Harremana

    OEH - Bilaketa

    338 emaitza izugarri bilaketarentzat

    Sarrera buruan (4)


    Sarrera osoan (334)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    izugarri.
    tradizioa
    Tr. De uso general al Norte desde Dechepare; al Sur se documenta desde mediados del s. XVIII y su empleo es general en autores no vizcaínos, de quienes no se encuentran ejs. hasta finales del s. XIX, con excepción de algún testimonio aislado de Añibarro y J.J. Moguel. Izigarri es la forma propia de la tradición septentrional; tbn. la hallamos en textos navarros (Lizarraga de Elcano, y los baztaneses CatB, Legaz e Izeta), y en algunos pocos guipuzcoanos (en unos versos de mediados del s. XIX (Afrika 89) y en Gaztelu). Izugarri es la var. usual entre los guipuzcoanos y vizcaínos (tbn. en Mendiburu, Lizarraga de Elcano, Inza, Iraizoz, Irigaray y Mattin (131), en éste junto con izigarri ). En B. Aizkibel, Kirikiño y Otxolua hay ixugarri (junto con izugarri en los dos últimos). Hallamos izagarri, probablemente errata, en Zubiri (59) y Labayen (SuEm 173), que emplean por lo general izigarri e izugarri respectivamente. En DFrec hay 155 ejs., meridionales, de izugarri y 19 (15 septentrionales) de izigarri.
    sense-1
    I. (Adj.).
    azpiadiera-1.1
    (V, G; VP 40r, Lar, Añ, Dv (G)); izigarri (AN-gip, L, B, BN, S; SP, Urt III 20, Lar, VocBN , Gèze, Dv, H, VocB ); izitgarri; ixugarri Ref.: A (izugarri, izigarri); Lrq (izigarri); Iz Als (eyiz); Gketx Loiola (jazkuntza); Etxba Eib; Gte Erd 285; Elexp Berg.
     Terrible, que infunde pavor; horrible, terriblemente desagradable, feo, etc.; asombroso, enorme, increíble, impresionante. "Bravo en las cosas y acciones que indican fiereza, izugarria, eskergea, ikaragarria" Lar. "Torvo" Ib. "Espantable" Ib. "Ululato, oju izugarria" Ib. "Horrible" Añ. "Temeroso, que causa temor, miedo", "formidable" Ib. "Effrayant" Dv. "Admirable. Hori da gauza izigarria! (Ip), quelle chose admirable!" Ib. "Espantoso. Gaur egualdi izugarrixa eiñ dau" Etxba Eib. "Rosa, sagarrakin jazkuntza izugarririk ez det" Gketx Loiola (s.v. jazkuntza). "Enorme, impresionante. Zaparrara izugarrixa bota dau" Elexp Berg.
    Pena handi izigarri ezein pausu gabia. E 39. Majistratuak eztirade izigarri obra onak gatik, baina gaixtoagatik. Lç Rom 13, 3 ((Ol izugarri;) (He, IBk, IBe beldur izateko,) (Ker bildurgari,) (Bibl beldurgarri)). Penitenzia borthitz izigarri bateki. Bp II 113. Nere azken tranze izugarri artan. Mb IArg I 191. Muru andi izugarri bat. Ib. 294. Armak artu ta ejerzitu izugarri bat egin. Mb IArg II 300. Satanas izugarria. Cb Eg III 269. Leiza zulo txit beltz izugarri bat. Cb Eg II 158. Soldaduak eta populua izigarri den bezala agertu ziren hobendun. Lg II 279. Zenbat sakrilejio izugarri! Mg CC 172. Leoitzar izugarri bat. VMg 40. Etsai izugarri au. AA III 628. Bere bekhatu-oste izigarria. Dh 146. Berri izitgarri bati [...] beha. (S). VocBN 