bildu.
Tr. De empleo casi general, aunque en textos vizcaínos sólo lo usan Añibarro y algunos autores del s. XX. La forma bitu se encuentra en Guerrico, Udarregi, Otaegui, Beovide, D. Aguirre, N. Etxaniz e Insausti (230). Los roncales emplean biltu (en los suletinos sólo hallamos el part. bildü). Hallamos billu en alguna ocasión en Yanzi (143), que generalmente usa bildu, así con en unos versos también de la Regata del Bidasoa (Auspoa 97, 35). En DFrec hay 823 ejs. de bildu .
I . (Vb.).
1. (V-gip, G, AN, B, L, BN, Ae, Sal, S; SP, Urt, Ht VocGr, Lar, VP 22r, Añ, Arch VocGr , Gèze, VocCB , H), bitu (V, G-goi-azp), biltu (R), billu (AN-5vill), bilddu (Bera) Ref.: Bon-Ond 160; A (bildu, biltu, bitu); A Apend (bitu); Lrq; Etxba Eib ; Iz R 400, Ulz , To, IzG , Gehi ; EAEL 267, 381; Gte Erd 64 .
(Aux. trans.). Reunir, recolectar, recoger. "Amasser" SP. "Accumulare, [...] bildu, multzokatu" Urt I 87. "Aggerare, bildu, biribillkatu" Ib. 428. "Acinar, juntar dineros, hacienda, &c.", "coger", "colectar", "compilar", "juntar", &c. Lar. "Agregar", "coger", "colectar", &c. Añ. "Cosechar, segar" A. "Biltu (R), ahorrar" Ib. "Khea bil lirozu (BN-mix), (es tan avaro que) recogería el humo" Ib. s.v. ke. "Bíltu diégun érdiraz, lo hemos recogido una mitad uno, otra mitad otro" Iz R 400. "Sos hori atxeman, bildu arte ez dut etsituko (BN-arb)" Gte Erd 64. v. batu, biribilatu. Tr. De uso gral. excepto entre los vizcaínos; de éstos sólo lo emplean Añibarro, Arrese Beitia y algunos autores del s. XX como Kirikiño, Gandiaga (Elorri 90), Erkiaga (BatB 80), Alzola (Atalak 124).
Arzain orok bilzen ditu ardiak arratsaldian. E 39. Ogirik eztakusat bilzen hazi erein gaberik. Ib. 13. Bil itzazue soberatu diraden zathiak, deus gal eztadin. Ib. 6,12 (LE bilkizie). Eta bilduren du bere ogi-bihia granerera. Mt 3, 12 (He, TB, Dv, Ur, Ip, SalabBN, Echn, Ol, Leon, Or, IBk bildu, Arriand bilddu; Ur (V), Ker batu, Samper, Hual sartu, IBe jaso). Bildu dut bekatua bekatuaren gaiñera. Mat 314s. Burasoak zitzaizkitzun / sarri hasi bekhaizten, / hek nekez bilduak laster / zintuela banatzen. EZ Noel 171. Bada eraiteko denbora, eta bai biltzekoa ere. Ax 178 (V 120). Soska soska biltzen da franka. O Pr 671. Harri erabilik eztu biltzen oroldirik. Ib. 211. Hain guthizios hainitz biltzeko, hain zekhen emaiteko. SP Imit IV 7, 2. Eta orhoit zaite gure Salbatzailleak biltzen dituela gure othoitzetan erraiten diotzagun hitzak. SP Phil 146s. Obra biltzen penatzen da / Atsegiñen lekhuan. Arg DevB 174. Baratze eder gustietan / Bil detzatzue loreak. 110. --Ebatsia ihork bühür ezpadiro, zer egin behar dü? --Haren ützültzeko ahal dezanian gütiena gogo hartü behar dü, eta hara helzeko bildü zerbait egünkal. Bp I 100.
(s. XVIII) Erain gabe, eta arbola loratu gabe nahi lukete fruitua bildu. ES 180. Zenbatenaz Jainkoa ofensatzen baituzu gehiago, hanbatenaz biltzen duzu ifernukotz sukari gehiago. Ch I 24, 77. Zuek heiara bildu dituzketzuen hain berze ardiz lagunduak. CatLav A, 4r (V 4). Nik bildu maixu guzien lorea, eta nik naastu edozeiñ Santuri dagokan argipilla-batean. Lar SAgust 4. Bildu baitzuen bada Paulok zonbait besatra xirmendu. He Act 28, 3. Bil itzazü aberastarzün ezin hiltzen direnak. Mst I 23, 8. [Ondasun] izerdi ta neke andiarekin biltzen diranak. Mb IArg I 63. Non dira, kodiziak bildu zituen zillar, urre ta arri preziosoak? Cb Eg II 140. Ta [ardiak] bilduko dituzu / elkargana ostera. GavS 28. Alferrik zure bizian elkharrengainzka bilduko ditutzu ontasun handiak. Mih 79. Sasoinen biltzeko denbora. Lg I 245. Ardüra oritzia heriotziaz, zoinek sarri eramanen baitauskiü bildü ditüzkegün huntarzün güziak. CatLan 114. Eta bilduz geroz [lilia] fite zimurtzen edo deseiten baita. AR 262. Ordu artean bildu ahal zituzken obra on guziez, merezimendu guziez bilhuzia da. Brtc 101s. Botxien bazterretan ta khaparren artian arrosak dütü biltzen. Egiat 255. Lege zarrean ta berrian eskribitu ziran Liburuak batera bildurik dauzkan Biblia edo Liburu andi bat. Ub 110. Dire nekez bilduak / Urre ta zilar multzoak. Monho 138.

(s. XIX) Nik nai banitu bildu Eskritura Santeetan ejenplo egokiak, bearko nuke denpora luzea. Mg CC 252. Onek bilduten dituzan legez lorarik onenak. EL1 3. Biltzekó anitz ondasún arimarén. LE Ong 51v. Bilkizie sobratu diren zatiak, gal eztaitzen. LE Io 6, 12 (TB bil zatzue). Emazteari dagoka etxeari ongi kontu egitea; ergelkerian, eta ipui biltzen ez ibiltzea. AA I 574. Bil beza haren bihotza asetzeko behar den bezenbat urhe ta zilhar. Dh 177. Konsidera zatzue zeruko xoriak; ezen ez dute eraiten, ez biltzen, ez bilkhatzen deusik bihitegietarat. 'Non serunt, neque metunt, neque congregant in horrea' . TB Mt 6, 26 (Ip, SalabBN, IBe bildu; He uzta egin, Dv uztatu, Ur, Ol itaitu, Ker batu ). Lore-mordo ederrak / dauzkagu bildubak. Echag 137. Presidenta hautatuko da bozera, bozik gehiena biltzen duena izanen da izendatua. JesBih 414. Ez dut egun bat iragaitera utziko zenbeit lore izpiritual bildu gabe. MarIl 25. Biltzen dituelarik egundeino izan diren gizon guzien hezurrak eta herrautsak. Jaur 163. Arritua norentzat, / sagarrak eldurik, / ote zeuden arbolan / bildu gabetanik. It Fab 179. Arbiak garatzen diradenetik gaztañak bildu arterañoko zortzi illabeteetan. Izt C 159. Nekhez billdu zituenak, utzten ditu bertzentzat. Gy 119. Tokiari darraiko hainitz izpiritu; / Landerretxek pikainak handik bildu ditu. Hb Esk 77. Mana onetatik buru edo persona bakoitzarentzat lakari bana bildu zuten. Lard 75. Gizonak bildduko <vilyu-> dubela erein zubena. (Lesaca, 1857). ETZ 255. Harriek ezetasuna biltzen dute. Dv Lab 344. Errüliak bildü unduan, üzten dira hiltzera eta idortzera. Ip Dial 17. Begira zaiozute zeruko egaztiai, ez dutela ereiten, ez itaitzen, ez biltzen ganbaretan. Ur Mt 6, 26. Baño ogia bil zazue nere granerora. Echn Mt 13, 30. Biltan dreia ote mats arbola ñardunetarik edo figo xargatzetarik? Hual Mt 7, 16 (Samper, SalabBN biltzen). Bozten zaio bihotza, agian aski amoina bilduko duela. Laph 107. An banatuak zeuden kurkubit-puskak bildu, mamiak kendu, eta iturritxoan garbiturik, txukunki prestatu zituen. Arr GB 44s. Ezpeldoiko alhaba / Margarita deitzen da; / Berterretxen odoletik ahürkaz biltzen ari da. (Cantar de Bereterretxe). ChantP 216. Bazebillen oraiñdik eskean kaleetan barruna, itxasoz joateko bizkotxoarentzako adiña bildu artean beintzat. Aran SIgn 32. Ango ostalariyak / baloriak ditu, / gauza gutxitxorekin / dirua du bitu. Ud 103. Illar aundiyenak bildu ditugu. Sor Bar 34s. Amar bat urten burun bitu zon bi millan bat pestan gauzea. Otag EE 1884a, 122. Ugari biltzen zuan biar zan guzitik. Bv AsL 56. Nekeetan oi ditugu, lorerik bikañenak, / Frutarik gozoenak Zerurako bildu. AB AmaE 108. Zertako ez ditugun [aranak] bildu, Piarres? zeren arbola goregia baita guretzat. Elzb PAd 37. Etzuan uste trabenariak dirurik bildu zezaketela gizon oiek. Urruz Urz 20. Etxe-alaiko jentea ari zan keixa batzuek biltzen etxe aurreko keixa arboletan. Apaol 23. Ematen zioten eriei athez-athe ibiliz bildu zuena. Jnn SBi 81. Bil aberastasunak, zer nahi den bidez. Lap 7 (V 6). Holako Eskualdunen haurrek, handik edo hemendik, ebaska, bildu hitz bakarrak laster ahantziak. HU Aurp 203.

