Euskararen Gramatika

42.1. Perpausak ez dira uharteak: testu batean josiak agertzen dira

42.1a Hitz egiten dugunean hotsak erabiltzen ditugu esanahi bat aditzera emateko. Hots kate horretan nolabaiteko abstrakzioa eginez, gramatikak perpausak bereizi ohi ditu, besteak beste, esan dugun gisan. Baina, hasierako adibideetan ikusi dugunez, perpaus horiek ez dira atze-aurrean dituzten gainerako perpausekiko erlaziorik gabeak. Perpausak elkarrekin josteko eta testu koherente edo lotu bat eratzeko hiztunak zenbait baliabide ditu eskura. Horietako batzuk juntagailuak izango dira, juntaduran erabiltzen direnak (Mikel etxera itzuli zen ezustean, eta han harrapatu zuen Jokin), eta beste batzuk menderagailuak, menderakuntza deituko dugunari bide ematen diotenak (Jokinek esana zion etxera itzultzen bazen han harrapatuko zuela). Bi gailu horiek perpaus mailako lotura gauzatzen dute. Esan nahi baita, perpausak elkartuz beste perpausak osatzeko balio dute. Perpaus elkarketa bideratzen dute, hortaz. Baina badira, EGLU-III liburukiak lokailu deitutako horiek ere: perpausak josiz goragoko testu bat, ondo jositako testu bat, koherentea, osatzeko erabiltzen ditu hiztunak. Hala ere, lotura horren ondorioa ez da, nahitaez, beti beste perpaus bat, testu bat baizik. Izan ere, lokailuak solas mailako edo testu mailako lotura gauzatzen duten gramatika baliabideak dira. Ez dira, berez, perpaus elkarketa bideratzeko gai.

42.1b EGLU-III idatzi zen garaian (1990ean) ez ziren euskal gramatikak lokailuez sobera kezkatzen. Liburu hura izan zen lehenbizikoa gai hauetaz modu sistematikoan arduratu zena. Aurretik ezer gutxi egina zen, eta betiere ez modu sistematikoan.

Bestetik, inguruko hizkuntzetan egiten ziren gramatikari buruzko azterlanetan, euskaraz “lokailu” deitu genituen elementu funtzional hauen gaia ikertuago bazen ere, gaia berez nahiko berria zen gramatikan ageri diren aztergai topikoekin (subjektua, perpausa, aditza, adjektiboa…) konparatuz gero. Geroztik, ordea, lan asko egin dira zenbait hizkuntzatan.

Lan horiek kontuan izanik, badirudi garai hartan aukeratu zen terminologia (“lokailu”) ez dela, beharbada, oso egokia. Egia da ez dagoela oraindik batasun osorik kontu honetan, baina lokailu deitu beharrean diskurtso markatzaile (DM) deitzea egokiagoa ikusten dugu orain, hori baita kanpoko hizkuntzetan gehien erabiltzen den terminoa. Egokia ikusi dugu guk ere euskaraz termino hori erabiltzea, geroago emango ditugun arrazoiak direla eta.

Harrezkero euskararen gainean ere egin dira lan zehatzagoak. Ezinbestean Alberdi (2014b) eta bere ikerketa taldeak egindakoa aipatu behar da hemen. Berak ere diskurtso markatzaile terminoa proposatzen du, eta hori erabiliko dugu guk aurrerantzean.