Euskararen Gramatika

31.3.3. Kasuan kasuko interpretazioa: sintagma adjektibalen semantika eta pragmatika

31.3.3a Esan bezala, gero, semantikak eta pragmatikak aginduko dute. Sintagma adjektibalen artean nolako —eta ez zein— adiera hartzeko joera nabarmena dutenak, hots, izenondoak, ez dira guztiak berdin integratuko, beren esanahiaren arabera. Adjektibo kalifikatzaile askok interpretazio biak onartuko dituzte: Auto txikia/gorria erosi dute (zein auto?, nolako autoa?). Iritzi-emate eta enfasia nagusitu ahala, nekezago gertatuko da zein interpretazioa: Auto bikaina erosi dute (nolako autoa); ?!Bikaina (dena) aukeratu dute eta ez kaxkarra (dena). Alegia, egiturazko anbiguotasun kasuetan, perpaus erlatiboak —edozein sintagma adjektibalek— adierazten duen ezaugarria nolakoa, hartara lerratuko da interpretazioa, betiere testuingurua lagun. Eskuarki, ez da nagusituko interpretazio zehaztailea (beste liburu kuttun batzuekiko kontrasterik, alegia) honelako batean: behin eta berriro irakurri ohi ditugun liburu kuttunak (kuttunak = behin eta berriro irakurtzen ditugun(ak)); bai, aldiz, honelakoetan: goizean etxera ekarri dizkidazun eskola-liburuak.

Errepika dezagun ez dela halako bereizkuntzarik determinatzailea artikulua ez denean: behin eta berriro irakurri ohi ditugun liburu kuttun horiek/batzuk; goizean etxera ekarri dizkidazun eskola-liburu batzuk/horiek.

31.3.3b Laburturik, bada: interpretazio zehaztailea IS batzuen konfigurazio jakin oso batean oinarritzen da:

ISaren osagai diren egiturek (perpaus erlatiboek zein bestelako modifikatzaile adjektibalek) ez dute berez behartzen halakorik; izatekotan, semantikak eta pragmatikak lagundu egiten dute edo eragotzi halako interpretazioa ematen artikuluz determinaturiko IS osoari.

31.3.3c Izen berezietara itzulirik, baldin eta halakoekin erabili nahi badira perpaus erlatiboak (bai eta gainerako izenlagunak ere, hots, ezkerretiko sintagma adjektibalak), kontuan hartu behar da noiznahi aktiba daitekeela, konfigurazio horretan, interpretazio zehaztailea, gutxien uste denean ere: euskarak hainbeste zor dion Mitxelena beste Mitxelenaren batekin kontrastean interpreta daiteke, eta, ezaugarri horren murritzean ere, nortaz ari gara: Luis Mitxelena hizkuntzalari errenteriarraz ala Joakin Mitxelena bertsolari oiartzuarraz? Egia da bestelako joskera argiagoek ere —Mitxelena, zeinari hainbeste zor baitio euskarak nahiz Mitxelena, euskarak hainbeste zor dion (errenteriar) hizkuntzalari (bikain)a— ez dutela areago zehazten erreferentea, baina guztiz argi uzten dute Mitxelena bat bakarra dugula hizpide, beste inorekiko zehazte- kontrasterik gabe.

31.3.3d Izen bereziekin bezalatsuko kontua dugu berez erreferentzia bakarrekotzat jotzen ditugun izen arruntekin ere: beti ondoan izan dituzun gurasoek; hain gogaikarri egiten zaigun garizuman. Hor interpretazio zehaztailea eragotziko lukeena ez da egitura gramatikala, semantika hutsa baizik: nekez irudika dezakegu hor, esaldiak literalki hori iradoki arren, beste gurasorik edo beste garizumarik. Axularrek ere badu halako bat, ustez bakarra testu guztian: hanbat kalteren eta damuren haste eta pitzgarri den alfertasuna. Egitura gramatikala eta semantika eskutik joan daitezen, halakoetan eta bestelakoetan, bada betiere aukera egokirik: gurasoek, beti ondoan izan baitituzu; garizuman, hain gogaikarri egiten zaigun aldi horretan; alfertasuna, zeina hainbat kalte eta damuren haste eta pizgarri baita.