OEH - Bilaketa

344 emaitza fama bilaketarentzat

Sarrera buruan (3)


Sarrera osoan (341)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
1 sortu.
tradizioa
Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos. Además de la forma general sortu, hay un ej. de soortu (soortu berri ) en FamInst, y uno de xortu en la revista Herria.
sense-1
I . (Vb.).
azpiadiera-1.1
1. (gral.; SP, Ht VocGr , Lar, Añ, VocBN , H, VocB ; -th- Urt I 211, VocS 138, Lecl, Arch VocGr , Gèze, Dv, H), xortu . Ref.: A; Lrq (sorthü); Elexp Berg .
(Aux. intrans.). Nacer. "Proceder, nacer, originarse", "provenir" Lar y Añ. Leiçarraga (Decl ã 7v) da sorthu como equivalente suletino de iaio. v. jaio.
Tr. De uso general, aunque menos frecuente entre los vizcaínos y guipuzcoanos.
Andren gaitz erraile orok bear luke pensatu / bera eta berze oro nontik ginaden sorthu. E 119. On zukeen gizon hark baldin sorthu ian ezpaliz. Mt 26, 24 ( TB, Dv, Ip, Echn, SalabBN, Samper, Leon sort(h)u; He, Ur, Ol, Ker, IBk, IBe jaio ). Ala andrea ditxabaga / sortu bazan neskaetan! Lazarraga A25, 1197r. Erraguzu non sorthu den / Iuduen Erregea. EZ Noel 65. Aita hillez gero sorthua. Ax 4s (V 2). --Zer da kristinaua obligadu leelengo egiten? --Bilatu fin prinzipala zetarako sortu zan. Cap 23. Galdegin zioten Kristo non behar zen sorthu. Lg II 113. Zenbat [haur] ez dire hilak sortzen edo bathaiatu gabe hiltzen! Brtc 84. Gauza guzien eskasian sorthu ondoan, gurutze baten gainean sakrifikatzen du bere bizia azken hatseraino. Dh 240. Obe zan sortu ta bereala il baliz. GGero 373. Ai, ordu gaixtoan sorthu naizena! Dv LEd 192. Orobat, etxean sorthu behia, hobea kanpotikakoa baino. Dv Lab 254. Bera sorthu aitzinean gerthatu gauzak. Hb Egia 8. Ekusi zuniona Jesukristo sortan? CatR 21. Sorthu direnak menbro bat edo bertze gabe. Elsb Fram 152. San Julien sortu zen Antiokeko hirian. Jnn SBi 96. Aian sortu ta azia. EusJok 68.
(s. XX) Ta olloa nondik sortu da? Inza Azalp 35. Baxenabarren sortu, / Lapurdin da hazten. Etcham 211. Autsetik sortu giñan, / auts egingo gara. Kk Ab II 85. Enbeita añakorik ez da egundaño sortu. Lab EEguna 97. Eriotzaren ondoan bertan, bizitza berria sortzen da. TAg Uzt 147. Populu hartarik sorthu beharra zen Salbatzailea. Zerb IxtS 114. Kantuz sortu naiz eta kantuz nauzu bizi. (Canc. pop.). SMitx Aranz 190. Etxahuniko Juanes etzan larrugorri sortu. Etxde JJ 68. Zorioneko giñian eta / zer egin daustazu, Eba? / Pentsetan nago sortu ez baziña / izango nebala oba. BEnb NereA 164. Platonek uste du sortu-aitzin arimek ikusi dituztela Ideiak. Lf ( in Zait Plat XXII ). Argi-indarrik ez dezu sortu. Moztuta zegon tokian alkartu, baizik, giltzari eragiñaz. MAtx Gazt 22. Han xortu beniz. Herr 6-11-1965 (ap. DRA , s.v. xorleku; la ref. es incorrecta). Beren herria zain dezatela han sortu diren gizonek. Xa Odol 162. Loiolan sortutako seme bat. Uzt Noiz 23. Ni sortu nintzalarik, eta geroztik ere luzaz, bazen han arditegi zaharra. Larre ArtzainE 34. Gu sortu giñan baserritik ogei bat minutu bidera. BBarand 176. Villasante ez da etzi edo etzidamu sor daitezkeen euskaldun jatorrekin ari. MEIG III 89.
azpiadiera-1.1.1
Nacer, brotar (plantas, flores). "Nacer [...] las plantas, erne, sortu" Añ. "Naître, germer, pousser. Harbia, arthoa, belharra sortzen hari dira, [...]" H.