208. Gizon biotz-gogor, izugarri, gozakaitz. Lard 163. Izigarri dira egiazki erraiten deiztatzün gaizak. "Étonnantes". Ip Dial 111 (Ip arrigarrizko, Ur miragarrijak, Dv harrigarriak). Jendetza izugarri aren erditik. Arr GB 120. Mostru izugarri edo infernutik irtendako demonio baten gisakoa. Arr May 37. Partidu izugarri bat nola jokatu dan. EusJok II 21. Gu salbatzeko [...] deseo izugarriya. Ud 144. Kolpe izugarri bat artu du burutik. Noe 128. Salto ta marruak ziran / izugarri ta ikaratzekuak. Arrantz 106. --Ze indarra duten mokuak oiek! --Izugarriya. Sor Bar 70. Malefizio izigarria. Elzb PAd 21. Birau izugarri bat boteaz. Apaol 41. Nevadako mendi eskerga, izugarri, beti elurrez beteak. A Ardi 2. Bide illun-edurtsu orretan bidekatutako bidazti gaxua naiz, eta gau ixugarrija dala-ta, zaindoki-eske natorkixube. BAizk Ipuin 17s. Bi neke, izugarri baño izugarriagoak. Inza Azalp 116. Ni ezkontzean izango dira bankete izugarriyak. Tx B 89. Oiu izigarri bat. Zub 38. Aize-furrunda izugarri aiek. Or Mi 129. Soldata izigarri bat hitzemanik. Barb Leg 141. Legen-arra gaitz izugarri bat da. Ir YKBiz 142. Agura-itxura izugarria artzen zijoan. TAg Uzt 202. Gosete izugarria etorri zan. Eguzk GizAuz 131. Gurutze pixu izugarri bat / [...] soñean. SMitx Aranz 127. Bero izugarri artan. JAIraz Bizia 45. Abillidade izugarria zun. Ib. 69. Zer erio izugarri! Or Aitork 48. Indar izugarria artzen dute. Txill Let 125. Olatu edo bagak eskerga ta izugarri agiri ziran. Erkiag Arran 163. Euri-jasa izugarria. Anab Poli 124. Kontrol izugarria daramate. Arti Tobera 282. Arrakasta izugarria. Vill Jaink 131. Mesede izugarria. Ib. 77. Itsasoak bazuela samurgo bulta bat izigarria. "Terrible crise de fureur". Ardoy SFran 245. Au da poz izugarria! Uzt Sas 185. Afrontu izigarria hartu nuen. Xa Odol 267. Hamalaueko gerla izigarri hura. Etchebarne 18. Aurrena elurte izugarria egin zuan. Insausti 249. Lan izugarria eta trebea egin du. MIH 149. Izugarriak eta inor gutxirentzakoak ziren antzina urrutiko bidaiak. MEIG III 102.
    v. tbn. (Sólo para autores navarros y vizcaínos): LE-Ir (311). Añ LoraS 35. JJMg BasEsc (ed. 1845), 280. AB AmaE 52. Echta Jos 254. Kk Ab I 47. KIkV 64. Otx 105. Yanzi 175. Etxba Ibilt 489. Onaind STeresa 115. FEtxeb 29. Izigarri: LE Kop 92. CatB 73. Legaz 45. TP Kattalin 181. Izeta DirG 33. Ixugarri: Kk Ab I 52. Otx 156. And AUzt 83.
    azpiadiera-1.1.1
    (Det., precedido de gen.).
    Egiaren izugarria! Mb IArg I 284. Ausardiaren itsusi ta izugarria! AA I 430. O, itsumenaren izugarria! AA III 266. Oh, pekatuaren izugarria! Arr May 125.
    sense-2
    II. (Adv.).
    azpiadiera-2.1
    (V, G); izigarri (L, BN, S; Gèze, Dv, H) Ref.: A; A EY III 316; Lrq.
     Terriblemente, enormemente. "Bestak ederrak ziren izigarri, ou izigarri ederrak ziren" H. "Izugarri ederra, muy hermoso; litm. espantosamente hermoso (V, G)" A EY III 31. v. IZUGARRITAN, izugarriki, izugarriro.
