Euskararen Gramatika

34.1. Sarrera

34.1a Baldintzazko perpaus deituraren azpian egitura multzo zabala bildu ohi da, eta eredu modura ba- aurrizki menderatzailearekin osatzen direnak eman ohi dira (Euria egiten badu, kaleak busti egiten dira; Bihar eguraldi ona egingo balu, hondartzara joango nintzateke; Gogor saiatzen bazara, emaitza onak lortuko dituzu), baina perpaus jokatugabeekin ere lor daiteke baldintzazko adiera (Gogor saiatuz gero, emaitza onak lortuko dituzu; Gogor saiatu ezik, ez duzu emaitza onik lortuko). Perpaus nagusiko ekintza gerta dadin bidea ematen duen ekintza edo egoera adierazten da mendeko perpausean, azpimarratutakoan, eta ‘baldintza’ horretatik (‘euria egitea’; ‘eguraldi ona izatea’; ‘gogor saiatzea’) abiatuta betetzen da perpaus nagusian esaten dena. Alde horretatik, elkartzen diren bi perpausen arteko nolabaiteko kausalitatea sumatzen da. Horrez gain, hipotesiak adierazteko hizkuntzak erabiltzen duen baliabide nagusia ere badira baldintzazko perpausak: Nirekin ezkonduko bazina…; Petrolioa amaituko balitz…; Alkate izendatzen banaute… Baina baldintzazko perpaus deituraren azpian mota oso desberdineko egiturak bildu ohi dira, eta atala aurrera doan eran, ikusiko dugu ñabardura asko adieraz daitezkeela, eta heterogeneotasun handia dagoela.

Terminologiari dagokionez, baldintzadun perpausek bi atal izan ohi dituzte: baldintzazko perpausa deitzen zaio lehenengo atalari, mendeko perpausari, eta ondore perpausa bigarrenari, perpaus nagusiari; protasi eta apodosi ere deitu izan dira.

34.1b Mendeko perpaustzat hartu ohi dira baldintzazko perpausak, baina ezin da esan perpaus nagusiko aditzaren mendean daudenik: elkartzen diren bi perpausen arteko harremana ez da aditz predikatuen eta modifikatzaileen artekoa bezalakoa, eta bi perpausen artean nolabaiteko korrelazioa dago. Lehen esan bezala, bi atalez osatutako egiturak dira, eta baldintzadun perpausaren bidez adierazten den hipotesia ondore perpaus osoari dagokio, ez predikatuari soilik. Mendeko perpausen artean sail batek baditu adierazten duten nozioarekin lotutako galdera hitzak (noiz, nola…), edo predikatuari dagozkion adberbioez ordezka daitezke (denbora, modua… edo antzerakoak adieraziz), baina baldintzadun perpausetan ez da horrelakorik gertatzen. Eguraldi txarra egiten badu, nire alaba etxean geratuko da esaten dugunean, baldintzazko perpausaren bidez ez da geratuko da predikatua zehaztuko duen inolako xehetasunik edo ezaugarririk adierazten. Alderdi horretatik, baldintzadun perpausa ez dago ondore perpausaren barnean, baizik eta ondore perpaus osoari dagokio. Izan ere, baldintzadun perpausetan ez da protasiaren edo apodosiaren edukia baieztatzen, baizik eta bien arteko inplikazio-lotura bat egiten da. Horrela, Bart garaiz oheratu izan ez bagina, gaur ez ginen hain argi esnatuko bezalako adibide batean, oso zaila gertatuko litzateke ondore perpausari zentzua ematea edo testuinguru egokia aurkitzea, baldintzazko perpausarekiko loturan ez bada. Izan ere, baldintzadun perpauseko bi ataletako bat ezabatzean edo aldatzean (adibidez, aditzaren aldia edo modua), perpaus osoaren esanahian edo gramatikaltasunean izan dezake eragina.

Baldintzazko perpausaren eta ondore perpausaren arteko inplikazio hori indartzeko, ohartzen gara batzuetan bi perpausen artean, orduan, ba edo beti bezalakoak jar daitezkeela, bereziki ahoz ari garenean: Ekaitz arriskua badago, orduan ez gara mendira joango; Bakarrik geratzen bazara, beti etor zaitezke guregana; (Ba) deitzen ez badidazu, (ba) ez dizut inoiz barkatuko.