Eror zedin lur onera, eta sorthurik egin zezan fruktu ehunetan hanbat. Lc 8, 8 (He, Dv, Leon sort(h)urik; TB goratu, Oteiza jaio, Ol, Ker, BiblE erne ). Nola mindegian bir landatzeko landareak sortzen eta hazten baitira. Ax 409 (V 266). Zeren arrosa arantzepean sortzen eta loratzen baita. ES 107. Bertze bat berriz erori zen toki harritsu batzuetara, non ezpaitzuen lur hainitzik, eta laster sorthu zen, zeren etzuen lurrak loditasunik. HeH Mc 4, 5 (He ilkhi ). Mortuan sortzen den branaren pare izanen da. Mih 71. Gogotik iragan bainezake ene bizia arrantze eta elhorrien erdian, baldin hetarik sorthu behar diren loreak agradagarri izaiten ahal balitzaizu! MarIl 25. Belharra mendietan / sortzen zen denboran. Arch Fab 165. Lilietarat dute bere ixuria, / iresten belhar puntta, sorthu arabera. Hb Esk 236 (v. tbn. Egia 13). Tokiaren gainean sorthu den arbola. Dv Lab 337. Khuia sortzen da; ematen du aihen, hosto eta fruitu. Ib. 76. Lore sortu orduko histu baten pare. Elzb Po 179. Arbole kuek sortan dren errian, apoderatan dra berze arbole guziuetaz. Mdg 130. Lorien ondoan sortzen dira asun lakatzak. Ag G 60. Haziak, sortu deneko, nahi du langilen artha. Ox 69. Sortu da lilia / geroztik bizi dena eta zoin garbia! Ib. 71. Ordutik dira gure baratzan / sortu bedar txar ta sasi. Enb 67. Azi ori, lurrean ereiten danean, lurrean diran azi-ale guzietan txikiena da; baña erein ta sortu danean, beste belar guziak baño aundiago egiten da. Ir YKBiz 179. Arbole kuek sortan dren errian, apoderatan dra berze arbole guziuetaz. Mdg 130. Lorien ondoan sortzen dira asun lakatzak. Ag G 60. Haziak, sortu deneko, nahi du langilen artha. Ox 69. Sortu da lilia / geroztik bizi dena eta zoin garbia! Ib. 71. Ordutik dira gure baratzan / sortu bedar txar ta sasi. Enb 67. Azi ori, lurrean ereiten danean, lurrean diran azi-ale guzietan txikiena da; baña erein ta sortu danean, beste belar guziak baño aundiago egiten da. Ir YKBiz 179. Arbole kuek sortan dren errian, apoderatan dra berze arbole guziuetaz. Mdg 130. Lorien ondoan sortzen dira asun lakatzak. Ag G 60. Haziak, sortu deneko, nahi du langilen artha. Ox 69. Sortu da lilia / geroztik bizi dena eta zoin garbia! Ib. 71. Ordutik dira gure baratzan / sortu bedar txar ta sasi. Enb 67. Azi ori, lurrean ereiten danean, lurrean diran azi-ale guzietan txikiena da; baña erein ta sortu danean, beste belar guziak baño aundiago egiten da. Ir YKBiz 179. Ur ta lur-zale ziran begijak / pozik eukozan baratz-ganian / noiz sortuko, be, lili argijak. Laux AB 36. Euskal-Herriko harri tartean / sortu iratze ostoa. Iratz 88. Len otea ta txillarra sortzen ziran tokian. Munita 56. Azia ezpada ereiten, landarea ezta sortzen. And AUzta 40. Azia ezpada ereiten, landarea ezta sortzen. Ibiñ Virgil 83. Horra zerbait gisa nun eskuratzen duten tabako hazia [...]. Eta xarmanki sortu. Etchebarne 40. Sustrai batetik sortu diren landareak. MEIG III 143.
v. tbn. SP Phil 315. Or QA 200.
azpiadiera-1.1.1.1
Ez dadiela pino ostoz jauntz haritz sortu zen arbola. Xa Odol 290.
azpiadiera-1.1.2
(Ref. a los ríos...). "Sourdre. Urtsuko mendi gainean sortzen dira zazpi ithurri, sur le haut de la montagne d'Urtsuya naissent sept sources" H.
Ibai au sortzen dala Oiarzungo mugapean. Izt C 119. Euritik sortzen dira üthürriak eta errekak eta hoietarik ühaitzak. Ip Dial 109 (It, Dv, sortzen, Ur sortuten ). Minkiu ibaia Alpeetan sortzen da. Ibiñ Virgil 53n. Jetxi nintzan Altzania errekastoa sortzen dan iturbegiraiño. AZink 153. Beste ibai edo erreka bat gelditzen zaigu, Apodaka inguruan sortzen dena. MEIG VII 113.
azpiadiera-1.1.3
Nacer, salir (los astros).
Nola erori zinen artizarra, goizean goiz, oillaritean sortzen eta ilkitzen ohi zinena? Ax 140 (V 92). Oa, ta eguzkia sortzen dan aldetik erakark nai deana. Lar DT CCIV. Dardukatela ongi edo gaizki, oroat sortuko da ta sartuko da iruzkia ta joanen dire egunak. (252). LE-Ir. Sortaldetik edo eguzkia sortzen dan aldetik. AA III 351. Eguzkia sortzen dan aldean bizi diran errietatik artuak dira. Etxde ( in Muj PAm 21 ). Iguzkia doi-doia sortzen da zerutik. Ox 157. Ijito euzkirik ez bada ere, / sortuko dirdir izarra. Or Eus 318. Eguzkia sortu zanean, kixkali zan eta ezpaitzuen zañik ez ezetasunik ere, sortu orduko igartu zan. Ir YKBiz 171. Sortu bitez argizagiak zeru-ortzian. Or Aitork 399. Eguzkiak ere, naiz sortzerakoan, naiz olatu artean ostentzerakoan zantzu ziurrak emango dizkitzu. Ibiñ Virgil 78.
v. tbn. Ub 63.
azpiadiera-1.1.4
(Aux. intrans. bipersonal). Nacer, salir (alas, cuernos...).
Bere zori gaitzean inhurriari hegalak sortu zitzaizkan. O Pr 278. Hasten gara formaren hartzen gure desirez eta erresoluzioneez, hegalak hasten zaizkigu sortzen. SP Phil 432 (He 437 sortzen ). Soizie zunbat adar / sorturik dudan burian. AstLas 20. Kokotsean bizarra doidoia sorthua. Hb Esk 9. Sendatu zaizko zauri handiak, sorthu adar berriak. Hb Egia 123. Hura hunkitu, eta, zinezko mixterioa, bere erhiak berriz sortu zitzaizkon, eta sortu sekulakotz! Barb Leg 70. Bai, emakumeen esku dagoen berriari laster sortuko zaizkion egoak. NEtx Antz 39. Retorikari, harako herensuge hari bezala, lepoak moztu ahala sortzen baitzaizkio. MIH 273.
azpiadiera-1.1.5
(Acompañado de predicativo). "Naître de telle ou telle condition, nature. Guziak hilkor sortzen gira, nous naissons tous mortels" H.
