Euskararen Gramatika

39.3.2. Arren postposizioaren bidez eratutako egiturak

39.3.2a Nahiz marka mendeko perpausaren hasieran kokatzen dela esan dugu; arren postposizioa, berriz, kontzesio perpausaren bukaeran kokatu ohi da normalean. Enklitiko modura erabiltzen da arren, eta esanahi askotarikoak ditu euskalkien arabera. Guk kontzesio erabileran aztertuko dugu, hartarako ere erabiltzen baita, aditz baten atzetik lotuz; dakigun bezala, aditz jokatuari lot dakioke (-en arren; ikus EGLU-VI: 250), baina baita aditz jokatugabeari ere (-tu arren; ikus EGLU-VII: 263).

39.3.2b Arren postposizioaren aldaerarik ez dago (zenbaitetan h-arekin eman izanaz gain); halaxe erabiltzen da euskalki guztietan. Mendeko perpaus osoari bagagozkio, ordea, molde desberdinak aurkitu ditzakegu atal honetan ere, oinarri duen aditzaren forma desberdinen arabera:

a) Aditz partizipioa + arren: Gertatua gertatu arren, len bezin adiskide arkituko nazu (Barriola); Kontuz ibili arren eta juiziyuan, iñor aberasten ez da ofiziyuan (Bilintx); Harrotxo ibili zarie, baia zeuenak badaruazuez, gaztiek eta senduek izan arren (Kirikiño); Arnoldo, bere emazteak eta alabeak egiñalak egin arren, ez zetorren bere konortera (Agirre).

b) Aditz jokatua + -en + arren: Ustez txikia zarean arren ezta zu lango haundirik (B. Enbeita); Asmu hekiek guziak, ez diren arren bardinak, oro elkhar iduritsuak dira (Duvoisin); Izar dagon arren, illun gorotza da (Orixe); Gizon honen izena esan bihar dautsuet, berari atsegin izango etxakon arren: Julian Abando (Kirikiño).

Aditz partizipioarekiko moldea ia mendebaldeko literaturan bakarrik erabiltzen dela esan daiteke: Iparraldeko adibideak oso bakanak dira; -en menderagailua duen moldea, berriz, orokorra da: ekialdean eta mendebaldean erabiltzen da (nahiz partizipiodunak izan nagusi mendebaldean).

39.3.2c Aditzik gabeko egituretan ere erabili izan da arren sarri samar; batez ere bizkaierazko jardunean. Batzuetan, esanahiz kontzesiotik urrunduz, izenei eta izenondoei atxikirik: pozarren, lotsarren, Jainkoarren eta abar. Beste batzuetan, aditzaren elipsiaren ondorioz, ez + arren egitura arrunt samarrean: Baña, zuek ez arren, izan eban gizajeak nok adarra jo (F. Bilbao); Edertasun eta abotsik ez arren, ostera, zeozer onik izan behar eban, antza (F. Bilbao).

39.3.2d arren + ere: arren postposizioari ere diskurtso markatzailea lotu izan zaio, enfasia emateko-edo, zenbait kasutan; batez ere, baina, aditz jokatugabeko kontzesio perpausetan, mendebaldeko erabileran. Hona adibide batzuk: […] berak asko eta gazte frenu-gabeak izan arren ere, gertakizuna egiyaz, inguramen guziei ondo begiratu ezkero, mirari-modutzat euki leikeana (J. I. Arana); Gaia berez oso ona izan arren ere, era arrunt gordin eta nabarmenean azaltzen digulako eragotzi lezaiguke (M. Atxaga); Tentuan eta arretaz ibilli arren ere, zenbat ez-behar bide-bazterretan (M. Atxaga).

39.3.2e Arren-en erabilerei dagokienez, bestelako balio batzuk izan ditzake mendeko perpausak; aditzaren zer formarekin doan eta perpausaren barneko ordena zein den, halako balioa izango du:

Zenbait gramatikatan esaten da helburuzko perpaus batzuek (aditz subjuntiboa dutelarik) aurretik iragarleren bat izan dezaketela; horien artean dago aurreko azpiatalean aipatutako nahiz(ik) eta; berdintsu, arren eta ere: Arren eta jin dadin… ekialdekoa da, eta batez ere literarioa dirudi erabilera horrek.

39.3.2f Nolanahi ere, mendeko perpausaren hasieran ez ezik (hori da normalena) aditzaren ondoren ere joan daiteke arren helburuzkoa: Eskaldun guzia da egun gonbidatzen / Has dadin izpirituz zerbeiten moldatzen, / Yakin dezaten arren gure ondokoek / Nolako gaiak zuzten hekin arbasoek (Hiribarren). Kasu honetan ez da adierazi nahi ‘nahiz jakin dezaten’, baizik ‘jakin dezaten (amoreagatik)’, ‘jakiteko’ edo horien antzeko zerbait.

39.3.2g Aditz jokatugabeko moldeei dagokienez, oinarritzat partizipioa hartu edo aditz izena hartu, perpausaren balioa aldatu egiten da:

– KONTZESIOA: -tu arren. Amodioa nik ere badut / neskatxa gaztiarentza, / andre bat ona ekarritzen dut / hori izan arren beltza (Mattin); Behin batean Alkar gaixotu zitzaion, eta abel-sendalariari deitu arren, ez zan agiri ta ez zan agiri (G. Mujika).

– HELBURUA/KAUSA: -tzearren. Putz egitiarren pezeta bi? Ez jauna; putz egiten jakitziarren (T. Etxebarria); Zuk irago dituzuz esturak, larritasunak eta neke gogorrak, zeure semeak aberats itxitearren (Iturzaeta); Bizia emango luke berari ontasuna ekartze-arren (Barriola); Akorda zaite, ni etsai hoietatik libratze-arren zure odola ta bizia eman zenduela (Kardaberaz).

Helburuzko eta kausazko balioa duten halako perpausak dagokien ataletan aztertuko ditugu xehekiago, kapitulu honetan kontzesiozko egituraz ari baikara.

39.3.2h Kontzesio perpausa ezezkoa denean, bi hurrenkera ditugu aukeran molde honetan ere:

a) [aditz partizipioa + ez + arren]: mendebaldeko testuetan batez ere. Gizonik hill ezarren, zaldija ohostu dauena (Frai Bartolome); […] ta huts eginak ezagutu bihar ditube teologijarik jakin ez arren (Mogel); Oraindio berandu izan ez arren, lehenbailehen jo beharko dute igitaiak gal-zuztarra (Barrensoro).

b) [ez + aditz partizipioa + arren]: gainerako hizkeretan batez ere. Baña, hoiek danak Pernandori gertatuak ez izan arren, Pernandoren izena len baño illuntxuagoa gelditzen ote da (G. Mujika); Pernando berriz, Salamancara ez joanagatik, ikastola bat zer zan ez jakin ta ere, irakurtzen ikasteko behar zuen erakusle bat ez arkitu arren, beti izango da gure artean gogoangarria, buruan beste askok etzuten argitasunak dizdiz egiten ziolako (G. Mujika); Barnez hotzak ez egon arren, ez dira berehala berotu (Orixe); Ez uste arren, katua xaguak ito Eibarren (Garate).