Lg II 255.
azpisarrerakoSense-9.2
Komendatu zireezun fraide lagun orori heldu gauian orok Jinkoa otzoitz zaten. AR 144.
azpisarrerakoSense-9.3
( Heldu diren, pl.).
Giristiñoa, ago erne heldu diren hitzetan, / zeñak guztiak baitire hire ontasunetan. EZ Man I 49. Zer izanen da beraz nitzaz / Heldu diren mendeetan? 179. Horietaz edarki eta laburzki, Jaiñkoaren graziarekiñ batean, mintzatuko gare, heldu diren kapituluetan. He Gudu 39.
azpisarrera-10
HELDU DIREN. v. HELDU DEN.
azpisarrera-11
HELDU ETA BATUAK (Usado como fórmula en pastorales).
Mauleko erüpeiran / Defendatü behar dügü, / heltü eta batiak oro / Erho erho behar tügü. 'Tous ceux qui viendront et que nous rencontrerons' . Xarlem 459. (v. tbn. 992) Phorroka nitirozü / heltü eta bathik. SaintaCath (B), 928 (en el ms. A heltü eta baratik ). Alo, jaunak, koraje, / gitian berriz batailla, / heltü eta bathiak / bertan sakrifika. Clovis 851. Jaiki zite eta / orai has bataillan, / heltü eta bathien / ezarteko axisetan. Ib. 352 (v. tbn. 721, 1216, 1245, 1331).
azpisarrera-12
HELDU-GIRO. Disposición de conseguir, de que llegue.
Ta gu, euskoak, ete gaude olerkari gurena eldu-giroan? Ldi IL 37.
azpisarrera-13
HELDU-GIROTASUN. Madurez.
Gari-soloen euri-oritasun koloreak indartsu erakusten dabe euren eldu-girotasuna. Alzola Atalak 83.
azpisarrera-14
HELDUXE .
(Part. con suf. -xe, de valor aproximativo).
azpisarrerakoSense-14.1
a) Llegar casi.
Gaineraino helduxeak ere baikitazke. JE Ber 14. Graxi gazte zen orano. Ezkunt adinala haatik heltüxürik. Const 35. Garbiketa-aterpe aurrera elduxe ziranean. Erkiag Arran 55.
azpisarrerakoSense-14.2
b) ( elduxeago ). Algo (más) desarrollado.
Gure egunetan [...] gizarteko justizia beiñola baiño elduxeagoa biurtu delako. Vill Jaink 99.
azpisarrera-15
HELTZEAR. A punto de llegar.
Apeztasunerat heltzer eta... soldado altxatua. Iratz 162. Berriro alegin eta gutixago nindagon artan, gutixago; ukitzea eta eltzear. Or Aitork 205. Ia heltzear zaudenean, zaunkaka agurtu zituzten zakurrek. Osk Kurl 138. Baiña urrengo uri aundira eltzear dagola, geltoki koskor batean jatsi da. Erkiag BatB 167.
azpisarrera-16
HELTZEKE. Sin madurar. Cf. heltzaka.
Eltzeke diraun udaberriko igali goiztarra. Etxde JJ 200. Oraindik pikoak eltzeke baitaude. NEtx LBB 115.
azpisarrera-17
EZ HELDU BAI HELDU. "Ez eldu bai eldu (V), apuradamente, entre sí alcanza o no alcanza" PMuj.
Nekezale errenteru ez eldu bai eldu bizi dirianai. CrIc 87.
azpisarrera-18
EZIN-HELDU.
azpisarrerakoSense-18.1
a) Insuficiente, que no llega.
Delakotz eskuara --ez otoi erran-- ezin heldua, bainan xuhurra. HU Aurp 219.
azpisarrerakoSense-18.2
b) Infranqueable.
Bide ezin-eldu oiek artzeko / Iaunak sortuko bestea. Or BM 52.
azpisarrerakoSense-18.3
c) Imposibilidad de llegar a todo.
Egin-ahala klase eta lan bazaukala bai, eta, ezin-helduaren bortxaz, musikatzen ere zuten ikasleek. Larre ArtzainE 121.
azpisarrera-19
EZIN HELDUZKO. "Qu'on ne peut atteindre; qui ne peut arriver" Dv.
azpisarrera-20
EZIN HELEZ. "Hara ezin helez, ne pouvant [pas] arriver là" SP.
azpisarrera-21
GIBELERAT HELDU. v. gibel.
azpisarrera-22
NOLA HEL. "(BN-mix), según sea. Gatelutara bat salda aski duzia bazkaritako? Nola hel: handi handia bada, bai" A s.v. el.
azpisarrera-23
ONGI HELDU (Empleado en la expresión ongi hel dakizula, dakizuela, etc. como fórmula de salutación). "Dios te guarde, Dios te salve (salutación), agur; ongi el dakiala; ondo el dakizula" Lar. "Ungi hel dakizula, qu'il vous arrive bien, à vos souhaits, bien vous aille, vous fasse!. Syn. (L) on dagizula" H.
Huná, Iesus aitzinera ethor zekien, zioela, Ungi hel dakizuela. Mt 28, 9 (He, TB, Dv agur). Ungi hel dakiala, Iuduen Regeá. Mc 15, 18.
azpisarrerakoSense-23.1
Bienvenido.
Jin zaiztian erregeren gana ta honki heltiak ziratekiala. Egiat 159.
azpisarrera-24
ZER HEL ERE (BN, S ap. A; VocBN, H). Por si acaso. "Zerhelere, adv. par prévoyance" VocBN. Cf. supra (I, 3) .
Zer hel ere nagoen presto. Tt Onsa 71. Egon behar dü ahalaz ikhusteko bidian zer hel ere. Ip Dial 71 (It, Dv zer gert(h)a ere). Zer hel ere, hirugarren athorra hura han du. Barb Sup 40.
azpisarrerakoSense-24.1
"(S), tout juste, comme par hasard. Zer helere? Erori düzü. Comme par hasard; il est tombé" Lh s.v. zer.
heldu
<< hegal 0 / 0 hidalgia >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper