Euskararen Gramatika

31.3.1. Sintagma adjektibalak erreferente espezifiko (zehatz eta bakarra) duten izen-ardatzekin: pertsona izenordainak, izen bereziak

31.3.1a Izatez erreferente espezifikoa duten izen sintagmei ez dagokie berez modifikatzaile adjektibalik hartzea. Pertsona izenordainen kasuan, (ia) erabatekoa da debeku hori, espezifikotasunaren goren mailan baitaude ni, zu eta abar, pertsona zehatz batzuen erreferentzia ematen die-eta zuzeneko solas- inguruak. Izen berezien kasuan, berriz, gerta daiteke erreferentzia ez izatea nahitaez bakarra, hala nola Joanes, Etxeberri edo Markina diogunean. Kasu horretan, aukerakoa da erreferentea areago zehaztea: Zabaletako Joanes, Sarako Etxeberri, Arabako Markina, Joanes Etxeberri Sarakoa/Ziburukoa…

Azken adibidean bezala izen berezia amaieran ez badoa, determinatzailea hartzen du sintagmak, izen sintagma arrunten ereduan (non eta deitura bihurtu ez den: Peru Leartzako): Sarako Etxeberri / Etxeberri Sarakoa / gure Josune / Josune gurea. Modifikatzaile adjektibala perpausezkoa bada, hots, erlatibo- perpaus jokatu zein jokatugabea, areagotu egiten da erreferentea zehazten ari garelako interpretazioa: Saran jaioa den Etxeberrik… / Ziburun jaio(tako/riko) Etxeberriri… Bada berez aukera efektu hori arindu edo moteltzeko, perpausa eskuineraturik, baina ez da noski ohikoena gaur egungo euskaran: Etxeberri Saran jaioa denak; Etxeberri Ziburun jaio(tako)ak.

31.3.1b Perpausak adierazten duenaren arabera, eta izen bereziaren zehaztasun- mailaren arabera, zailago edo errazago izango da egitura horrek berezko duen zehazte-esanahi hori bere horretan hartzekoa den ala besterik adierazi nahi den, hots, honelakoren bat saihesteko erabili den: Etxeberrik, zeina Saran jaio baitzen,… Izen berezia buruan ez badoa, ez da halako eragozpenik, sintagmaren barneko aposizio modura (§ 28.9.2d) geratzen delarik orduan hura: Saran jaiotako [Joanes Etxeberri] idazle hark; Saran jaiotako [Joanes Etxeberri] mediku idazle horrek; Saran jaiotako [Joanes Etxeberri] (mediku) idazle bikainak.

31.3.1c Bereizi beharra dago, bada, IS arrunten moldeko halako egiturak eta burutzat izen berezi soila dutenak, azken horietan bakarrik gertatzen baita zehazte-interpretazioaren interferentzia. Perpaus erlatiboak izen bereziei —arruntei bezain usu eta aise— lotzen zaizkiela frogatu beharrez, ez dira adibide gisa aintzat hartzekoak segidan beste osagairen bat duten halako sintagmak. Izan ere, perpaus erlatibo baten ondotik doan izen bereziak erakuslea bakarrik har dezake, ez artikulua: Hau ez da nik miresten nuen Itziar; Hau ez da nik miresten nuen Itziar hura; Hau ez da nik miresten nuen *Itziarra. Joko hori, esan bezala, izenlagun guztiena da: gure Irene / *gure Irenea / gure Irene hori / Irene gurea. Hori, egiturari dagokionez; interpretazioari dagokionez, ikus § 31.3.3.

Bestela, bide beretik, antzeko testuinguruetan, pertsona izenordainak berak ere sar daitezke jokoan, gutxi asko, erakusleak baliatuz: Orain arte izan zaren zu (gazte) hori. Izan ere, halakoetan, bi kontu berezi ditugu: batetik, Joxe nahiz ni bat baino gehiago badirela ondorioztatzen dugu (inferentziaz); bestetik, erreferentzia bera seinalatzen dute erakusleak eta perpaus erlatiboak: hura = nik ezagutu nuen(a) / hori = orain arte izan zaren(a).