1.
(
SP,
Lar,
Añ,
HeH Voc,
Hb,
Dv,
H,
A,
Zam Voc),
ugats (
Lar).
Mama, pecho, ubre.
"Teta"
Lar, Añ.
"Pechos de mujer"
Lar.
"(V arc, BN?), mama, teta, pecho"
A (que cita a Lç y RS).
Dohatsu dituk hi egari auen sabela, eta hik edoski dituán ugatzak.
Lç Lc 11, 27 (Ol ugatz; He, TB, Dv, Brunet, Leon, Or, Ker, IBk, IBe bul(h)ar; Oteiza petxu).
Ilabete ez egian / ama bereaen ugatzetan.
Lazarraga A25, 1197r.
Ugatzean edaten dana, zerraldoetan esuro.
"En la teta"
.
RS
420.
Haztekotzat hautatu zen / ugatz guztiz xahuez.
EZ
Eliç
413.
Ugatz sainduz hazi duzu.
Hm 181.
Ugatz gogor, lar xuri, / leunez baluz' iduri.
O Po 37.
Baldin ugatzean dithiarekin edan zuen hitzkuntzaz bertzerik ezbadaki.
ES 391.
Haur xume batzu garela, oraino ugatzaren eta esnearen beharra dugula.
He Phil 486.
Zorionekoa zu ekarri zaituen sabela ta edoski dituzun ugatzak (bularrak).
Ir YKBiz 168.
Arri bat [...] ugatzen gainean ezarten eben.
A EY I 449.
Amaren ugatz aunditu ezin agortura eramango du [zekorra]
.
TAg Uzt 25.
Bere besartean baratz zoragarria: / ugatzak arrosaz, krabelinaz gerria.
Arti MaldanB 205.
Amaren ugatzetatik erauzi.
Ibiñ
Virgil
98.
Tetilla del varón.
Gizonaren Semea iduri zuen bat, arropa luze batez beztitua, eta urrhezko gerriko batez ugatzén aldean gerrikatua.
Lç Apoc 1, 13 (He, TB, Dv, Ur (V), Echn, Ol, Ker, IBk, IBe bul(h)ar-, Ip thiti-).
(Vc, G ap. A; SP Dv, Lar, Añ, Hb, H),
ugats.
Leche materna. "Leche [...] que se da a los niños por sus amas o madres" Lar (v. tbn. Añ).
[Bulharrean] eztuela eztia xoilki, bainan eta ugatza ere baduela.
SP Phil 235 (He 237 esne).
Maria Santisimak egieutsala arako mesede miragarriya, ugazagaz ezpanak gozatutia.
Zuzaeta 119.
Aur txikitxo amaren ugatza baño edaten ez dutenak.
Mg CC 196.
O zeruko kopau gozoa, Maria Birjiñaren ugatzagaz oratua, ta amorezko laban egosia!
Añ
EL1
161.
Ugatzagaz batera legez emoten eutsazan azaiera onaren zimendubak.
JJMg BasEsc 27.
Bere ugatz gozuagaz azi eban.
Astar II 274.
Ama ain santiari, bere bularreko ugatsa emon eutsan Amari.
Ur MarIl 67.
Birtuteko ugatza edaten diarduenak.
Ur Bisit 183 (ap. A).
Eraspen eta maitasuna geure lurreko amen bularretan, ugatzagaz batera, edoski ta edan doguzala.
Eguzk LEItz
122.
Ugatz gozue edanaz.
Enb 37.
Berbera amonengandik datorren ugatza (titia, esnea).
Or Eus 104.
Ugatz gozuarekin / indartu ninduna.
BEnb NereA 183.
2.
(V-ple-gip),
uatz (G-to)
Ref.:
A; Iz ArOñ, To (uatza).
.
"Cuatro ganchos que se fijan en los cuatro cuernos de la pareja de bueyes"
A.
"
Úgatz, ugátza, (el) saliente del yugo que cae sobre el cuerno. Ugatzak, los cuatro salientes del yugo"
Iz ArOñ.
.
Ortaz gañera uztarriak beste zati auek ditu: lau adar zulo edo uatz, lau adar-koska edo ere-koska, bi buruleku-arko edo mako apalak.
Garm EskL I 124.
3.
ubatz,
uatz.
"Los dos ejes o brazos de la boga sobre los que gira"
GoiBur
289 (llamados tetón en otros docs.).
"Esta se ha de encoger en la sortija o ustaia desde sus huazas"
(1731).
Ib. 289.
"La boga se halla con necesidad de apañar las ubazas"
(1733).
Ib. 289.
UGATZA HARTU
(Añ, Izt 70r). "Mamar" Añ.
Bedeinka zu erabili zenduzan sabela, eta artu zenduban ugatza.
Astar I app., XXII.
UGATZA EMAN
(SP, Lar; emon Añ). Amamantar. "Emozu ugatza haurrari" SP. "(Dar el) pecho al niño" Lar. "Atetar" Ib. "(Dar el) pecho o de mamar al niño" Añ.
Bitartekotzat ugatza / emozu semeari.
Arg DevB 230.
Eman bear die ogi biguña [...] Ama batek aurrari ugatza bezela.
Mg CC X.
Amak umeari ugatza emotea legez da eskekoari emotea bere.
Añ
GGero
169.
Ez eutsan zur orrek ugatza emon Jaungoikuaren semiari.
Astar II 48.
Emon eutsan umeari ugatza (titia).
EEs 1928, 69.
Len-seme yaioberriari pozikaraz ugatza ematen ari delarik.
Or Mi 124.
Bere odolez eginda / damosku ugatza.
BEnb NereA 184.
UGATZA ERAGOTZI.
Destetar.
Irri ta irri zebillen aizeetan, ugatza eragotzi dioten xaldiko irrintzilaria antzo.
Or Mi 74.
UGATZA KENDU.
"Destetar" Añ.
UGATZ-ARRAIN.
"Ugatzarrain (V-ger-m), quebraza, grieta en los pechos" A.
UGATZ-HARRI.
"Ugatzarri (Vc), amuleto de cristal que las mujeres tenían entre los pechos colgado de una cuerda, creyendo que así se verían libres de grietas" A.
Ikatzezko, arrizko (zingiñarri edo ugetzarri) eta beste orain bezelako kutunak.
JMB LEItz
91.
Ugatz-harriak bulhar-guridura [sendatzen omen du]
.
Lf GH
1965, 105.
UGATZ-BELAR.
"(G-to), planta que produce una flor grande, amarillenta y hermosa" A.
UGATZ-ESNE
(ugazezne Lar; ugaz-esne H). "Leche que se da a los niños por sus amas o madres, ugatza, ugazeznea" Lar.
UGATZETAKO.
"(V), niño de teta" A.
UGATZ-HOTZIKARA.
"(V-ple), endurecimiento de los pechos" A.