Zeinek bekhatu egin du, hunek ala hunen aitamék, hunela itsu sor ledin? Io 9, 2 (He, Dv, Leon sort(h)u; LE, HeH, Ol, Ker, BiblE jaio ). Orarenak [umeak] itsu sortzen baitira. Ax 301 (V 200). Itsu sortu zen bat argitu zian. Tt Onsa 85. Noble sorthu arren. ES 177. Sor edo gor sortzen dena, bai eta-ezbada mutu izanen dela. Ib. 140. Jainko puxanta, haur sorthua / zerutik zare ethortzen. 80. Bista bihurtu dioena itsu sorthuari. Lg II 180. Zeren oro sortzen baitira bekatü beraz faltadün. CatLan 33. Nula deitzen da bekhatü hura zuñen ogendün sortzen beikira? CatS 23. Egun batian etziñan sortu / laisterkari itxusiya. EusJok 168. Mundu ontan sortu zan ori / pelotariya iaiua. Ib. 171. Gizon sortuak bere Aitari galde bat igorri zuen. Ox 79. Frantses Saindu sortua zela. Ardoy SFran 281. Etzen aitoren-seme sortua besten piltzar bizitzeko. Ib. 287. Egazti sortu dan gizonari / ames zaio eguratsa. NEtx LBB 285. Ni ere ez naiz sortu aingeru umila / nitan da gizonaren kitzika kiskila. Xa Odol 251. Frantses edo español sortu banintz hobe. Ib. 224. Berez sortu zan jakintsua ta / ark zertako du maisua? Uzt Noiz 97.
v. tbn. Egiat 275
azpiadiera-1.1.6
(Con alativo).
Gizonaren probetxuko emaztia bethi da, / oro behin haietarik sortzen gira mundura. E 119. Ezagützen beinaizü nizan bezalakorik eta mündü haur egin beno lehen eta nihaur mündiala sorthü gabe. Mst III 3, 6 (SP mundura sortu ). Pesalunbriak ikusitzeko / mundu ontara sortuba. Ud 66. Mundura garenean sortu. Zby RIEV 1908, 205. Egün zortzi mündüra / gügatik sorthü zinen. UNLilia 19. Mundu ontara sortu zan ori / korrikalari bikaña. EusJok 164. Fede haundiko burrason ganik sortu bainintzan mundura. Xa Odol 214. Berriz alako gizon-klaserik / sortuko al da mundura? Uzt Sas 147.
v. tbn. Hm 70. Echag 161. LElsb in Elzb Po 218. Noe 49.
azpiadiera-1.1.7
(Precedido de ines.). Nacer (en un estado, situación).
Iesus Krist gure Iaunak irakasten drauku zein paubreziá eta miseria handian guziak sortzen garén. Ins A, 8r. Grazian sorthü baita. Bp II 112. Zeren nola baikare konkupizenzian sorthuak. Ch I 13, 3. Zeren eta bekhatü orijinalaren khozian sorthü girenen gañen, gihaureki kharreiatzen beitügü tentazionen üthürbüria. Mst I 13, 3. Pekatuan sortuak. Gco II 25. Jesus garbitasun utsa, ta ni pekatuan sortua, pekatuan jaijua. Ur MarIl 104. Zeren eta Adamen bekhatia delakoz, bekhatian sortzen beikira. CatS 4. Gu, Birjina Maria ez-bezala, bekhatuan sortuak gare. Jnn SBi 36. Maitasun hortan sortu beharrak diren umeak gogoan. Xa Odol 197.
v. tbn. AA III 263. MarIl 86. Arr May 122.
azpiadiera-1.1.8
(Acompañado de sintagma con suf. -(ra)ko ). Nacer (para).
Gizona sortzen da trabailluko eta hegaztina aireko. Ax 34 (V 20; v. tbn. el mismo ej. en ES 184 y en el mismo contexto en SP Imit II 10, 1). Theobald bigarrena, sorthua gerlako. Hb Esk 70. Lan handietako sorthua da Zabier. Laph 221. Sorthuak gorphutz lanetako. Elsb Fram 152. Aiek etzekitten nor dan Jaungoikoa, nola eta zertako sortuak ziran eta ill ondoreko etzekitten deus ere. Inza Azalp 21. Gaur bada norbait alderdi artan / lan ontarako sortua, / mutil bizkorra azaldu zaigu / Zeanuriko txatua. Basarri 79. Berez ortako sortua zera / ta obeditu bearra. Uzt Noiz 116.
azpiadiera-1.1.9
(Precedido de sintagma vbal. con suf. -t(z)eko ). Nacer (para).
Jateko eta edateko / uste duk sortu haizela? Monho 110. Hiltzeko sortua da / mundu guzia. Bordel 75. Ene xangrinez hilerazteko sorthuia zinen arauez! ChantP 292. Etzen etxalde baten nausi bakarra izaiteko sortua. Zub 87. Artzain izaiteko sortua zen. JEtchep 52. Arima, egaztia omen da, eta egan egiteko sortua. Vill Jaink 125. Ez da besteen legeetara makurtzeko sortua. MIH 318.
v. tbn. Laph 55. Ag G 346. Etxde JJ 26. MAtx Gazt 27. Ardoy SFran 286.
azpiadiera-1.1.9.1
(Con el sintagma pospuesto).
Etziñan sortu gure errian / zuaitz geldia izateko. NEtx LBB 284.
azpiadiera-1.1.10
(Con -(r)entzat ).
Musikarentzat sortu intzan da / ortan dituk ire lanak. Basarri 57.
azpiadiera-1.1.11
(En oraciones negativas). (No) haber nacido (quien, nadie que).
Nihoiz ez ahal da sorthu profeta hunen handirik. Lg II 152. I bezin mutill latzik / ez dek iñon sortu. It Fab 98. Ana Joseparen ustez, arrek bezelako baratzuri-zuku gozorik egiteko emakumerik etzan oraindik sortu. Ezta sortuko ere. Ag G 28. Ez da sortu irrintzi botatzen eragotziko didan guarda zibil-ik. Lab EEguna 108. Min-biziaren atzaparretatik biziarekin aterako zanik ezpaitzan sortu artean. Etxde JJ 232. Ez da egundaino Azkainen gizon famatuagorik sortu. Zerb Azk 109. Plaentxiatarren añako zirikalaririk ezta sortu Euskalerri guztian. SM Zirik 94. Ez den sortuko / nik aña maiteko aunik. NEtx LBB 391. Mundu onetan ez da / sortu izan aurrik, / ordainduko dionik / ama bati zorrik. Uzt Sas 33. Azia erein eta sortuko da Indi-gaztaiña. Ostolaiz 162. Ez da sortu hitzen bidez, bere hutsean, ezta sortuko ere, poesia barrenkoi eta bakan horren antzekorik. MIH 174. Ez da oraindik sortu belarrien lanbidea belarrien ordainetan beteko duen tramankuilurik. MEIG VI 130.
azpiadiera-1.1.11.1
Ni deitzen nük Aygalon / sarrasien erregia, / eztük mündiala sortü / seküla ene paria. Xarlem 640.
azpiadiera-1.1.12
(Como primer miembro de comp.) v. sorterri, sortetxe, sorleku, sortoki.
azpiadiera-1.2
2. (V-gip, G, AN; Lar, , H (+ -th-), Zam Voc) Ref.: A; Iz ArOñ; Etxba Eib; Gketx Loiola (okerra); Elexp Berg. .
(Aux. trans. e intrans.). Surgir, salir; crear(se); formar(se); producir(se). "Causar" Lar, . "Criar, producir de la nada, bagetik egin, sortu, atera " . "Brotar, surgir" A. " Mutikoak garo-metara ziarro piztua bota ta okerra sortu zan " Gketx Loiola (s.v. okerra). " Eztakigu zetatik sortu jakon gaitz ori " Elexp Berg. . Tr. De uso gral.
Gehiago frukturik hireganik sor eztadila sekulan. Mt 21, 19 (He, TB, Dv, Ip, SalabBN, Hual, Samper, Leon, BiblE sor, Echn, Ol sortu; Ur jaio). Gutietsak handikeria, sor dezakek bekaizteria. O Pr 618. Libru santuen irakurtzetik sortu, erne ta datozan zorionak. EL1 2. Gauza guziak ezerezetik atera edo sortu ditu. Gco II 78. Nundik sortu oi da nagitasuna? Ib. 75. Asmo au bertatik sortu dedin zure biotzean. AA I 490. Gure izpirituetan sortzen diren gogoeta [onak] . Dh 215. Errebolta sorturik Madrilgo hirian. FrantzesB I 33. Geure bijotzian jaijo edo sortu leitekezan gurarijak. fB Ic II 239. Askotan sortzen zaie aurrai beatz artean [zigarra] . It Dial 23 (Ur sortu; Dv ethorri, Ip jin). Ortz eta agiñetan sortzen dan zikinkeriaz. Ib. 36s (Dv sortu; Ur egin, Ip jin ). Behar dire garaitu guduan hirrisku eta enganio non nahi sorthu nahi dutenak. Hb Egia 61. Aitz-arte onetan zuk sortu didazu zer jana. Arr GB 45 (v. tbn. May 143). Bertatik gogoraziño / au sortu jatan buruan. AB AmaE 462. Sortu daigun biotzetan baatak besteaganako maitetasuna. Ag AL 47. Gizonen arteko premiñak ikustetik sortu eta jaioten dan errukitasun berezkoa. Itz Azald 180.
( s. XX) Jaungoikoak sortu zinduzan nere azken egunak alaitzeko. Ag G 136. Sortu zan reboluzioa. Urruz Zer 117. Euren artian asarria sortu da. Kk Ab I 68. Poza berez sortzen da osasuna ta zer yan dagonian. Kk Ab II 159. Egijaren indarrak / maitasuna sortu. Enb 149. Pakian dagon fameliyari / okasiyua sortutzen. Imaz Auspoa 24, 158. Zetatik sortu da iskanbilla au? Otx 25. Eztabai alperra sortu omen det. Ldi IL 58. Zeren zalantza sortu ete zaio bat-batean? TAg Uzt 6. Etsai gogorrak sortu zaizka. JAIraz Bizia 75. Sortu da, ordea, diru-egarria baso-jabeetan. Munita 129. Nun eta noiz sortu da xixtera? Zerb Azk 108. Bedi argia, ta sortu zan argia. Or Aitork 386. Barre-gurea sortu eutson kolkoan Prakazarren itxureak. Bilbao IpuiB 70. Asmo orrekin etzuan sortu / gure Jainkoak gizona. Basarri 137. Urmaelean ozkak sortu ta aundituaz ta zabalduaz doaz. Erkiag BatB 111 (v. tbn. 54). Jainkoak au esan zuan urrena: urak sortu bitza bizidun arraiak. MAtx Gazt 15. Min diñat ire oker au neregatik sortu dala jakiñaz. NEtx LBB 52. Azken-aldi ontan, leio orretxek sortu dit lana. Ib. 90. Ezer sortuko balitz ere ez al dezu senarraren itzala? Ib. 24. Sua sortuko dan beldurrez. Lab SuEm 165. Ea euskaldunek antzerki modu zerbait ukan duten Ziberoko pastoralak sortu baino lehen. Lf ( in Casve SGrazi 8 ). Beatz tarteetan grano batzuk sortu zitzaizkigun. BBarand 138. Problema gogorrak sortu ziran baserrietako ugazaba eta errentadorien artian. Gerrika 52. Ez ote diren joaiteko gutiziak edo herriaren maitatzekoak haur-bihotz batzuetan ordutik sortu. Larre ArtzainE 96. Kultur alorrean zerbait sortzen duen herriak beretzat eta besterentzat sortzen du. MEIG VIII 64. Serbo-Kroatek ere Yugoslabia sortu aurretik auzi berbera izan zuten. MEIG IX 56.

v. tbn. Ibaiz 23-2-1902, 1. Ibiñ Virgil 113. Berron Kijote 161. Etxabu Kontu 206. Ataño TxanKan 146. Onaind STeresa 85.
azpiadiera-1.2.1
Gai oietatik zenbat sortzen eta banatzen dan ikustatu bearrean. " Controlar la producción" . EAEg 28-10-1936, 156.
azpiadiera-1.2.2
(Part., precedido de sintagma con -tzeko ). Creado para.