    Eta lurra izigarri [ebiliren] oro ikharaturik. 'Formidablement'. E 61. Nazaroaz zen izigarri amoros. Egiat 218. Zu izugarri engañatua ez izatera, zere semea eta Jenobeba hilltzeko aginduko etzenduela seguru nago. Arr GB 29. Ez dezute ikusten zeñ izugarri zuhaitzak ikaratu eta ostoak danzatzen diran? Ib. 37. Arrok izugarri andi bat. Izt C 101. Ehait interrunpitü izigarri ardüra. ChantP 384. Izugarri ederki allegatu gera. Ud 123. Zankabera dezula / indar sobratua [...]. // Zankabe omen zaude / ona izugarri. Xe 288. Ni nago izugarri aberatsa. Apaol 103. --Aberatsa etorri al da? --Izugarri! Ib. 39. Eztarri klariña / izugarri fiña. AzpPr 113. Iru anaiak ziran izugarri langilleak. Ag G 21. --Ederra beia. --Izugarri! Ib. 89. Bi aldietatik esperantza / aundiya zan izugarri. EusJok 155. Jendia arritu zan izugarri. Ib. 53. Izugarri famatzen dute ikusi duten guziyak. Iraola 56. Izugarri dotoria. Tx B I 34. Soñeko izigarri politta. TP Kattalin 187. Izugarri da abilla. MendaroTx 358. Izugarri astuna da. Or Mi 107. --Mina batzuen jabe zala bagenekigun, aberats zegola're bai. --Izugarri! Alz Txib 84. Maite ditu izigarri [...] itsas-gizonak. Iratz 116. Izugarri gogorki mintzatu zitzaitan. Mde Pr 46. Izugarri ausarta. Lek SClar 119. Poztu nintzan izugarri. Or Aitork 234. Izigarri bero zen labeteian. JEtchep 21. Asarratzen zaio aljeriarra, ortzak izugarri erakutsiz. Anab Aprika 80. Kafetxe izugarri edatsuak. Erkiag BatB 170. Turutak izigarri derauntsan [...] deadar. Gazt MusIx 99. Izugarri ederra. Salav 98. Izugarri gaizki, eskerrik asko! Lab SuEm 193. Izugarri indartzen doa. Ib. 189. Izugarri garesti dituzu. Ib. 196. Lurra izugarri legor dago. Onaind STeresa 95. Behi ttipi beltx bat izigarri maltsoa. Etchebarne 26. Izigarri estimatu zuen jestu hori. Ib. 144. Ortan izugarri saiatzen nintzan. Albeniz 37. Luzea da izugarri. MEIG VII 52.
    v. tbn. JanEd II 123. Vill Jaink 180. FEtxeb 135. Izigarri: Etch 278. JE Bur 66. Ox 121. Lf Murtuts 22. Larz Senper 48.
    azpiadiera-2.1.1
    (Con comparativo).
    Uste zen baiño izugarri aundiagoa zela. Vill Jaink 43.
    sense-3
    III. (Sust.).
    azpiadiera-3.1
    1. (Tema nudo, precedido de gen.). (El, lo)que atemoriza, espanta.
    Hark egiten baitu gizona [...] deabruen izigarri eta fidel guzien maite. SP Imit III 10, 6 (Mst debrien lotsaerazizale). Lürtiarren izigarri. Chaho AztiB 6. Begitarte hotza izanen da bizi direnen izigarri. Dv LEd 184.
    azpiadiera-3.2
    2. (G-goi ap. JMB At; Lar).
    "Estantigua, mamua, izugarria" Lar. "Alma de difunto" JMB At. "El aparecido recibe el nombre de izugarrie. Alguna vez he oído el nombre de anima erratu (Ataún)" JMB AEF 1923, 12.
    Animak eta izugarriak. JMB LEItz 99. Apostoluak, gizon ura uraren gañean zebillela ikustean, ikaratu ziran; mamu edo izugarri edo ireltxo bat zalakoan. Ir YKBiz 213n. "Izugarriak" eta "pamerialak" eta olako beste munduko bildurgarriak, galduxe dira Euskalerrian. Or Eus 60n. Izugarriak. "Los espíritus del espanto". Ib. 60.
    azpiadiera-3.3
    3. "Portento: (c.) miraria, miragarria, izugarria" Añ.
    azpiadiera-3.4
    4. (V-m, G-to, AN-gip, Sal ap. A ); izigarri (H).
    "Épouvantail. Baratzetan ezartzen dire xori-izigarriak" H. "Espantajo de pájaros" A. v. izigailu.
    Soloetan ikusten diran txoriak izutu ta uxatuteko gizon-irudiko papao batzuk. Izen asko daukez: artakusoa, izugarria, txori izugarria, txorizua. Ezale 1898, 127. Txori-izugarria, soro-galgarria. EZBB II 120.
    azpiadiera-3.5
    5. Cantidad asombrosa, enorme.
    Irabazten dute ba, nahi baduzu, bainan ez halako izigarririk. JE Ber 72.
    azpiadiera-3.6
    6. (Pl.).Cosas terribles; enormidades.
    Euskeraz eta erderaz izugarriak esaten asi zitzaizkioten. Ugalde Iltz 34. Horien eskuetan, izigarriak behar baihuzkek pairatu. Larz Senper 66. Nere moduzko lagunarte bat billatu nin, bai, ta izugarriak egin genizkin. Ataño TxanKan 131. Napar-aldetik iges zetozenen aotik, izugarriak entzuten genizkin, berriz; ezin sinistu alakoak. Ib. 220.
    azpiadiera-3.6.1
    (Sing.).
    Guk lan egin bear izaten genin, eta bein etzekit izugarria nola etzitzaigun gertatu. Ataño TxanKan 162.
    sense-4
    IV. (Como cuantificador indefinido).
    azpiadiera-4.1
    (Tras tema nominal nudo).Mucho.
    Aurreko apustuan bezela, jende izugarri espero zan. Albeniz 159. Euri izugarri bota zuan. Ib. 184.
    azpisarrera-1
    EULI-IZUGARRI v. euli.
    azpisarrera-2
    IZUGARRIKO (V-gip ap. Iz ArOñ ); IZIGARRIKO (BN-arb ap. Gte Erd ; Dv).
    Terrible, enorme, increíble. "Izugarriko garramillak eon dira or" Iz ArOñ 118. "Izigarrikoa egin du hori (BN-arb)" Gte Erd 285. v. IZUGARRIZKO.
    Pistia mota guziak, izugarriko itxurak, aginka ta atzaparka. Cb Eg II 205. Izigarriko eritasun bat. HU Aurp 161. Izugarriko olatuakaz. Echta Jos 266. Izugarriko gertaera ori. Ib. 253. Euskaldunak izugarriko biltoki aundiak bazeuzkaten Flandretako itsas-uri geienetan. Lh Yol 6. Izigarriko zakur ederra. JEtchep 31. Borroka izigarrikuan. Casve SGrazi 26. Bazuten penen gainera izigarriko arrangura, etxeko lanen segitzeko. Etchebarne 19.
    v. tbn. Izigarriko: Ip Hil 217. Barb Sup 30. Ox 202. Zub 112. Iratz 26. Lf Murtuts 11. Xa Odol 67. Larre ArtzainE 57.
    azpisarrerakoSense-2.1
    Izigarriko leku huna duzu hau sos egiteko. Etchebarne 92.
    azpisarrera-3
    IZUGARRIPE.
    (Con suf. local de declinación en sing.).
    Ugolde izugarripean ondatu ziren erraldoi arroputzek. Or Mi 100.
    azpisarrera-4
    IZUGARRITAN.
    Terriblemente, enormemente. v. supra (II).
    Bertha izugarritan beldur zen. Mde Pr 92. Egin zion aitormen ergelak sumindu zuelakotz izugarritan. Ib. 180 (v. tbn. 297). Horrengatik, bardoen antzea gatzoztu zen izigarritan. Ib. 235.
    azpisarrera-5
    IZUGARRIZKO (BeraLzM); IZIGARRIZKO (SP).
    (Terrible; enorme, increíble). "Qui est capable de faire peur" SP. v. IZUGARRIKO.
    Oren izigarrizko hartan. Harb 81. Izugarrizko balsa andi bat. Cb Just 66. Jigante izugarrizko bat. Aran SIgn 94. Izugarrizko ondasunak ditut. Apaol 115. Ikasteko izugarrizko gogoa. Goñi 9. Izugarrizko indarraz. Echta Jos 275. Izugarrizko azartasunik andienagaz. Ag Kr 30. Izugarrizko aldaketea izan du. Ag G 369. Izugarrizko arrera egin zioten. Ib. 222. Izugarrizko jazoera! Ondartza arraiñez bete zan. Belaus Andoni 15. Izugarrizko arriskuan gaude. JanEd II 120. Eman diyote izugarrizko golpia. Tx B I 106. Izugarrizko amorrua. Anab Poli 24. Izugarrizko zubi ederra. Ib. 52. Idiskoak, dartada izugarrizkoa egiñaz [...]. Erkiag BatB 25. Izigarrizko etxe handiak. Larz Iru 136. Izugarrizko abarrotsa. Ibiñ Virgil 99. Biak izugarrizko apustua jokatu zuten, eta Aldatzek irabazi. Albeniz 85. Izugarrizko jendetza zegoen pilatua. MEIG I 60.
    v. tbn. Arrantz 15. PE 130. Bv AsL 69. EusJok 54. Noe 76. Lh Yol 12. KIkV 42. KIkG 27. Enb 199. FIr 136. TAg Uzt 197. MendaroTx 130. EA OlBe 74. Mde Pr 74. Or Aitork 33. Munita 63. Arti Ipuin 28. SM Zirik 99. Vill Jaink 105. Salav 64. Etxba Ibilt 488. Lasa Poem 107. Berron Kijote 217. Uzt Auspoa 22, 84. Alkain 54. Ataño TxanKan 64. Izigarrizko: SP Phil 438. Legaz 55. Zub 110. Barb Leg 129. Lf Murtuts 10. Izeta DirG 122. Mattin 104. Ixugarrizko: Otx 150.
    azpisarrerakoSense-5.1
    (Pl.).
    Arestian gizon onegandik izugarrizkoak yasan ditut. Zait Sof 132.

    izugarri

    izugarri
    0 / 0 EULI-IZUGARRI >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper