(BN-lab),
uso-apal (SP; -ph-Dv, H),
urzapal (-ph- BN, S; SP, Lecl; -ph- ArchVocGr 203),
ursapal (-ph- Lecl 353),
urzo-apal (BN-ciz),
urso-aphalRef.:
A(urzaphal, urzo-apal);
Lh(usapal);
Lrq(urzo)
. Tórtola."
Urzapala, (O) tourterelle, uso apala, uso tortoilla
"SP.
"Biset"Lecl.
"Le biset, la tourterelle"Arch VocGr. "Usapala, tourterelle" Dass-Eliss GH 1924, 467. Cf. VocNav: "Usapal, nombre vasco que dan a la tórtola común (Echalar y Valcarlos)". Usoapal garbi bat bezala bere senhar ioanaren gainean nigarrez. SPPhil 417 (He 421 uso tortoilla).
Urzo-aphalak hegaletan. ArchFab 203.
[Sakrifiziotzat emateko] bi uso-aphal edo bi etxusokume. DvLc 2, 24 (HeH uso-aphal, Leon urso-aphal, IBk, BiblE usapal; He uso tortoilla, TB urzo-tortoil, Ker uso-turtura).
Ürzo-aphalaren malürra, / galdüz geroztik lagüna. ChantP 140.
Zer aparia genuen bart! / usapal bi ta eper bat. OrEus 105.
Emaztegaia an, usapal zuri, / bildots erru bagekoa, / birjin-koroia buruan. Ib. 408.
Utzi errege gizenduak berriz oera zaitzala; lizunki masailletan zimiko ta "ene urtzapala" deitu dagizula. AmezHamlet 119.
Usapal gaixo bati zer zaio gertatu, / lumarik ederrena baitzaio faltatu. / Usapal gaixo baten, oi zer doloria! / galdu dizu laguna, lagatu erria. EtxdeJJ 11n.
Uso zuria kutxara / itzuli doa altxuma mokoan, / ta orain usapalak / maitekide laguna / batu du ibaiondo naroan. "La tortolica"
.GaztMusIx 193 (Onaind ib. 209 usapalak).
Usoari ta usapalari ezezik animari ere egatzen uzten diona. Ib. 169.
Elkar ikusi ezkero, ezin eten elkarrengandik. Bi usapal elkarri urrumaka bezelaxe, gizonok. NEtxLBB 121.
v. tbn. Ol y Ker Gen 15, 9.
azpisarrera-1
UXAPAL,
URXAPAL (S),
URTXAPAL.
Ref.: A (urxapal); Lrq (urxaphal). (Formas con palat.). "Tórtola" A (que cita a Bp). Aberatsek axuri bat ohereskatzen zien; hon güti zienek bi urxapal edo urzüme. Bp II 104.
Ürx'aphal bat badügü herrian trixterik, / nigarrez ari düzü kaloian barnetik. Etch 70 (lo recoge tbn. Etxde JJ 72 pero transcribe urz'aphal, y da como equivalente guipuzcoano uso apal (v. nota)).
Ürxaphal gaixo bati zer zaion agitü, / lümarik ederrena betzaio faltatü. Ib. 676.
Eurite geroz, urtxapal, / zeiñ eder egapena, / [...] egakik galduz, urtxapal, / zu, txori gaxoena. OnintzaZArg 1957, 278.
Zumar-ondoko uxapalek ere beren minkuriña [ez dute etengo]. IbiñVirgil 32.
Bi uxapal bezela, an ariko ziran elkar-izketan. AtañoMLanak 10.
v. tbn.
Uxapal: Ol y Or Lc 2, 24. Or in Gazt MusIx 201.