Euskararen Gramatika

42.13. DM: Birformulatzaileak

42.13a Gaztelaniari buruz egin diren lanetan (Martín Zorraquino eta Portolés 1999: 4121-4139; Portolés 2007: 71-72; Martí 2008: 60-65; Garcés 2008) sailkapen hau proposatu izan da birformulatzaileen berri emateko: esplikatiboak (o sea…); zuzentzaileak (mejor dicho…); urruntzaileak (en todo caso…); laburbiltzaileak (en suma…). Fuentes-ek (2009) esplikatiboak, zuzentzaileak eta zehaztaileak (concretamente…) bereizten ditu. Berehala itzuliko gara puntu honetara.

Gramatika honetan birformulatzaileez bakarrik arituko gara bereziki, aurkezpen orokor hau guztia amaitu ondoren. Zergatik? Batetik, esan bezala, lokailuez bakarrik aritzea baino egokiago da diskurtso markatzaileez (DMez) aritzea, baina orduan gaia askoz ere zabalago bihurtzen da. Baina, bestetik, DM guztien artean modu sistematikoan Birformulatzaileen atala bakarrik aztertu izan da (Alberdi 2014b). Hori guztia kontuan izanik, honela antolatu dugu kapitulua: lehenik EGLU-III liburukian lokailu deitzen genituen elementuak bilduko ditugu berriz ere hemen, han egindako sailkapena errespetatuz, material hura ez baitugu galdu nahi. Kontuan izan behar da, hori bai, hango lokailuak eta DMen sailkapenean lokailu deitzen ditugunak ez datozela beti bat. Behin hori egin ondoren, birformulatzaileen aurkezpen xehea egingo da, kontuan izanik betiere birformulatzaileak DMen atal bat besterik ez direla. Beste hitzetan esateko, EGLU-III liburukiko lokailuek ez dituzte DM guztiak biltzen, eta birformulatzaileen atalak kanpoan uzten ditu gure lokailuen zerrendan ageri ziren zenbait hitz eta esapide. Baina egindako lanez baliatzea, non ez den berririk egiten, egokia da.

42.13b Gaztelaniaz egiten diren sailkapenak aipatu ditugu. Arrazoi bategatik: beste hizkuntza batzuetan baino xeheki aztertu dira gaztelaniaz diskurtso mailako lotura hitz hauek, eta horregatik ohartu gara bereziki lan horietan. Euskararen kasuan, hala ere, aurreko bi sailkapenez baliatu gara beste honako hau, desberdina, proposatzeko. Birformulatzaileak, hortaz, honako hauek lirateke: esplikatibo edo azalpenekoak (alegia, hau da…), zehaztaileak (zehatzago esanda, zehazkiago…), laburbiltzaileak (labur esanda, laburbilduz…), urruntzaileak (dena dela, dena den…) eta zuzentzaileak (are hobeto, barkatu…). Hau guztia birformulatzaileen kapituluan aztertuko da oso xeheki.

Adibide batzuk, dena den: Antropologia jaio omen zen mundu honen barruko “beste” mundutxoak ezagutzeko; hau da: menderatzeko; hau da: suntsitzeko (Segurola); Hala ere, gazte denboran, adiskideak izan, izan nituen —edo, zehatzago esanda, zenbait ikaskiderekin joan nintekeen, nazkatu gabe, kafe bat edo garagardo bat hartzera klaseen arteko atsedenaldietan (Markuleta); Lupara-tiro bat bertatik bertara, lepoaren eta kokotsaren artean. Laburbilduz, antzerki bat, eszenaratze bat (Rey); Urte bitan joan nintzen gabonetan Otxandiora, urte bakoitzean egun bi han igarotzeko. Dena dela, aita eta anaia nagusia Bitoriara etorri ohi ziren feria egun batzuetan eta beti egiten zidaten ikusitxo bat (Zuazo); Gizendu egin zara: zapoa zara orain. Edo are hobeto: behia (Cano).

42.13c Eskema, hortaz, hau litzateke: