Euskararen Gramatika

31.5.1. Sarrera

Kapitulu honen hasieran bi motatako perpaus erlatiboak bereizi ditugu: erlatibo arruntak eta izenordain erlatiboz eraturiko perpaus erlatiboak (ikus § 31.2.1, § 31.2.2). Lehenak, izena modifikatzen duten sintagma adjektibaltzat har daitezkeela esan dugu (ez, aldiz, izenordain erlatiboz eraturikoak). Erlatibo arrunten artean, bi motatakoak bereizi ditugu: jokatuak eta jokatugabeak (josi duzun / jositako). Bigarren hauek izango ditugu hemen aztergai.

Perpaus erlatiboak, jokatuak eta ez jokatuak, parekoak izanik, juntaturik ager daitezke, hots, perpaus erlatibo jokatugabeen eta jokatuen artean ere gerta daiteke juntadura, ondoko adibidean bezala: Bertan zeuden baserritarrek ekarritako edo baserrietan gehienbat behar izaten diren gauzak. Adibide horretan, aurrean bi perpaus erlatibo agertzen dira gauza izen-ardatzaren, edo juntagailuaren bidez juntatuak: bat (baserritarrek ekarritako) ez da jokatua, eta bestea, aldiz (baserrietan gehienbat behar izaten diren), bai. Partizipio burutuaren bidez eratu perpaus jokatugabeak perpaus erlatibo jokatugabe arruntak direla erranen dugu, eta, hain zuzen, halakoak ditugu atal honetako aztergai nagusiak. Nagusiak, baina ez bakarrak, zeren badira beste egitura batzuk perpaus erlatibo gisa aztertzen ohi direnak, jokatugabeak izanik bestela moldatzen direnak. Horrela, perpaus erlatibo jokatuak aztertzean adierazi baitugu korrelazioz ere molda daitezkeela perpaus erlatiboak (ikus § 31.4.6), orain ikusiko dugu aditza jokatu gabe ere era daitezkeela itxura bertsuko perpausak: Non hilko, hara joango! Bestalde, ikusiko dugu nola molde jokatuan guziz zaharkitutzat jo daitezkeen perpaus erlatibo berezi batzuk (ikus § 31.4.7) bizi-bizi diren gaurko euskaran era jokatugabean: I ixilik egonda ere, bazegok bai an nork itz egin! (F. Mendizabal). Azken adibide honek antz handia du zehar-galdera jokatugabeekin, baina egiazko egitura erlatiboari dagokiona da. Hau da, bazegok adizkiaren osagarria sintagma absolutibo bat da, isilpean egon arren (norbait, jendea…) eta sintagma horren erreferentziakide da mendeko perpauseko nork (§ 30.8.3f). Beraz, hiru perpaus mota aurkeztuko ditugu hemen, erlatibo jokatugabeei dagozkienak: perpaus erlatibo jokatugabe arruntak (zuk ekarritako liburua); korrelaziozko perpaus jokatugabeak (nor aipatu, hura agertu); [galderazko izenordaina + adizki jokatugabea] erakoak (badugu non lo egin).