Adimena zorrozteko sortua zen jostaketa hori. MEIG I 129. Poemak, ordea, Arantzazun jaioak eta haziak izanik, ez dira kabi beroan gelditzeko sortuak. MEIG III 79. Esan dezakegu [...] beharbada eri-behatzak edo egotz-lastoak eta ezpairik gabe igorri-bidaldu aditzak nafar-giputzen adimenak bide batez argitzeko sortuak izan direla. MEIG V 106.
azpiadiera-1.2.3
(Ref. a fenómenos naturales). Formar(se).
Haize ezti bat / sortu da Orientetik. Monho 66. Orain aituko dozu zelan sortuten diran oñaztarrijak, oñaztubak ta trumonadak. Ur Dial 118. Badakizia odeiak nula sortzen diren? Ip Dial 108 (It sortzen). Galerna bat sortu zan modu zorrotzian. (1909). (In Etxabu Kontu 131 ). Batpatean sortu dan odei beltzaren atzean. TAg Uzt 27. Euria nola sortzen den guk orain badakigu. Vill Jaink 31. Itsaso beldurgarria. Ekaitza sortuko dio hurrengo itsasoratzean. MIH 312.
v. tbn. Eguzk GizAuz 48. Zait Plat 53. Ibiñ Virgil 76.
azpiadiera-1.2.4
(Lar, , H (+ -th-)).
Surgir, aparecer. "Aparecer, aparecerse" Lar, .
Onetan, sortu zan Saul, sorotik bere bi idiakin zetorrena. Lard 157. An bertan sortu zitzaion asto baten matrall-ezur batekin, lenengo ukituan, milla filistintar il zituen. Ib. 143. Gizon bi sortu ziran illunpetik ustegabean. TAg Uzt 18.
azpiadiera-1.2.4.1
Leiotik begiratzera joan oi zan eskatutako senargairik sortzen ote zitzaion ikustera. NEtx LBB 142.
azpiadiera-1.2.5
Crear(se), producir(se) (ref. a obras literarias).
Ramuntxo, iru egintza ta sei laukidun antzerkia, Pierre Lotik sortua. Alz Ram 5. Nik erakutsiko niola euskeraz sortutako izneurtuak mamiago zitezkela ta indarrago aien erdel-itzulpena baño. Ldi IL 32. Batez ere Ar Gonideg-en ondoan sortu da breizerazko idazki pilloa. Mde Pr 285. Aien inguruan sortu izan ziran kopla ta kantak. Gazt MusIx 163. Euskal-Asteko leiaketarako sortu bear ditudan ipuiak. NEtx LBB 114 (v. tbn. 225). Bertsolarien etorri ugariak eta egokiak sortu zituen bertsoak. MEIG III 51.
v. tbn. Aitzol in Ldi UO 4. Lek SClar 109.
azpiadiera-1.2.6
Crear(se), fundar(se), instituir(se). " Peñafloridak sortu zeban Bergako Seminaixua " Elexp Berg. .
Jesusen konpainia sorthua zen. Laph 139. Lagunkida sortu zuanetik bere eriotza doatsurañokoa. Aran SIgn 115. Itxas-gizonentzako ikastegia sortu ebanean. A ( in Azc PB 5 ). Ama Eleiza Deuna Jesukristok irasi edo sortu eban. KIkV 37. "Euskaltzaleak" deritzan elkartea sortu zan. Ldi IL 135. Langilleei lana opatzeko sortu zan Gio-Idazkola. EAEg 29-12-1936, 673. Bizkaiko Ahorro Kaxak Euskaltzaindiari lagunduaz sortu duen zortzi milla pezetako saria. Erkiag BatB 3. Euskal-irratsaio leiaketa sortu zuen. NEtx LBB 127. Gizona! Gizona! Ez al dute orretarako lan ezaren segurua sortu? Lab SuEm 173. Euskal kulturaren irakasletzako titulu bat sortu. Alzola Atalak 137. Zer edo zer erosi biar bazan, bakotxak pixkanan, kutxa bat sortu genduen. Gerrika 49. Laborantxako eskola bat hik sortzeko Donibanen. Larre ArtzainE 229. Herritar batek sortu zuen Jesusen Konpainia. MIH 68. Eusko Ikaskuntza sortu zuten; sortu eta aurrera eraman. MEIG VIII 65. Urte hauetan Urkijo jauna ere galdu du Euskaltzaindiak, gure elkargoa sortu zenetik euskaltzain izana. Ib. 69.
v. tbn. Manzi GPatroi 162. Zait Plat 2.
azpiadiera-1.2.6.1
Eireko Estatu Askea sortu izan zenean. Mde Pr 243.
azpiadiera-1.2.6.2
Crear(se) (una revista...).
IRU MILLA arpidedun sortzen ba-da, sortuko dala egunkaria ere. Ldi IL 81. Índice Histórico Español aldizkaria sortu eban. Alzola Atalak 132 (v. tbn. 135). Arana Goirik berak sortu zuen Euzkadi aldizkariaren zenbait ale. MEIG VII 88 (v. tbn. VIII 45).
azpiadiera-1.2.7
(G ap. A, que cita a It; Lar).
Sacar, inventar. "Embustir, nastalitu, enbusteak sortu " Lar.
Parisko Biltzarrean / ez Luis-en gortean, / ez da arrastatu / deus ere halakorik. / Ez dakit Mentaberrik / nondik duen sortu! Monho 28. Ezagun da inbiriyak / prejitzen zauztela, / etzenduten gezurrik / sortuko bestela. Bil 32. Beste aitzekirik sortu ezinda. PE 88. Baserritarren batek sortuba izango da kontu ori ere... Sor Bar 48. Amaika gezur gizonezkuak sortzen dituzute emakumiengatik! Moc Damu 27. Ori ere sortu dute? [...] Nork esan dizu? Ib. 24. Eta zer zion gazetak? Sortu al zezakien guzia. Goñi 37. Sortu diran inbusteri guziak esanaz. Muj PAm 36. Amaika gezur sortu dute liberalak gertakari ontaz. Or SCruz 81. Beragatikan sortu dezute / ni naizala kulpantia. Tx B I 35. Ni il naizela sortu omen du / Aurriñ-azpiko atsuak. Tx B II 21. Gezurrak sortzen yaiuak. ABar Goi 18.
azpiadiera-1.2.7.1
Imaginar.
Ala, nere begiak iñun eztana, / sortzen ote dabiltz? NEtx LBB 244.
azpiadiera-1.2.8
Crear, inventar (una palabra).
Oraintsu kimika osoa euskeraz egin dik. Lana da gero. Gutxienez bi milla itz berri sortu dizkik. Lab EEguna 84. Hitzak, hel-meneko gauzen izendatzeko sortu ditugu, gizonek. Lf ( in Zait Plat XV ). [Izkaro] Olabide zenak sortu itza. Ibiñ Virgil 119. Berak sortu baitzuen hitz berri hura. MIH 244. Horien ordez sortu izan diren hitz "garbiak" [...] ez dira euskal hitzak. MEIG VII 130. (v. tbn. VI 61)
azpiadiera-1.2.9
"Armar, sortu. Emazteak askarea sortu nai, querer armar riña" Izt 14v.
azpiadiera-1.3
3. (V-gip ap. Etxba Eib; Lar, Añ, Izt 43v, H; -th- Dv, H) .
(Aux. trans.). Engendrar; traer al mundo. "Criar, producir, engendrar" Lar. "Criar, engendrar" , "engendrar" Añ. "Mettre au monde [...] (Etcheberry)" Dv. " Sorthu zintudan mundiala maleruski " H. " Zorionekuak zu sortu ziñuezan gurasuak " Etxba Eib. .
Madarikatua ni sortu ninduen Aita, ta erdi ninduen Ama. Cb Eg II 106 (Dv LEd 192 bizia eman darotan). Zeinbat [zor deutsut] kristiñau artean sortu ta azi nozulako? EL1 99. Ordu hartan emazte batek sorthu zuen seme bat. Etcheberry 59. Kriatura bat mundura sortu / orrenbeste ikusteko! Xe 337. Huna non Birjina izorra gerthatüren den eta sorthüren dü seme bat. (Mt 1, 23). Ip Hil 85 (BiblE semea izango du). Nolanaikua etzan izango / ni sortu niñun paurrika. In. Ataño TxanKan 15. Amak sortu zaitu lurrerako, Jesukristok Bataioaz zerurako. Inza Azalp 8. Salomonek sortu zuen Roboam; Roboamek sortu zuen Abia; Abiak sortu zuen Asa. Ir YKBiz 17. Semea nerea da, nik sortua nere senarrarengandik. ABar Goi 34. Polib-ek ez al niñun, ba, sortu? 'Engendró' . Zait Sof 85. Bion arnasa emanaz sortu degun bizi berri au ondo gorde ezazu. NEtx Antz 10. Giza-arrazak sortu duan leenbiziko semea, Kain. Vill Jaink 176. Zomorro batzuk, beren ondorengoak sortu bezain laister, il egiten dira. Ib. 166. Ama batek sor diron ume zintzoena. Xa Odol 201. Ni sortu ninduen nere aita ber-bera erreko nuke. Berron Kijote 76. Katakumeak uretan, amaren batek sortuko zitun ba egaletan. (V-m). EZBB II 34. "Hoa, har ezak lizunkeriazko emaztea eta sor itzak lizunkeriazko seme-alabak". MEIG III 117.
v. tbn. Echta Jos 19. Altuna 111. Etxde JJ 245. MAtx Gazt 21.
azpiadiera-1.3.1
(Aux. trans. tripersonal).
Horiek dira Rahelek Jakobi sortu zizkion semeak. Bibl Gen 46, 22.
azpiadiera-1.4
4. (V ap. A ; Lar, , Izt 27v, Zam Voc) .
(Aux. trans. e intrans.). Ser concebido; concebir. v. kontzebitu.
Gizon zan partez sortu zala Birjinearen sabelean. Cap 10 (v. tbn. sortu en el mismo contexto en Zubia 149). Zeña sortu zan Espiritu Santuaren obraz ta graziaz. CatBurg 5 (Cb CatV 6, Oe 8, CatLlo 5, CatBus 5, Añ CatAN 4, Mg PAb 162, Legaz 4 sortu; CatLav 6 (V 12), CatAe 4, CatR 5 konzebitu ). Jatorriz degun pekatu bage [Birjiña] sortzea. Lar SermAzc 48. Espiritu Santuaren graziaz sortu ta Santa Maria gloriosagandik jaio zala. Cb Eg III 244. Sortu zala Birjina baten erraietan, ta jaio zala gero. Ub 132. Bera bakarrik izan da pekatu orijinal gabe sortua edo konzebitua. Gco I 462. Oraindik amaren sabelean sortu baño len. AA III 347. Sebilla artu baeban / Fernando santubak, / indarra emon eutsan / grazijan sortubak. FrantzesB II 28. Espiritu Santuak zeure sabelean sortu eban gorputz ederra! EL2 208s. [Sein] batzuk galduten dira sortuta laster, ta beste batzuk gero azitxu eginda, gorputz gustija formau ezkero. JJMg BasEsc 20. Espiritu Santuaren egitez sortu eban. KIkV 113. Elisabet zure aideak ere sortu du aur bat, eta guziak agortzat zeukaten ura seigarren illabetean dago orain. Ir YKBiz 7s (v. tbn. 23). Seme bat sortuko duzu zere sabelean ta yaioko duzu. Ib. 5s. Artu zure emaztetzat Maria, bere barruan sortu dan aurtxoa, Espiritu Santuaren bitartez baita. MAtx Gazt 20s. Sortu ta jaio, azi ta izan, / au doai arrigarria! Olea 120.
v. tbn. Zuzaeta 74. Azc PB 42. Ag Serm 142. KIkG 8. ArgiDL 61. Inza Azalp 51. Basarri 12. Ayesta 61.
azpiadiera-1.5
5. "(V), comparecer" A (que cita el ej. de fB).
Premina bagarik lagun arteetan sortuten ez danagaiti, prestuez zekena dala. fB Ic II 223.
azpiadiera-1.6
6. "Deparar" Lar. "(Dios te la) depare buena, Jainkoak on sor dagizula, sor diezazula " Ib.
azpiadiera-1.7
7. (Izt 7r).
Sacar, conseguir, agenciar. "Agenciar, recoger dinero, diruak sortu " Izt 7r. v. inguratu (7).
Oiek ere estu ziran, zer-jana sortu ezin zutelako. Lard 504. Lapurretatik sortzen zuten alzan guztia. Ag G 63. Zure buruentzako lain ezin sortu dezu, ta emaztia biar dezula? Alz Burr 12. Uste dezu nere lanarekin ez detala sortuko nere emazteak biar duen bizikaia? Ib. 15. Ainbeste urtian ez dezu / sobratu txanponik, / sortu dituzun danak / zurrutari emanik. MendaroTx 313. Urte auetan lurra oso zekena ibili zaigu ta ez genekian nundik sortu ere zor genduan garia. NEtx Nola 18. Ongi dakigu, ogia jaten / emen ez dagola errez, / ta sortzen degun pixka ori da / saiatuaren indarrez. Basarri 138. Arritu zitzaion opiziala aren galtzetin beltz ederrak nondik sortu ote zituan gure mutillak. Anab Poli 53. Neri soldata ordaintzeko etzuan izaten dirurik, baña parrandan ibiltzeko sortzen zuan nundik edo andik. Salav 34. --Zer da au? (ostikoz joaz). Au, onoko au? --Bidoiak... --Nundik sortu dituzute? --I Willi, ea nundik sortu ditukan? --Inportaziokoak dirala jartzen du gañean. (ostikoz joaz). Lab SuEm 185. [Aitak] nundik edo andik [nik] dirua sortzea nai zuan. BBarand 107.
sense-2
II . (Sust.).
azpiadiera-2.1
1. Nacimiento.
Kristoren sortiua izan zen gisa kontan. Hual Mt 1, 18 (Samper sortzea).
azpiadiera-2.2
2. Progenie.
Itzala da erdi-egitea: nork bere sortua ezin du gorroto, naiz ta beragandik zitalki yasan. " A los que has engendrado" . Zait Sof 31.
azpisarrera-1
LEHEN-SORTU, LEHENIK SORTU. v. lehenisortu, lehenik.
azpisarrera-2
SORT-AGERI. Partida de nacimiento.
Herriko etxean zuzentarazi zuen sort-ageria. Herr 24-12-1959, 1.
azpisarrera-3
SOR-AITZIN. Tiempo previo al nacimiento.
Sor-aintzineko bizi hori salbu, iduri zaiku gogoetagarri dela Platonen asmu hori. Lf ( in Zait Plat XXII ). Sort' aintzinetik beretik, haurra bere amaren sabelean zaindua. Larre ArtzainE 71.
azpisarrera-4
SOR-HIRI. v. sortiri.
azpisarrera-5
SORT-ITURRI.
Hori da sort-iturriaren bultza iluna. "Oscura fuente del impulso creador" . MEIG IX 115. (en colab. con NEtx)
azpisarrera-6
SOR-LAN. Trabajo de creación.
Honela, ondoren eta arrisku guziak bere gain hartuaz, uko bizigarriak esnatuaz, axaxatzen du sor-lana. MEIG IX 116s (en colab. con NEtx).
azpisarrera-7
SORT-LEGEZ. Por naturaleza.
Ama bere haurren zürkhai da sorth-legez. Arch Gram 16.
azpisarrera-8
SOR-LUR. Lugar de nacimiento. v. sorterri.
Ohoinen etsaia bere sor-lurretik kanpo botatua. HU Aurp 92. Anartean, ez zezoketen eman holako gizonari etsaiek nahigabe minagorik, nola bere sor-lurraren gal-araztea. Ib. 92s.
azpisarrerakoSense-8.1
Landare ahula berritz, hobe da ez desterratzea. Bere sort-lurrerik kanpo, ez baitu deus onik emanen! Larz Iru 146.
azpisarrera-9
SOR-MINTZAIA. Lengua materna.
Giristino eskoletan ikasten zuten orai artino haurrek, frantsesarekin batean, beren sor-mintzaia ere. HU Zez 122s. Haurren beharriak, ahalge diten azkenean beren sor-mintzaiaz. HU Aurp 201.
azpisarrera-10
SOR-MINTZO. Lengua materna. v. SOR-MINTZAIA.
Ez daiteke sinets bere eleketa eta idazkieri oharturik, [eskuara] ez dela haren sor-mintzoa. Zub 94. Haren mihiaz (ustez) sormintzoak, / arimarenak, zegidala hitz. Mde Po 73.
azpisarrera-11
SOR-MUGA.
azpisarrerakoSense-11.1
a) Tiempo de nacer. "Sormüga (S; Foix), époque de la naissance" Lh.
Maria eta Josef bizi ziren Nazarethen, gogoa Jinkoarekin, Salbazaliaren sor-mügaren haidürü. Ip Hil 89.
azpisarrerakoSense-11.2
b) "(S, Foix), anniversaire" Lh.
azpisarrera-12
SOR-SUIN. "Esprit naturel" Hb.
azpisarrera-13
SORTU BERRI.
azpisarrerakoSense-13.1
a) (-th- Dv). Recién surgido, recién creado; recién inventado. "Récent" Dv.
Bertute sortu berria handitzen, fedea bortitzten. SP Imit IV 4, 2 (Ch doi doia hasten den berthutea, Mst, Ip hasia, Ol asiberria ). Erderatiko itzak, itz sorberriak eta beinolako itzak. A Eusk 1919-20 (I) 54. Egun begi-urdin, sortu-berri artan, / lurraren gaiñetik arroa zioan. Ldi UO 21. Bere lantegirako makina sortu berri bat bear zala ta United States-era joatea egokitu zitzaion. JAIraz Bizia 102. Mutikoaren barruan, laiño artean dabillen egaztiaren oreka zalantzazkoaren antzera ebiltzan lillurak sorbarri, narrugorrian egoanaren ego beroen gora-naiko bultzada ta zirkin makalak... Erkiag BatB 77. Bere sugar sortu-berriak biltzen asten denean. Ibiñ Virgil 78. Gerla ondoaz geroz Herria orduan sortu-berria. Larre ArtzainE 74. Artean sortu berria zen Real Academiaren hiztegitik hartu zituen hitzak. MEIG VII 30. Premia sortu berriei aurpegi emateko. Ib. 38.
azpisarrerakoSense-13.2
b) (SP, H; -th- Dv, H). Recién nacido. "Nouveau né" Dv.
Haur sorthü berri bere manü pekoak zortzi egünetan barnen batheia eraziten eztütienak. FPrS 26s. Eman baitziotzaten bi haur sorthu-berri artzain batzuei. ES 384. Non da judutarren errege sorthu berria? Ikusi dugu ezen haren izarra orientean eta haren adoratzera heldu gare. He Mt 2, 2. Aur ttipittoeri, soortu berrieri. FamInst 781. Antzara-piro sorthu-berriak begiratu behar dira hotzetik eta uritik. Dv Lab 292. Jüdioen errege sorthü berria. Ip Hil 104. Present hek hekien Errege sorthu berriarentzat zituztela. Jnn SBi 17. Umer nola erraiten zabein, sorberritik as zartian artio. Mdg 149. Badakizuia, arau hortara, gure Eskual-herri maitean, sorthu berri bakotxari badaudela bizpahiru hil! JE Bur 199. Bilboko Franzisko Iturribarriaren gorputz sorberria. A EEs 1916, 307. Neuretzat beti az sorbarri, / gogo utsez akustalako. Laux ( in Onaind MEOE 674 ). Ur handirat aurdik zetzaten muthiko sortu-berri guziak. Zerb IxtS 33. Agurtu zagun Yesus sortu berria. Izeta DirG 101. Arima orrek bere kontura artzen du aragi sortu-berriaren zuzendaritza. Vill Jaink 73. Fama zen haur sortu berri ainitz laster hiltzen zirela. Ardoy SFran 228. Ardi berant emari bat bere bildotx sortu-berriarekin. Larre ArtzainE 44.
v. tbn. Gç 67. Lg II 113. Laph 91. HU Zez 30. Ox 189. Etcham 134. Xa Odol 171. Sor-berri: Ibiñ Virgil 52.
azpisarrerakoSense-13.3
c) "Sorbérri, (madre) recién parida (R-uzt)" Iz R 396.
azpisarrera-14
SORTU ERAGIN. Hacer nacer. "Arma movere, gerla [...] soreragiñ" Urt II 321.
Pekatuan sortu eragin eta Jaungoikoaren aserrean ipiñi ginduzten. Gco I 469.
azpisarrera-15
SORTUZKO. Natural.
Sortuzko legea ta grazi-legea ariora dira beren eragiñean, eta bataz esaten dana, besteaz ere ariora esan diteke. Or EG 1952 (5-6), 12. [Iauna] sortuzko gauza guzien egille ta antolatzaille. "Rerum omnium naturalium" . Or Aitork 22.
azpisarrera-16
SORTZEKE.
azpisarrerakoSense-16.1
a) Sin engendrar.
Ta zergatik nai izan bear du, gu seme-alabarik sortzeke mundu ontatik joatea? NEtx LBB 88.
azpisarrerakoSense-16.2
a) Sin surgir.
Agak, berriz, luzeak ziran, ta aien aurreko muturrak debir-aurean eikal-dik nabaitu zeitezken, araño sortzeke, ordea, ta alaxe egon dira gaurdaño. Ol 3 Reg 8, 8.
azpisarrera-17
SORTZEKO.
azpisarrerakoSense-17.1
a) (El) que va a nacer.
Sortu eta sortzekoak, hilez gero pizturik, / orok hara behar dute eskusatu gaberik. E 53.
azpiadiera-1.1
(Con izan ).
Norenganik, zer denboratan eta zer lekutan Iesus Krist sortzeko zen. Adv ** 2v. Jaz ni, oraino, jauna, / sortzekoa nintzen. Zby RIEV 1908, 759. Ezi haren beithan sortzeko den haurra Espiritü Saintiren obra da. Ip Hil 84s. Jakoben hamabi seme horietan zointarik sortzekoa zen Jesu-Kristo? CatJauf 33.
azpisarrerakoSense-17.2
b) Cosa que podía (debía, etc.) producirse.
Orien bien bitartean sortu da sortzekoren bat. " Sucede algún sucedido" . Or Eus 10.
azpisarrerakoSense-17.3
c) (Lo) que se puede crear.
Arana Goirik, berriz, sortu eta frankotan sartu zituen sortzekoak eta sartzekoak eta, berak ukitu ez zituenean, ondorengoek edo ondorengo ustekoek hobetu zituzten onak. MEIG VII 35.
azpiadiera-3.1
Nola Jaungoitiak mundu onetan gizon bakoitzari doai bana bialdu diyon, oni eman ziyon bertso eta puntu sortzekua zan guztiz bikaña. PArt ( in Bil 171 ).
azpisarrera-18
SOR-XOKO. Lugar natal. v. sorleku.
Ez gelditurik ere sor xokoer hurbil, / harat behar deneko gaiten guziak bil! Ox 151. Nik dakitan herri batian [...] ezagutu nien mutiko azkar eta gisako bat, Ameriketarat yuanik zalu aberastekotan, urte baten buruko etsitua eta buria apal-apala, sorxokorat itzuli zena. Zub 49.
sortu
<< sona 0 / 0 sostenitu >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper