Euskararen Gramatika

Ildo beretik, honelako lema eta aldaerak bereizi dira:

Bestalde, lema beraren aldaeratzat hartu dira, oro har, erro bera duten esapide flexiodun edo jokatu desberdinak: labur esanda eta labur esateko; laburbilduz eta laburbilduta; azken batean, azken baten, azken batez; edozein modutan eta edozein moduz; hala ere eta halarik ere eta abar.

43.3b Teorian, unitate aldagaitz eta gramatikalizatuak dira diskurtso markatzaileak (DMak). Praktikan, ordea, uste baino zailtasun handiagoak gertatzen dira birformulatzaileen zerrendak egiterakoan. Izan ere, sarri askotan lehian bezala agertzen baitira diskurtsoan esapide finkatuak eta ez hain finkatuak (bestela esanda, bestela esan, bestela esateko, bestela esanik…). Argi dago, beraz, aldagaiztasun- eta gramatikalizazio-mailak bereiz daitezkeela: esapide batzuk finkatuago eta gramatikalizatuago daude beste batzuk baino, eta oso zaila da bereizten noiz gauden sintaxian eta noiz lexikalizatze- edo gramatikalizatze-bidean dagoen esapide baten aurrean. Alde horretatik, eskuzabal jokatzen dugu hemen eta sintaxitik hurbilago dauden esapideak ere jaso ditugu birformulatzaileen artean.

Beste arazo bat ere bada hemen, diskurtso markatzaileen (DMen) esanahiari dagokiona (Garcés 2008: 27-32). Jakina denez, DMek ez dute esanahi denotatiborik, ez dute aditzera ematen kanpoko errealitatea. Aitzitik, enuntziatuen arteko loturaren bat, edota enuntziatuen eta kanpoko testuinguruaren edo solaskideek partekatzen dituzten ezagueren arteko loturaren bat adierazteko erabiltzen dira DMak. Beraz, DMen esanahiek jarraibide moduko batzuk —informazioa egituratzeko edo ordenatzekoak, esandakoak birformulatzekoak, argumentatzekoak…— ematen dizkigute, enuntziatuak modu egokian interpretatzeko: bestela esanda, ez dute esanahi kontzeptualik, baizik ‘jarraibidezko’ edo ‘prozedurazkoa’, Egokitasunaren Teorian (Relevance Theory) esaten denez.

43.3c Esanak esan, gaur egun autore gehienak bat datoz DMen esanahi kontzeptualik ezaren “baldintza” erlatibizatzeko (Portolés 2007; Martín Zorraquino 2010a). Garai batean esaten zen diskurtso markatzaileek ez zutela esanahi kontzeptualik, baina azken hamarkadan jarrera malguagoa agertu dute autore batzuek diskurtso markatzaileen esanahiari buruz. Portolés-ek, esaterako, zera dio: “En suma, la clara diferencia entre unidades con un tipo de significado conceptual y otro de procesamiento que propone Blakemore debe ser tomada con algunas precauciones. Los marcadores tienen un significado de procesamiento, pero este significado frecuentemente posee una evidente relación con el significado conceptual de las unidades que los han originado (Murillo: 2000)” (Portolés 2007: 25). Eta ildo beretik doaz Martín Zorraquino-ren hitz hauek: “He destacado especialmente el giro que se ha producido en los últimos diez años en el marco de la Teoría de la Relevancia respecto a la caracterización del significado de los marcadores del discurso. Las propuestas de Blakemore (2002) van en la línea de reconocer que las partículas discursivas pueden codificar significado de procesamiento y significado conceptual, por lo que la autora considera que hay varios tipos o grupos de marcadores del discurso” (Martín Zorraquino 2010a: 170).

Izan ere, DMaren jarraibidezko esanahia oso estu loturik dago askotan esapidea osatzen duten elementuetako bakoitzaren esanahi kontzeptualarekin.

Nolanahi ere, esanahiari bagagozkio, kontua da nola eman DM bakoitzaren funtzio aniztasunaren berri. Eta alde horretatik atal honetan ontzat eman da Garcés-en proposamena:

Ildo horretatik, birformulatzaile bakoitzaren azterketan ‘balio oinarrizkoa’ eta bestelako ‘balioak eta erabilerak’ bereizi dira hemen, esanahia/zentzua bereizkuntza kontzeptualari jarraituz⁴⁶³. Izan ere, gure ustez birformulatzaile bakoitzak badu oinarrizko esanahi bat, eta gero hartzen ditu ere testuinguruaren araberako bestelako zentzu edo balioak, gehiago edo gutxiago garatuak eta finkatuak. Oinarrizko esanahiak edo balioak, beraz, birformulatzailearen funtzionamendua azaltzeko behar diren jarraibide zehatzak jaso behar ditu; eta gainerako zentzuak diskurtsotik eratorritakoak izango dira⁴⁶⁴.

⁴⁶³ Garcés-ek azaltzen duenez: “La frase se considera una unidad abstracta, un objeto teórico, opuesta al enunciado, resultado de la actividad enunciativa. La significación de la frase no es observable, dado que se trata de una construcción teórica, lo que es observable es el sentido asociado a cada enunciado particular. En relación con la distinción entre frase y enunciado, O. Ducrot define las nociones de significación y sentido: la significación se refiere al valor semántico de la frase, mientras que el sentido alude al valor semántico del enunciado (Ducrot 1984: 180). En el caso de los marcadores, la significación ha de consistir en una serie de instrucciones semánticas compartidas por los elementos que constituyen un grupo determinado y, […]” (Garcés 2008: 28).

⁴⁶⁴ “Por tanto, sería conveniente considerar que los marcadores presentan una determinada instrucción general -ordenación, reformulación…- y en cada uno de esos tipos de instrucciones generales habría que establecer otras más específicas -como reformulación de tipo explicativo, rectificativo …-, que también forman parte de ese significado básico, y dependiendo del contexto en el que se utilicen, podrán tener diversos sentidos, determinados por el tipo de segmentos vinculados o por el enriquecimiento contextual. De este modo, marcadores que cumplen una determinada función, por ejemplo, los ordenadores de cierre discursivo, adquieren un sentido argumentativo si vinculan miembros que son argumentos de los que se deduce una determinada conclusión” (Garcés 2008: 39).