Euskararen Gramatika

43.4. Diskurtso markatzaileak eta birformulatzaileak

43.4a Atal honetan saiatuko gara azaltzen zer diren diskurtso markatzaileak (DMak) eta zergatik jo daitezkeen birformulatzaileak DMen azpimultzo berezitzat. ‘Diskurtso markatzaile’ deitura zabala erabili dugu, gaur nagusi den terminologiari jarraituz. Baina egia da arlo honetan terminoak eta kontzeptuak ez daudela nahi eta behar bezain garbi. Euskal ikasketetan, besteak beste, ‘lokailu’ (EGLU-III 1990), ‘testu-antolatzaile’ (Larringan 1996), ‘testu-markatzaile’ (Corpus Batzordea 2008) izenak proposatu izan dira. Eta gaztelaniaz ere termino ugari proposatu izan dira: “enlaces extraoracionales / supraoracionales / textuales”, “conectores”, “conectores pragmáticos”, “conectores discursivos”, “conectores textuales”, “conectores argumentativos”, “conectivos”, “operadores discursivos”, “partículas discursivas”, “ordenadores del discurso”…

Edozein modutan ere, autore askoren iritziz, ‘diskurtso markatzaile’, ‘lokailu’ (“conector”) eta ‘operadore’ kontzeptuak bereiztea komeni da (Fuentes 2003). Diskurtso markatzaileena kategoria zabalena da eta beraren barruan bi azpikategoria bereizten dira (Fuentes 2009: 12-13): ‘lokailuak’ (“conectores”), enuntziatuen arteko lotura semantiko-pragmatikoa ezartzen duten markatzaileak; eta ‘operadoreak’, beren zeregina enuntziatu baten barruan betetzen duten markatzaileak⁴⁶⁵.

Diskurtso markatzaileen kategoria, beraz, diskurtsoaren mailakoa da eta izaera funtzionala du.

43.4b Lan honetan egokitzat hartu da Martín Zorraquino-k eta Portolés-ek aspaldi (1999: 4057) eman zuten harako definizio hura:

Definizio horretan diskurtso markatzaileen bi ezaugarri bereizgarriak geratzen dira azpimarratuta (Martí 2011: 18-19): alde batetik, diskurtso markatzaileek duten jarraibide-, prozedura- edo prozesatze-esanahia⁴⁶⁶ eta -balioa azpimarratzen da (hots, hiztunaren eta hartzailearen arteko elkarlana eta enuntziatuen interpretazioa gidatu behar duen lankidetza); beste alde batetik, perpausaren esparruan inolako funtzio sintaktikorik ez betetzea da diskurtso markatzaileen bigarren ezaugarri funtsezkoa. Ez da, beraz, gramatika-kategoria berri bat, ezpada kategoria funtzional, diskurtsibo edo pragmatiko “berri” bat.

43.4c Diskurtso markatzaileen beste ezaugarri batzuk hauek dira (Martín Zorraquino 2010a: 104-113): a) unitate aldagaitzak eta ongi finkatuak izatea; b) tarteki gisa agertzea aparteko enuntziatuetan (modifikatzaile, azalpen eta elementu parentetikoak agertu ohi diren kokagunean); c) izaera funtzional eta opakoa izatea (esapideen kasuan esanahi ez-konposizionala); d) aldaketa-prozesu baten emaitza izatea (gramatikalizazioa eta lexikalizazioa); e) diskurtso markatzaileen azpimultzoetako batean modu koherentean sailkatu ahal izatea (birformulatzaileak, egituratzaileak, emendiozkoak…).

Hurrengo atalean azalduko denez, diskurtso markatzailetzat jo behar ditugu birformulatzaileak (alegia, hots, hau da, erran nahi baita, bestela esanda…; hurrenez hurren, zehatz-mehatz, zehatzago esanda…; azken batean, azken buruan, azken finean…; hitz gutxitan, labur esanda, laburbilduz…; dena dela, dena den, edonola ere, edozein kasutan, edozein modutan, hala ere, nolanahi ere…; are hobeki, barkatu, (edo) hobeto, egia esanda, hobeto esanda…) kategoria funtzional horren bi ezaugarri bereizgarriak dituztelako: lehenengo eta behin, prozesatze-esanahia dutelako eta haien eginkizuna hartzaileari diskurtsoaren interpretazioan eta inferentzietan laguntzea delako; bigarrenik, agertzen diren perpausean funtzio sintaktikorik betetzen ez dutelako. Zehatzago esanda, diskurtso markatzaileen artean bereizi ohi diren azpimultzoetako bat osatzen dute birformulatzaileek.

43.4d Egia esanda, autore guztiak bat datoz birformulatzaileak diskurtso markatzailetzat jotzean, baina ez da gauza bera gertatzen DMen barruan zer azpimultzo dagokien zehazteko orduan. Hala, autore batzuek (Martín Zorraquino eta Portolés 1999: 4139) bost DM mota bereizten dituzte (informazioaren egituratzaileak, lokailuak, birformulatzaileak, operadore argumentatiboak eta elkarrizketa markatzaileak), eta lokailuetatik aparte sailkatzen dituzte birformulatzaileak. Beste autore batzuek, berriz, bi multzo nagusitan banatzen dituzte DMak (lokailuak eta operadoreak) eta lokailutzat jotzen dituzte birformulatzaileak (Garcés 2008; Fuentes 2009; Martí 2008, 2011).

⁴⁶⁵ “Los conectores enlazan su enunciado con algo expresado anteriormente o implícito en el contexto discursivo; esa función básica de conexión entre los segmentos concatenados podrá ser de tipo argumentativo, si el significado del conector proporciona una serie de instrucciones argumentativas que guia las inferencias que se han de obtener del conjunto de miembros relacionados (Ducrot 1983; Anscombre y Ducrot 1994; Portolés 2004a: 289); de tipo informativo, si las relaciones inferenciales permiten estructurar los diversos miembros del discurso como partes de un bloque informativo; de tipo reformulativo, si permiten una inferencia retroactiva en la que se vuelve sobre el segmento anterior para asignarle una nueva interpretación. […] Los operadores limitan su ámbito al enunciado en el que se insertan sin relacionarlo por su significado con otro u otros anteriores, aunque condicionan las posibilidades discursivas del miembro en el que se incluyen; […]” (Garcés 2008: 25).

⁴⁶⁶ “El significado procedimental, también llamado de procesamiento, es la información sobre cómo procesar el significado conceptual, el cual se define a su vez como la información léxica sobre el contenido proposicional de los enunciados” (Loureda eta Acín 2010a: 35).