(s. XX) Gure eskuak betheak izan ditezela orai artino bildu fruituez. CatJauf VI. Aurten biltu digu kosetxa ona. Mdg 127. Bildu zituen arkaitzeko kandela, imajiñ, diru eta beste gauza guziak. Goñi 66. Othoi ez ezar "erridauik": erhautsaren biltzeko eta, higitzen direnean, harrotzeko baizen ez direlakotz. JE Bur 189. Arbi galdu ta gaztaña ustel banakak txerrientzat bitu. Ag G 246. Onantxe bildu eben ainbat txanpon euzkeldun mutil bijak. Kk Ab I 95. Ene puxka hoik bilduko dazkiadatzu othoi. Barb Sup 17. Soineko, buruko, / Makila eskuko, / Otsoak oro bildu! Ox 92. Tanta areik biltzen nebazala. Or Tormes 21. Santa Cruzek ogeita amalau eskupeta besterik etzitun bildu. Or SCruz 73. Artaldea bil ezazute. Or Mi 75. Orietarik guztietatik ezagupide asko bildu daiteke. FIr 191. Zer mozkin nasaiak ez lezazkete bil! Zub 94. Beste batzuek arri bildutzen / Alkatxuingo larrian. Tx B 16. Emazteki arrotz bat, eta emazteki arrotz hoi ez zen itzaltzen, afaritik zerbeit puxka bildu arte. Barb Leg 23. Ene anima, urte askotarako ondasunak bildurik dauzkatzu orain. Ir YKBiz 280. Zenbat ornigarri zati bilduta dauzkan. EAEg 7-11-1936, 242. Han eta hemen bildu behar zuten beren jatekoa. Zerb IxtS 43. [Ixtorio] zonbaitño doatzila liburu huntan, Ezpeletan bildu ditugun bezala. Lf Murtuts 3. Bilzkitzue ondarrak, gal ez diten. Leon Io 6, 13. Euskal-Herrian izatu diren pilotari handiskoenen izenak liburu batean bildu. Zerb Azk 111. Orduan agindu zien bere jantzi, liburu eta maiteen zituen gauzak oro bil zitzan, beraren gelara eramatekotz. Mde HaurB 53s. Ta ketan joan da bildutako erregarria. Txill Let 80. Abram, beraz, bere kaparrak bildurik, Eboron ondoan, Mambereko artadira yoan zan an bizitzeko. Ol Gen 13, 18. Ainbeste palmera ta palmera ikusi ta ea ango datil guztiak biltzen ote zituzten, galdetu nion gidariari. Anab Aprika 43. Indio auen mituak 1920 urterako bilduak zeuden. Vill Jaink 18. Txorokeritan gau ta gau-erdi / arria etxera biltzen. And Egun 61 ('trayendo la desgracia a casa'; v. harri (2) ). Oian-zugaitzean bildu amar urre-sagar biali dizkiot aur maiteari. Ibiñ Virgil 39. Bidoiak bazter batera bildu dituzte. Lab SuEm 183. Eta behar ziren ikertzeak Indietan eginik bildu xehetasun guziak Erromarat igorri zituen. Ardoy SFran 270. Bildu nahiz gure bozak. Mattin 92. Ardi-jezteko edo esnea biltzeko erabilli izan dira ontzi oiek. Garm EskL I 100 (cf. infra (12) ). Sabaietan ebasten die / bildürik diren muzkinak. Casve SGrazi 132. Paulok ere bildu zuen besakada bat abar ihar. IBe Act 28, 3. Berak joanen dira lasto biltzera. Bibl Ex 5, 7. Esne-bei txikiak genituan, lau bei, ta esne asko ezin bildu. BAyerbe 66. Mozarabe-hizkuntzaren hondarrak biltzean, ez zitzaizkidan ahaztu, esate baterako, euskarazko atorra eta izara . MIH 145.
(Lar, H).
Reunir (personas), hacer juntarse. "Apellidar, llamar para juntarse, deituaz, otsez biribillatu, bildu " Lar. "Aquadrillar, jendatzeak [...] bildu " Ib. v. 2 bilarazi.
Orduan bil zezaten Sakrifikadore prinzipalék eta Fariseuék konseillua. Io 11, 47 (He, LE, TB, Dv, EvS, Ol, Leon IBk, IBe batzarrea (konseilua, etc.) bildu; Or deitu ). [San Luis erregeak] hainitzetan gizon espiritualak biltzen zituen Iainkoaren gauzez minzatzeko. SP Phil 540. Trunpeta iotzen denean / Hillak memento berean / Bilduko tu aitziñean. 159. Bildu zituzten sei urtetik amar-eraño zituzten mutil txiki guziak. Mb IArg I 257. Bil detzagun hamar mila gizon, eta abia gaiten. Lg I 314. Bitartean bildu zituan Judas traidoreak Soldaduak. Ub 87. Beragaz bildu gaituz. EL1 172. Moisesi agindu zion, zigorra artu, eta jende guzia bildu zezala. Lard 98. Bere otsakin etxeko morroiak bildu zituen, eta negarrez arkitu zuten. Ib. 52. Gudu baten aitzinttoan bildu zituen lagun oro bere gelarat. Hb Egia 35. Zomat aldiz nai ekuntu nion biltu edo mokorkatu zore semiak. Hual Mt 23, 37 (Lç, TB, HeH, Dv, Ip, Ur (G), Samper, Ol, Leon, Or, IBk, IBe bildu). Predikari batek jendetze handia biltzen zuen Barzelonako eliza nausirat. Laph 51. Bildu zituan gizon Jaungoikuaren bildurrekuak. Bv AsL 18. Zure izena zapaldu nairik eregiten dau / Buru altsua, eta biltzen dauz albokoak, / Gu galdutea erabagirik batzarre atan. AB AmaE 437. Herodesek bildü zütian Aphez gehienak eta Jakintsiak. Ip Hil 104s. Kartier urrun batetako bozpasei haur [...], igande goizetan, bi mezen artean, biltzen zituen bere etxera. HU Aurp 118. Ontarako bildu nituen jakintsuak. Goñi 98. Berehala bildu zituen lagunak: bizpahiru herritar eta notaria. JE Bur 137. Egun laburrez bildu baitzuen lankide saldo bat hauta. Ox 69. Eta bilduko ditute autetsiak lau aizeetatik. Or QA 204. Bilduko ditute Errege-errian diran gaiztagin guziak, eta su-labera botako ditute. Or Mt 13, 41 (Arriand bilddu). Arratsaldean errietako neska-motikoak bildu oi zitun kristau ikasbidea erakusteko. Etxde JJ 270. Hirur mila gizon bildu zituen eta gerla hasi. Zerb Azk 62. Estalpe orrek bildu gaitzala / senidetzarik degunak. Basarri 6. Antzerki muntatzaleak karrikaz karrika oihukatzen zuen zer xede zaukan eta, edozein izan ziten, parte hartu nahi zuten guziak biltzen zituen. Lf ( in Casve SGrazi 9 ). Irrati orrek zenbat aldiz bildu ote giñuzen bere aurrean sendi osoa. Zendoia 205.
v. tbn. Añ CatAN 76. Arb Igand 128. StPierre 30. ArgiDL 167. Ir YKBiz 303. TAg Uzt 223. Zait Sof 116. Yanzi 83.
2. (G, AN, B, L, BN, S; Lar, Añ, VocS, Gèze, H), biltu (R-uzt), billu (AN-5vill), bitu (G-goi) Ref.: Lrq; EAEL 263, 318, 376; Gte Erd 64, 247 .
(Con aux. intrans.). Reunirse. "Apiñarse" Lar. "Arrimarse, juntarse con otros" Lar, . " Jujariek plaza-erdirat ardura biltzea zuten, les juges avaient souvent à se réunir" Lf Gram 452. "Réunir, bil, alkhargana " Gèze. Tr. Exceptuando a los vizcaínos, entre los que sólo se encuentra en Añibarro y en algún autor moderno, es de uso general. En los casos en los que se explicita el lugar de reunión, -ra (o -rat) bildu es algo más usado al Norte, mientras que -n bildu se encuentra sobre todo entre los meridionales, y en textos modernos (aunque se documenta ya en Dechepare). Así, lo hallamos con -ra en Leiçarraga, Moguel (CC 245), Echagaray, MarIL (12), Iztueta, Goyhetche (107), Lardizabal, Duvoisin, Hiriart-Urruty, StPierre (37), Inza (Azalp 84), Constantin, ArgiDL (128), Orixe (Mi 142), Iraizoz (YKBiz 466), T. Agirre, Anduaga (AUzta 91), Salaverría (44) y Uztapide; con -rat en Haraneder, Larreguy (II 236), Laphitz, M. Elissamburu, Zalduby, Joannateguy, Etchepare (Bur 24), Oxobi, J. B. Etchepare (84), Lafitte, Zerbitzari (IxtS 108), y Xalbador (Odol 233); con -n en Dechepare, Materre, Mendiburu, Ubillos, TB, CatLuz, Lardizabal (507), Goñi (51), Iraola, D. Aguirre, Azkue (Ardi 78), Inza (Azalp 27), Mujika (PAm 8), Zubiri, Orixe (Mi V), Olabide, Iraizoz (YKBiz 353), T. Agirre (Uzt 170), Leon, Zerbitzari (IxtS 98), S, Mitxelena (Aranz 59), Munita (10), Etxaide (JJ 172), Zaitegi, J. B. Etchepare, Ugalde (Iltz 47), Izeta, Anabitarte (Aprika 18), M. Atxaga, Etxaniz, Arradoy, IBk, IBe y Bibl. Con aux. bipersonal lo emplean Etcheberri de Ziburu, Hiribarren y Lardizabal, y es relativamente frecuente en autores meridionales del s. XX.
Jende oro bat dakion Iosafaten bildurik. E 49s. Bil zedin harengana jendetze anhitz. Mt 13, 2 (He, TB, Dv, Ur, Ip, SalabBN bildu; Ur (V), Ker batu, Samper, Hual xuntatu, Leon ethorri ). Eta hiri guzia borthara bildua zen. Mc 1, 33 (He -rat bildu, Dv -ra bildu, TB, Ol, Leon, IBk, IBe -n bildu ). Itsasoan zabiltzaten marinelok bil zaitezte elkhar gana. Mat 327. Minzo naiz eliza material hetan biltzen diren iende bathaiatuaz. Ib. 66. Hill guztiak bill zaitezte Iosaphata pontuan. EZ Man I 81. Erresumak iakin zuenean bere erregeren deliberamendua, bildu zen komun guztia eta ioan zeikan guztia batetan othoitz egitera. Ax 347 (V 231). Zein apaindu baitzenduen, / Argitzat, herri bilduen / Begitart' aitzinean. "Ante faciem omnium populorum" ( Nunc dimittis ) . O Po 63. Huna bildurik non den hemen / Zure populu fidela. 190. Jüdiek, zoin mündüko eretze orotarik bildürik baitzaudian Pentekosteren ohoratzeko, Zelütik jiten enzün zien azanziala laster egin zien. Bp II 71. Baptistaren zirkunzidatzera bildu zirenei. ES 159. Guziak orduan erraxki elkharren gana bil baitaitezke. CatLav A, 8v (V 9). Konzilioak bilduak direnean. Ib. 56 (V 37). Nolako gaba beraz egingo dute herejiya guziak batean bildurik eta baturik? Lar SAgust 8. Eraman zuten Jesus aphez handia ganat eta bildu ziren harat aphez guziak eta eskribauak eta kargudunak. He Mc 14, 53 (HeH hara bildu, Leon harat bildu, TB etxerat bildu; Or, IBk, IBe (h)an bildu ). Oriek eta gu, bai ta sulezeko etsai amurratu guziak ere, bilduko gara Josafatko soro-aran andian. Mb IArg I 60. Yarri ziren aitzitik, gabaatarren alde, eta bildu izan ziren hogoi eta bortz milla gizonetaraino. Lg I 240. Bildu ere ziren elkhar ganat. Lg II 288. Haitien egiteko bildüren direnak. Mercy 36.
(s. XIX) Erri barruan bada egin bear dezu deadar, lagunak bildu ditezen, ta libra zaitzen. Mg CC 111. Oek bildu ta alkarturik, jetsi ziran lurrerontz. VMg 49. Gauza peligruzkoa ta arriskatua da gizon ta emakumeak batera, alkarren artean ta sarri batu, bildu, lagundutea. GGero 272. Bildu zirenian harat / aitzindari guziak. FrantzesB II 26. Yendetze handiak bildu ziren hura ganat. TB Mc 4, 1. Artzaiak, onera bildu. Echag 105. Non nahi izan zaitezten bilduak ene izenean, han zuen erdian izanen naiz. JesBih 394. Orai hemen bildurik gauden guziak. CatLuz 40. Algargana bil eta erri egin gero. Etch 372. Geren batzarre eta / Juntetan bildurik. It Fab 212. Batu omen zan bertara, Santa Ana egunean pestara bildu oi dan jendea baino geiago. Izt C 192. Hemen Juduak beren jai-egunean Sinagogara biltzen ziran. Lard 507. Bil daitezela zenbait etxekojaun. Dv Lab 189. Jondoni Pauloko elizarat bildu ziren Konpainiako menbro guziak. Laph 188. Bildurik ortarako zar da gazte letradun argienak Euskalerriko uri buruetan. Aran SIgn 209. Nastuta gabiltzanak / alkargana bildu. Xe 402. Asko biltzen al zerate apaltzera? Zab Gabon 28. Denbora gutxian bildu zan gurutzedi bat, iñoiz ere ikusi ez bezelakua. Bv AsL 213. Versaillarat bildu ziren amabi ehun deputatu berotuak. Elsb Fram 57. Jendea proasionean / Hunat bil dadin osteka. Zby RIEV 1908, 292. Nanterreko populu guzia bildu zen horien ingurura lehiarik handienean. Jnn SBi 68. Elgarretarat bildu ziren Jerusalemeko etxe batean. Lap 316 (V 143). Enbasadoriak, Ordre güzietako Erlejiusak eta Eliza güzietako Aphezak bildü ziren. Ip Hil 24. Auzoak, seme dohakabearen oihuak aditurik, hara bildu orduko, hil hurrana zen jenerala. HU Aurp 74.

(s. XX) [Gizonak] oro phiztu eta batera bildu diren ondoan. CatJauf 71. Berealaxe asi zan jendea biltzen batetik eta bestetik. Goñi 115. Elgarretarat bil balite eta elgar adituz berma. JE Bur 210. Igande bazkal onduan badakit non biltzen zeraten. Iraola 91. Biltzen dira gero sagardotegi edo ardangeletan albiste berriak entzun ta esatera. Ag G 81. Patxiko ta bere langintzako adiskide batzuk [...] Eibarren bitu dira. Ib. 354. Gizon batzuek saiatu gera / lege berriak paratzen, / indarran paltan ez degu egiten, / ezkera aski billutzen. Auspoa 97, 35. Iru aldiz bildu gera sei zinegotziok. A Ardi 34. Harat behar deneko gaiten guziak bil! Ox 151. Haritchabalet sartü zelarik kontseillia bildürik zen barne hartara. Const 19. Erlijioaren banderapean bildu dira jende biurri oiek. Or SCruz 13. Martineko zedarrian biltzen dira denak. Zub 54. A zer bi bildu zeraten! Alz Burr 24. Gutxitxo izanik, maitezko lokarriz bildu bear giñala, ta ez burruka makillez sakabanatu. Ldi IL 135. Bildu zan berriz ere gizaldea. Ir YKBiz 160. Gizatalde ugaria bildu zan nasa-ezpañera. TAg Uzt 39. Uri ontako Basurto Gudari-etxean bildu bitez. EAEg 24-10-1936, 124. Alde guzietarik harat bildu baitziren, alabainan, harramantza hori entzun-eta. Lf Murtuts 17. Bi gizon iakintsu elkarrengana biltzen diranean. Or QA 206. Gazte jendea batzarrean bildu oi zen zintzarrotsak edo Tobera Munstrak egiteko. Etxde JJ 171. Ez zan makala izan Kaixaganeko ori ikusteko bildu zan lagun piloa. Erkiag Arran 36. Platonen inguruan astiro-astiro bildu ziran Eladeko alde guzietatik etorritako mutil gazteak. Zait Plat 21. Azeri andana bat bazela bildua haitz baten pean. JEtchep 31. Eta xuxen xuxen an bildu ziren denak. Izeta DirG 33. Aurrez-aurre bildu giñanean. Anab Aprika 82. Bakotxak zuen ardiak zain, eta gauaz elgarretarat bil. Larz Iru 74. 1913garren urtean Bruselasen bildu zan sendagille batzarrak esan zuna. MAtx Gazt 43. Familitik sakabanatu giñanean, noiz edo noiz alkarrengana biltzen giñan senideak. Salav 25. Errian bildu zan gizataldea. NEtx LBB 99. "Ile Saint Louis" deitzen den ur-artean [...] biltzen ziren Pariseko istudiant gazteak ortzegun arratsalde oroz. Ardoy SFran 89. Bildu zen jende gehiena, mugaz haindikoa izan zen. Xa Odol 331. Donostiara bildu giñaden / euskaldunaren sendia. Uzt Sas 270. Biharamunean, herriko agintariak, zaharrak eta idazlariak Jerusalenen bildu ziren. IBk Act 4, 5. Naiz eguraldi txarra izan, jende asko bildu zan. Albeniz 168. Elkartea bildu zen Aurki-karparen sargian. Bibl Lev 8, 4. Afaritako bildu ginen hurrengoan. MIH 144.

v. tbn. (Para autores anteriores a 1800): Etchart 6a.1r. Hm 37. FPrS 29. Monho 48.
(Con sociativo).
Orduan bildurik Anzianoekin, eta konseillu harturik, diru soma ona eman ziezen jendarmesei. Mt 28, 12 (TB, HeH, Dv, Ur, Echn, SalabBN, Ol, IBe -kin bildu). Bil zitezen harekin Sakrifikadore prinzipal guziak, eta Anzianoak eta Skribák. Mc 14, 53. Bildü izan dirade Ballea Ronkaleko depütatüieki. Etchart 1.1r. Hainitz eta hainitz angeru elkharrekin bildurik hartan kausitzen dira. SP Phil 137. Bil zaitez erriko beste kargudun zere lagun guziekin. Mb IArg I 117. Lagun gaiztoakin biltzen dana. AA I 551. Bil daitezen elgarrekin, goiz edo arrats, Mariaren aldarearen oinetara. MarIl 6. Apostolu guziak ikasleakin bildu ziran. Lard 488. Bildu nadin berakin gero zeruetan. AB AmaE 287. Elkharrekin bilduak direnean familiako menbro guziak. Arb Igand II. Gure gorputz berauekin gure anima azken-egunean bildu ezkeroz. Inza Azalp 112. Erriko gizaseme batzuek etorri ta besteakin biltzen dira. Alz Ram 58. Jesus ardura biltzen zelakotz harat bere dizipuluekin. Leon Io 18, 2. Zurekin bildu gaitezen luzatu gabe an. Or Poem 551. Atera oi zen etxetik lo xuxta eginda eta Etxegoihenian Sebastianekin bildu ondoren, alkarrekin erriratzen ziran. Etxde JJ 32. Senideak alkarrekin biltzen giñanean. Salav 29.
(Con aux. intrans. bipersonal).
Hala egiten baduzu / Jendea saihetsera / Billduko zaitzu fabore / Premian eskatzera. EZ Eliç 307. Ederra baitzen, biltzen zitzaion hainitz yende ingururat. Hb Egia 61. Galilea, Juda, eta Jerusalendik bildu zitzaiozkan batzuekin. Lard 389. Modu orretan gu gabiltzala / gizonak bildu zaizkigu. Noe 31. Udalaren erabakiak irakurtzera dijoa. Oztea bildu zaio. Anab Usauri 6. Gizataldeak erruz biltzen zitzazkiola-ta. Ol Mt 13, 2 (tbn. con aux. intrans. bipersonal en Or, IBk, IBe; Lç harengana bildu). Uitzi-aurrak irriz ondora bil zaizka. Or Eus 151. Erroman ere bildu nintzaien saindu gezurti ta iruzurti aieri. Or Aitork 116. Amaiketarako abadeak bildu zitzaizkien. NEtx LBB 59.
v. tbn. Ir YKBiz 276. Anab Poli 91.
3. (G-azp, AN, BN, S; Lar, VP , H).
Recoger(se), retirar(se); recogerse en sí mismo, concentrarse. "Acogióse a la Iglesia, eleizara bildu, sartu, joan zan, iges egin zuen " Lar. "Recogerse, acogerse" Ib. " Bildu norabait, acogerse a algún lugar" VP 93r. " Non biltzen zare? où demeurez-vous, vivez-vous? [...]. Arrastiriko etxera biltzen da, il se retire chez lui pour l'entrée de la nuit" H. " Goizik etxerat bil (S-saug), rentrez vite à la maison" Lh. " Haurra amari kontra bildu zen " Lf Gram 385. "Ahaideekin bildu zen: ahaideetara bildu zen (BN-lab-arb), senidetara, bere familiara bildu zen (G-azp, AN-gip-5vill), untzi batera biltzen da (BN-ciz)" Gte Erd 64.
Arratsean etxerat goiz biltzeaz eta bihurtzeaz. Ax 177 (V 119). Bertzeren mahaira maiz biltzen denak, badirudi alferkeriari emana dela. Ib. 43 (V 27). Bil etzatzu ene sensuak, gorputzeko eta arimako ahalak zure gana. SP Imit III 48, 5. Xitoak ikusirik amaren azpian bildurik. SP Phil 134. Elizati herratiak eta berheziak berartara bil ditian. FPrS 19. Zenbatenaz baita nihor gauza guzietarik apartatuago, bere baitharat bilduago, bere barrenean sarthuago. Ch I 3, 3 (SP bilduago... bere buruarekin). Orregatik, nai duenak debozio hau, bildu bear du, egin alean, bere bihotza. Mb JBDev 107. Lo piska bat egitera biltzen zen aldian. Mb IArg II 343. Bere jainkozko amorio guziaren indar ta alegiñak puntu batean bezala bere biotzera beregandu ta bildu. Cb Eg III 329. Behar da izan osoki bere beithan bildia. CatLan 129. Ixiltarzunaren, bihotziaren [sic] bildurik atxikitziaren, eta bertute ororen lore seindiak. AR 135. Jainkoa baithan bildua. Dh 53. Nun bildu ez duenari ostatua ematea. CatB 52. Eta bildu zen lekhu desertu batera. TB Lc 9, 10 (Lç retiratu, HeH, Dv aldaratu, Brunet erretiratu, Ol baztertu, Or lekutu, Ker baztartu, IBe aldegin ). Bildutzitzu nere sentiduak zugana. Echve Imit III 48, 5. Maria Dibinoa, tenplora bildua, han bizi izan zen bethi Jainkoaren presentzian. MarIl 117. Nora bildurik etzuela. Lard 135. Ni gogo beroago batez zugana biltzeagatik. Dv LEd 92. Galileako aurkhintzetara bildu zen. Dv Mt 2, 22 (Lç retiratu, HeH aldaratu zen, Ip, Ol baztertu, Ur alde egin, Echn, SalabBN, Hual erretiratu). Casino-Mendiko bakartegi ospatsura bildu zan. Aran SIgn 97. Non bildu eztuenari ostatua ematea. Legaz 34. Emazteak ere ez dauka nun bildurik. Zab Gabon 79. Ilhun-nabarrean, gure ahaidetara bildu baino lehen. Elzb PAd 55. Goizik behar dire nor bere etxera bildu. Arb Igand 145.
(s. XX) Crespoeneko etxe ederrean, harat biltzen baitzen, badauzka hogoi ta bortz xoraturik hortaz, eta orobat harriturik! JE Bur 160. Pernando Erretore jaunarekin jan-gelara bildu zan. Muj PAm 49. Bil zazu zure ganat nere izaite guzia. Leon Imit III 48, 5. Ango nekazari prestu baten etxera bildu zan. Or SCruz 38. Bil Mañex zure zeruan! Etcham 108. Ari mutur gorriya / bildu da etxera. Tx B 191. Barnera bil adi, gaba, alde oneitan, / goian artixarra. Laux BBa 116. Zuek umezurtz gelditu ziñaten. Ixteben, Don Jose Antonio Apaizak artu zikan etxeko. I, nere albora bildu intzan. Lek EunD 16. Jaunak, hunat bildu nutenean, ez nintzen hola buluzia. Lf Murtuts 47s. Kristau zintzoen xoko dan Getsemani landara / bilduko naiz berriz ere; betoz gurekin ara. Or Poem 539. Bere baitan bildurik, oldozkor aritu zan bost bat minutu. Etxde AlosT 75. Iainkoagan bildurik egoteko, neregan bildurik egotea ederki datorkit. Or QA 137. Engrazi, bere lengusuengana bildu zen. Etxde JJ 208. Atsulaiko kapera xuriaren aldean baitzen etxola txar bat, harat bildu zen hamazazpi urtetan. Zerb Azk 45. Estalpe orrek bildu gaitzala / senidetzarik degunak. Basarri 6. Gau artan yendea berokire bildu izanen zen, ortarako obea baizagon. Izeta DirG 26. Gogoa bere izatearen zokorik barruko ta ixillenean bildu. Onaind ( in Gazt MusIx 148 ). Bere astoaren ta Rozinanteren erdira bildu zan. Berron Kijote 140. Mozkortu ta ezin etorri ziranak, beren etxeetara, al nuan bezela, bildu ere bai. Ataño TxanKan 64. Momentu artan familira, gurasoen eta senideen ondora, bildu nintzan, basarrira. Albeniz 67.
(Part. en función de adj.). Retirado, introvertido, concentrado en sí mismo.
Haiñ gutitan osoki bildua. Arbill IV 7, 20. Espiritü bildü bateki, begiak behera so. Bp II 85. Sainduek zuten ispiritu bildu hura. Mih 19. Izpiritua bildua, ta hartu dugun meditazioneko geian edo sujetean baratua atxikitzerat. Dh 98. Izpiritua bilduago atxikitzeko, karrika ixil batean jarri zen arraots guzietarik urrun. Laph 132. Alik bakarren eta bilduen bizitzea. Arr May 124. Gogo ta biotz bilduarekin. Inza Azalp 125. Hola zunan Battitt; gizon bildua eta uzkurra. Zub 62. Gizonaren neurri xuxenerat aphaldurik, gure burua mendiak, gogoa bildua ginoazin. JE Ber 161.
Zoko illhun batean laster goibeltzen da billdua. "Il se cache en un coin, respire, et prend courage" Gy 89.
Apartado, que favorece el retiro.
Etxean den khanbara edo lekhurik bilduenean. MarIl 11.
"L'accent aigu ("é" fermé), "e" bildua " JE EuskG 269.
(Tras gen.).
Mendien arina, bizitegien bildua elizaren eta eskoletxearen inguruan. JE Bur 206.
4. Resumir(se), condensar(se).
Hura guztia dago zazpi othoitzetan bildua. Mat 87. Hauk bi manamendutara biltzen dituk laburki. EZ Man I 12. Hau duk Iesus Kristo berak irakatsi othoitza, / Zeñetan zazpi prinzipal gauza ohi baitauntza, / Berzeak bill ziaitezkek hunetara erraxki, / Hauk gogoan har etzakek ahal bezain debotki. EZ Man II 32. Manamendu guztiak [...] amoriora eta karitatera bere finera eta xedera bezala, biltzen eta bihurtzen dira. Ax 486 (V 314). Katexima gañekoa erran ürhentü datianian güzia honla labürkiago bildü behar da. Bp I 151. Jainkoa hondratzeko ta serbitzatzeko egin behar dan guzia dago bildurik fedean, esperanzan ta karidadean. Ub 122. Ortáko motiboak dire infinito numeroikgábe: baña bidatára bildaizke. LE Ong 103r. Jesu Kristok gure bizi modurako erakutsi zizkigun dotriñak eta ejenploak zertara batezere bitzen dira? Gco II 2. Elhestaldi hunen solhasik premiatsuenak batetara biltzeko. Arb Igand 119. Neskutz, bil zenduban mosu baten, zeure bixitza. "Reconcentraste" . Laux BBa 54. Legea ta profeten esan guziak itz labur oietan biltzen dira ta. Ir YKBiz 138. Ortxe dago ondotxo bildurik eta sintetizaturik, egoki asko Santaren bizitza osoa. Lek SClar 108. Itz batera bilduz gorabera: aiek gazte, ni zaar. Txill Let 82. Gizon batengan beste zenbait gizon bil eta biribil ditezenean, orduantxe zenuke bururengoa. Zait Plat 5. Itz gutxitan, ontan biltzen da jaun oien esangoa. Vill Jaink 82. Labur esan: alkarte ez alkarte bitartera biltzen da Fray Luis Leonen ertigintza osoa. Gazt MusIx 71. Irudikizun baten biltzen du Joan Gurutzekoak bere irakaskintza osoa. Onaind ( in Gazt MusIx 147 ). Izan ere, harako ez ezkonzarik nahasi [...], eta beste edozein agindu, hitz honetan biltzen da: [...]. IBk Rom 13, 9.
5. (SP, Lar, , H), bitu (G-goi).
Envolver(se). " Haurraren biltzia, emmailloter un enfant" SP. "Envolver" Lar, . "Empacar, encerrar en cajas, cueros, &c.", "empapelar", "ensabanar" Lar. " Burua bitu, cubrir la cabeza (G-goi)" A Apend. Tr. Documentado en textos meridionales desde principios del s. XVIII; al Norte, sólo se encuentra un ej. de Inchauspe.
Izare santuan zeñean bildu zuten zure gorputz santua. CatBurg 47. Bazirudien illuntasunean bildurik zegoala. Lar SAgust 6. Jaio horduko oial berotan bildu. Mb IArg I 107. Mandire Sanduan, zeñetan bildu baizuen Josefek zure Gorputz Sandue. CatAN 81. Arkituko dezute aurra zapietan bilduta. Oteiza Lc 2, 12 (Ol, Or, IBk bildu). Kapa andi batean / zegoan bildurik. It Fab 30. Biltzen da bilhozko oihal azkar batetan. Ip Dial 104 (It biltzen; Ur batuten, Dv inguratzen). Zapietan bilduta, ganbela batean aur bat arkituko dezute. Lard 367. Eta arturik gorputza, Josek bildu zuen maindire garbi batean. Ur Mt 27, 59 (IBe bildu; ezar, He ezarri, TB, Dv, SalabBN, Samper inguratu, Ip üngüratü, Leon troxatu, Ker batu). Jenobeba bere ardi-narruan bildu. Arr GB 102. Zapiyan kapoi-iztarra bitu eta ura arrai biurtzia. Bv AsL 137.
(s. XX) Ateratzen du uretik, biltzen du mantalean, eta an dijoa etorri bezela laixterka etxera. Goñi 52s. Bere librua mantal urdin batian bildua duela. Iraola 91. Zeiñ da irudiz beterikako albistarian opilla, udarea, arrautz egosia edo abarketaren batzuk bildu eztituana? Ag G 249. Mando aska batean, manta batzuekiñ bildurik, gizon beltz aundi bat. Urruz Zer 122. Urten zan Zinko esku bijak bete karamelogaz, ingi zuri-zurijetan ederto bilduta bakotxa. Kk Ab I 62s. Kapa aundi batian erdi bilduba. EgutTo 4-8-1920 (ap. DRA ). Etsaiaren sare berrietan berriz bildurik arkituko ba-giñe. Inza Azalp 147. Txanpon bakar batzuek musuzapian korapillo batekin bilduak bazeuzkan. Muj PAm 37. Zapian bildutako apari kondoa Ramuntxori emanaz. Alz Ram 37. Zer ote du papertxo ontan bildu? TP Kattalin 190. Torpin zarra gogonduri, bere estalkian biltzen da. Or Mi 129. Ixilik gaba dator liluraz bilduta. "Envuelta en misterios" . Laux BBa 12. Orra barruan, yaunok, / maindire leun artean / bilduta, buru-oin. Ldi BB 8. Sua bere txingar eta suautsakin bildu oi da. JMB ELG 91. Illunbetan bilduta zegoala. TAg Uzt 271. Baiña laiñoz zaude inguru bildua, nai zaunak ikusi. "Rodeado de nubes" . Or Poem 531. Soiñeko iantziak gorputza kanpotik biltzen du. Or QA 178. Juanes manta batean bildu eta lenengo aterpearekin bizkarrean artuta baserrira jatxi zun. Etxde JJ 233. Erroma zaharreko togan bildurik zenuen. Mde Pr 119. Gizonezkoak jantzi idekiak erabiltzen dituzte, emakumeak berriz burutik oñetaraño bilduak dijoaz. EgutAr 14-12-1957 (ap. DRA ). Pontac-ek artu ta paper lodi batean bildu zituen. Izeta DirG 122. Neuk be zeu bildu gura oial bigunez. Gand Elorri 210. Burkopean sartu dau [dirua], sudur-zapian bilduta. Erkiag BatB 167. Zapi batean bilduta bere jantziak eman zizkionean. NEtx LBB 38. Autsak, papertxoetan bildu ondoren, barraketan salduten ebazan. Abeletxe GaziG 27. Pentsatzen nago atxurra plastiko batean biltzea, erdoitu ez dedin. BBarand 7. Aldian zeramakin jantzian / alik azkarren bildu zun. Zendoia 73. Euskara ez da txukun eta ederki bildurik, hauts-apurrik gabe, kanpotarrei erakusteko gorde behar dugun bitxia edo jostailua. MIH 164. Haurtzaroko ametsetan --troxetan bezala-- bildua zebilen Leturia. Ib. 299.
"Abarcar" VP 93r.
6. (AN-5vill ap. Gte Erd 23 ; SP, Lar, VP , H).
Doblar(se); plegar(se) sobre sí mismo; recoger plegando. " Sotanaren biltzia, trousser sa soutane" SP. "Acorrucarse, por encogerse, y arroparse contra el frío, ondo bildu, ta estali " Lar. " Suge bildua, culebra enroscada" VP 86v. "Belaunak ez zituen artikulatzen: [...], biltzen (AN-5vill), belauna ezin bildu (AN-5vill)" Gte Erd 23.
[Oreña] kokorika bildurik / zegoan guztia. It Fab 152. Ondoan gorputza pleguka billdurik, / Abiaduran yarririk, / [sugea] Yauzi nahi zaio on-egilleari. Gy 162. Orduan ohartu ziren hezur hautsiaren phuskak makhurtu zirela, bat bertzearen gainean jarri zirela eta zainak hainbertzetaraino bildu non zango hura bertzea baino anhitz laburrago gelditzen baitzen. Laph 15s. Fite bildu zituzten / karlistek egalak. Bordel 184. Gizon gaiztuak askatu zuanian zapi txuri bildua. Bv AsL 137. Egingo al dezu mesere, anka oiek biltzia edo beste nonbait jartzia? Iraola 64. Ankak bilduta badaude belaunak zabalik egongo dira orpoak ikututzen dirala soñaren goi añan. Anab EEs 1919, 185. Hasten zaio ukamiloa bildurik, mehatxuka. Barb Sup 26. Gure Aralar negarrez dago... ta aingeru Migel / lotsaz bildurik egoa. Jaukol Biozk 69. Kapea arri-aulkian bilduta. "Doblada" . Or Tormes 77. Puska jan zunean, berriz pardela bilduta bidez bide asi zan. Or SCruz 121. Bizkarra beira zarion ille beltz ederra bildu, adats kizkurrak bildu, ta zapi zuria sare batean arturik, lokarri urdin batekin iru biur eman. Or Mi 98. Ipurdi faltsu zaia bilduan. Etcham 97. Lanak izan zituen, ankak ezin bildu, besoak ezin luzatu, jartzeko eta zutitzeko. FIr 147. Taulier-kantail bat petik-gora zeiharrean gerrirat bildua. JE Ber 30. Yuduak soñeko luzeak ibiltzen zituzten; eta lan egin bear zutenean eragotzi ez zezaieten, gerrian bildu ta lotu egiten zituzten. Ir YKBiz 282. Yesusen il-oialak orren txukun bildu ta yarriak zeuden ezkero. Ib. 520n. Makutsik jarri zanean, alkondara zuriaren besoalde bilduetatik beso kiriotsu ta kozkordunak azaldu zitzaizkon. TAg Uzt 228. Baña aurki bildu bear izan zituen oialak eta arraun-indarrez ontziak erabili. Ib. 108. Mahungak ukondoraino bildurik, motoa airean. Lf Murtuts 52. Itxaso barna oialak bilduta yoatea obe dugu. Zait Sof 20. Oihu egin zion emazteari ukabilak bildurik. Mde Pr 159. Egoak bilduz, zeure sutean / osorik sartzen danean. Gand Elorri 88. Hire ohea bilzak eta karga... Indianoak berea heda dezan. Larz Iru 94. Gau-ama lore-egoak / biltzen ari da. NEtx LBB 260. Eguzkiak urra du / zeruko goibela, / Aterkia bituta, / argi det txapela. Ib. 281. Hegalak bildu ditut Frantzia iparreko lur aldetan, / hemen ninduen amodioak nahasi bere saretan. Xa Odol 294. Gañeko gona gerrira bilduz. Ataño TxanKan 149.
Enrollar(se), enroscar(se).
Etziten zen ontzi gañeko ol gogorrean ta artzen zuen buruperako an zeutzan soka bilduetatik bat. Mb IArg II 343. Ardatz, arrudak zebilltzan yadanik farra, farra, / Baratu gabe zuntza bat bill, bertzea tira. Gy 77. Zirikua bilduz hastalkaian. Dv Dial 6 (It artuaz, Ur arturik, Ip hartürik). Xoane bere buruarekin kur, kur, kur hirriz, sokaren billzen ari zen. Barb Sup 99. Jesukristori sube aundi bat / bildu zitzaion lepuan. Tx B I 83. Zuta ta zearra / lotuz elkarri, / eunduko sarri / eundegi-ardatzak / bil duan ari. Ldi UO 49. Bildu zuen liburua. Ir YKBiz 77. Ta idaztia bildu ta arduradunari itzulitakoan, eseri zan. Ol Lc 4, 20 (Lç, He plegaturik, TB, Leon hetsirik, Ker biribilduta). Uztaren poza zerk dakarren, zein izar-alditan lurrak irauli, noiz mats-aienak zumartxurietan bildu. Ibiñ Virgil 69. Has gaitezen, bada, zenbaitek nahasi baino nahasiago nahi lukeen mataza askatzen eta biltzen. MIH 385. Ortzia ezkutatu egin zen, bere baitan biltzen den liburua bezala. IBk Apoc 6, 14 (Lç itzultzen, He itzulikatu, Dv, Ip biribilkatzen, Ur (G) biribillatzen, Echn karanbelatzen, Ol biribiltzen; el primer verbo, "recessit" en la Vulgata, es traducido bildu por Dv, Ip, Ur (G) y Echn, y, entre las traducciones que no siguen a ésta, por TB, Ol e IBe; traducen, por otra parte, batu, Ur (V) y Ker; cf. Lç retira zedin, He goan zen e IBk ezkutatu. Es difícil precisar el significado de bildu en estos textos, pero parece ser algo así como 'recogerse sobre sí mismo', inducido tal vez por el segundo término del símil).
Pasar alrededor.
Gerri zumetik neskaño xaloari besoa bilduz, gartsu bereganatu zun mutillak. TAg Uzt 102.
"Entreabrir. Atea itxiko al det? Ez; bildu bakarrik " Gketx Loiola.
7. (H), biltu (R ap. A ) .
(Part. en función de adj.). " Herri bilduak, les bourgs (villages dont les maisons forment un bourg). Proc. du Proc. syndic. d'Ustaritz" H. " Erri biltia, pueblo reunido" A.
Herriko güziak, zahar, gazte, xipi eta handiak, hanbat hiri bildu nola bazterretakoak. Bp I 22. Erri txiki sakabanatuetako sagar-jabeak ezin baliatuko dirala beren sagar ta sagardoaz, Erri bildu andiak gertuan dauzkatenetakoak bezala. Izt C 142. Etxeak egiñik, Erri txiki bilduak ifinten. Ib. 3. Iziarko erriak etxe bildurik etzuan denboran eta bere lurrean baserri banatuak baizik etzuanean. EE 1884b, 76. Uri bildu baten asiera jakin nai degunean. Etxeg RIEV 1908, 111. Lenengo Gipuzkoan izan ziran erri-bildu guztiak, itsasoaren ertzean zeuden. Ib. 111. Gain-behera luze bezain ezti batek bageramatza xuxen bertze herri bildu-bildu, pollit batetarat. JE Ber 83. Cestonako zelaia bera da hertsiskoa, Vichy bezalako hiri bildu baten egiteko. Ib. 75. Beraz aspaldikoa da Euskadin etxe bakanduen oitura. Etxe saill edo erri bilduen asterrenik berriz ez da emen garai aietan. JMB ELG 68.
8. (Lar, , H).
Unir, juntar una cosa con otra. "Unir, juntar" Lar, . "Trabar, juntar" . "Additionner, faire une somme. Bata bertzearekin bildurik, additionnant l'un avec l'autre" H.
Mehegi mintzatzea ere ezta Eskuararena, zeren hala mintzo direnak mintzo baitira mihiaren puntaz, eta ezpainak bilduz. ES 134. Garau baten uruna bilduten da bestenagaz, oratu ta gorputz bat egiten da. LoraS 55. Ala bada onezkero ez dira bi, aragi bat baizik. Jaungoikoak bada bildu zuena, gizonak ez beza berezitu. Ur Mt 19, 6 (Lç iunktatu, He juntatu, TB, Echn, SalabBN yuntatu, Ip batian ezari, Hual xuntatu, Leon batetaratu, Ker lotu, Or bat egin, IBk batu, IBe uztartu). Beraz Jainkoak bildua, gizonak ez beza berez. Dv Mc 10, 9. Bonetaren kaskoan xuxen zilua, / Phuntuz bildua. ChantP 94. Ezpañak egundo bitu eziñik, itza ta otoitza dariola. Ag G 365. Zoaz begirune ta itzal aundiaz jaunartzera, mutilla bazera besoak gurutzatuaz, eta nexka bazera eskuak bilduta. ArgiDL 46. Erbia begixtatzen duela, ezpainak bildurik, gogoz eta ahoz, tiroa emaiten dio: Pan! Pan! Barb Sup 29. Gogapenak elkar bil-ari mêñoa / beñola zaik eten... Adi yauregia!, / yabe dituk, geroz, gaua ta nâsia. "El hilo sutil que tu pensar ataba" . Ldi BB 80. Bereala atera zan illa, esku-oñak loturaz bilduak eta aurpegia izerkari batez estalia zituela. Ir YKBiz 359. Zuin-olaren ondoan zangoak ditu bil. "Ha juntado sus piernas" . Or Eus 32. Biak [Orixe eta Lizardi] bildu zituen lokarria ez zuen heriotzak berak eten. MIH 265.
Betazal bat legez / gaba zan bilduten! "La noche bajaba divinamente su párpado" . Laux AB 43. Bartko gauean Euskalerrian / ez da begirikan bildu. And Egun 28 (v. BEGIAK BATU s.v. begi ). Oeratu zanean, aurrekoan begirik bildu gabe nekatua zegoan eta bereala lo artu zuan. BBarand 25.
Bat soldadoa zen, gradatua, larru xuri-xuri batekin, erhiak hezur eta larru, aho bildu batekin mintzo. JEtchep 84.
9. Apretar(se).
Ta azkenean ekusi zuen eskuan bildu zuela aingeru onak esponja ta ongi estutu-ersi-prensatu ta bota ziola burutik bera esponjak zuen zikinkeri guzia. Mb IArg 129. Zortzi edo amar librako azaburu bildua. Izt C 155. Ogi hautena da gogor, bildua, phisu, ongi bethea, hanpatua edo torroil. Dv Lab 43. Gero bi eskiuez faiten dra biltuz biltuz, eta isartan dei mukulu batian. Mdg 136. Tiragoma eskuan dula, dixon-egilleari ogi-mami bildu bat kazkora irauzi nai litxiokek. Ldi IL 17. Odei borobil tinko bildua / apur-apur lezan barra. "Redonda y compacta nube" . Or Eus 342.
10. (BN, S ap. A; VocBN, Gèze, H).
Atraer (a una persona), convencer, seducir. "Attirer" Gèze. "Obtenir de quelqu'un un changement de disposition par des caresses, par la persuasion, par de bons procédés, etc." VocBN . "Ramener, gagner quelqu'un. Lausenguz errexki bil daiteke, on peut le gagner aisément par flatterie. Bildu dut nahi dutanaren egitera, je l'ai amené à faire ce que je veux" H. "(BN, S), captar simpatías" A. "(BNc), persuadir. Azkenean bildu dugu, por fin le hemos persuadido, le hemos hecho decidirse" Ib. v. bereganatu. Tr. Documentado en textos septentrionales desde mediados del s. XIX; se encuentra además algún ej. meridional del s. XX.
Entzünik egüzaita aitak bildü zeitala / Bere hiru etxaltez ene desprimützera. 'Mon père avait convaincu mon parrain' . Etch 140. Bihotzak kalaka dituzte, eta bil letzakete enganioz erraldiketariak. Hb Egia 143. Iñazio Loiolakoak laster beretu zuen Piarres, bainan Franzizko nihondik ez zezaken bil. Laph 124. Indarra eta bortxa, oi! zer gauza hotzak! / Horiez ez daitezke bil gure bihotzak. Zby RIEV 1909, 233. Bildu nahiz beraz haur gazte hura, hari onetsarazi beharrez bere nahia, haritu zen lehenbizian adiskide batzuen ariaz. Jnn SBi 136. Emeki-emeki Jesusen Bihotz-Sakratuak berriz ere gizonen bihotzak bildu ditu. Arb Igand 110. Alta nehork ez zuen bildu, ez baitzen bertzek erabiltzekoa. HU Aurp 154. Lausenguz etzitakela bil. JE Bur 11. Etsaiak ez ditzan bil hobenaren alde. Ox 77. Bena Haritchabaletek bazakian balakatzen eta biltzen. Const 32. Aithortuko dut Mediterranea osoki karana zaitala. Lehen ikus-aldian berean bildu ninduen. JE Ber 81. Frantses Javierekoa, Inaziori Parisen eskukaldi on batzu egin ondoan Inaziok emeki-emeki bere-ganat bildua zuena. Ib. 61. Ai zuei, Lege-irakasle ta Farisau itxuratioi! Itsasoa ta legorra inguratzen dituzue, zuen fedekide bakar bat biltzeko; eta bildu duzuenean, suleze-kume egiten duzue, zerok baño zazpi aldiz gaixtoagoa. Ir YKBiz 400. Ikusi zuenean mundua biltzen ari zutela apostoluek, kexatu zen eta Elizaren kontra aztaparka lanean hasi. Zerb IxtS 97. Jendea bere erakaspen berrietarat bildu. Ib. 109. Gehienak ez dira orhoitzen ere gerthatu zaioten bidegabeaz. Etsaiak emeki-emeki bildu ditu eta lokar-arazi. Lf Murtuts 50. Bere sort-herriaren alderako atxikimenduak othe du Platon bildu politika-bide berri baterat? Lf ( in Zait Plat XVIII ). Orai da, nola aithortzerat bilduko dugun. Larz Senper 60. Ez ditut gazteak enganioz biltzen. Larz Iru 26. Erregea bilduz etzuena bilduko Japonia guzia? Ardoy SFran 226. Diote ere ilun nabar batez bozu andana batek hilarazi nahiz, zubixka baten ondorat bildu zutela Frantses. Ib. 241.
11. Conseguir, obtener, ganar. v. eskuratu. Tr. Documentado en la literatura septentrional desde mediados del s. XIX; tbn. hay algún ej. meridional del s. XX.
Ura ixuririk sorginen bidean / dohaina bildu dut Bazko aratsean. Balad 173. Sahetsetik azpiko adrilua karrakan yanez, bildu zuten nolazpait papera, kisu eta mortero zariola. Hb Egia 20. Irakaspen hunen emaitea [Gobernamenduak] bere aztaparretarat behar duela bildu eta beretzat atxiki. JE Bur 52. Katzo ez baginu bildu behar. Barb Sup 88. Eta berriz kolaxet bildu zituzten, batek bere bertza, eta bertzeak... bere kontzientzia. Ib. 170. Orhoit arrotzak zuen etxea bildu nahiz dabiltzala. Ox 109. "Nai dun, ortaz?". Irritik baimena du bildu. Or Eus 134. Apeztu aintzinean Tolosako ikastegi famatuan gradu handienak bildu zituen. Zerb Azk 83. Hizkuntzak ez du orduan galdutako eremua atzera bildu ahal izan. Mde Pr 238. Senar jator, langile bat bildurik zuelako. Ib. 147. Galonak bildu nahi luzke kasernako bulego xoko batean egonez. JEtchep 91. Zerbait berezi duten guziek izen berri bat biltzen dute, batere gaixtakeriarik gabe. Ib. 104. Nik, jendeen konfientzia eta errespetua, bilduak ditiat. Larz Senper 32. Estakuru guti ukan zuen Ferrando Aragoiko erregeak [...] Nafarrako erresumaren biltzeko. Ardoy SFran 48. Gizon boteretsua ginuen Pompidou; / ez dakit zeruko zer sari duen bildu. Xa Odol 193. Beti aurrera, Prantzia aixa bilduko zula uste bainun eta alemanaren alde egin nizkin. Ataño TxanKan 164. Eta baziren hor fama eta ospe egiazko bat bildua zuten gizonak. Larre ArtzainE 142.
Ganarse (la vida, el sustento).
Gizon ederrik bada Xuberoa hortan; / Biltzen dute bizia asko inginutan. Hb Esk 80. Erromes gorria, bizia esketik biltzen zuen. Zerb Azk 95.
Recibir (un daño), sufrir (un contratiempo), contraer (una afección). " Burutik beitikoa bildu dut (AN-5vill-gip, B) [...] marranta bildu dut (BN-arb, S) [...] katarroa bildu dut (AN-5vill)" Gte Erd 149s.
Cantabrian harmada Semproniok galdu; / Pison eta Fulbiok herioa bildu. Hb Esk 29. Orthutsik elhurrean ikusiren dire, / Bildu gabe segidan neguko eztula. Ib. 165. Orduan hil zen, sukarra bildurik, kaskoin pilotari famatu hura. HU Aurp 162. Esku-ukaldi bakar bat makur emaitea aski litake, han, lekukoen aintzinean, desohore gorriaren biltzeko. HU Zez 22. Izurria sorthu zen tokietarik, sal-erostun larruketariek bildu zuten lehenik. Prop 1912, 5. (ap. DRA) Hobe nuela naski hila egitea, sekulakoa bil ez nezan nuenaren gainera. StPierre 12. Errefriaño bat bildu balu, hantxet! Barb Sup 68. Pidaia bat egin, hertze handia bezen luzea; bi prozedura edo berbal bildu bidean. Ib. 92. Mokordo hori nehork ez duela hunkitu behar, ez eskuz, ez zangoz, ez bertzela, non ez duen sekulako zerbait bildu nahi, sukar kafardil, sukar malin, sukar ustel, sukar laurden eta holako. Lf Murtuts 19. Gure herritar bat atxeman dute kamiun baten gidatzen batere baimenik gabe. Zortzi milaren amanda bildu du. Herr 26-3-1959 (ap. DRA ). Haurrik ez ditake sar haren ganbararat, beldurrez eta eritasuna bil, hain baita kotsakor gorriñoak. JEtchep 24. Beranta bil beldur bazira. Ib. 83. Orhoitzeko makil-ukaldia bildu zuen. Lf Gram 469. Eritasun horietarik biltzeko beldurrak zuela Jainkoari esker erortzetik begiratu. Ardoy SFran 92. Buruan bildu kolpe tzar baten ondotik hiltzerat zoan. Ib. 274. Dexente xamar edaten badu / bilduko du erasua. Auspoa 127, 18. Jai-egunak alletu ezkero / biltzen ditugu ederrak! Auspoa 77-78, 242.
12. (G-azp-to ap. A; Añ (G)), bitu (G-azp). "Ordeñar" . "Ordeñar. Beia bildu, ordeñar la vaca" A. "Ordeñar las vacas, [...] beiak bitu (G-azp)" Gte Erd 74. Cf. supra (1) ejs. de esnea bildu.
13. "(BN-lab), alcanzar. Gauerdi bildu dut ezin lokartuz, he alcanzado la media noche antes de conciliar el sueño" A.
Bezperen ondotik Igandearekin zer egin, nola bil arratsa? Arb Igand 141.
14. " Oso bilddúta daó, desanimado, triste [...]. Bildu, ezta biltzéen, acobardarse" Iz ArOñ .
II. (Sust.).
1. (H).
Acopio, provisión.
Eta hain da zuhur eta goithatu [xinhaurria] , ezen kanpoan deus ezin izanez, bere bilduetara, bildu behar duenean, lehenik hozitu behar duen burutik hasten baitzaika bihiari. 'Tiene que volverse a los víveres acumulados' . Ax 36 (V 22; Harriet traduce 'grenier, lieu où la récolte est gardée').
2. Retraimiento.
Ala geldirik, ala urhatsean, ala mintzo direlarik, ala daudenean ixil, baitaukate halako bildu bat, zuhau berehala sararazten zituena zeure baithan. JE Bur 24.
3. Paquete.
Ontziko bakoitzak zeramazkian bildu ta maletak jaso. NEtx LBB 33.
BIL-BIL EGIN.
a) (G-azp).
Envolver(se) bien, envolver(se) completamente. " Erropak dana bil-bil inda ekarrittu " ZestErret.
Beriala zapi zuri batian bill-bill egin zuan eskeko kapoia. Bv AsL 136. Iparraldeko mendi-saillak ere izara beltzetan bill-bill egitera dijoaz beren tontorrak. "Arrebújanse" . Mok 21. Prest nengoan nere maletarekin hoteleko aurrean eta nagusiak bil-bil egindako jan ugariarekin. Anab Aprika 57.
b) BILDU-BILDU EGIN (G-azp).
Juntar(se), apretujar(se), concentrar(se). " Trikua tente-tente jartze zan, bildu-bildu inda " ZestErret.
Lumetan bill bill egin da nola / arrimatzen dan txoko batera. Iraola EEs 1913, 41. Denborarekin arkitu ditut / lengo etxe emenguak, / bill-bill egiñik oñian dauzka / kontu aundiz gazteluak. PArt Ustez 106. Ardi ta artzaiek bil bil egin ziren, buru gañean ustekabeko ekaitza oartzen dutenean bezala. Or Mi 99s. Aurretik batere zulorik egin gabe, atxurra besa-gain artu, begiraño sartu, landarea ere bai atxurraren atzetik zañak bil-bil egin-da. Munita 42. Egon artan jendea ugaritu ta bil-bil egin zitzaion gurdiari. Anab Poli 109. Aapaldi onek, "lira"-k alegia, giartsu oi du esakuntza, ta neurtitza ere, bilbil eginda, gogaiez jori-jori elika oi da. Gazt MusIx 65s.
BILDU-BANATU.
a) "(G-to), saber y publicar noticias" A.
b) "(G-to) [...]. Se usa también como epíteto para designar a un individuo cuya ocupación habitual es recoger y esparcir noticias" A.
Gure bildu-banatuk dakizkian berriak onezkero erein ditu. (G-to). A EY III 266.
BILDUXE .
(Forma con suf. -xe, de valor aproximativo).
Hor ja inguru guzietarik biltzen ari dire Baionara. Bilduxeak ere omen, hor, noiz eta ere bet-betan berria jalitzen baita. HU Aurp 139. Lio-lanetan baita ain ongi ikasia, / bilduxea bide du ezkontzeko ornia. Or Eus 101. Bildur ikararik ez-baiña, larrua / bilduxe bezala kolkope xulora. "Como encogida" . Or Poem 524.
BILDU-ZAHAR. "Bildu zaharrak dire, il y a longtemps qu'ils sont cueillis" SP.
BIL ETA BIL (Estar, etc.) recogiendo, reuniendo continuamente.
[Áski dúgu] in prebénzio al guzía eternidaderáko obra ónes ta limósnes [...]. Baña bil ta bil eméngo, nolanái déla, yago ta yago nái. LE Urt ms., 26v. Gizon bat hari zen / Bill eta bill diru. Gy 215. Hari dire bill eta bill. Ib. 49. Bazian aphurtto bat han hari nintzela bil-eta-bil; yadanik golkhoa ere bethe hurrana nian onduenez. Elzb PAd 39.
BIL-LAN, BILDU-LAN. Trabajo de recogida. v. BILTZE-LAN.
Haren bil-lanari jarraipen eman behar diogu orain euskaltzaleok, harek jaso elezaharrak adieraziz, gure herriaren arima ezagut dezagun. Mde Pr 265. Urrian izaten zala aien uzta ta ikusgarriak izaten omen dira ango bildu-lanak kanpotarrentzat. Anab Aprika 43.
EZIN BILDUZKO (Dv). Imposible de recoger, de recolectar.
Esnea, artho eta gasna herrikoak, / Ez dire nihorentzat ezin bilduzkoak, / Eskalapoinak hartuz othe pikatzeko, / Eta zapatak utziz besta handitako. Hb Esk 164.
LABUR-BIL, LABUR-BILDU. v. labur.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper