Harremana

    OEH - Bilaketa

    344 emaitza fama bilaketarentzat

    Sarrera buruan (3)


    Sarrera osoan (341)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    hegal.
    sense-1
    1. (AN, B, L, BN, Ae, S, R; Volt 46, SP, Ht VocGr 326, Lar, Urt Gram 21, VocS (s.v. aile), Añ, Lecl, Arch VocGr , VocBN , Gèze, Dv, H (+ e-)) Ref.: A; Bon-Ond 141; VocPir 340; Lrq; Iz Ulz; Izeta BHizt.
     Ala; (fig.) protección, amparo (cf. hegalpe). v. 1 hego. Tr. Documentado desde Leiçarraga, se emplea más al Norte. Al Sur se encuentra en el s. XVIII en Larramendi y Mendiburu, aumentando algo su uso durante el XIX y sobre todo en el XX.
    Oilloak bere xitoak hegalen azpira biltzen dituen bezala. Lç Mt 23, 37 (He, TB, SalabBN hegal-, Dv, Ip, Echn, Leon, IBk, IBe hegalpe-, Ur ego-, Ol, Arriand, Ker egape-, Hual, Samper magal-). Lumatxatzat lastoa du, / bururditzat belharra, / eta gañean estalki / bere Amaren hegala. EZ Noel 52. Hegaztinak iasaiteintu lurrean bere hegalak, eta airean hegalek iasaiten dute hegaztina. Ax 495 (V 320). Bere zori gaitzean inhurriari hegalak sortu zitzaizkan. O Pr 278. Zu gloriarat altxatzeko / [Amoinak] baitu urrezko hegalak. Gç 207. Emaiten baitiotzka hegalak airatzeko. ES 184. Nork emanen darozkit hegalak uso bati bezala. Ch III 31, 1. Zure egalen kereizean. Lar Fueros 9. Ez bere hegaletzaz hegaltatzen. Mst III 7, 2. Agil egariaren erako ego-egalak. Mb IArg I 297. Beargára maneátu beldurrarén ta esperanzarén egaléki. LE Doc 284. Hura han belüke, ai zer hegala! 'Protecteur'. Etch 552. Denboraren hegaletan / Xangriña badoa airetan. Gy 264. Xinhaurriek ez dute hegalik. Dv Dial 31 (Ip hegalik; It y Ur egorik). [Aingeruak] astiñdurikan egalak. Aran SIgn 211. [Egaztiak] urak egalez joaz. AB AmaE 377. Hegaztin hoien hegal eta izter osoak iretsi zituztela. Elzb PAd 83. Hala xoriak hesten tu / Lokhartzean hegalak. Arb Igand 158. Zangoak xoriek beren hegalak bezala harat-hunat elgarri joz inharrosten dituztelarik. JE Bur 142. Egalak batu. Eguzk LEItz 14. Gaizkiari zango-hegalak behar zaizko moztu. Barb Sup 113. Bi hegalak zabaldurik. Ox 174. Hainitz [arrain] ttipitto, xoriek bezen ongi airean, beren hegal motzekin, ehun bat metra egiten dituztenak. Zerb Metsiko 79 (cf. infra el sdo. de 'aleta'). Egalak dituen orduko [erlekumeak] . Or Mi 111. Bestiak entzuten eztaben egal-otsa. Laux AB 13. Elizaren kabian lumatuz egalak egiten bazitzazkien. Or Aitork 99. Eulien hegalak. Arti MaldanB 191. Hegal batzu lotarik iratzartzen ari balire bezala. JEtchep 115. Bere [Jondoni Mikaelen] hegal handiekin. Ardoy SFran 16. Erlea iduriko bat omen da, bañan ez listorra; egalak xabal-xabalak omen ditu. Auspoa 97, 23n. Hegalak bildu ditut Frantzia iparreko lur aldetan. Xa Odol 294. Egalak zerbait astindu. Uzt Sas 331. Hegaztinak jasaiten tu lurrean bere hegalak, eta airean hegalek dute jasaiten hegaztina. EZBB I 84. Egalak pizkor erabili bear, bizia salbatuko badute. Ostolaiz 70. Hizkuntza ez da hor goien bi hegalez airean dabilen izpiritu mehea. MIH 392.
    azpiadiera-1.1
    "Egalak autse ta papoa oso (R-uzt), hegalak autsiak eta papia oso (BN-baig), las alas rotas y el pecho entero; es decir, no querer trabajar y querer vivir bien" A.
    azpiadiera-1.2
    (V-gip, AN-5vill, L, BN, S; Dv) Ref.: A; Etxba Eib.
     "Aleta de peces" A. v. hegaltzar.
    Hegalak eta ezkatak dituzten guziak. Dv Lev 11, 9 (Bibl hegalak; Ur egatzak, Ol egatx, Ker egodun guztiak). Arrainen hegalak. Arti MaldanB 192. Bi egal indartsugaz ibilltzen da ur barruan. Etxba Eib.
    azpiadiera-1.3
    "Aile, volant d'un moulin à vent" H.
    Aize pixkat arrotu zan une artantxe, eta egal aundi aiek bira-naiean asi ziran. Berron Kijote 94.
    sense-2
    2. Falda de una montaña; pendiente.
    Mendi Pirinioetan, Alduideko hegaletan. Ax 6 (V 3). Iriyoarazi zioten mendia behera haren hegalean den haran batetara. ES 114. Mendi egalera jaitsirik. Mb IArg I 251. Mendi oien egaletako lur gozo eta frututsuak. Arr EE 1885b, 472. Mendi gaillurretan beorrak; egaletan, artaldeak eta bei batzuek. Ag AL 54. Beren egaletatik tontorretara. Ag G 189. Mendiaren hegaletan. Ox 138. Mendi-egaletan / urtu da elurra. Jaukol Biozk 93. Egal batetik igo ta arako tontor artatik ikusi. Anab Usauri 71. Larrungo hegal batean. Zerb Azk 78. Mendiaren beeko egal aldetik. Salav 82. Barga, Urbasa mendiko ipar aldeko hegalari esaten zaio. Satr (in EZBB I 196). Komuneko leiotik Buruntzako egalera. Alkain 44. Arunzko egalean zeukaten belar-soro batera. Ataño TxanKan 97. Zugaitz ttiki au edozein mendi-egaletan, itxituretan ta mendi-malkarretan aurkitzen da. Ostolaiz 113.
    azpiadiera-2.1
    "Mendi hegal, crête, montant de montagne, partie qui se détache de la montagne" Dv.
    azpiadiera-2.2
    "Petite hauteur laterale d'une montagne" H.
    sense-3
    3. (V, G-nav, B, L, BN, S; Lar, Añ, Dv, H) Ref.: A; Satr CEEN 1969, 209; Ond Bac.
     En general, parte que sobresale de un cuerpo, rodeándolo: alero de tejado, borde de la mesa, ala del sombrero, carel de un barco, etc.
    Granaz gorritu ederrak ontz egal-belak. Mb IArg 65. Kapela kerizgarrijak ta egal biribil ta luzedunak. Mg PAb 94. Sonbraillu egal-zabal andi bat. Aran SIgn 60. Kapela zabalak / Egalik egalera kana bat ziranak. AB AmaE 418. Tellatuen egaletako arriak. Ag Kr 12. Kanaterdi inguru uretatik karel edo egalera eukana. Echta Jos 114. Etxietako egaletatik, dingillizka, ormakizki luziak. Altuna 24. Zapel hegal labur bat. Zub 25. Leiho-hegalak elgarri hurranduak. JE Ber 53. Bekokian beera ginbail-egala eratxirik. Ldi IL 41. Tellatu-egaleko gapirioetan. TAg Uzt 11. Lau egaletan bereizitako konkor bizidun arbeltegia goi estalkitzat. Etxde JJ 8. Egal aundikoak eta balkoi luzedunak. Garm EskL I 92.
    sense-4
    4. (AN, B, L-côte, BN, S, Sal; SP, Añ, Dv, H) Ref.: A; EI 281; Gte Erd 49.
     "Orillo en el paño" Añ. "Ruedo de la ropa" A.
    Goraturík xaka-egála <ag->, ta erakutsirík bere kostadoko llága. LE Doc 67. Sotana hegalean edo eskuetan musu emanez. Laph 212. Batek gerrira jasoa zuen / bere gonaren egala. PE 44. Hedatu zuen kapa hegal bat harren gainerat. Jnn SBi 74. Oialaren egaletatik bera lurreraiño iatzi ziran. Ag Serm 381. Sotena hegalak herrestan. Const 24. Eskalleratik jetxikeran, gabardiñeak egal bat artuta. Bilbao IpuiB 17. Galtzen hegaletan. Larz Senper 58. Izara barruan daroe, lau egaletatik elduta. Onaind STeresa 48.
    sense-5
    5. (L, BN ap. Lh ).
    Extremo, borde. "Points cardinaux. Lurraren lau hegaletarat heldu zen berria" Lh. v. bazter.
    Itxas egalean. Gco I 118. Baigorriko hegalian, / Ez urrun Donibanetik. Bordel 93. Pekatu illgilla, eralla ta andijaren ertz eta egal egalian. Ur MarIl 91. Luzeki gozatzeko Askaingo hegala [el río Nivelle] . Hb Esk 94. Ibai egalean. AB AmaE 271. Gaztaiari egaletik kenduriko azala. A BGuzur 154. Iagolak ipiñiko balebez errian egaletan. Ezale 1897, 143b. Alberta eta Columbiako hegal hau. JE Bur 113. Baserriko lur landuen ertz, egal ta inguru danetan. Ag G 129. Leabururen lau egaletako sukalde guztietan. A Ardi 101. Zerk gaitu egun eliza huntara bilduak osteka, Eskual Herriko hegal guzietarik? StPierre GH 1925, 617. Urruñako hegal bat dugu hau. JE Ber 96. Zer izerdiak ixuri gintuen Frantziako hegal batetik kasik bertze batetaraino joaiteko! Zerb Gerlan 50. Munduko lau hegaletarik jinik ziren. Mde Pr 204. Solo-egal baten. Bilbao IpuiB 134. Berezi sarratu baten egal batean. Erkiag BatB 19. Zidor-egaletan. Onaind (in Gazt MusIx 152). Eskual-Herriaren hegal urrunetaraino. Larz Senper 108. Eraman zuten [...] Greziko lur-egaletaraiño. Ibiñ Virgil 58. Indietako hegal batetik besterat. Ardoy SFran 317. Zein lenago iritxi / beste egalean. Uzt Sas 97. Ordurarte, kioskuaren egalean, biran edo zutiñik joten genduan musikea. Etxabu Kontu 32. Itxas-egaleko aizea, ura bera duin ezea. EZBB II 25.
    azpiadiera-5.1
    (V-gip, G-nav; VP 24v) Ref.: Iz ArOñ; Iz Als.
     Lado; costado. "Lado" VP . "Suegaleako, para el costado del fuego" Iz Als. "(El) costado de un animal, terreno, etc. Egála fiña dauko: se dice de una chica de buena fama; "egálak: son los dos costados desde la mitad de las costillas para abajo en el cerdo y los dos costados bajo la cintura (caderas y muslos) en las personas" Iz ArOñ.
    Inguru guzian paretak adarailuz, salbu hegal bat taulaz egina. Arb Igand 76. Ogi andi bat egal batean. Ag Kr 48. Egal gustiai begira. Enb 174. Aurrez eta egaletik. JMB ELG 17 (descripción de un dibujo). Egin dabe atzerantz edo egalerantz. Bilbao IpuiB 239. Aurreko ta egaleko etxe ta teillatuetatik. Erkiag BatB 184. Kantabriako egal danetan. BEnb NereA 40.
    sense-6
    6. (S ap. Lrq ; H).
    Ala de un edificio.
    Etxean ere hegal bat oraiño egitekoa. Gy 169. Badituela komentu-aitzinalde hunek gibelerat bi hegal luze, eta hok harateko buruan lotuak direla trebes eraikia den laugarren etxe bati. JE Ber 54.
    sense-7
    7. (H).
    Aleta de la nariz.
    Ur zerbeitez zimurtzen daizkoia hegalak? berehala aurdik dezagun manatzen derauku sudurrak. JE Med 11.
    sense-8
    8. (V, G-azp) Ref.: Etxba Eib; Iz ArOñ.
     Ijada. "Egálak, son los dos costados desde la mitad de las costillas para abajo en el cerdo y los dos costados bajo la cintura (caderas y muslos) en las personas" Iz ArOñ.
    Legatzan egalak idarrekin. Etxba Eib. Ukabillekin gerri-egalak estutu bear izan zituan leertuko ez bazan. "Ijadas". Berron Kijote 226. Katakumeak uretan, amaren batek sortuko zitun ba egaletan. (V-m). EZBB II 34.
    sense-9
    9. "(L, BN), page (de journal, par. ext.)" Lh.
    azpisarrera-1
    ARDI-HEGAL.
    "(Sc), rebaño pequeñito de ovejas" A.
    azpisarrera-2
    HEGALA HAUTSI (BN, Sc ap. A ).
    (Hacer) perder la castidad.
    Ihiztaririk bazela / Ez nuen uste nik, / Ene egala tiruaz / Ausiren zuenik. LuzKant 64.
    azpisarrerakoSense-2.1
    (Fig.). Violar.
    Maluruski, ikusi dugu nola legeari hegala hautsi dioten. Herr 18-9-1958, 1.
    azpisarrerakoSense-2.2
    HEGAL-HAUTSI.
    (Usado como adj.).
    Neskatilla egalausi onek sarritan argi ta garbi esana. Erkiag BatB 190.
    azpisarrera-3
    HEGAL-HAIZE.
    Viento producido por las alas.
    Zure egal-aizetan / zauriz oreña, t'atsartuz dagoa. "Al aire de tu vuelo, y fresco toma". Gazt MusIx 185 (Onaind egaizez).
    azpisarrera-4
    HEGAL-ALDE.
    "Bord d'une meule de moulin" H.
    azpisarrera-5
    HEGAL-BIHURRI.
    Aspa de hélice.
    Gorakako helize baten egal-bihurriak. MEIG IX 127 (en colab. con NEtx).
    azpisarrera-6
    HEGAL-HERRI.
    "Egalerriak, pueblos limítrofes (V-ger)" A Apend.
    azpisarrera-7
    HEGALETAN.
    Volando.
    Urzo-aphalak hegaletan / elgar ganik hurrun zoatzan. Arch Fab 203.
    azpisarrera-8
    HEGALEZ.
    Volando.
    Geroztik nabilazü hegalez airian. ChantP 24. Bi arrano gothor[r]ik, hegalez. SGrat 13. Xoritto bat heldu da beti / Nere herritik hegalez. Elzb Po 181. Beliak hegalez bazabiltzan zelian. Mde Pr 130. Bihotzez bihotz mundu guzia kurri dezala [amodioak] hegalez. Xa Odol 322.
    azpisarrera-9
    HEGALEZ ZAFLAKA.
    Aleteando.
    Kukurukuka eta hegalez zaflaka eman zen. Barb Leg 25 (Barb GH 1926, 132 tbn. hegalez zaflaka).
    azpisarrera-10
    HEGAL-GERRI.
    Medio de la pendiente.
    Anboton edo Izarraitzen, naiz egi buruan naiz egal gerrian [...] beti da lañoa inguruetako argi kentzaille. Ag Serm 569.
    azpisarrera-11
    HEGAL-KOLPE.
    Batida de alas. "Vol d'oiseau" Lecl.
    Xori baten hegal-kolpeak [...] abisatzen zaituztela behiñtzat zure bizia are lausterrago dohala. He Gudu 140 (SP 120 xoriak airean hegaldatzen). Ez dela indarrik gabe, hegal kolpe batez bezala, igan den heinerat altxatu. Ardoy SFran 282.
    azpisarrera-12
    HEGAL-UKALDI.
    Batida de alas.
    Hegal-ukhaldi batez da haren gaiñeratua. Gy 66. Lehen egal-ukaldiz. HU Aurp 207. [Gei] biziki arruntak, aditzaleen gogo-bihotzak herrestan daramaztenak, sekulan hegal-ukaldi batez goititu gabe. Lf ELit 88. Ohartu ote zen [...] heien hegal ukaldi urdinari? "Leur bleu coup d'aile". Ardoy SFran 83.
    azpisarrera-13
    HEGAL-ZABAL.
    De amplias alas.
    Lehengo othoitz-leku horiek etxeez inguratuak dira, xitoekilako oilo hegal-zabalak iduri. Othoizlari 1954, 3.

    hegal

    hegal
    << hedatu 0 / 0 heldu >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper