Euskararen Gramatika

43.1. Testuingurua

43.1a Diskurtso markatzaileez dihardugu atal honetan. Zehatzago esanda, diskurtso markatzaile jakin batzuez: birformulatzaileez⁴⁶⁰.

Egia esan, diskurtso markatzaileen kategoria ez da gramatikan bereizten diren kategoria sintaktikoak (aditza, adberbioa, juntagailua…) bezalakoa⁴⁶¹ (Real Academia Española, Asociación de Academias de la Lengua Española 2010: 2355): diskurtsoaren azterketaren mailakoa da eta izaera funtzionala du (Martí 2011: 18-19). Izan ere, diskurtso markatzaileetako asko adberbioak edo adberbio- esapideak dira: edozein modutan esapideak, esaterako, markatzaile-zeregina betetzen du batzuetan (Patxi gogoz ari da lanean. Edozein modutan, beti ez du asmatzen), baina ez beste batzuetan (Patxik edozein modutan egiten ditu lanak). Beraz, diskurtso markatzaileen azterketak perpausaren maila gainditzen du eta horregatik geratu izan da gaia ohiko azterketa gramatikaletatik kanpo.

Nolanahi ere, euskararen kasuan oraindik lan asko dago eginkizun diskurtso markatzaileen azterketaren arloan. Gaztelaniari buruzko ikerketetan, esaterako, ia ez dago partikula bat bera ere azterketa monografikoren bat ez duenik (Vázquez Veiga 2011). Euskaraz, berriz, diskurtso markatzaile asko daude oraindik deskribatu gabe (Alberdi 2014b: 11).

43.1b Bestalde, begien bistakoak dira hiztegiek diskurtso markatzaileen berri emateko dituzten mugak, hala moduz eta zeharka baizik ezin baitituzte definitu edo azaldu halako partikulak. Horretaz konturatzeko aski da Euskaltzaindiaren Hiztegiak alegia birformulatzaileari buruz ematen duen azalpen egoki bezain mugatua aztertzea:

Ondorioa da euskaraz guztiz beharrezkoak ditugula diskurtso markatzaileei buruzko azterketa monografikoak, eta, hain zuzen ere, hutsune hori nola edo hala betetzera dator azterlan hau. Azken batean, lan honen helburua zera da: deskribatzea eta azaltzea nola eta zer eginkizun diskurtsibotarako erabiltzen diren birformulatzaileak gaur egungo euskara zainduan. Izan ere, orain ari dira finkatzen —eta are sortzen eta eraberritzen ere— euskara estandarrean hizkuntza-usadio eta tradizio diskurtsiboak. Adierazgarriak dira, esate baterako, ipar-ekialdeko tradizioko hots birformulatzaile esplikatiboak eta Hegoaldeko hau da birformulatzaileak egungo estandarrean izan duten harrera eta zabalkunde hain desberdinak.

43.1c Aurrera baino lehen, ideia bat azpimarratu nahi genuke. Euskarazko bibliografian biziki azpimarratu da aspaldi honetan (Esnal 2002a, 2002b; Corpus Batzordea 2008; Urrutia 2008) nola erabil daitezkeen “modu estrategikoan” diskurtso markatzaileak komunikazio eraginkorragoa lortzeko (atzerakargaren arazoa konpontzeko, perpausen segmentazioa markatzeko…). Orobat azpimarratu da zer nolako garrantzia duten markatzaileek testuaren “arkitekturan”. Baina gure artean ez da behar beste azpimarratu diskurtso markatzaileei buruzko ikerketa teorikoek aspalditik nabarmendu duten ideia bat (Blakemore 2002; Martín Zorraquino eta Portolés 1999: 4057; Martí 2011: 18-19; Aschenberg eta Loureda 2011a: 13): alegia, diskurtso markatzaileek berez dutela funtzio komunikatibo “estrategikoa”; izan ere, hartzaileari diskurtsotik inferentziak ateratzen laguntzeko gida edo jarraibide moduko batzuk eskaintzea da diskurtso markatzaileek duten funtzio diskurtsibo berezkoa.

⁴⁶⁰ Lan hau Xabier Alberdik (2014b) egin lanean oinarritzen da.

⁴⁶¹ Hala ere, Vázquez Veiga-k (2011) honako iruzkin hau egiten du Nueva gramática de la lengua españolan ematen den ikuspegiaz: “Nos parece importante destacar el hecho de que se diga de ellos que son una “clase gramatical” (§ 30.2p), que es una manera de otorgarles el rango de miembros de pleno derecho de la gramática”.