Euskararen Gramatika

33.4. Ondorio perpaus alboratuak

33.4a Ondorio perpausean menderagailurik ez dela ere eratzen dira esaldiak, egiturako perpaus biak alboratuta. Gehienetan ondorio-morfemarik gabe ematen dira horrelako alboratzeak, ahozkoan batez ere, zeinetan intonazioak markatzen duen ondorio erlazioa. Ohiko ordenan eman daitezke perpausak, kuantifikatzaile edo kualifikatzaile sintagma daramana aurrean dela: Hain da gozoa haiek kantatzekoan duen ahotsa, txoraturik uzten du (Berrondo).

Maizenik, hala ere, alderantzizkoa izaten da ordena. Kuantifikatzailea daraman perpausa enfatizatu egiten da, eskuinean emanda. Hala, hain mailakatzailea dutenak: Herritar denek gura zioten: hain zen bera zintzoa (Agirre); Nire buruaren jabe ez naizela uste dut: hain daukat zorabiatua (Azkue); Izarrak dirudite [begiak]: hain ditu argiak (Bilintx). Intonazio berezia ematen zaie horrelako esaldiei, eta, ikusten denez, hain morfemak bere ondora ekartzen du sarritan aditza, batez ere sintetikoa (hain zen zintzoa). Zenbatzaileekin ere egiten da alboratzea: Baina ez zuen bere nagusiagandik pauso-muttur bat ere alde egiteko ausardiarik: hainbesteko beldurra zeukan bihotzean sartua (Berrondo); Bildur naiz gera nadin burutik galduta: hainbesteraino nago enamoratuta (Bilintx); Bere biziarengatik inork ez zuen txanpon bat emango. Hainbesteraino ahuldu zen (J. A. Irazusta). Kuantifikatzailea perpausaren hasieran ematea da ohikoena horrelako esaldietan; hura perpausaren barnean ematea inoizko salbuespena baizik ez da: Iduri zuen Migelek esposeko atorra soinean zuela: xerraño haiek hain ziren ongi emanak! (Barbier). Alboratze hauek, jakina, ez dira emendiozkoak, eta, hortaz, ez dute emendiozko juntadurarik onartzen: *Herritar denek gura zioten eta hain zen bera zintzoa.

33.4b Ondorioa adierazten duen perpausak ondorio-morfema izan dezake —ezen morfema, edo haren aldaerak, gehienetan—, eta orduan esaldia ohiko ordenan ematen da: Hain ardo ona diagok eze, pena ematen zidak saltzea (San Martin); Hainbeste lan daukate, ezen enkargu gehiago hartu ezinik dabiltza Japoniako eta Koreako ontziolak (Berria); Hainbat gauzatan sartuta nabil eze azkenean denak gaizki egiten ditut (Elexpuru); Hala zara mudatuko, ze ez zaitu inork ezagutuko (Lazarraga); Halako errabiagaz esan ohi dituzte, ze edonork sinistu legike bihotz-bihotzetik direla (Astarloa); Hain modutan dago zabaldurik biraoak ezartzea, ze ez die inork sinisten (Astarloa)³⁰⁶. Baina non ere erabil daiteke horrelako esaldietan: Hain da garestia non erregeak eta beste gain-gaineko pertsonak bakarrik izan dezakete (A. P. Iturriaga); Hain da abila arotz, zurgin edo artista hau, non behin ikustearekin beste gabe ikasi du ezkilak egiten (A. M. Zabala). Aditza orainaldikoa dute adibide horietako perpausek, eta agerikoa da menderagailurik ez dutela. Zalantzazkoak gertatzen dira, ordea, ohi bezala, aditza iraganean dutenak, bietara uler baitaiteke haien amaierako -n morfema, menderagailu gisa nahiz iraganaldiko morfema soil gisa. Hala, Hain nekatuta zegoen, ezen afaldu gabe oheratu zen esaldia honako esaldi bi hauen iraganeko bertsioa izan daiteke: Hain nekatuta dago, ezen afaldu gabe oheratu da/den.

Egitura berezia da ze morfema aurreko perpausari itsatsia duena eta esaldia etenda uzten duena, ondorio perpausa aurretik emana delako edota, hura isilduta, testuinguruari esker ulertutzat ematen delako: Ohera noa, hain nekatuta nago ze…!; Neuk bere beti maite izan dut Maria: bera berriz hain da Ama ona ze (Uriarte); Baina hain da ona ze! (Uriarte).

33.4c Ere adberbioak indartu egiten du intentsitatearen adierazpena, aposizioan emandako kuantifikatzaile sintagmaren ondoan kokatua: Eskerrak bere buruaren jabe zela. Hain jabe ere, nahi zuen aldera jotzen zuen (Anabitarte). Eta, orobat, kuantifikatzailea daraman perpausa eskuinean dela, aposizioan emandako partizipioaren ondoan: Eskolara joan gabe gelditu nintzen, hain goxo nengoen ohean, egon ere.

³⁰⁶ OEH s. v. ze: “Conjunción de valor consecutivo; con hain, hain modutan, halako moduan, hainbeste… y similares. La oración subordinada no lleva normalmente ninguna marca de subordinación del tipo bait, -(e)n o -(e)la)”.