Euskararen Gramatika

37.6. -tze aldera formarekin eginiko helburuzko perpausak

37.6.1. Aldaerak eta adierak

37.6.1a Aldera postposizioarekin eginiko -tze aldera formak ere helburuzko perpausak era ditzake gaurko euskaran. Hizkera mintzatua islatuz San Martinek idatzitako lanetan aurki daitezke adibide batzuk, -tze alde aldaeran: Berari laguntze alde, serenoa bere hasi zen duro bila; Pernandori adarra jotze alde, hasi zen kantuan. Gaur egungo idatzietan gero eta erabilera zabalagoa du formak, Hegoaldekoetan batez ere, eta baita hizkera mintzatuan ere; -tze aldera da ohiko forma, baina -tze alde ere erabiltzen da inoiz, eta are -tu alde forma ere³⁷⁶.

37.6.1b Adiera bat baino gehiago ditu forma honek, bere aldaera bietan, eta ñabardura desberdinak eman ditzake aditzera. Helburua, besteak beste: Galdeketa egite aldera azkenera arte borrokatuko gara. Bestetik, esate aldera esan, egite aldera egin eta gisa horretako esaldiak daude, zeinetan xedea esatea edo egitea berak direla esaten den, beste helbururik gabe; hirugarrenik, ekintza bat beste baten truke gauzatzen delako adierazpena dago: Zaldia emaztearentzat, eta aizturrak berorrentzat, testamentua egite aldera (Urruzuno). Hiruretan, ikusten denez, -tzeagatik / -tzearren formen hurbileko erabilera du forma honek.

37.6.2. Erabilera

37.6.2a Helburua adierazten duenean, gainerako helburuzkoen antzeko jokabidea du forma honek, haien erabilera guztietara hedatu ez bada ere. Hala, esaterako, ez da ohikoa forma hau zergatik edo zertarako galderei zuzenean erantzuteko erabiltzea, baina galdegai izan daiteke: Bide horretan indar egite aldera deitu dute bihar elkarretaratzera (Berria). Bai-ez kontrastean ere erabiltzen da: Bai, baina ez esate aldera, hitanoa gure gizartean dagoelako baizik (Argia). Eta bere hartan uzten da mendekoaren mendeko denean: Baita krisiari aurre egite aldera gobernuak abian jarri dituen bestelako ekimenek ere (Berria); Gogoeta egite aldera idatzitako liburua da (Berria).

37.6.2b Bestelakoetan, aditz nagusiaren eskuinean ematen da maiz: Elkarrizketa bukatuta, entzuleei hitza ematen saiatuko dira antolatzaileak, solasaldi zabalak egite aldera (Berria); Orain atsegina zen nirekin eta esaten zidan edozein gauza emango lukeela ni pozik ikuste aldera (P. Lizarralde). Baina ezkerrean ere eman daiteke: Antzezlan erreala egite aldera, benetako arazoak planteatu ditugu obran (Berria); Errepide hobea egite aldera, eta, batez ere, segurtasuna handitze aldera, hobekuntza lanak egiten ari dira (Berria). Bai eta predikatuan tartekatua ere: Hobe da, beraz, paisaiaren zabala ikuste aldera, azalari erreparatzea (Berria).

37.6.2c Predikatuaz kanpoko konplementua da, berriz, perpaus nagusiko ekintzaren helburua ez, baina esatearena berarena adierazten duenean: Konparazio bat egite aldera, Euskal Herriko txirrindulari tropelean egoera arras ezberdina da (Berria); Neu ere harritu nau esaldiak, egia osoa esate aldera (Berria).

37.6.3. Esate aldera esan gisako esaldiak

Esate aldera esan edo egite aldera egin gisako esaldietan ere adierazten da helburua, baina hau ez da perpaus nagusian adierazten den ekintzaz bestelako zerbait, ekintza hura gauzatzea bera baita helburua: Egia esan, egite aldera egin dizut galdera (Argia)³⁷⁷. Ezezkoa denean, berriz, helburua esate edo egite hutsa ez dela ematen da aditzera, xedea beste zerbait dela, alegia: Eta ez diot esate aldera (Argia); Daukaguna hobetu dezakeen jokalariren bat parean jarriz gero, saiatuko gara fitxaketaren bat egiten, baina egite aldera ez dugu ezer egingo (Berria). Esateagatik esan itzuliaren parekoa da hau.

37.6.4. Trukearen adierazpidea

Zerbait beste zerbaiten truke eman edo egiten dela adierazten dute zenbaitetan forma honetako perpausek: Erleak emate alde txerria merkeago saltzen da³⁷⁸. Bitara uler daitezke perpaus hauek, pareko -tzeagatik/-tzearren formetakoak bezala. Gertatutako zerbaiten trukea bada, hura kausa gisa uler daiteke: Zaldia emaztearentzat, eta aizturrak berorrentzat, testamentua egite aldera (Urruzuno) —hau da, ‘egin izanaren truke’ edo ‘egin duelako’—. Gertakizun den zerbaiten trukea bada, berriz, hura helburu gisa ulertzen da: Ez egun bateko galtzea ez, baita lau egunekoa ere egingo nuke hauxe ikuste alde (Berrondo) —‘hauxe ikustearen truke’, alegia—³⁷⁹. Bietara uler daitezkeen perpaus anbiguoak ere eratzen dira forma honekin: Etxea margotze aldera mila euro eman dizkio —‘margotu izanaren truke’ nahiz ‘margotu dezan’, alegia—. Bitasun hori bera gerta daiteke, gorago ikusi den moduan, -tzeagatik eta -tzearren formetako perpausetan ere.

37.6.5. -tze aldera, helburuzkoez bestelakoetan: zertarako- eta zertara-osagarri

Helburu esanahiarekin eta helburuaren inguruko adieran ez ezik, zertarako- osagarri gisa ere erabil daiteke forma hau: Horrek zailtasunak dakartza akordio orokorrago bat egite aldera (Berria), ‘zailtasunak zertarako’, alegia. Bai eta zertara-osagarri gisa ere: Horrek geldialdi gutxiago egite aldera bultza ditzake (Berria), hau da, ‘zertara bultza’; Horrek esan nahi du, besteak beste, gizarte-bizitza makurtu egiten dela telebista ikuste aldera (I. Zabaleta), ‘zertara makurtu’, alegia.

³⁷⁶ Hala erakusten dute Garatek (1988) ematen dituen adibideek (10 eta 281).

³⁷⁷ “Irakurtze alde ari zaren hori” itzultzen du Berrondok erdarazko “Desocupado lector” esaldia: Irakurtze alde ari zaren horrek, zinik gabe ere sinistu zenezake liburu hau […] libururik ederrena […] izatea nahi nukeela.

³⁷⁸ OEHk ‘A cambio (de), en pago (de)’ itzultzen du, besteak beste, forma honetako postposizioa (s. v. aldera).

³⁷⁹ “A trueco de verle” esaldiaren itzulpena da hauxe ikuste alde.