Euskararen Gramatika

39.3.6. (Baldin) ba-… ere, -tuz gero ere: baldintzazkoetan oinarrituak

39.3.6a Kapitulu honen lehen atalean, aipatu dugu baldintza perpausetako protasiari ere gehituz kontzesio egitura bat era daitekeela (lehenago ere aipatu genuen, EGLU-VII liburukian: 186-187)⁴¹⁵. Normalean, aditz jokatudunekin gertatzen da hori gehiago jokatugabeekin baino. Lehendabizikoa bigarrena baino arruntagoa da:

– Lagunek eskatzen badidate ere, ez naiz etxetik aterako.

– Lagunek eskatuz gero ere, ez naiz etxetik aterako.

Beste kontzesio egitura batzuetan, -ela/-elarik eta -tuta/-turik menderagailuak dituztenetan, moduzko perpausari ere eransten diogun bezala, kasu honetan baldintza perpaus bati atxikitzen diogu. Baldintza horretan esaten dena gorabehera, protasitik ondorioztatzen denaren kontrakoa adieraziko du perpaus nagusiak.

Nolanahi ere, bigarren atalean aipatu dugun puntu bat gogorarazi nahi genuke hemen; han esaten genuen edozein perpaus baldintzazko ezin zitekeela kontzesio perpaus bilakatu ere hartu ondoren. Zerikusia du horrek, noski, kontzesio perpausek galdegai izateko duten ezintasunarekin. Hala, galdegai ez diren baldintza perpausak bakarrik bilakatu ahal izango ditugu kontzesiozko, mintzagai direnak.

39.3.6b Baldin marka baldintza perpausetan erabiltzen den bezala, era honetako kontzesio perpausetan ere erabil daiteke. Haietan bezala, hautazko elementua da (ikus 34. kapitulua).

Baldin hori mendeko perpausaren hasieran koka daiteke, aditzetik bereiz, edo aditzari aurretik loturik. Hona baldin-en mugikortasuna erakusten duten bi adibide: Bainan ez; baldin jaun done Inaziok erakutsi izan badu-ere saila, ez da gutiago egia orhea eta orhapena, guziak aita Kardaberazi zor diotzagula (Duvoisin); Bada, ez balin-banaki-ere ala aphalgura, ala hanpurus naizen, ariarik aski banuke hanpurus naizela uste izateko (Duvoisin).

Mendeko perpaus luzeak diren kasuetarako gerta daiteke baliagarria baldin-en aurreko muturreko kokagune hori, Lafittek berak dioen moduan (1944: § 784). Adibidez, honako kasu honetan: Eta baldin ungiz oraino baino rigoroskiago eta gogorkiago punitu nahi bagintuk-ere: eta plaga baten lekhuan ehun rezebitzeko gintuen orduan-ere: eta are berze orduz heure Israeleko populuaren falten korrejitzean usatu ukhan duan maledikzione guziak gure gainera eror balitez-ere, konfesatzen eta kontradikzionerik batre gabe aithortzen diagu zuzen onez eta mereziz gintukeela (Leizarraga).

Ba-… ere kontzesio egituran ere-k mendeko aditz jokatuari jarraitzen dio normalean, ez beti, ordea: Ezen berak ez badu maite ere, ez du jasango berea zelako gizona beste batena izatea (Mirande); Io badeza dardoaz ere gorputzaren erditik (Etxepare).

39.3.6c Ba-… ere egituraren klixe bihurtutako erabilera bat ere badugu: aditz komunztadurarik onartzen ez duena eta ahozko hizkuntzan behintzat ba-… ere kontzesiozko arruntak ez bezala ahoskatzen dena (ikus EGLU-III: 76-78). Erabilera zurruna du, finkoa, murritza; beti adizki berarekin eta forma berean. Diskurtso markatzailea da gehiago kontzesio egitura emankorra baino.

– Hori badare egin behar dugu.

– Egizu hori badare.

– Egin itzazu horiek badare.

– *Egin itzazu horiek badira ere.

39.3.6d Bestalde, ere-rik gabeko ba-dun egitura batzuek, zuzentasunaren mugan betiere, kontzesio balioa izan dezakete: ez da berez kontzesiozko forma, baina batzuetan, testuinguruak lagundurik, erabil daiteke kontzesioa adierazteko: Triste bazaude, ez duzu ezagun; Joxe euskaraz ondo mintzatzen bada, haren anaia ez da batere ondo moldatzen.

Horren antzekoa litzateke gaur egun ugaltzen ari zaigun erabilera bat; inongo aurkaritzarik izan gabe ere, kontzesiozko moldeetara jotzen da berez juntadura bidez egin zitekeen kasu batzuetan: Errealak galdu badu ere, Osasunak irabazi egin du.

39.3.6e Bukatzeko, aipatu nahi genuke ba-… ere duten egitura batzuk ez direla, beste kasu batzuetan gertatzen den bezala, nahitaez kontzesiozkoak. Adibidez, honako hauek kontzesio balioa baino gehiago dute baldintzazkoa: Etxera noa, norbait etorri bada ere; Etxea garbi eduki behar dut, norbait badator ere; Norbaitek preguntau ezkero be lotsagarria da zer erantzun ez jakitzia (San Martin); Beha ginauden, guardak iraganen baziren ere (= pour le cas où le douaniers paseeraient) (Lafitte 1944: § 889)⁴¹⁶.

39.3.6f Aditz jokatugabeko moldeei dagokienez, -tuz gero + ere, -tu ezik + ere, -tu ezean + ere, -tzera + ere egiturak ditugu, gehiegitan erabiltzen ez direnak, bide batez esateko. Gotzon Garatek (1988) dio -tuz gero ere egitura gramatiketatik jaso duela, ez baserrietatik. Ez nuke nik, ahal izanez gero ere, inor joatera behartuko (Mitxelena 1988a); Haur da hirurgarren erremedioa, emaztetarik begiratzeko, hekin ez kutsatzeko, eta kutsatuz gero ere, garbitzeko, gogoaren deliberamendua, borondatearen bertze aldera deliberatuki itzulirik iartzea, eta egoitea (Axular).

Batzuetan, gainera, denbora kutsua du kontzesiozkoa baino gehiago. Honako hauek, adibidez: Bigarrena, sortu zela gelditurik Andre dana Maria erdi baino lehen, erditzean, eta erdiz gero ere Birjina (Materre); Mundu honetan alkar batzandurik, ta nastaurik bizi dira onak deungekaz: hil ezkero bere, toki baten lurpetuten dituez: baña Judizioko egunean ezta halan izango (Añibarro).

39.3.6g Aditz jokatugabeekiko egituretan, zalantzarik gabe -tuta ere egitura da -tuz gero ere egitura baino askoz erabiliagoa kontzesioa adierazteko. Eskua moztuta ere axeriak axeri gelditzen dira; hankaezurrak hausita ere otsoak beti otso (Agirre); Hoiek guziyak adituta ere andria etzan jaikitzen (Txirrita); Bertsolari bat ez bada haizu hoinbesteren esatera, berriz baimena lortuta ere ez noa kantuz hastera (Xalbador).

EGLU-VII liburukian, baldintzazko perpausak aztertu genituenean, esan genuen ere eranstean sarritan kontzesiozko balioa lortzen zela, baina -tzekotan atzizkiaren kasuan ohikoena baldintzazko adiera dela. Adibide hauek gaineratzen genituen: Gaiñera, hastekotan ere, ez ezkonduarekin hasi, holakuak ez baidute sekula atarramentu onik ekartzen (Etxaide); Lehenbiziko horrek badu kide zaharragoa eta hedatuagoa, noski, eta, erabiltzekotan ere, beti bezala hitz batean idaztea aski dugu (Mitxelena 1972b).

Lehenengo adibidean, adierazten da, norbaitekin hasi behar badu, hobe duela ezkonduekin ez hasi; bigarrenean, hitz bati buruz ari delarik, hitz hori erabili nahi bada, nola idatzi beharko litzatekeen gomendatzen da. Baldintza adierazten da, eta ez kontzesioa.

⁴¹⁵ Hona zer genioen han: “Ildo horretan, kontuan izan behar da baldintzazkoei ERE lokailua eranstean askotan kontzesiozko irakurketa lortzen dela: horrela gertatzen zen aditz jokatuekin (BA-… ERE), eta horrela gertatzen da sarritan baldintzazko batzuekin (bereziki, -TUZ GERO, -TU EZIK, -TU EZEAN eta -TZERA(T)):

⁴¹⁶ R. M. Azkuek ere halako zerbait zioen (1923-1925: 709 atala): “A veces tiene otro matiz distinto, como en euria badagi bere por si lloviera (Micoleta, 25-2)”. Lafittek ere halako zerbait dio bere gramatikan (1944: § 889): ez dela nahasi behar frantsesezko si galderazkoa eta si baldintzazkoa; euskaraz supositiboa denean egokiena “pour le cas oú”ren bidez itzultzea dela dio.