Euskararen Gramatika

39.1.4. Aurkaritzako juntadura

39.1.4a Juntadurarekin ere badu zerikusia kontzesiozko menderakuntzak; batez ere aurkaritzakoarekin. Izan ere, berdintsu eman daiteke aurkaritza erlazioaren berri juntaduraren bidez ere (ikus EGLU-IV: 183): Gaixo dagoen arren, kalera irten da (menderakuntza); Nahiz xentimorik ez duen, ardotarako beti izaten du zerbait (menderakuntza); Gaixo dago, baina kalera irten da (juntadura); Ez du xentimorik, baina ardotarako beti izaten du zerbait (juntadura)⁴⁰⁷.

39.1.4b Alde garrantzitsu bat dute bi moldeek, haatik: aurkaritzako juntadura egitura orientatua da, eta mendeko egitura, berriz, ez. Zer esan nahi dugu horrekin? Ez dela gauza bera izango perpaus juntatuak hurrenkeraz aldatzen baditugu: Gaztea da, baina badaki non duen burua [p baina q] ≠ Badaki non duen burua, baina gaztea da [q baina p].

Alegia, esanahi desberdina dute goiko bi esaldi juntatuek. Horregatik diogu orientatuak direla, bi perpausen hurrenkera eta orientazioa pertinentea delako:

  ADBERTSATIBOA: [p baina q] ≠ [q baina p]

39.1.4c Mendeko egituretan, berriz, ez da hala gertatzen: perpaus osoaren bi atalak (mendekoa eta nagusia) hurrenkeraz aldatuta ere, ez da esanahia aldatzen:

  Gaztea den arren, badaki non duen burua. [[p arren] q]

  = Badaki non duen burua, gaztea den arren. [q [p arren]

  KONTZESIOA: [[p arren] q] = [q [p arren]

39.1.4d Ez da, bestalde, aurkaritzako juntadurarekin bakarrik gertatzen hori; neurri txikiagoan bada ere, emendiozko juntaduraz ere balia gaitezke aurkaritza erlazioa adierazteko: Gaixo dagoen arren, kalera irten da; Euskalduna izanagatik, beti ari da erdaraz // Gaixo dago, eta kalera irten da; Euskalduna da, eta beti ari da erdaraz.

Ez da dudarik azken bietan, juntadura bidez eman ditugun adibideetan, badela kontzesio perpausetan den aurresuposizioa, gero hautsi egin dena.

  Gaixo dago [→ etxean geratuko da], eta kalera irten da.

  Euskalduna da [→ euskaraz hitz egingo du], eta beti ari da erdaraz.

Alde horretatik, ezin uka diezaiekegu aurkaritza/kontraargudiozko balioa. Hala ere, ez zaigu iruditzen kontzesiozkoan eta aurkaritzako juntaduran ezartzen den oposizioa bezain indartsua denik emendiozko juntaduraren bidez egiten dena; horregatik, azken hauek intonazio enfatikoagoa behar dute hautsitako aurresuposizio horren berri emateko, edo aurkaritzako diskurtso markatzaile baten laguntza handiagoa behar izaten dute gauzatzeko: Euskalduna da, eta, hala ere, beti ari da erdaraz.

⁴⁰⁷ Bi egituren (menderakuntzaren eta aurkaritzako juntaduraren) arteko erlazioa hain estua izaki, ez da harritzekoa aurkaritzako juntadura izatea kontzesio egituretako baten jatorria ere (ikus EGLU-IV: 215): Gaixo dago, baina kalera irten da (JUNTADURA) → Gaixo dago-baina, kalera irten da (MENDERAKUNTZA) → Kalera irten da, gaixo dago-baina (MENDERAKUNTZA).
Azken finean [A, baina B] egitura trukatu egin dugu, eta [B, A-baina] bihurtu. Bi egituren arteko antzekotasun logikoaren lekuko da baina-ren erabilera bikoitz hori: juntagailu erabilera eta menderagailu erabilera (kontzesio mota hau § 39.3.4 atalean aztertuko dugu).